هڪ سفر بحرين جو : قسط 1
اسحاق انصاري
مون کي جيئن ميٽنگ جو ليٽر مليو ته ميٽنگ جو ملڪ پڙهي مون کي حيرت ۽ خوشي ٿي. ملڪ هو بحرين، حيرت ان ڪري جو مون کي پڪ هئي ته اها ميٽنگ مليشيا ۾ ٿيندي جنهنڪري ڪجھه دوستن کي اڳواٽ ئي پروگرام ڏئي ڇڏيو هيم پر هن اوچتي تبديليءَ مون کي حيران ڪري ڇڏيو. خوشي ان ڪري ٿي جو گلف ملڪن مان رڳو عرب امارات گھميو آهي تنهنڪري هڪ نئين ملڪ گھمڻ جو موقعو ملي پيو. پر هڪ پريشاني به ٿي ته اتي ڪو واقفڪار ڪونهي جنهن کان معلومات وٺي سگھجي ته ڪهڙيون گھمڻ جون جڳهون آهن، ڪهڙا هوٽل سٺا آهن ڪهڙا خراب. ڇو جو انٽرنيٽ تي معلومات ته آهي پر اها ڪڏهن ڪڏهن ڀروسي جوڳي نه هوندي آهي. ڪنهن سٺي هوٽل جي باري ۾ هڪ ٻه ڪمينٽ اهڙا ملي ويندا جيڪو توهانجو روح ئي کڻائي ڇڏيندا. پر ڪافي دوستن کان پڇا بعد به ڪو واقفڪار نه ملي سگھيو. پوءِ وري فيس بوڪ تي مون سنڌي بحرين لکي ڳولها شروع ڪئي ته اتي هڪ پيج ”سنڌي سنگت بحرين“ ملي. مون ان جي انباڪس ۾ ميسيج موڪليو ته مان ميٽنگ جي سلسلي ۾ بحرين اچان پيو ۽ مون کي ڪجھه معلومات کپندي آهي مهرباني ڪري اها اوهان ٻڌائيندا. هڪ ڏينهن جي وقفي کان پوءِ جواب آيو، مون وري اڃان ڪجھه معلومات لاءِ لکيو ته ڪافي ڏينهن تائين جواب نه آيو. پوءِ جواب آيو ته جلدي جواب نه ڏيڻ جو سبب منهنجو پاڪستان وڃڻ هئو هن پنهنجون نالو فياض اعواڻ لکيو ۽ بحرين جو نمبر به لکيو جنهن ۾ هن لکيو هو ته جڏهن بحرين پهچو ته مون سان رابطو ڪجو. ان پيج تي مون کي احمد مغل جون بحرين جي دوستن سان نڪتل تصويرون نظر آيون. هڪ ڏينهن فيس بوڪ تي احمد مغل آن لائين هجي ته مون کائنس پڇو ته سندس ڪي واقفڪار بحرين ۾ آهن ڇا؟ ته هن ٻڌايو ته سندس دوست اتي آهن جن سان هو ڳالهائي ٿو ٿوري دير کان پوءِ هن لکيو ته هن جو رابطو دوستن سان ٿيو آهي هو اوهان کي معلومات يا ڪمپني کپي ته اها به ڏيندا مون سندس ٿورو مڃيو، هن منهنجو نمبر فياض اعواڻ کي ڏنو ۽ هن جو نمبر مون کي موڪليو. مون نمبر کي پنهنجي فون ۾ داخل ڪري ڇڏيو ۽ ڏٺم ته فياض اعواڻ واٽس ايپ تي به هو.
مون پنهنجي تياري شروع ڪري ڏني. ٽڪيٽ گلف ايئر وارن جي ورتم، حالانڪ وقت جي حساب سان اها مون لاءِ سهولت واري نه هئي. ڇو جو 12 جنوريءَ تي بحرين وڃڻ لاءِ فلائيٽ جو ٽائيم صبح جو 7.30 هو ان جو مطلب اهو ٿيو ته مان ايئرپورٽ تي صبح جو 5 وڳي پهچان ۽ بحرين پهچڻ جو ٽائيم اتان جا 8.30 هو(بحرين اسان کان ٻه ڪلاڪ اڳتي آهي). اتي وري اها ڏکيائي هئي ته اڪثر هوٽلن جو چيڪ ان ٽائيم ڏينهن جو 12 يا منجھند جو 2 وڳي هوندو آهي. انڪري مون سوچيو ته ايترو وقت ايئرپورٽ تي ڇا ڪندس. وري واپسي جي اڏام 15 جنوري صبح(رات) جو هڪ وڳي هئي. جڏهن ته منهنجي ميٽنگ 14 جنوري تي شام جو 5 وڳي پوري ٿيڻي هئي. انڪري مون کي هوٽل 12 وڳي ڇڏڻو هو، ان جو مطلب اهو ته پنهنجو سامان رسيپشن تي رکان ۽ ميٽنگ کان پوءِ ايترا ڪلاڪ يا ته ايئرپورٽ تي انتظار ڪيان يا هروڀرو شهر ۾ رلان. ٻي وري فلائيٽ 16 جنوري ڏينهن جو 2.20 تي هئي.
ايمريٽس وارن جي فلائيٽ به هئي پر ان جي وري دبئي ايئرپورٽ تي 7 ڪلاڪ کن ٽرانزٽ هئي ان ڪري مان گلف ايئر رستي وڃڻ جو سوچيو. پاڪستان کان بحرين تائين فلائيٽ اڍائي ڪلاڪن جي آهي. انڪري نيٺ مون فيصلو ڪيو ته 15 تاريخ تي ڏينهن ۽ رات واري خواري کڻڻ کان هڪ ڏينهن رهي 16 واري فلائيٽ وٺان. انڪري مون هوٽل وارن کي اسپيشل رڪوئيسٽ موڪلي ته 12 جنوري تي مون کي 8.20 تي چيڪ ان ڪرڻ ڏنو وڃي
11 جنوريءَ تي فيس بوڪ جي ان باڪس ۾ فياض اعواڻ چيو ته ”اميد ته خير سان بحرين پهچي ويا هوندا“ مون کيس وراڻي ڏني ته ”نه ادا، سڀاڻي صبح جو بحرين پهچندس“. مون کيس اهو نياپو واٽس ايپ تي به موڪليو.
مون کي اليڪٽرانڪ ويزا، بحرين جي سينٽرل بينڪ طرفان پهچي وئي جيڪا ملٽيپل هئي.
12جنوري 2016 تي صبح جو 5 وڳي اوندهه ۾ ايئرپورٽ تي پهتس رستي تان ڊرائيور کي به کڻندو آيس. ايئرپورٽ جي فارملٽيز پوري ڪري لائونج ۾ جهاز جي اڏڻ جو انتظار ڪرڻ لڳس. 7.30 تي جهاز اڏاڻو ۽ 8.30(بحرين جي وقت مطابق، پاڪستاني وقت 10.30) تي بحرين پهتو. بحرين جو ايئرپورٽ سٺو آهي پر ننڍو آهي. جلدئي اميگريشن مان واندو ٿي ويس ڪجھه ماڻهن کان هو ويزا في وٺن پيا پر مون کان ڪا به في نه ورتائون شايد گورنمينٽ جي طرفان ويزا آيل هئي ٿي سگھي ٿو ان ڪري نه ورتي هجائون. بيگيج جو انتظار ڪرڻ لڳس جيڪا ڪجهه دير کان پوءِ آئي. ڪسٽم مان نڪرڻ وارو هيس ته ٻه ڪسٽم آفيسر پهتا حال احوال ورتائون ته ڪٿان ٿو اچان کين ٻڌايم، لڳي اهو پيو ته هنن جو ارادو هو ته پاڪستاني ڏسي کيس تنگ ڪيون يا ڪا تلاشي وغيره وٺون پر پوءِ وري پاڻ ۾ صلاح ڪرڻ لڳا مون کي چيائون ”اوڪي يو مي گو“. مون کي رڳو پاڻ ۾ ڳالهائڻ وقت سندن هڪ لفظ ٻڌڻ ۾ آيو ”سفير“ پوءِ هاڻي ان لفظ جي معنى اسان واري سنڌي واري سفير جي هئي يا ڪا ٻي.
ٻاهر نڪتس ته هوٽل وارن ٻڌايو هو ته ڊرائيور هوٽل جو نالي وارو بورڊ کڻي جتي منهنجو انتظار ڪندو پر اتي ٻيا هوٽل ته هيا منهنجو نه هو. ٿوري دير انتظار ڪرڻ لڳس پر جڏهن پنجن منٽن کان پوءِ به ڪو نه آيو ته انفارميشن ڊيسڪ جنهن تي مرحبا لکيل هو اتي تي وڃي کانئن پڇيم ته هنن چيو ته ڪو نمبر اٿو ته مون کين هوٽل طرفان آيل ايميل کين ڏيکاري جنهن ۾ نمبر به لکيل هو. ڪائونٽر تي ويٺل سهڻي ڇوڪريءَ هوٽل سان نمبر ملائي مون کي ڏنو جن کي مون احوال ڏنو ته هنن چيو ته ڊرائيور نڪري چڪو آهي پهچڻ وارو هوندو اوهان اتي ان ڪائونٽر وٽ ئي انتظار ڪيو. پوءِ ٿوري دير کان پوءِ هڪ انڊين آيو جنهن مون کي ٻڌايو ته هو هوٽل تان آيو آهي. ٻاهر نڪتس ته توقع کان وڌيڪ ٿڌڪار هئي، ڪراچيءَ ۾ ته گرمي هئي پر اتي ٿڌڪار پسي مزو آيو. ڊرائيور مون کي بيهڻ جو چئي پارڪنگ مان ليموزين ڪار کڻي آيو ۽ سامان گاڏي ۾ رکي روانا ٿياسين. هو سائوٿ انڊيا جو هو پر هندي/اردو ڳالهائي پيو. هن کي جڏهن خبر پئي ته مان پهريون ڀيرو بحرين آيو آهيان ته پوءِ هو مون کي رستي تي ايندڙ علائقن ۽ جڳهن جي باري ۾ ٻڌائڻ لڳو. پهرين نظر ۾ ئي بحرين مون کي سٺو لڳو. ايڏيون ڪي پراڻيون عمارتون نه پر اسڪاءِ اسڪريپرس عمارتون نظر آيون. ٻين ٽيڪسي ڊرائيورن جيان هي به ڳالهير هو، هن مون کي ٻڌايو ته هو پهريائين عربن وٽ خانگي ڊرائيور طور ڪم ڪندو هو پر هڪ ته پگھار گھٽ هيس ان ڪري پنهنجي ڪٽنب کي به اڳ ۾ گھرائي نه سگھيو هو. ”پر هاڻي هن ڪمپني م ڪم ڪيان ٿو پگھار به سٺي آهي ۽ هڪ مهينو اڳ فيملي به هتي گھرائي اٿم“. 15، 20 منٽن جي ڊرائيو کان پوءِ اسان هوٽل تي پهچي وياسين. ڪائونٽر تي پنهنجي بڪنگ ڏيکاري ته هنن ٿوري دير ۾ ئي تفصيل ڏسي پيسا وٺي مون کي ڪمري جو ڪارڊ ڏنو. ڪمرو ٻين فلور تي هو، ڪمري مان هوٽل جي پارڪنگ وارو منظر ۽ سامهون واري روڊ ۽ عمارتن جي منظر نظر پئي آيو. هوٽل جو نالو انٽرڪانٽينينٽل ريجنسي آهي، 5 اسٽار آهي، اسان جي ميٽنگ به ان ئي هوٽل ۾ رٿيل آهي. هوٽل جو ڪرايو ملائي سلائي 75 بحريني دينار پئي ٿيا جيڪي پاڪستاني روپين ۾ تقريبن 21000 پئي ٿيا(هڪ دينار پاڪستاني 278.50 جي حساب سان هو)، ڪمري جو اهو ڪرايو به ميٽنگ جي ڪري اسان کي رعايتي ڏنو ويو هو. ان کان علاوه ايئرپورٽ کان هوٽل تائين ٽيڪسي جو ڪرايو به 15 دينار(پاڪستاني 4000 هو). هڪ دينار ۾ آمريڪن ڊالر به اڍائي کان مٿي هئا.
ان وچ ۾ واٽس ايپ ته فياض اعواڻ جو نياپو آيو ته ڪٿي آهيو مون کيس لکيو ته هوٽل تي آهيان ته هن فون ڪئي. حالي احوالي ٿياسين، مون کان پروگرام جو پڇيائين ته مون کيس ٻڌايو ته اڄ جو ڏينهن ته مان فري آهيان سڀاڻي ميٽنگ آهي. هن ٻڌايو ته هو آفيس پوري ٿيڻ کان پوءِ ايندو مون سندس مهرباني مڃي. ڪمري تي ليٽي پيس، سوچيم ته ننڊ ڪيان پر نه آئي. ان ڪري ڪيميرا کڻي ڀرسان وارو علائقو گھمڻ نڪري پيس ڇو جو ٽيڪسي ڊرائيور ايندي ڏيکاريو هو ته هي پراڻي بازار وارو علائقو آهي ۽ هوٽل کان پنڌ ئي پنڌ اتي اچي سگھجي ٿو.
ٻاهر اس نڪتل هئي پر تڏهن به ٿڌ هئي، ان علائقي ۾ بينڪون ۽ ايڪسچينج ڪمپنيون گھڻيون هيون. هڪ وڏو محراب هو جنهن کي باب البحرين سڏيو ويندو آهي. اڳ سمنڊ جو پاڻي ان دروازي کي لڳندو هو، پر بحرين ۾ سمنڊ ۾ ڀراءُ ڪري جاين ۽ روڊن لاءِ زمين ٺاهي پئي وڃي جنهن ڪري سمنڊ پري ٿيندو ٿو وڃي. اتان جي دوستن اهو ٻڌايو ته شايد بحرين ئي هڪڙو ملڪ هجي جنهن جو نقشو تبديل ٿيندو رهندو آهي. اهو دروازو سر چارلس بيلگريو ڊزائين ڪيو هو جيڪو امير جو صلاحڪار هو ۽ 1949 ۾ ان جي اڏاوت پوري ٿي. مان ان دروازي مان گذري اندر ويس ته بازار هئي جيڪا مختلف گھٽين ۾ ڦهليل هئي. ان بازار ۾ سون ۽ الڪٽرانڪس جي دڪانن کان وٺي سيڌي جا به دڪان هيا ته ٿانون جا به هئا. ماڻهن ۾ عربن کان وٺي، پاڪستاني، ڀارتي، بنگلاديشي ۽ ٻين قومن جا هئا. مان مختلف گھٽين ۾ گهمندو رهيس. بک به لڳي هئي مون سوچيو ته ڪو ريسٽورنٽ نظر اچي ته ماني کاوان، پيزا، برگر وارا دڪان ته هئا پر مان چاهيان پيو ته ڪو انڊين يا پاڪستاني ريسٽورنٽ ملي. پر ڪو اهڙو نظر نه آيو. هڪ گھٽيءَ ۾ ٻاهر بينچون رکيل هيون جنهن تي ماڻهو ماني کائي رهيا هئا، اندر به فيملي لاءِ جڳهه هئي. اتي ڪافي ماڻهو هئا، جن ۾ عرب به هئا ته ترڪ به، لڳي پيو ته اهو ڪنهن ترڪ جو ريسٽورنٽ هو. مون ڏٺو ته کاڌي ۾ سبزي به هئي، ته وري نان به هئا مون بهتر سمجھو ته اتي ماني کاوان. ڪائونٽر واري کان پڇيم ته آرڊر اتي ڏيڻو آهي يا ٽيبل تان پڇندئو. هن چيو ته جي پارسل ناهي ته ٽيبل تي ويهو بيرو توهان وٽ ايندو. بيرا سڀ هندوستاني پئي لڳا ۽ خود مالڪ به هنن سان ڀڳل ٽٽل هنديءَ ۾ ڳالهائي رهيو هو. بيرو آيو ته کانئنس اردو ۾ پڇيم ته هن ٻڌايو ته دال، سبزي، آمليٽ ۽ گوشت، مون کيس گوشت آڻڻ لاءِ چيو جيڪو رس وارو هو ۽ ان ۾ پٽاٽا به پيل هئا. مون سلاد وارا بصر به کائڻ شروع ڪيا ڇو جو هڪ حديث به آهي ته جتي وڃو ته پهريائين اتان جا بصر کائو ته جيئن بيمارين کان محفوظ رهي سگھو. مون به ان تي عمل ڪيو. ماني منهنجي پسند جو هئي ڇو جو گھڻا مصالحا نه هيس. ماني کائي ٿورو گھڻو گھمي هوٽل تي آيس ڇو جو مون وارو سنهڙو سوئيٽر ٿڌ جي سٽ نه جهلي رهيو هو. ڪمري تي آيس ته هڪ چينل تي بحرين جي تاريخ جي باري ۾ هڪ ڊاڪيومينٽري هلي رهي هئي اها ڏٺي.
بحرين جي تاريخ به پراڻي آهي ان کي دلمن تهذيب civilization Dilmun جو مرڪز سمجھيو وڃي ٿو. دلمن جي ايراضي هيٺ ڪويت، قطر، بحرين ۽ سعودي عرب جو اوڀر وارو سامونڊي ڪنارو اچي وڃي ٿو. هن تهذيب- جو ميسوپوٽيميا ۽ انڊس سولائيزيشن سان به رابطو هو ۽ ميسوپوٽيميا جو سنڌ سان جيڪو واپار هلندو هو ته رستي ۾ دلمن جو علائقو به ايندو هو. دلمن چوٿين ملينيم جي آخر کان وٺي 800 ق.م تائين اهم واپاري مرڪز رهيو پر پوءِ آهستي آهستي هن علائقي ۾ قذاق وڌندا ويا جنهن جي ڪري هتي ڪاروبار گھٽجندو ويو ۽ هن علائقي کي پوءِ پرشيا پنهنجي قبضي ۾ ڪيو.
هونئن بحرين جو يا گلف وارو علائقو پراڻي زماني ۾ موتين جي ڪاروبار جي ڪري به مشهور رهيو آهي ۽ پيٽرول ملڻ کان اڳ اهو ئي ان علائقي جو اهم ڪاروبار هئو.
سنڌ ايڪسپريس ۽ اسحاق انصاري جي ٿورن سان
___
اسحاق انصاري
مون کي جيئن ميٽنگ جو ليٽر مليو ته ميٽنگ جو ملڪ پڙهي مون کي حيرت ۽ خوشي ٿي. ملڪ هو بحرين، حيرت ان ڪري جو مون کي پڪ هئي ته اها ميٽنگ مليشيا ۾ ٿيندي جنهنڪري ڪجھه دوستن کي اڳواٽ ئي پروگرام ڏئي ڇڏيو هيم پر هن اوچتي تبديليءَ مون کي حيران ڪري ڇڏيو. خوشي ان ڪري ٿي جو گلف ملڪن مان رڳو عرب امارات گھميو آهي تنهنڪري هڪ نئين ملڪ گھمڻ جو موقعو ملي پيو. پر هڪ پريشاني به ٿي ته اتي ڪو واقفڪار ڪونهي جنهن کان معلومات وٺي سگھجي ته ڪهڙيون گھمڻ جون جڳهون آهن، ڪهڙا هوٽل سٺا آهن ڪهڙا خراب. ڇو جو انٽرنيٽ تي معلومات ته آهي پر اها ڪڏهن ڪڏهن ڀروسي جوڳي نه هوندي آهي. ڪنهن سٺي هوٽل جي باري ۾ هڪ ٻه ڪمينٽ اهڙا ملي ويندا جيڪو توهانجو روح ئي کڻائي ڇڏيندا. پر ڪافي دوستن کان پڇا بعد به ڪو واقفڪار نه ملي سگھيو. پوءِ وري فيس بوڪ تي مون سنڌي بحرين لکي ڳولها شروع ڪئي ته اتي هڪ پيج ”سنڌي سنگت بحرين“ ملي. مون ان جي انباڪس ۾ ميسيج موڪليو ته مان ميٽنگ جي سلسلي ۾ بحرين اچان پيو ۽ مون کي ڪجھه معلومات کپندي آهي مهرباني ڪري اها اوهان ٻڌائيندا. هڪ ڏينهن جي وقفي کان پوءِ جواب آيو، مون وري اڃان ڪجھه معلومات لاءِ لکيو ته ڪافي ڏينهن تائين جواب نه آيو. پوءِ جواب آيو ته جلدي جواب نه ڏيڻ جو سبب منهنجو پاڪستان وڃڻ هئو هن پنهنجون نالو فياض اعواڻ لکيو ۽ بحرين جو نمبر به لکيو جنهن ۾ هن لکيو هو ته جڏهن بحرين پهچو ته مون سان رابطو ڪجو. ان پيج تي مون کي احمد مغل جون بحرين جي دوستن سان نڪتل تصويرون نظر آيون. هڪ ڏينهن فيس بوڪ تي احمد مغل آن لائين هجي ته مون کائنس پڇو ته سندس ڪي واقفڪار بحرين ۾ آهن ڇا؟ ته هن ٻڌايو ته سندس دوست اتي آهن جن سان هو ڳالهائي ٿو ٿوري دير کان پوءِ هن لکيو ته هن جو رابطو دوستن سان ٿيو آهي هو اوهان کي معلومات يا ڪمپني کپي ته اها به ڏيندا مون سندس ٿورو مڃيو، هن منهنجو نمبر فياض اعواڻ کي ڏنو ۽ هن جو نمبر مون کي موڪليو. مون نمبر کي پنهنجي فون ۾ داخل ڪري ڇڏيو ۽ ڏٺم ته فياض اعواڻ واٽس ايپ تي به هو.
مون پنهنجي تياري شروع ڪري ڏني. ٽڪيٽ گلف ايئر وارن جي ورتم، حالانڪ وقت جي حساب سان اها مون لاءِ سهولت واري نه هئي. ڇو جو 12 جنوريءَ تي بحرين وڃڻ لاءِ فلائيٽ جو ٽائيم صبح جو 7.30 هو ان جو مطلب اهو ٿيو ته مان ايئرپورٽ تي صبح جو 5 وڳي پهچان ۽ بحرين پهچڻ جو ٽائيم اتان جا 8.30 هو(بحرين اسان کان ٻه ڪلاڪ اڳتي آهي). اتي وري اها ڏکيائي هئي ته اڪثر هوٽلن جو چيڪ ان ٽائيم ڏينهن جو 12 يا منجھند جو 2 وڳي هوندو آهي. انڪري مون سوچيو ته ايترو وقت ايئرپورٽ تي ڇا ڪندس. وري واپسي جي اڏام 15 جنوري صبح(رات) جو هڪ وڳي هئي. جڏهن ته منهنجي ميٽنگ 14 جنوري تي شام جو 5 وڳي پوري ٿيڻي هئي. انڪري مون کي هوٽل 12 وڳي ڇڏڻو هو، ان جو مطلب اهو ته پنهنجو سامان رسيپشن تي رکان ۽ ميٽنگ کان پوءِ ايترا ڪلاڪ يا ته ايئرپورٽ تي انتظار ڪيان يا هروڀرو شهر ۾ رلان. ٻي وري فلائيٽ 16 جنوري ڏينهن جو 2.20 تي هئي.
ايمريٽس وارن جي فلائيٽ به هئي پر ان جي وري دبئي ايئرپورٽ تي 7 ڪلاڪ کن ٽرانزٽ هئي ان ڪري مان گلف ايئر رستي وڃڻ جو سوچيو. پاڪستان کان بحرين تائين فلائيٽ اڍائي ڪلاڪن جي آهي. انڪري نيٺ مون فيصلو ڪيو ته 15 تاريخ تي ڏينهن ۽ رات واري خواري کڻڻ کان هڪ ڏينهن رهي 16 واري فلائيٽ وٺان. انڪري مون هوٽل وارن کي اسپيشل رڪوئيسٽ موڪلي ته 12 جنوري تي مون کي 8.20 تي چيڪ ان ڪرڻ ڏنو وڃي
11 جنوريءَ تي فيس بوڪ جي ان باڪس ۾ فياض اعواڻ چيو ته ”اميد ته خير سان بحرين پهچي ويا هوندا“ مون کيس وراڻي ڏني ته ”نه ادا، سڀاڻي صبح جو بحرين پهچندس“. مون کيس اهو نياپو واٽس ايپ تي به موڪليو.
مون کي اليڪٽرانڪ ويزا، بحرين جي سينٽرل بينڪ طرفان پهچي وئي جيڪا ملٽيپل هئي.
12جنوري 2016 تي صبح جو 5 وڳي اوندهه ۾ ايئرپورٽ تي پهتس رستي تان ڊرائيور کي به کڻندو آيس. ايئرپورٽ جي فارملٽيز پوري ڪري لائونج ۾ جهاز جي اڏڻ جو انتظار ڪرڻ لڳس. 7.30 تي جهاز اڏاڻو ۽ 8.30(بحرين جي وقت مطابق، پاڪستاني وقت 10.30) تي بحرين پهتو. بحرين جو ايئرپورٽ سٺو آهي پر ننڍو آهي. جلدئي اميگريشن مان واندو ٿي ويس ڪجھه ماڻهن کان هو ويزا في وٺن پيا پر مون کان ڪا به في نه ورتائون شايد گورنمينٽ جي طرفان ويزا آيل هئي ٿي سگھي ٿو ان ڪري نه ورتي هجائون. بيگيج جو انتظار ڪرڻ لڳس جيڪا ڪجهه دير کان پوءِ آئي. ڪسٽم مان نڪرڻ وارو هيس ته ٻه ڪسٽم آفيسر پهتا حال احوال ورتائون ته ڪٿان ٿو اچان کين ٻڌايم، لڳي اهو پيو ته هنن جو ارادو هو ته پاڪستاني ڏسي کيس تنگ ڪيون يا ڪا تلاشي وغيره وٺون پر پوءِ وري پاڻ ۾ صلاح ڪرڻ لڳا مون کي چيائون ”اوڪي يو مي گو“. مون کي رڳو پاڻ ۾ ڳالهائڻ وقت سندن هڪ لفظ ٻڌڻ ۾ آيو ”سفير“ پوءِ هاڻي ان لفظ جي معنى اسان واري سنڌي واري سفير جي هئي يا ڪا ٻي.
ٻاهر نڪتس ته هوٽل وارن ٻڌايو هو ته ڊرائيور هوٽل جو نالي وارو بورڊ کڻي جتي منهنجو انتظار ڪندو پر اتي ٻيا هوٽل ته هيا منهنجو نه هو. ٿوري دير انتظار ڪرڻ لڳس پر جڏهن پنجن منٽن کان پوءِ به ڪو نه آيو ته انفارميشن ڊيسڪ جنهن تي مرحبا لکيل هو اتي تي وڃي کانئن پڇيم ته هنن چيو ته ڪو نمبر اٿو ته مون کين هوٽل طرفان آيل ايميل کين ڏيکاري جنهن ۾ نمبر به لکيل هو. ڪائونٽر تي ويٺل سهڻي ڇوڪريءَ هوٽل سان نمبر ملائي مون کي ڏنو جن کي مون احوال ڏنو ته هنن چيو ته ڊرائيور نڪري چڪو آهي پهچڻ وارو هوندو اوهان اتي ان ڪائونٽر وٽ ئي انتظار ڪيو. پوءِ ٿوري دير کان پوءِ هڪ انڊين آيو جنهن مون کي ٻڌايو ته هو هوٽل تان آيو آهي. ٻاهر نڪتس ته توقع کان وڌيڪ ٿڌڪار هئي، ڪراچيءَ ۾ ته گرمي هئي پر اتي ٿڌڪار پسي مزو آيو. ڊرائيور مون کي بيهڻ جو چئي پارڪنگ مان ليموزين ڪار کڻي آيو ۽ سامان گاڏي ۾ رکي روانا ٿياسين. هو سائوٿ انڊيا جو هو پر هندي/اردو ڳالهائي پيو. هن کي جڏهن خبر پئي ته مان پهريون ڀيرو بحرين آيو آهيان ته پوءِ هو مون کي رستي تي ايندڙ علائقن ۽ جڳهن جي باري ۾ ٻڌائڻ لڳو. پهرين نظر ۾ ئي بحرين مون کي سٺو لڳو. ايڏيون ڪي پراڻيون عمارتون نه پر اسڪاءِ اسڪريپرس عمارتون نظر آيون. ٻين ٽيڪسي ڊرائيورن جيان هي به ڳالهير هو، هن مون کي ٻڌايو ته هو پهريائين عربن وٽ خانگي ڊرائيور طور ڪم ڪندو هو پر هڪ ته پگھار گھٽ هيس ان ڪري پنهنجي ڪٽنب کي به اڳ ۾ گھرائي نه سگھيو هو. ”پر هاڻي هن ڪمپني م ڪم ڪيان ٿو پگھار به سٺي آهي ۽ هڪ مهينو اڳ فيملي به هتي گھرائي اٿم“. 15، 20 منٽن جي ڊرائيو کان پوءِ اسان هوٽل تي پهچي وياسين. ڪائونٽر تي پنهنجي بڪنگ ڏيکاري ته هنن ٿوري دير ۾ ئي تفصيل ڏسي پيسا وٺي مون کي ڪمري جو ڪارڊ ڏنو. ڪمرو ٻين فلور تي هو، ڪمري مان هوٽل جي پارڪنگ وارو منظر ۽ سامهون واري روڊ ۽ عمارتن جي منظر نظر پئي آيو. هوٽل جو نالو انٽرڪانٽينينٽل ريجنسي آهي، 5 اسٽار آهي، اسان جي ميٽنگ به ان ئي هوٽل ۾ رٿيل آهي. هوٽل جو ڪرايو ملائي سلائي 75 بحريني دينار پئي ٿيا جيڪي پاڪستاني روپين ۾ تقريبن 21000 پئي ٿيا(هڪ دينار پاڪستاني 278.50 جي حساب سان هو)، ڪمري جو اهو ڪرايو به ميٽنگ جي ڪري اسان کي رعايتي ڏنو ويو هو. ان کان علاوه ايئرپورٽ کان هوٽل تائين ٽيڪسي جو ڪرايو به 15 دينار(پاڪستاني 4000 هو). هڪ دينار ۾ آمريڪن ڊالر به اڍائي کان مٿي هئا.
ان وچ ۾ واٽس ايپ ته فياض اعواڻ جو نياپو آيو ته ڪٿي آهيو مون کيس لکيو ته هوٽل تي آهيان ته هن فون ڪئي. حالي احوالي ٿياسين، مون کان پروگرام جو پڇيائين ته مون کيس ٻڌايو ته اڄ جو ڏينهن ته مان فري آهيان سڀاڻي ميٽنگ آهي. هن ٻڌايو ته هو آفيس پوري ٿيڻ کان پوءِ ايندو مون سندس مهرباني مڃي. ڪمري تي ليٽي پيس، سوچيم ته ننڊ ڪيان پر نه آئي. ان ڪري ڪيميرا کڻي ڀرسان وارو علائقو گھمڻ نڪري پيس ڇو جو ٽيڪسي ڊرائيور ايندي ڏيکاريو هو ته هي پراڻي بازار وارو علائقو آهي ۽ هوٽل کان پنڌ ئي پنڌ اتي اچي سگھجي ٿو.
