نثارابڙو
نائب منتظم
سنڌڙيءَ تي سر گهوريندڙ فقير عبدالغفور: الله بخش راٺوڙ
فقير عبدالغفور جي پندرهين ورسيءَ جي مناسبت سان هي مضمون پيش ڪجي ٿو
انڊس هيرالڊ جي ٿورن سان؛
+++++++++++++++++++
سنڌ جي عظيم صوفي شاعر حضرت سچل سرمست جي درگاهه صوفي راڳين جي اها نرسري آهي، جتان سُر تي سِرُ ڏيندڙ راڳي پئدا ٿيا ، جن سڄي سنڌ کي پنهنجي راڳ جي الاپ ۾ قيد ڪري ڇڏيو. هي سر ئي هو جنهن جي سين تي سوين سر قربان ڪرڻ لاءِ تيار ٿي ويندا آهن. انهن صوفي منش راڳين ۾ فقير عبدالغفور جو ڳاڻيٽو به ٿئي ٿو، جيڪو پنهنجي ننڍي ڄمار کان وٺي سچل جي درگاهه تي صوفي راڳين کي ڪن ڏئي سندن الاپ کي ٻڌندو هو. هو انهن جي انداز کي پنهنجي من ۾ جذب ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو هو. هو سچل جي راڳ جي وجدان کي پنهنجي
Temperament
سان هم آهنگ ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو هو. هو انهن فقيرن جيان سر جهونگاريندو هو ۽ پوءِ ساڳي انداز سان ان کي ورجائيندو هو، جنهن انداز سان صوفي فقير ڳائيندا هئا
فقير عبدالغفور جنهن 1910 ڌاري جنم ورتو، 1986 ۾ ان جي ساهه جو سڳو ٽٽي پيو. ان کان اڳ هو سنڌ جي انتهائي مقبول ترين راڳين ۾ ڳڻيو ٿي ويو. هن جيڪي گيت، ڪلام، وايون ۽ راڳ ڳاتا ان انداز سان ڪيترن ئي ان کي ڳائڻ جي ڪوشش ڪئي پر ڪوبه ڪاميابي ماڻي نه سگهيو. هينئر جيڪي اسان وٽ ليجنڊ ڪلاڪار آهن، انهن به فقير عبدالغفور کي ڳائڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ ساڳي انداز سان ڳاتو ڄڻ فقير پاڻ اٿي اچي انهن سان سنگت ڪري رهيو هو، پر فقير جو سواد انهن ۾ نه هو. هي فقير عبدالغفور ئي هو جيڪو سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ، سنڌ جي درسگاهن، سنڌ جي ٻهراڙين، سنڌ جي درگاهن، سنڌ جي محلاتن، سنڌ جي سياستدانن ۽ سنڌ جي هر ٻچي ۽ ٻار جي اڳيان پنهنجي سر جي ذريعي سنڌ جو آواز بلند ڪرڻ لڳو. هن ايل ايم سي ۾ شاگردن جي فرمائش تي جنهن وقت شيخ اياز جو گيت:
سنڌڙيءَ تي سر ڪير نه ڏيندو، سهندو ڪير ميار او يار
نيٺ ته ڊهندي ڪيسين رهندي، دوکي جي ديوار او يار
گهڙا کڻي گهڙنديون سڀ سهڻيون، مرندا سڀ ميهار او يار
جهول جهلي جنهن وقت ڀٽائي، ڪرندا ڪنڌ هزار او يار
………..
ڳاتو ته ڄڻ شاگردن تي وجدان طاري ٿي ويو ۽ سمورا جوان مڌ پيئڻ بنا مست تي ويا ۽ هي ون يونٽ جو زمانو هو، جڏهن ان وقت جي حڪمرانن جي خلاف سنڌ جي عوام جي ڪاوڙ ۽ نفرت عروج تي هئي. سنڌ جو وجود داءَ تي لڳل هو پر هن فقير اهو گيت ڳائي سڄي سنڌ کي ڄڻ ڪچي ننڊ مان سجاڳ ڪري ڇڏيو. پوءِ اهڙي ڪابه محفل نه مچندي هئي، جنهن ۾ اهو گيت نه ڳاتو ويوهجي، فقير عبدالغفور جنهن محفل ۾ نه پهچندو هو، ڄڻ اها محفل ٻسي محسوس ڪئي ويندي هئي، انڪري سندس انهيءَ گيت کيس امر ڪري ڇڏيو ۽ هو سنڌ جو آواز، درد ۽ پيڙا بڻجي ڪيترن ئي ڏهاڪن تائين گونجندو
هي فقير جنهن گهڙولي، راڻو، دما دم مست قلندر، چلو وي سيان، انت بحر جي خبر نه ڪائي، سڻ بات برهه دي ڪيهي ۽ ٻيا ان ڳڻيا گيت ۽ ڪلام ڳاتا ۽ پنهنجن سرن جي ذريعي ٻڌندڙن کي مستي ڏياريندو رهيو، هن جي سرن کان وقت جو حڪمران ۽ چونڊيل وزير اعظم ذوالفقار علي ڀٽو به پنهنجو پلئو آجو ڪرائي نه سگهيو. ڀٽو شهيد مست ملنگ ٿي فقير جي راڳ مان لطف اندوز ٿيندو هو، جيئن هو مڌو بالا جي رقص کي انجواءِ ڪندوهو. ڀٽي جي اها ادا ڏسي مون کي جواهرلال نهرو ياد ايندو آهي، جيڪو استاد دامن جهڙي فقير منش پنجابي عوامي شاعر جي اڳيان گوڏا ڀڃي سندس شاعري ٻڌندو هو. ڀٽو شهيد فقير کي پنهنجي اباڻي شهر ۾ سڏرائيندو هو ۽ پوءِ کيس چوندو هو فقير راڻو ڳاءِ. هو سڄي رات راڻو ٻڌندو ۽ مست ٿيندو رهندو هو. فقير جي به ڄڻ ڀٽي سان دل لڳي وئي هئي، انڪري جڏهن ڀٽو جيل ۾ هو ۽ هن کي ڦاسي ڏيڻ ۾ باقي ڪجهه مهينا بچيا هئا ته فقير ڀٽ شاهه تي آيو ۽ راڻو ڳائڻ شروع ڪيائين. جڏهن هن مومل جي راڻي کي آزاد ڪرائڻ جي ڳالهه ڪئي ته ڄڻ هال ۾ سڪتو طاري ٿيو ويو ۽ ماڻهن کي وري ٻيهر ڀٽو ياد اچي ويو ۽ ڪيترن جي اکين ۾ لڙڪ لڙي آيا ۽ پوءِ فوجي آمرن فقير جي گائڪي تي پابندي لڳائي ڇڏي، پر ان جي باوجود هو فقير کي ماڻهن جي دل ۽ دماغ مان ڪڍي نه سگهيا.
فقير عبدالغفور سنگ ۾ ڳائيندو هو. هن جي چوڌاري فقيرن جي ٽولي جهومندي هئي ۽ سندس سر ۾ سر ملائيندي هئي. هڪ طرف علڻ فقير ۽ ٻئي پاسي حسين بخش خادم، فقير جو ساٿ ڏيندا هئا. هڪ ڀيري ميرپورخاص ويجهو ميرن پاران ڪوٺايل چوٿين جي موقعي تي فقير ۽ علڻ فقير پاڻ ۾ وڙهي به پيا ۽ جيجي زرينا بلوچ به ان محفل ۾ موجود هئي. جنهن ٻنهي کي دڙڪا ڏئي ماٺ ڪرايو. انهن محفلن ۾ سمورا فقير، فقير عبدالغفور جي چوڌاري پيا نچندا هئا
اڄ جڏهن فقير جي پندرهين ورسي ملهائي پئي وڃي ته ائين محسوس ٿي رهيو آهي، ته ڄڻ فقير هڪ ڀيرو ٻيهر يڪتارو ۽ چپڙي کڻي اياز جي گيت ”سنڌڙي تي سر ڪير نه ڏيندو سهندو ڪير ميار او يار“ ڳائي رهيو آهي ۽ هزارين ٻيجل سندس سر تي پنهنجو سر ڏيڻ لاءِ آتا آهن
ڪلام سنڌڙي تي سر ڪير نه ڏيندو
سنڌ جي عظيم صوفي شاعر حضرت سچل سرمست جي درگاهه صوفي راڳين جي اها نرسري آهي، جتان سُر تي سِرُ ڏيندڙ راڳي پئدا ٿيا ، جن سڄي سنڌ کي پنهنجي راڳ جي الاپ ۾ قيد ڪري ڇڏيو. هي سر ئي هو جنهن جي سين تي سوين سر قربان ڪرڻ لاءِ تيار ٿي ويندا آهن. انهن صوفي منش راڳين ۾ فقير عبدالغفور جو ڳاڻيٽو به ٿئي ٿو، جيڪو پنهنجي ننڍي ڄمار کان وٺي سچل جي درگاهه تي صوفي راڳين کي ڪن ڏئي سندن الاپ کي ٻڌندو هو. هو انهن جي انداز کي پنهنجي من ۾ جذب ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو هو. هو سچل جي راڳ جي وجدان کي پنهنجي
Temperament
سان هم آهنگ ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو هو. هو انهن فقيرن جيان سر جهونگاريندو هو ۽ پوءِ ساڳي انداز سان ان کي ورجائيندو هو، جنهن انداز سان صوفي فقير ڳائيندا هئا
فقير عبدالغفور جنهن 1910 ڌاري جنم ورتو، 1986 ۾ ان جي ساهه جو سڳو ٽٽي پيو. ان کان اڳ هو سنڌ جي انتهائي مقبول ترين راڳين ۾ ڳڻيو ٿي ويو. هن جيڪي گيت، ڪلام، وايون ۽ راڳ ڳاتا ان انداز سان ڪيترن ئي ان کي ڳائڻ جي ڪوشش ڪئي پر ڪوبه ڪاميابي ماڻي نه سگهيو. هينئر جيڪي اسان وٽ ليجنڊ ڪلاڪار آهن، انهن به فقير عبدالغفور کي ڳائڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ ساڳي انداز سان ڳاتو ڄڻ فقير پاڻ اٿي اچي انهن سان سنگت ڪري رهيو هو، پر فقير جو سواد انهن ۾ نه هو. هي فقير عبدالغفور ئي هو جيڪو سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ، سنڌ جي درسگاهن، سنڌ جي ٻهراڙين، سنڌ جي درگاهن، سنڌ جي محلاتن، سنڌ جي سياستدانن ۽ سنڌ جي هر ٻچي ۽ ٻار جي اڳيان پنهنجي سر جي ذريعي سنڌ جو آواز بلند ڪرڻ لڳو. هن ايل ايم سي ۾ شاگردن جي فرمائش تي جنهن وقت شيخ اياز جو گيت:
سنڌڙيءَ تي سر ڪير نه ڏيندو، سهندو ڪير ميار او يار
نيٺ ته ڊهندي ڪيسين رهندي، دوکي جي ديوار او يار
گهڙا کڻي گهڙنديون سڀ سهڻيون، مرندا سڀ ميهار او يار
جهول جهلي جنهن وقت ڀٽائي، ڪرندا ڪنڌ هزار او يار
………..
ڳاتو ته ڄڻ شاگردن تي وجدان طاري ٿي ويو ۽ سمورا جوان مڌ پيئڻ بنا مست تي ويا ۽ هي ون يونٽ جو زمانو هو، جڏهن ان وقت جي حڪمرانن جي خلاف سنڌ جي عوام جي ڪاوڙ ۽ نفرت عروج تي هئي. سنڌ جو وجود داءَ تي لڳل هو پر هن فقير اهو گيت ڳائي سڄي سنڌ کي ڄڻ ڪچي ننڊ مان سجاڳ ڪري ڇڏيو. پوءِ اهڙي ڪابه محفل نه مچندي هئي، جنهن ۾ اهو گيت نه ڳاتو ويوهجي، فقير عبدالغفور جنهن محفل ۾ نه پهچندو هو، ڄڻ اها محفل ٻسي محسوس ڪئي ويندي هئي، انڪري سندس انهيءَ گيت کيس امر ڪري ڇڏيو ۽ هو سنڌ جو آواز، درد ۽ پيڙا بڻجي ڪيترن ئي ڏهاڪن تائين گونجندو
هي فقير جنهن گهڙولي، راڻو، دما دم مست قلندر، چلو وي سيان، انت بحر جي خبر نه ڪائي، سڻ بات برهه دي ڪيهي ۽ ٻيا ان ڳڻيا گيت ۽ ڪلام ڳاتا ۽ پنهنجن سرن جي ذريعي ٻڌندڙن کي مستي ڏياريندو رهيو، هن جي سرن کان وقت جو حڪمران ۽ چونڊيل وزير اعظم ذوالفقار علي ڀٽو به پنهنجو پلئو آجو ڪرائي نه سگهيو. ڀٽو شهيد مست ملنگ ٿي فقير جي راڳ مان لطف اندوز ٿيندو هو، جيئن هو مڌو بالا جي رقص کي انجواءِ ڪندوهو. ڀٽي جي اها ادا ڏسي مون کي جواهرلال نهرو ياد ايندو آهي، جيڪو استاد دامن جهڙي فقير منش پنجابي عوامي شاعر جي اڳيان گوڏا ڀڃي سندس شاعري ٻڌندو هو. ڀٽو شهيد فقير کي پنهنجي اباڻي شهر ۾ سڏرائيندو هو ۽ پوءِ کيس چوندو هو فقير راڻو ڳاءِ. هو سڄي رات راڻو ٻڌندو ۽ مست ٿيندو رهندو هو. فقير جي به ڄڻ ڀٽي سان دل لڳي وئي هئي، انڪري جڏهن ڀٽو جيل ۾ هو ۽ هن کي ڦاسي ڏيڻ ۾ باقي ڪجهه مهينا بچيا هئا ته فقير ڀٽ شاهه تي آيو ۽ راڻو ڳائڻ شروع ڪيائين. جڏهن هن مومل جي راڻي کي آزاد ڪرائڻ جي ڳالهه ڪئي ته ڄڻ هال ۾ سڪتو طاري ٿيو ويو ۽ ماڻهن کي وري ٻيهر ڀٽو ياد اچي ويو ۽ ڪيترن جي اکين ۾ لڙڪ لڙي آيا ۽ پوءِ فوجي آمرن فقير جي گائڪي تي پابندي لڳائي ڇڏي، پر ان جي باوجود هو فقير کي ماڻهن جي دل ۽ دماغ مان ڪڍي نه سگهيا.
فقير عبدالغفور سنگ ۾ ڳائيندو هو. هن جي چوڌاري فقيرن جي ٽولي جهومندي هئي ۽ سندس سر ۾ سر ملائيندي هئي. هڪ طرف علڻ فقير ۽ ٻئي پاسي حسين بخش خادم، فقير جو ساٿ ڏيندا هئا. هڪ ڀيري ميرپورخاص ويجهو ميرن پاران ڪوٺايل چوٿين جي موقعي تي فقير ۽ علڻ فقير پاڻ ۾ وڙهي به پيا ۽ جيجي زرينا بلوچ به ان محفل ۾ موجود هئي. جنهن ٻنهي کي دڙڪا ڏئي ماٺ ڪرايو. انهن محفلن ۾ سمورا فقير، فقير عبدالغفور جي چوڌاري پيا نچندا هئا
اڄ جڏهن فقير جي پندرهين ورسي ملهائي پئي وڃي ته ائين محسوس ٿي رهيو آهي، ته ڄڻ فقير هڪ ڀيرو ٻيهر يڪتارو ۽ چپڙي کڻي اياز جي گيت ”سنڌڙي تي سر ڪير نه ڏيندو سهندو ڪير ميار او يار“ ڳائي رهيو آهي ۽ هزارين ٻيجل سندس سر تي پنهنجو سر ڏيڻ لاءِ آتا آهن
ڪلام سنڌڙي تي سر ڪير نه ڏيندو
انتظامي رڪن طرفان آخري ترميم:
