اڄوڪو ڏينهن 12 ڊسمبر تاريخ جي دري مان

ٿياسافيڪل سوسائٽيءَ جو ذڪر اڪثر ڪري مون سائين جي ايم سيد جي ڪتابن ۾ پڙهيو آهي، ان کان علاوه سنڌ جي دانشور اديب امر جليل صاحب پنهنجي آٿم ڪٿا جي باب ڪراچي جون ڳاهيون ۾ پڻ ڪيو آهي جنهن جو ٽڪرو هت پيش ڪجي ٿو۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

تاج محل سينيما سان لڳو لڳ ٿيا سافيڪل هال ۽لائبريري هوندي هئي. ٿيا سافيڪل هال ۽ سندس لائبريري سياسي اٿل پٿل ۾تباهه ٿيڻ کان بچي ويا آهن. ٿيا سافيڪل هال سعيد منزل ڀرسان اسان جي فليٽکان تمام ويجهون هونديون هو. وچ ۾ اين جي وي هاءِ اسڪول جي عاليشان عمارتايندي هئي. اين جي وي هاءِ اسڪول منهنجي ابتدائي يادن جو مرڪز آهي. پهريندرجي کان ميٽرڪ تائين مان پنهنجين غير معمولي يادن جي مرڪز ۾ پڙهيو آهيان. تفصيل ۾ هليو ويس ته پوءِ آتم ڪٿا جا اٺَ باب لکي ويندس.ٿيا سافيڪل هال سان منهنجيون بيشمار يادون وابسته آهن. 1961ع کان 1963عوارا ٽي سال مان ڪڏهن وساري نه سگهندس. جڏهن به لکيم منهنجي آتم ڪٿا جا اهمباب انهن سالن جي باري ۾ هوندا هئا. هتي فقط هڪ ٻن ڳالهين جو حوالو ڏيندس. ننڍي وهيءَ کان مان ٿياسافيءَ تي هفتيوار ليڪچر ٻڌڻ لاءِ ٿيا سافيڪل هالويندو هوس. اُهي ليڪچر ٻڌڻ لاءِ ٿياسافيڪل سوسائٽيءَ جي پريزيڊنٽ مسز گلمينوالا سادي، سليس ۽ سمجهه ۾ ايندڙ انگريزيءَ ۾ ڏيندي هئي. انهن ليڪچرنمذهبن ۽ عقيدن جي باري ۾ منهنجو ذهن صاف ڪري ڇڏيو. هال جي اسٽيج مٿان وڏناکرن ۾ لکيل ايني بسنت جي هڪ سٽ جو مفهوم مون کي سمجهه ۾ اچي ويو. ”ڪو مذهبسچ کان مٿاهون ناهي “مذهبن ۽ عقيدن جي باري ۾ منهنجا مونجهارا ختم ٿي ويا. مون کي هميشه لاءِمڪتي ملي ويئي مان آزاد ٿي ويس. ٿيا سافيڪل هال ۾ نيشنل ٿيٽرس پاران منهنجوپهريون ڊرامو اسٽيج ٿيو هو. اتي ئي مون ٻه ٽي اسٽيج ڊراما ڊائريڪٽ ڪياهئا. اهي ڊراما اردو ۾ هئا. پاڪستان ٿيٽرس ۽ نيشنل ٿيٽرس سان ڪم ڪندي مونزندگيءَ جي لاهن ۽ چاڙهن کي هر رنگ هر روپ ڏنو. زندگي کي مون روشني ۾ ڏٺوزندگيءَ کي مون تاريڪيءَ ۾ غرق ڏٺو. ڪلوز اپ (Close Up) ۾ زندگيءَ مون کيڏاڍي ڀوائتي محسوس ٿي

 

قيمتي معلومات، ٿورا۔۔۔

 