ٻاهر اس نڪتل هئي پر تڏهن به ٿڌ هئي، ان علائقي ۾ بينڪون ۽ ايڪسچينج ڪمپنيون گھڻيون هيون. هڪ وڏو محراب هو جنهن کي باب البحرين سڏيو ويندو آهي. اڳ سمنڊ جو پاڻي ان دروازي کي لڳندو هو، پر بحرين ۾ سمنڊ ۾ ڀراءُ ڪري جاين ۽ روڊن لاءِ زمين ٺاهي پئي وڃي جنهن ڪري سمنڊ پري ٿيندو ٿو وڃي. اتان جي دوستن اهو ٻڌايو ته شايد بحرين ئي هڪڙو ملڪ هجي جنهن جو نقشو تبديل ٿيندو رهندو آهي. اهو دروازو سر چارلس بيلگريو ڊزائين ڪيو هو جيڪو امير جو صلاحڪار هو ۽ 1949 ۾ ان جي اڏاوت پوري ٿي. مان ان دروازي مان گذري اندر ويس ته بازار هئي جيڪا مختلف گھٽين ۾ ڦهليل هئي. ان بازار ۾ سون ۽ الڪٽرانڪس جي دڪانن کان وٺي سيڌي جا به دڪان هيا ته ٿانون جا به هئا. ماڻهن ۾ عربن کان وٺي، پاڪستاني، ڀارتي، بنگلاديشي ۽ ٻين قومن جا هئا. مان مختلف گھٽين ۾ گهمندو رهيس. بک به لڳي هئي مون سوچيو ته ڪو ريسٽورنٽ نظر اچي ته ماني کاوان، پيزا، برگر وارا دڪان ته هئا پر مان چاهيان پيو ته ڪو انڊين يا پاڪستاني ريسٽورنٽ ملي. پر ڪو اهڙو نظر نه آيو. هڪ گھٽيءَ ۾ ٻاهر بينچون رکيل هيون جنهن تي ماڻهو ماني کائي رهيا هئا، اندر به فيملي لاءِ جڳهه هئي. اتي ڪافي ماڻهو هئا، جن ۾ عرب به هئا ته ترڪ به، لڳي پيو ته اهو ڪنهن ترڪ جو ريسٽورنٽ هو. مون ڏٺو ته کاڌي ۾ سبزي به هئي، ته وري نان به هئا مون بهتر سمجھو ته اتي ماني کاوان. ڪائونٽر واري کان پڇيم ته آرڊر اتي ڏيڻو آهي يا ٽيبل تان پڇندئو. هن چيو ته جي پارسل ناهي ته ٽيبل تي ويهو بيرو توهان وٽ ايندو. بيرا سڀ هندوستاني پئي لڳا ۽ خود مالڪ به هنن سان ڀڳل ٽٽل هنديءَ ۾ ڳالهائي رهيو هو. بيرو آيو ته کانئنس اردو ۾ پڇيم ته هن ٻڌايو ته دال، سبزي، آمليٽ ۽ گوشت، مون کيس گوشت آڻڻ لاءِ چيو جيڪو رس وارو هو ۽ ان ۾ پٽاٽا به پيل هئا. مون سلاد وارا بصر به کائڻ شروع ڪيا ڇو جو هڪ حديث به آهي ته جتي وڃو ته پهريائين اتان جا بصر کائو ته جيئن بيمارين کان محفوظ رهي سگھو. مون به ان تي عمل ڪيو. ماني منهنجي پسند جو هئي ڇو جو گھڻا مصالحا نه هيس. ماني کائي ٿورو گھڻو گھمي هوٽل تي آيس ڇو جو مون وارو سنهڙو سوئيٽر ٿڌ جي سٽ نه جهلي رهيو هو. ڪمري تي آيس ته هڪ چينل تي بحرين جي تاريخ جي باري ۾ هڪ ڊاڪيومينٽري هلي رهي هئي اها ڏٺي.
بحرين جي تاريخ به پراڻي آهي ان کي دلمن تهذيب civilization Dilmun جو مرڪز سمجھيو وڃي ٿو. دلمن جي ايراضي هيٺ ڪويت، قطر، بحرين ۽ سعودي عرب جو اوڀر وارو سامونڊي ڪنارو اچي وڃي ٿو. هن تهذيب- جو ميسوپوٽيميا ۽ انڊس سولائيزيشن سان به رابطو هو ۽ ميسوپوٽيميا جو سنڌ سان جيڪو واپار هلندو هو ته رستي ۾ دلمن جو علائقو به ايندو هو. دلمن چوٿين ملينيم جي آخر کان وٺي 800 ق.م تائين اهم واپاري مرڪز رهيو پر پوءِ آهستي آهستي هن علائقي ۾ قذاق وڌندا ويا جنهن جي ڪري هتي ڪاروبار گھٽجندو ويو ۽ هن علائقي کي پوءِ پرشيا پنهنجي قبضي ۾ ڪيو.
هونئن بحرين جو يا گلف وارو علائقو پراڻي زماني ۾ موتين جي ڪاروبار جي ڪري به مشهور رهيو آهي ۽ پيٽرول ملڻ کان اڳ اهو ئي ان علائقي جو اهم ڪاروبار هئو.
سنڌ ايڪسپريس ۽ اسحاق انصاري جي ٿورن سان
___
