نياز همايوني (وفات 3 جنوري 2003) پاڻ سنڌ جو اهو واحد سخنور قومي شاعر ۽ لوڪ ساهتڪار هو، گاڏي کاتي حيدرآباد جي ان مصروف علائقي ۾ اوائلي واڻڪين جائين ۽ ڪجهه خوبصورت ماڙين جي پاڙي ۾، گاڏين جي گيراجن ۽ ڊينٽنگ پينٽنگ وارن جي ٺڙا ٺوڪي جي گهيري ۾ هُل هنگامي ۽ گوڙ شور کان بي نياز، نياز همايوني جو اهو فليٽ منهنجي لاءِ نهايت اتساهڪ رهيو، جتي هڪ سوڙهي ڪمري ۾ تمام وڏي لائبريري هئي، جتي رکيل الماري ۾ علم ۽ ادب جو وڏو دَفينو (ڄڻ ته هڪ گهاگهر ۾ ساگر سهيڙيل هجي). مون پنهنجي حياتي جي حوالن ۾ سائين نياز همايوني سان تمام ٿورڙين ملاقاتن ۾ گهڻو مانُ پاتو ۽ سرت ۽ ساڃاهه آهر ڄاڻ پرائي. پاڻ سنڌ جو اهو واحد سخنور قومي شاعر ۽ لوڪ ساهتڪار هو، جنهن کي پنهنجي ڏات ۽ ڏانءَ سان سنڌ امڙ جي سينڌ سنواري ڌرتيءَ ماءُ سان سور سليا ۽ ڏک ونڊيا ۽ ايڏو وڏو الٿوڪار ۽ دانش جو ڌڻي هو جو فارسي ٻوليءَ سان مادري زبان وارو ورتاءُ ڪندو هو. سندس فارسي داني وارو ڪاروهنوار ڏسي ائين لڳندو هو، ڄڻ نياز همايوني سنڌ جو مير علي شير قانع هجي. هن جو وڏو ڪارنامو ”هفت زبان لغت (1975ع) جنهن لاءِ ٻين فارسي دان عالمن سان سندس انتخاب ٿيو ۽ ان لغت جي ترتيب ۾ هن نمايان حصو ورتو. علمِ طب جو ڪتاب ”فرهنگ جعفري“ (3 جلد 1960ع) ملوڪ الڪلام (خواجه محمد زمان لواريءَ واري جي بيتن جو منظوم فارسي ترجمو 1977ع). تاريخ مظهر شاهجهاني (فارسي دستخط جو سنڌي ترجمو 1979ع) تاريخ طاهري (فارسي کان سنڌي ترجمو 1988ع)، مقصود العارفين (فارسي کان سنڌي ترجمو 1989ع) راهه عشق خميني (فارسي کان سنڌي منظوم ترجمو 1993ع) تاريخ تازه نواءِ معارڪه (ترجمو 1995ع) فرهنگ همايوني (مولانا مفتون همايوني جي لکيل طبي لغت جي ترتيب 1996ع) رسالا اويسيه (شاهه لطيف رحه جو مخدوم معين رحه ڏانهن خط ۽ ان جو جواب، فارسي کان سنڌي ترجمو 1996ع) ديوان مفتون (ٻيو ڇاپو 1973ع)، سنڌ نامه (اردو ترجمو 1978ع) انتخاب سنڌي شاعري (سنڌ جي اساسي شاعرن جو چونڊ ڪلام اردو ترجمو 1987ع)، آهوانِ صحرا (قاضي قادن جي ڪلام جو اردو ترجمو 1988ع) ان کان علاوه ساڻيهه جي ساک (دودي چنيسر جو منظوم داستان 1977ع)، ڌرتيءَ جا گيت شعري مجموعو 1977ع) آءُ ڪانگا ڪر ڳالهه (صوفي دريا خان جو ڪلام، ترتيب 1989ع)، ارمغان لطيف (شاهه جي رسالي جو منظوم فارسي ترجمو، پندرهن (15) سر-ڇپيل 3 سُرَ ڪلياڻ، يمن ڪلياڻ ۽ کنڀاٽ، شاهه عبداللطيف چيئر ڪراچي يونيورسٽي 1994ع ۾ ٽه ماهي مهراڻ سنڌي ادبي بورڊ 72-1973ع). شاهه جي ڪلام جو منظوم فارسي ترجمو ڇپائڻ جي سلسلي ۾ مارچ 2004ع ۾ شاهه لطيف جي سالياني عرس جي موقعي تي نامور اديب تاج جويي ثقافت ۽ سياحت کاتي جي ايڊيشنل چيف سيڪريٽري انوار حيدر کي نياز همايوني مرحوم جي ڪيل ٻن ترجمن ”رساله ويسيه“ (فارسي کان سنڌي ترجمو) ۽ ارمغانِ لطيف (شاهه جي رسالي مان ڪيل سنڌي مان فارسي ترجمو) ڇپائڻ جي گذارش ڪئي. هُن اهڙو وعدو ڪيو ته: ”ڀٽ شاهه ثقافتي مرڪز جي گولڊن جوبلي تقريب جي موقعي تي انهن ٻن ڪتابن جي پڌرائي لاءِ هر ممڪن ڪوشش ڪندو...“ ان سلسلي ۾ تاج جويو کي اهي ٻئي ڪتاب ڪمپوزنگ ۽ ايڊيٽنگ ڪرڻ جو ڪم سونپيو ويو، جيڪو هن مهيني ٻن اندر اڪلائي ڏنو، پر ان وچ ۾ ايڊيشنل چيف سيڪريٽري ثقافت کاتي جي چارج ڇڏي بورڊ آف روينيو جو سينئر ميمبر بڻيو، جنهن بعد نياز همايوني مرحوم جو سنڌي ترجمو ”رساله اويسيه“ ان دور جي سيڪريٽري سياحت ۽ ثقافت کاتو محترمه مهتاب اڪبر راشدي جي نظرداريءَ هيٺ جولاءِ 2005ع تي ڇپجي چڪو. پر شاهه لطيف رحه جي ڪلام جو منظوم فارسي ترجمو پڌرو نه ٿيو...جنهن بعد 10 جولاءِ 2004ع ۾ سنڌي لئنگويج اٿارٽيءَ پاران ”شاهه لطيف، سنڌي ٻولي ۽ سماج“ ڪانفرنس جي پڄاڻي واري ويهڪ ۾ ٺهراءُ نمبر 20 ۽ 21 ۾ گهر ڪئي وئي ته: ڊاڪٽر فضل رحيم سومرو مرحوم پاران عربي زبان ۾ ترجمو ڪري ڇپايل شاهه جي رسالي جا ٽيهه ئي سر سوڌي سنواري ڇپايا وڃن ۽ نياز همايوني جو ڪيل رسالي جو منظوم فارسي ترجمو ڇپايو وڃي ۽ رهيل پندرهن (15) سرن جي فارسي ترجمي ڪرائڻ جو اهتمام ڪيو وڃي، جڏهن ته نياز همايوني مرحوم جا لڳ ڀڳ ويهه (20) اڻ ڇپيل مسودا ڇپائيءَ لاءِ انتظار ۾ آهن.
جواب: نياز همايوني پاڻ سنڌ جو اهو واحد سخنور قومي شاعر ۽ لوڪ ساهتڪار هو، سلام سائين عبدالرزاق صاحب، سنڌ جو سهڻو ۽ قدآور نالو ” نياز همايوني“ جنهنجا گيت ۽ ادبي خدمتون سنڌي ادب ۾ هميشهه جيئرو رهنديون ۔۔۔ مرحوم نياز همايوني کي رب العالمين جنت الفردوس ۾ اعلا مقام عطا ڪري ۔۔۔ آمين محترم نياز همايوني جي شاعري يا ڪو گيت دوستن وٽ هجي ته ضرور ونڊ ڪن ٿورا ناهن ٿورا
گاڏي کاتي حيدرآباد جي ان مصروف علائقي ۾ اوائلي واڻڪين جائين ۽ ڪجهه خوبصورت ماڙين جي پاڙي ۾، گاڏين جي گيراجن ۽ ڊينٽنگ پينٽنگ وارن جي ٺڙا ٺوڪي جي گهيري ۾ هُل هنگامي ۽ گوڙ شور کان بي نياز، نياز همايوني جو اهو فليٽ منهنجي لاءِ نهايت اتساهڪ رهيو،
تمام سٺيون يادون ونڊ ڪيل آهن۔ نياز همايوني سنڌ جي چوٽيء جي شاعرن مان هڪ هو۔ 3 جنوري 2003 تي دل جي دؤري پوڻ سبب اسان جو برک شاعر، محقق، يوناني ويڄ، فارسيءَ جو ماهر ۽ ڏاهو نياز همايوني لاڏاڻو ڪري ويو هو۔ سنڌڙي منهنجي ماءُ او جيجل، توتان گهور ٿيان، شل نه ٿيان غدار سندءِ ڀل ڊاڪو ٿيان يا چور ٿيان“ يا ترنم ۾ هيءُ غزل چوندو هو: جڏهن به سچ ۽ سونهن پڪاريو، اسان جلال ۾ آياسين جنم، جنم ۾ جوڳي بڻجي جهنگ سيال ۾ آياسين
انت پڇتايو پٿر دل آخر سنڌ جي مٽي هو.نياز سائين نياز جو مڪمل ڪلام پڙهڻ لاء تاج جويو جو ترتيب ڏنل ڪتاب، دل ء ڌرتي جا گيت پڙهو،سموري شاعري موجود آهي،مون کي اهو ڪتاب ڌرتي جي باغي شاعر حليم باغي تحفي طور ڌنو هو،سائين نياز جهڙي اعلي شاعر جو ڪتاب ء تحفو ڪيو حليم باغي ساه کان وڌيڪ سانڍي رکيو اٿم۔۔۔
اڄ سنڌ جي ڀلوڙ شاعر نياز همايوني جي ورسيء جي موقعي تي سنڌ سلامت پاران کيس ڀيٽا پيش ڪجي ٿي۔ نياز همايونيءَ جي ياد ۾ 3 جنوري (اڄ) سنڌ جي مزاحمتي ۽ لوڪ شاعري سرجيندڙ شاعر، نِثر نويس، مُحقق، اردو ۽ فارسي ٻوليءَ جي وڏي ڄاڻو نياز همايونيءَ جي ورسي آهي. سندس اصل نالو مشتاق ڪوري، تخلص نياز همايوني، پهرين اپريل 1930ع تي شڪارپور ضلعي جي ڳوٺ همايون ۾ جنم ورتائين، شروعاتي تعليم مختلف مدرسن مان حاصل ڪيائين، پاڻ اردو ۽ فارسيءَ جو ماهر ترجمه نگار ٿي گذريو، نياز همايوني، ڇپيل ۽ اڻ ڇپيل ڪتابن ۾ لکيل مواد جو جيڪو انگ ڇڏي ويو آهي تنهن جي تفصيل هن ريت آهي: سندس ڇپيل مواد ۾، ”دل ۽ ڌرتيءَ جاگيت، فرهنگ جعفري، ديوان مفتون، ساڻيهه جي ساک، سنڌ جي طبي تاريخ، ڌرتيءَ جا گيت، ملوڪ الڪلام، سنڌي نامه، تاريخ مظهر شاهجهاني، انتخاب سنڌي شاعري، آهوان صحرا، تاريخ طاهري، مقصود العارفين، آءُ ڪانگا ڪر ڳالهه، راههِ عشق، ڪلامِ اشرف، تاريخ تازه نواءِ معارڪ، فرهنگ همايوني ۽ رساله اويسيه شامل آهن“، جڏهن ته سندس اڻ ڇپيل ڪتابن ۾، ”اذان العارفين، سنڌي رانديون، سنڌ جي طبي تاريخ (جلد ٽيون)، اَڪ پچي ٿيا اَنار، جتي منهنجا ماروئڙا، دوزخ ۾ رهڻ جي ريهرسل، ڏکيا سکيا ڏينهن، شاهه جو گنج، گلبانگ لطيف، اوٺاڻيون اويس جون، اڌ صديءَ جو اکين ڏٺو احوال، سمندر ڪي سانس ۽ مخدوم نوح جو ڇپيل مواد شامل آهي“. سندس اڻ ڇپيل ڪتابن ۽ مقالن کي ڇپرائڻ جي سلسلي ۾، سنڌي ادبي بورڊ ۽ اشاعتي ادارن کي، مرحوم نياز همايوني جي ڇڏيل موڙي کي محفوظ ڪرڻ لاءِ اڳرائي ڪرڻ گهرجي. اياز عالم ابڙو روزانه ڪاوش جي ٿورن سان