هڪ وڏو عالم، اديب حڪيم فتح محمد سيوهاڻي​

سنڌ جي سرزمين ڪيترائي عالم، اديب ۽ شاعر پيدا ڪيا آهن.انهن جي علم ۽ ڪمال جي سڳنڌ ۽ سرهاڻ سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ واسي ڇڏي آهي. اهڙن عالمن ۽ فاضلن مان حڪيم فتح محمد سيوهاڻي به هڪ هو۔۔۔ حڪيم فتح محمد سيوهاڻي انگريزي دَور جو هڪ وڏو عالم، اديب ۽ سياستدان ٿي گزريو آهي. هن علمي ۽ ادبي دنيا ۾ پنهنجو نالو روشن ڪيو ۽ سياست جي ميدان ۾ عظيم خدمتون سر انجام ڏنيون.حڪيم صاحب جي ولادت 1882ع ۾ سنڌ جي مشهور شهر سيوهڻ ۾ ٿي. قديم معزز عباسي خاندان سان سندس تعلق هو. سندس والد جو نالو حڪيم حافظ غلام محي الدين هو. عربي ۽ فارسي جي مڪمل تعليم حاصل ڪري حڪمت جو ڌنڌو اختيار ڪيائين. سندس والد جو نالو ميان محي الدين هو. جيڪو هڪ وڏو عالم ۽ حڪيم ٿي گذريو آهي. جڏهن حڪيم صاحب پنجن ورهين جو ٿيو ته کيس مدرسي ۾ تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ ويهاريائين. هو ڏاڍو ذهين هو. ان ڪري ٿوري وقت اندر نه رڳو قرآن شريف پورو ڪيائين پر عربي ۽ پارسي ٻولين ۾ به چڱي ڄاڻ حاصل ڪيائين. پوءِ دادو ضلعي جي سيتا نالي ڳوٺ ۾ عربي پڙهڻ لاءِ ويو، جتي مولوي ميان محمد صديق سيتائي جهڙي لائق استاد وٽ عربي جي تعليم حاصل ڪيائين. سن 1321هجري ۾ تعليم پوري ڪري سيوهڻ موٽي آيو. سال کن کان پوءِ هن ڪراچي ۾ ڪچهري روڊ تي پنهنجو دواخانو کوليو ۽ حياتي جو باقي وقت اتي گذاريائين. وٽس مريضن توڙي ملاقاتين جا ميڙ لڳيا پيا هوندا هئا. کيس شعر ۽ شاعري سان ڏاڍي دلچسپي هئي. شعر ۾ سندس استاد مرحوم غلام محمد شاهه ”گدا“ هو. مير عبدالحسين ”سانگي“ ۽ محمد هاشم ”مخلص“ سندس همعصر شاعر هئا. ان وقت ٽکڙ ۾ جيڪي مشاعرا ٿيندا هئا حڪيم صاحب انهن ۾ به بهرو وٺندو هو. ان کان سواءِ حيدرآباد جي سنڌ مسلم ادبي سوسائٽي جي مشاعرن ۾ به حصو وٺندو هو. سيکڙاٽ شاعرن جي ڪافي رهبري ڪندو هو. هن پنهنجي شعر جي ذريعي ماڻهن کي اتحاد، امن ۽ آزادي جو پيغام ڏنو آهي. حڪيم صاحب جا نثر ۾ لکيل ڪتاب اڄ به ادبي ميدان ۾ وڏي اهميت رکن ٿا. ”الجامع“ نالي هڪ رسالو جاري ڪيو هئائين. جيڪو ڪيترن سالن تائين شايع ٿيندو رهيو. ان ۾ مسلم قوم جي مفلسي، جهالت ۽ اڻڄاڻائي تي ڪيترائي مضمون لکيائين. ان ۾ هن کولي ٻڌايو ته مسلمانن جي پوئتي پوڻ جو سبب سندن غلط ريتون رسمون ۽ بي علمي آهي. هن هڪ هفتيوار اخبار” الاصلاح“ به جاري ڪئي. جيڪا اڳتي هلي روزاني اخبار ٿي. مرحوم هڪ پڪو مسلمان ۽ ديندار انسان هو. ڪراچي جا مدرسا مظهر العلوم، جامع اسلاميه سندس ڪوشش سان برپا ٿيا. کيس انگريزن کان سخت نفرت هوندي هئي. هو چوندو هو ته ”اسان کي غلامي اسان جي عملن جي نتيجي ۾ ملي آهي“ آزادي جي جدوجهد ۾ پاڻ ڪافي حصو ورتائين. سندس تصنيف ڪيل ڪتابن مان داستان، قوم، حيات النبي، اخلاق محمدي، ڪمال ۽ زوال ۽ آفتاب ادب گهڻو مشهور آهن. ماڻهو اڄ به انهن کي چاهه سان پڙهن ٿا. حڪيم صاحب ملڻو جلڻو، خوش اخلاق ۽ کلمک انسان هو. ان ڪري جيڪو به ماڻهو ساڻس هڪ ڀيرو ملاقات ڪندو هو اهو سندس قرب ۾ ڪڙجي ويندو هو. سنڌ جو هيءُ بلند پايا اديب، شاعر ۽ مسلمانن جو گهڻگهرو ۽ هڏ ڏوکي 1942ع ۾ سنڌ جي مسلمانن کان هميشه لاءِ جدا ٿي ويو. هو مختلف قومي، سياسي، مذهبي ۽ ادبي تحريڪن ۾ سرگرم رهيو، جمعيت العلماءِ جو سرگرم ڪارڪن رهيو. سنڌي نثر ۽ نظم ۾ ڪيترائي ڪتاب لکيا اٿس. حڪيم صاحب دستار بندي ڪري عالم ٿيو. علم طب ۾ اڳي ئي تربيبت ٿيل هوس .حڪيم صاحب 1908ع ۾ شادي ڪئي. کيس پنجن نياڻين ۽ ٻن پٽن جو اولاد ٿيو. حڪيم صاحب ڪل 21 کن ڪتاب لکيا. ان کان علاوه عربي ۽ فارسي ۾ ڪجهه رسالا لکيا. آفتاب ادب سندس مشهور ڪتاب آهي.

 

سنڌ جي عظيم راڳي ماسٽر چندر جي شخصيت
ماسٽر چندر ۽ سندس گهرواري
​

ماسٽر چندر سنڌ جو اهو راڳي آهي جنهن کي نوجوان توڙي عمر رسيده ماڻهون اڄ به ٻڌندا آهن ماسٽر چندر
12 ڊسمبر 1907 ۾ پيدا ٿيو، سنڌ جي شهر ٺارو شاه ۾ جنم ورتو سندس والد هڪ غريب هاري هو ماسٽر چندر ننڊ پڻ کان ئي راڳ رهاڻ ۽ موسيقي جو شوقين هو جڏهن ته هن جي خاندان ۾ راڳ سان واسطو رکندڙ ٻيو ڪو ماڻهون به موجود نه هو۔
جڏهن سنڌ جي هڪ ٻئي مشهور راڳي ڪنور رام ( جنهن کي سنڌ ۾ مذهبي ڪٽر پڻي تحت قتل ڪيو ويو هو ) صاحب هن ٻارڙي کي ڏٺو ته چيائين ته هي ٻارڙو وڏو ٿئي ۽ هڪ مشهور راڳي ٿيندو ۽ ڪنور رام جي اها ڳالهه سو فيصد صحيح ٿئي ۽ ماسٽر چندر سنڌ جو هڪ مشهور راڳي بڻيو۔
ماسٽر 1933 ۾ باقائده ڳائڻ شروع ڪيو ۽ 1934ع ۾ هن جو نالو جهر جهنگ ۾ گونججي ويو۔ ماسٽر چندر ايڪٽر طور فلم ۾ پڻ ڪم ڪيو آهي۔ ۽ ان کان علاوه ماسٽر چندر فلم لاء تقريبن ست گانا پڻ ڳايا آهن ماسٽر چندر نه صرف هڪ بهترين راڳي هو مگر هڪ بهترين شاعر ۽ موسيقار پڻ هو پنهنجن ڪيترن ڪلامن جون ڌنون پڻ پاڻ تيار ڪندو هو وڏي ڳالهه ته اهيا آهي ته شاعري به پاڻ ڪندو هو ، ڌن به پاڻ تيار ڪندو هو ۽ ڳائيندو به پاڻ هو۔ اهي سڀ صلاحتون هن هڪ شخص ۾ موجود هيون۔ ۔ سندس شاعري سولي سهڻي ۽ دل کي ڇهندڙ انداز ۾ ڪيل آهي۔ سندس شاعري جو انداز اهيو آهي جو هر ٻڌندڙ ائين محسوس ڪندو آهي ته اهيا چندر ڄڻ مون سان مخاطب ٿيندي شاعري ڪئي آهي۔ ۽ مون کي ئي پنهنجي دل جي ڳالهه ٻڌائي رهيو آهي۔
سندس جڳ مشهور ڪلام ( رٺائي رهن پر هجين حياتي ) ٻچي ٻچي کي ياد آهي۔ ۽ سندس اهيو ڪلام سدابهار ڪلام آهي جنهن کي سنڌ جي ڪيترن فنڪارن پڻ ڳايو آهي۔توهان پاڻ ڏسو هن درويش صفت راڳي جو انداز۔ جيڪي ساٿ پيا ڏين انهن لاء ته هرڪو پيو دعا ڏيندو آهي مگر هي صاحب ته رٺلن کي ڪاوڙ ڪندڙن کي به پيو دعا ڏئي۔ماسٽر چندر سان گڏ ڪيترن فنڪارن سنڌ ۾ پئي ڳايو جن ۾ جيوڻي ٻائي، ڪنور رام، ڀڳت موٽن داس، وغيره ۽ اهي پڻ پنهنجي دور جا مشهور راڳي هئا مگر ماسٽر چندر انهن مڙني فنڪارن کان گهڻو اڳتي نڪري ويو۔ ۽ سندس نالي کان سنڌ ۽ هند جو هر سنڌي واقف ٿيو۔ کيس اڄ به سنڌ توڙي هند ۾ دل سان ياد ڪيو ويندو آهي۔
منهنجو ڏاڏا ماستر محمد اسمعاعيل وگهيو ٻڌائيندو هو ته ماسٽر چندر دادو ۾ چاندني چونڪ تي هر چنڊ جي چوڏهين تاريخ تي راڳ جي محفل ڪرڻ لاء ايندو هو ۽ سڄو چاندني چونڪ ڀرجي ويندو هو۔۽ خوب مزو پيو ايندو هو هڪ چانڊوڪي رات ٻيو ٺريل رات ۽ مٿان چندر جو مٺڙو آواز سهڻي شاعري سان گڏ، مطلب ته دل کي سڪون ۽ ڪرار اچي ويندو هو۔ جڏهن پاڪستان ۽ هندستان جي وراست ٿئي ته ماسٽر چندر به پنهنجو اباڻو وطن سنڌ ڇڏي هميشه لاء هندستان هليو ويو۔ ۽ عمر جي آخر تائين پنهنجي اباڻي وطن کي ياد ڪندو رهيو۔ ۽ سنڌ کي ياد ڪندي هڪ ڪلام پڻ ڳايائين وڃڻ کانپوء به هن کي سنڌ جي ياد ستايو ۽ پنهنجي پٽ سان گڏ 1955ع ۾ سنڌ گهمڻ آيو ۽ هن کي ماڻهن خوب عزت ڏني۔ ان آجيان هن جي دل کي باغ بهار ڪري ڇڏيو۔ ۽ کيس سنڌ لاء اڃان تڙپ وڌي وئي۔
آخرڪار سنڌ جو هي مشهور راڳي هندستاب بمبئي ۾ 1984ع ۾ وفات ڪري ويو پر سندس آواز شاعري ۽ انداز سنڌ جي ماڻهن کي هميشه هميشه ياد رهند