شاهه سائينءَ جو سورمو ڄام انڙ سمون

[ممتاز علي وگهيو]

شاهه سائينءَ جو سورمو ڄام انڙ سمون​

خير محمد ٻرڙو
شاهه لطيف جي سورمن ۽ ڏهن ڏاتارن ۾ ڳڻجندڙ مان ”ڄام انڙ“ تي مختصر نوٽ حاضر آهي. هن کان اڳ ”پنرو بڊاماڻي“ ۽ ”ڄام سپڙ چوٽاڻي“ بابت ڪاوش هائيڊ پارڪ ۾ لکڻيون شايع ٿي چڪيون آهن. تاريخي ۽ حسبي حوالن موجب سنڌ، گجرات، ڪاٺياواڙ ۽ ڪڇ جي سمن جو چڱو مڙس ”نرپٽ“ هو، جنهن جي اولاد مان ڄام لاکو گهوراڙو هو. هو هر ماڻهوءَ ڏانهن گهوري ڏسندو هو، جنهن ڪري ماڻهو کيس ”گهوراڙو“ چوندا هئا. سندس والد جو نالو سمو بن لاکو هو، پر ڪن حوالن ۾ انڙ بن لاکو پڻ لکيل آهي. مونجهارو انهيءَ ڪري پيدا ٿيو آهي جو سمن ۾ ٻيا به ڪيترائي انڙ نالن وارا چڱا مڙس ۽ ڄام ٿي گذريا آهن، بهرحال سنڌ جي سورمن مان ڄام انڙ نائين صدي عيسويءَ جي آخري ۽ ڏهين صديءَ جي منڍ ۾، ڌيرڪ پرڳڻي جو حاڪم هو، سندس گاديءَ جو هنڌ ساموئي يا سما نگر هو، جيڪو مهراڻي جي ايراضيءَ ۾ ونگا بازار جي وچ ۾ نئين ڪوٽ جي آس پاس هو، جنهن جو بنياد ڄام لاکي اٺين صدي عيسويءَ ۾ وڌو هو. چيو وڃي ٿو ته، هن انڙ ڄام کي پنهنجي ڀائرن موڙي ۽ منهي قتل ڪيو هو. کيس تماچي نالي پٽ (انڙ انڙاڻي) هو، جنهن جي اولاد مان انڙن جو نسل وڌيو. اهو پڻ چيو وڃي ٿو ته ڄام انڙ پنهنجي حياتيءَ ۾ پنهنجي پٽ جو نالو ”اُنڙ“ رکيو، ان ڪري پاڻ ”انڙ انڙاڻي“ مشهور ٿيو. کيس انڙ سمون به چوندا هئا. ڄام انڙ، سخي، ڏاتار، سورهيه، سپوت، بهادر ۽ وڏي ڏيا وارو هو. شاهه صاحب هن کي سورمي طور ڳايو آهي. سندس آڏو يا سامهون ٿيڻ جي ڪنهن کي هشمت نه ٿيندي هئي، پر گهرجائو، فقير، محتاج، مڱڻهار، چارڻ ۽ سائل سندس در تي بي ڊپا ايندا هئا. پاڻ اهڙن جي ڏاڍي عزت ڪندو هو. لاکيڻي لطيف، ڄام انڙ جي اهڙي روش بابت هن طرح فرمايو آهي:

انڙ ۾ آس گهڻي، تهان وڏيرو ڊپ،​

ايءُ مڱڻهارن مپ، جو نه موٽائي مڱڻا.​

ڄام انڙ پنهنجي حڪومت ڌيرڪ پرڳڻي کان چوٽاڻ تائين وڌائي، ان ڪري کيس ”چوٽاڻي ڌڻي“ ۽ ”چوٽاڻي“ پڻ چوندا هئا. هو ملڪ جي واءُ سواءُ لهڻ خاطر ڌيرڪ جي راڄڌاني سما نگر مان نڪري چوٽاڻ ۾ ترسندو هو، جتي پڻ سائل اچي سندس در جهليندا هئا. ڄام انڙ ايڏو ته وڏو سخي ۽ ڏاتار هو، جو گهرجائن جون صدائون، ڪيرتون ۽ راڳن، سازن وغيره جا آواز ٻڌي کين جهول ڀري ڏيندو هو. ڄام انڙ جي وفات کانپوءِ سندس پٽ، سندس حاڪميت جو وارث ٿيو، جنهن ڪڪرالي ۽ وڳهه ڪوٽ وارو علائقو به پنهنجي حڪومت ۾ شامل ڪري ڇڏيو. هو پنهنجي پيءُ ڄام انڙ وانگي وڏو سخي ۽ بهادر ثابت ٿيو. هن جي دور ۾ ماموئي فقيرن جا چيل بيت سنڌ جي ادبي تاريخ جو اهم حصو هئا، انهن بابت لطيف سرڪار فرمايو:

لڊوڻيا لوڊي ٿيا، وطن منجهه وصال،
اڄ ارتو اکيين، ڪاڪ پيتائون ڪالهه،
ويئي ويچارن وسري، صباح جي سنڀال،
پرينءَ کي پسي ٿيا، ماموين مثال،
جانب جي جمال، رڱي پس ريٽو ڪيا.​

ڄام انڙ انڙاڻيءَ جي زنده هوندي ئي سندس حڪمرانيءَ جون حدون ٻين حوالي ٿي ويون ۽ سخي سردار وڃي چند حصن جو مالڪ بڻيو. اهي هئا جنگ جوان، جو صدين گذرڻ بعد به ماڻهن جي دلين ۾ زنده آهن.
بشڪريه ڪاوش

 

[نثارابڙو]

جواب: شاهه سائينءَ جو سورمو ڄام انڙ سمون

سمن جي سرداري ۾ ڪيترائي سورهيه، نيڪ ۽ سخي سردار پئدا ٿيا، جن سنڌ جي تاريخ جي ورقن ۾ پنهنجو اوچو مقام ڇڏيو آهي ۔۔۔ افسوس سنڌ جي تاريخ تي ڪو گهڻو ڪم ڪيل نٿو ڏسجي ۽ ٻي وڏي مصيبت ته اسين پنهنجي تعليمي نصاب ۾ دنيا جي سورمن جون ڪهاڻيون ته داخل ڪري ڇڏيون آهن پر سنڌ جا سورما ڪڍي ڦٽا ڪري ڇڏيا آهن ۔۔۔

سهڻي لاکيڻي لطيف سنڌ ۽ سنڌيت جي ڏس ۾ پاڻ ملهائيندي، سنڌ جي سورمن ۽ سورمين کي پنهنجي ڪلام ۾ جا ڏئي سنڌ تي لک ٿورا لايا اٿس ۔۔۔ هي ڏاهو مفڪر، شاعر سنڌ جو عاشق جيڪڏهن پنهنجي ڪلام ذريعي سنڌ جي سورهيائي، سخاوت ۽ مقصد خاطر جان ڏئي سرخرو ٿيڻ واري فڪر کي نه ڳائي ها ته شايد سنڌ جي تاريخ ۽ ٻولي پنهنجي موت پاڻ مري وڃي ها ۔۔۔

رب العالمين سنڌ کي هميشه سکيو ۽ ستابو رکي ۽ اهڙا انسان پئدا ڪري جيڪي ديني ۽ دنياوي ڇوٽڪاري جو سبب ٿين ۔۔۔ آمين​