غلام مصطفي ميمڻ
سينيئر رڪن
ماء يا پيء کان سواء ٻار سڄي زندگي احساس ڪمتري ۾ گذاريندو آهي!
ماء ۽ پيء جو اولاد کان جدا ٿيڻ هڪ تمام وڏو امتحان هوندو آهي۔اسان وٽ جٿي گهڻيون شاديون ڪامياب ٿينديون آهن اتي ڪجه شاديون ناڪام به ٿينديون آهن۔۔شادي ۾ ناڪامي جو اثر سڀني کان گهڻو اولاد تي ٿيندو آهي،ڇو ته ۔سنگل پيرنٽ چائلڊ۔۔ هميشه احساس ڪمتري جو شڪار هوندو آهي۔زال ۽ مڙس ۾ عليحدگي کان پوء سڀ کان پهريون مسئلو ٻارن جي پرورش ۽ ڪسٽڊي جو پيدا ٿيندو آهي۔،ان معاملي ۾ گارڊين ۽ وارڊ ايڪٽ 1890 جو اطلاق ٿيندو آهي۔طلاق کان پوء عدالت جي ذريعي ٻارن جي ڪسٽڊي جو معاملو طئي ڪيو ويندو آهي۔سيڪشن 25 گارڊن ۽ وارڊ ايڪٽ جي تحت هڪ ڪيس ماء يا ٻيا ٻار جا مائٽ علائقي (ٍجٿي ٻار رهندو هجئي) جي فيملي ڪورٽ ۾ داخل ڪندا۔اسلامي ۽ ملڪي قانون جي تحت ٻار جو حقيقي سر پرست والد هوندو آهي،چاهي ٻار هن جي قبضي ۾ آهي يا نه۔ماء يا ٻار جي ٻين مائٽن کي مٿي ٻڌايل قانون جو سهارو وٺڻو پوندو ٻار جي ڪسٽڊي والد يا ٻين رشتدارن کان ُوٺڻ لاء۔سيڪشن 12 گارڊن ۽ وارڊ ايڪٽ 1890 جي تحت ڪورٽ ٻار جي ڪسٽدي جو حتمي فيصلي ڪرڻ کان اڳ۔انٽريم ڪسٽدي ماء يا پي جي حق م ڪري سگهي ٿي ۽ بار سان ملاقات جو موقعو فراهم ڪندي ان پارٽي کي جنهن جي تحويل ۾ ٻار نه هوندو آهي۔ڪورٽ ٻار جي ڪسٽدي جو مسئلو حل ڪندي سڀ کان وڌيڪ اهميت ٻا ر جي پرورش ۽ حفاظت ڪنهن وٽ بهتر انداز ۾ ٿي سگهندي کي مدنظر رکندي آهي۔تاڪه ٻار هڪ سٺي ماحول ۾ تربيت حاصل ڪري معاشري جو هڪ بهترين انسان جي صورت ۾ وجود ۾ اچي ۽ ڪامياب زندگي گذاري۔اسلامي ۽ ملڪي قانون جي تحت ٻار جي پرورش(کاڌو،ڪپڙا ۽ تعليم ) جي ذميداري پيء تي هوندي آهي ڀلي ٻار ان پيء کان الڳ ماء وٽ رهندو هجئي۔
۔۔۔۔۔۔۔ ولي ۔۔۔۔۔۔۔۔
عام طور تي 18 سالن کان گهٽ عمر جي فرد کي ٻار تصور ڪيو ويندو آهي۔ولي مان مراد هر اهو شخص آهي جيڪو ڪنهن نابالغ۔ٻار جي حفاظت ڪري ،ان جي جائيداد جي حفاظت ڪري۔ولي جا چار قسم هوندا آهن۔فطري ولي(والد) وصيتي ولي(ٍجنهن کي مرڻ جي ٽائيم تي والد پنهنجي و صيت ۾ ٻار جو سرپرست مَقرر ڪيو هجئي) ،قانوني ولي ۽ عدالت جي طرفان مَقرر ڪيل ولي۔(سيڪشن 10 گارڊن ۽ وارڊ ايڪٽ 1890 جي تحت ٻار جي والد جي وفات يا ان جي موجودگي ۾ جيڪڏهن ٻار جي صحيحي پرورش والد نه ٿو ڪري ته ٻار جو مائٽ يا همدرد(ويل وشِر) فيملي ڪورٽ جي ذريعي پاڻ کي ان ٻار جو قانوني سرپرست مقرر ڪرائيندو ،شرط صرف اهو هوندو ته ان جو ٻار جي پراپرٽي ۾ ڪنهن قسم جو پنهنجو فائدو نه شامل هوندو مختصرن ته هو پنهنجي مالي فائدي لاء ٻار جو سرپرست مقرر نه ٿي سگهندو۔ ڪورٽ وقت به وقت ان کي ڪورٽ ۾ گهرائي ٻار جي پراپرٽي ۽ تعليم تربيت جي باري ۾ معلومات حآضل ڪري سگهي ٿئي ۽ جيڪڏهن اهو شخص ٻار جي فلآح ۽ بهبود جي ّخلاف ڪم ڪندو ته ان کي ٻار جي سرپرستي کان هٽائي به سگهئي ٿي۔
جيڪڏهن ٻار جي والدين ۾ عليحدگي ٿي وڃي ته حنفي فقه جي مطابق پٽ جي پرورش جو حق 7 سالن تائين ۽ ڌيء جي پرورش جو حق ٻارهن سالن تائين ۽ ڪن ڪتابن ۾ بالغ ٿيڻ تائين ماء وٽ رهئي ٿو۔ ان حق کي قانوني لغت ۾ رائيٽ آف حضانت چوندا آهن۔جيڪڏهن انهيء دوران ماء ٻي شادي ڪندي ته ٻار پي جي تحويل ۾ هليو ويندو ۽ ماء جو رائيٽ آف حضانت ختم ٿي ويندي۔شيعه فقه جي تحت ماء پٽ کي ٻن سالن تائين ۽ ڌيء کي ستن سالن تائين پاڻ وٽ رکي سگهندي۔جيڪڏهن ٻار ستن سالن جا نه ٿيا ۽ ماء مري وڃي ته ٻار جو پرورش جو حق ناني يا ماسي کي هوندو جڏهن ته سرپرستي پيء کي حاصل هوندي۔۔جيڪڏهن ٻئي والدين فوت ٿي وڃن ته ٻار جي پرورش جو حق ڏاڏا کي ملندو آهي۔۔ٍجيڪڏهن ماء ذنده نه هجئي يا زنده هجئي پر ٻار کي وٺڻ کان انڪار ڪري ته 7 سالن کان گهٽ عمر جي ڇوڪرو ۽ نابالغ ڇوڪري جو پرورش جو حق پيء کان پوء ناني،ماسي،سڳي ڀيڻ،ڏاڏي،ڀيڻ جي ڌيء،ماٽيلي ڀيڻ(جنهن جي والده ۽ ٻار جي والده هڪ هجئي) ماٽيلي ڀيڻ جي ڌيء،نهن ۽ پهوپي کي به آهي۔ٍجيڪڏهن ٻار جي نانڻن مان ٻار جي پرورش لاء ڪير تيار نه هجئي ته ٻار جي پرورش جو حق ڏاڏا،ڏاڏي۔پهوپي،ٻار جو سڳو ڀاء، ويڳو ڀاء(جنهن جو پيء ۽ ٻار جو پيء ساڳيو هجئي)،سڳئي ڀاء جو پٽ،ويڳئي ڀاء جوپٽ،چاچو، ويڳو چاچو ۽ ويڳي چاچي جي پٽ کي آهي۔ٍجيڪڏهن ٻار جي نانڻن ۽ ڏاڏڻن مان ڪير به ٻار جي پرورش جي ذميداري نه کڻي ته ڪورٽ ٻار جي پرورش لاء قابل اعتمائد ولي مَقررڪندي۔
فيملي ڪورٽ پيء کي ٻار جي ڪسٽڊي ڏيڻ کان انڪار ڪري سگهي ٿي جيڪڏهن پيء ٻئي شادي ڪئي آهي۔ يا ٻار جي پرورش لا خرچ ڏيڻ کان انڪاري آهي۔يا ماء کي تنگ ڪرڻ لاء ٻار وٺڻ جو ڪيس گهڻي دير کان پوء ڪورٽ ۾ داخل ڪري ٿو۔
هيئ سڄي اسلامي ۽ قانوني معلومات هن اوطاق جي ڪينوئس تي انڪري چٽي آهي ته جيئن والدين علحيدگي اختيار ڪر ڻ کان پهريائين ان ڳاله جو ڌيان رکن ته انهن جي اولاد جو ڇا ٿيندو۔ ڇو ته ماء يا پيء جي پاڇئي کان محروم ٻار زندگي جي ميدان ۾ پاڻ کي تمام گهڻو اڪيلو محسوس ڪندو اهي جنهن جو منفي اثر ان جي آئيندا زندگي ته پوندو آهي ۽ هو هميشه احساس ڪمتري جو شڪار نظر ايندا آهن۔
توهان جي نيڪ خواهشن ۽ ڪمينٽس جو انتظار رهندو۔هميشه خوش رهو۔
ماء ۽ پيء جو اولاد کان جدا ٿيڻ هڪ تمام وڏو امتحان هوندو آهي۔اسان وٽ جٿي گهڻيون شاديون ڪامياب ٿينديون آهن اتي ڪجه شاديون ناڪام به ٿينديون آهن۔۔شادي ۾ ناڪامي جو اثر سڀني کان گهڻو اولاد تي ٿيندو آهي،ڇو ته ۔سنگل پيرنٽ چائلڊ۔۔ هميشه احساس ڪمتري جو شڪار هوندو آهي۔زال ۽ مڙس ۾ عليحدگي کان پوء سڀ کان پهريون مسئلو ٻارن جي پرورش ۽ ڪسٽڊي جو پيدا ٿيندو آهي۔،ان معاملي ۾ گارڊين ۽ وارڊ ايڪٽ 1890 جو اطلاق ٿيندو آهي۔طلاق کان پوء عدالت جي ذريعي ٻارن جي ڪسٽڊي جو معاملو طئي ڪيو ويندو آهي۔سيڪشن 25 گارڊن ۽ وارڊ ايڪٽ جي تحت هڪ ڪيس ماء يا ٻيا ٻار جا مائٽ علائقي (ٍجٿي ٻار رهندو هجئي) جي فيملي ڪورٽ ۾ داخل ڪندا۔اسلامي ۽ ملڪي قانون جي تحت ٻار جو حقيقي سر پرست والد هوندو آهي،چاهي ٻار هن جي قبضي ۾ آهي يا نه۔ماء يا ٻار جي ٻين مائٽن کي مٿي ٻڌايل قانون جو سهارو وٺڻو پوندو ٻار جي ڪسٽڊي والد يا ٻين رشتدارن کان ُوٺڻ لاء۔سيڪشن 12 گارڊن ۽ وارڊ ايڪٽ 1890 جي تحت ڪورٽ ٻار جي ڪسٽدي جو حتمي فيصلي ڪرڻ کان اڳ۔انٽريم ڪسٽدي ماء يا پي جي حق م ڪري سگهي ٿي ۽ بار سان ملاقات جو موقعو فراهم ڪندي ان پارٽي کي جنهن جي تحويل ۾ ٻار نه هوندو آهي۔ڪورٽ ٻار جي ڪسٽدي جو مسئلو حل ڪندي سڀ کان وڌيڪ اهميت ٻا ر جي پرورش ۽ حفاظت ڪنهن وٽ بهتر انداز ۾ ٿي سگهندي کي مدنظر رکندي آهي۔تاڪه ٻار هڪ سٺي ماحول ۾ تربيت حاصل ڪري معاشري جو هڪ بهترين انسان جي صورت ۾ وجود ۾ اچي ۽ ڪامياب زندگي گذاري۔اسلامي ۽ ملڪي قانون جي تحت ٻار جي پرورش(کاڌو،ڪپڙا ۽ تعليم ) جي ذميداري پيء تي هوندي آهي ڀلي ٻار ان پيء کان الڳ ماء وٽ رهندو هجئي۔
۔۔۔۔۔۔۔ ولي ۔۔۔۔۔۔۔۔
عام طور تي 18 سالن کان گهٽ عمر جي فرد کي ٻار تصور ڪيو ويندو آهي۔ولي مان مراد هر اهو شخص آهي جيڪو ڪنهن نابالغ۔ٻار جي حفاظت ڪري ،ان جي جائيداد جي حفاظت ڪري۔ولي جا چار قسم هوندا آهن۔فطري ولي(والد) وصيتي ولي(ٍجنهن کي مرڻ جي ٽائيم تي والد پنهنجي و صيت ۾ ٻار جو سرپرست مَقرر ڪيو هجئي) ،قانوني ولي ۽ عدالت جي طرفان مَقرر ڪيل ولي۔(سيڪشن 10 گارڊن ۽ وارڊ ايڪٽ 1890 جي تحت ٻار جي والد جي وفات يا ان جي موجودگي ۾ جيڪڏهن ٻار جي صحيحي پرورش والد نه ٿو ڪري ته ٻار جو مائٽ يا همدرد(ويل وشِر) فيملي ڪورٽ جي ذريعي پاڻ کي ان ٻار جو قانوني سرپرست مقرر ڪرائيندو ،شرط صرف اهو هوندو ته ان جو ٻار جي پراپرٽي ۾ ڪنهن قسم جو پنهنجو فائدو نه شامل هوندو مختصرن ته هو پنهنجي مالي فائدي لاء ٻار جو سرپرست مقرر نه ٿي سگهندو۔ ڪورٽ وقت به وقت ان کي ڪورٽ ۾ گهرائي ٻار جي پراپرٽي ۽ تعليم تربيت جي باري ۾ معلومات حآضل ڪري سگهي ٿئي ۽ جيڪڏهن اهو شخص ٻار جي فلآح ۽ بهبود جي ّخلاف ڪم ڪندو ته ان کي ٻار جي سرپرستي کان هٽائي به سگهئي ٿي۔
جيڪڏهن ٻار جي والدين ۾ عليحدگي ٿي وڃي ته حنفي فقه جي مطابق پٽ جي پرورش جو حق 7 سالن تائين ۽ ڌيء جي پرورش جو حق ٻارهن سالن تائين ۽ ڪن ڪتابن ۾ بالغ ٿيڻ تائين ماء وٽ رهئي ٿو۔ ان حق کي قانوني لغت ۾ رائيٽ آف حضانت چوندا آهن۔جيڪڏهن انهيء دوران ماء ٻي شادي ڪندي ته ٻار پي جي تحويل ۾ هليو ويندو ۽ ماء جو رائيٽ آف حضانت ختم ٿي ويندي۔شيعه فقه جي تحت ماء پٽ کي ٻن سالن تائين ۽ ڌيء کي ستن سالن تائين پاڻ وٽ رکي سگهندي۔جيڪڏهن ٻار ستن سالن جا نه ٿيا ۽ ماء مري وڃي ته ٻار جو پرورش جو حق ناني يا ماسي کي هوندو جڏهن ته سرپرستي پيء کي حاصل هوندي۔۔جيڪڏهن ٻئي والدين فوت ٿي وڃن ته ٻار جي پرورش جو حق ڏاڏا کي ملندو آهي۔۔ٍجيڪڏهن ماء ذنده نه هجئي يا زنده هجئي پر ٻار کي وٺڻ کان انڪار ڪري ته 7 سالن کان گهٽ عمر جي ڇوڪرو ۽ نابالغ ڇوڪري جو پرورش جو حق پيء کان پوء ناني،ماسي،سڳي ڀيڻ،ڏاڏي،ڀيڻ جي ڌيء،ماٽيلي ڀيڻ(جنهن جي والده ۽ ٻار جي والده هڪ هجئي) ماٽيلي ڀيڻ جي ڌيء،نهن ۽ پهوپي کي به آهي۔ٍجيڪڏهن ٻار جي نانڻن مان ٻار جي پرورش لاء ڪير تيار نه هجئي ته ٻار جي پرورش جو حق ڏاڏا،ڏاڏي۔پهوپي،ٻار جو سڳو ڀاء، ويڳو ڀاء(جنهن جو پيء ۽ ٻار جو پيء ساڳيو هجئي)،سڳئي ڀاء جو پٽ،ويڳئي ڀاء جوپٽ،چاچو، ويڳو چاچو ۽ ويڳي چاچي جي پٽ کي آهي۔ٍجيڪڏهن ٻار جي نانڻن ۽ ڏاڏڻن مان ڪير به ٻار جي پرورش جي ذميداري نه کڻي ته ڪورٽ ٻار جي پرورش لاء قابل اعتمائد ولي مَقررڪندي۔
فيملي ڪورٽ پيء کي ٻار جي ڪسٽڊي ڏيڻ کان انڪار ڪري سگهي ٿي جيڪڏهن پيء ٻئي شادي ڪئي آهي۔ يا ٻار جي پرورش لا خرچ ڏيڻ کان انڪاري آهي۔يا ماء کي تنگ ڪرڻ لاء ٻار وٺڻ جو ڪيس گهڻي دير کان پوء ڪورٽ ۾ داخل ڪري ٿو۔
هيئ سڄي اسلامي ۽ قانوني معلومات هن اوطاق جي ڪينوئس تي انڪري چٽي آهي ته جيئن والدين علحيدگي اختيار ڪر ڻ کان پهريائين ان ڳاله جو ڌيان رکن ته انهن جي اولاد جو ڇا ٿيندو۔ ڇو ته ماء يا پيء جي پاڇئي کان محروم ٻار زندگي جي ميدان ۾ پاڻ کي تمام گهڻو اڪيلو محسوس ڪندو اهي جنهن جو منفي اثر ان جي آئيندا زندگي ته پوندو آهي ۽ هو هميشه احساس ڪمتري جو شڪار نظر ايندا آهن۔
توهان جي نيڪ خواهشن ۽ ڪمينٽس جو انتظار رهندو۔هميشه خوش رهو۔
آخري ترميم:
