سُلطان سُليمان ! مڪمل اسٽوري تاريخي آئيني ۾ !

[Sindhi Media]

سُلطان سُليمان ! مڪمل اسٽوري تاريخي آئيني ۾ !
سنڌيڪار : عبدالرزاق ميمڻ

 

[Sindhi Media]

سُلطان سُليمان ۽ خُرم سُلطان هڪ معمولي عورت ۽ تُرڪ عُثماني سلطنت
تُرڪ عُثماني سلطنت جي پهرين ٻن صدين ۾ حڪومتن تي مُڪمل مرد ڇائينل رهيا. سولطان سُليمان جي دئور ۾ پهريون ڀيرو ٻه عورتون نمايان رهيون. هڪ سندس ما ۽ ٻي سندس زال خُرم سُلطان جيڪا تُرڪ حڪومت ۾ انقلابي تبديلون آڻڻ جو سبب بڻي.
اها خُرم سُلطان جي بدقسمتي آهي ته هُو پنهنجي شُهرت جي سببن کان مغرب جي ليکڪن ۽ تاريخدانن جو محبوب مُشغلو بڻجي وئي. پو جن هن عورت لا سچا ۽ ڪُڙا قصا گهڙڻ شروع ڪيا. جنهنڪري خُرم سُلطان جي اصل شخصيت آکاڻين ۾ گُم ٿي وئي. تنهن هوندي به آونهي زماني جي ڪن ڪتابن مان ڪي ڳالهيون ضرور هٿ ڪري سگهجن ٿيون.
سُلطان سُليمان جي زندگي ۾ داخل ٿيندڙ سڀ کان اهم هي عورت (يوڪرائني) هُئي. هي عورت 1505ع جي لڳ ڀڳ پئدا ٿي هُئي. چئجي ٿو ته رُوسي تاتارين جڏنهن مغربي يوڪرائن تي قبضو ڪيو هو ته هن کي غلام بڻائي رکيو ويو. اها شايد 1517ع جي ڳالهه آهي. پو هو هڪ غلام جي حيثيت ۾ وڪامندي وڪامندي آخر ۾ استنبول ۾ عُثماني بادشاهه جي حرم ۾ پُهچي وئي. 1513ع ۾ عُثماني تخت و تاج جو شهزادو سُليمان صُوبي (مانيسا) جو والي هو. اُتي ئي 1515ع ۾ ان وٽ هڪ ٻانهين (ماهه دورا) جي بطن مان پُٽ مصطفى جو جنم ٿيو. شهزادو سُليمان پنهنجي محبوبه (ماهه دورا) کي گُلبهار نالي سان سڏيندو هو. چون ٿا ته ماهه دورا ڪوهه قاف جي هڪ سردار جي ڌي هُئي. جيڪا تاريخي اعتبار سان ٻانهين ٿي شهزادي سُليمان جي حرم ۾ داخل ڪانه ٿي هُئي.

 

[Sindhi Media]

سن 1520ع ۾ پنهنجي پي (بادشاهه سليم پهريون) جي وفات کانپو شهزادي سُليمان کي بادشاهه بڻايو ويو ۽ ائين ئي اُن وقت جي روايتن موجب حرم جون سڀئي ٻانهيون به سندس ملڪيت بڻجي ويون جن ۾ خُرم پڻ هُئي. مغرب ۾ هي عورت (روڪسلانا) جي نالي سان مشهور هُئي. ياد رهي ته اُن زماني ۾عُثماني بادشاهه جو حرم هڪ ٻئي (پُراڻي محل) ۾ رهائش پذير هو. جڏنهن ته هو پاڻ (ٻئي محل) ۾ رهندو هو.
پُراڻي محل ۾ حرم جي سربراهه، سُلطان سُليمان جي والدهه (عائشه حفصه) سُلطانه هُئي. انهي عُثماني سلطنت ۾ کيس (پهرئين والدهه سُلطانه) هُئڻ جو به اعزاز مليو هو. يعني اُن زماني جي سُپر پاورز ۾ سڀ کان سُپر پاور يا طاقتور عورت. جنهن کان پو طاقتور اعتبار کان سُلطان جي اُن ٻانهين جو نمبر ايندو هو جنهن مان سُلطان کي پُٽ پئدا ٿيندو هو. ته جڏنهن سُلطان سُليمان تخت نشين ٿيو ته سلطنت ۾ والدهه سُلطان کان پو ٻي طاقتور عورت (ماهه دورا) ٿي. يعني سُلطان سُليمان جي وڏي پُٽ مصطفى جا ما. پر خُرم سُلطان جي اچڻ سان سڀ ڪُجهه تبديل ٿي ويو. تاريخدان لکن ٿا ته خُرم ڪا ايڏي گهڻي خوبصورت ڪانه هُئي پر سُلطان هُن جي ذهانت، حس مزاح ۽ کلندڙ طبيعت کان مُتاثر ٿيو هو. هر وقت مُسڪرائڻ جي بنا تي سُلطان کيس خُرم (خوش، شادمان) جو لقاب ڏنو هو. ۽ خُرم چئي سڏ ڪندو هو. (هي فارسي لفظ تُرڪي ۾ ڪمالي مت جي اچڻ کانپو (حُرم) چيو ويو جيڪو اصل نالي خُرم جي بگڙيل شڪل اهي). خُرم هڪدم پنهنجي مٺين ۽ لڀائيبدڙ ڳالهين ، ذهانت ۽ دلفريب ادائن سان سُلطان سُليمان جي دل ۾ جا وٺي ڇڏي.

 

[Sindhi Media]

پو سن 1521ع ۾ هُن هڪ پُٽَ (مُحمد) کي جنم ڏنو ته ڏسندي ڏسندي هو مملڪت عثمانيه جي ٽين طاقتور عورت بڻجي وئي. 1525ع تائين خُرم کي ٻيا چار ٻار (مهر ماهه، عبدُالله، سليم ۽ با يَزيد) به ڄاوا ۽ اها حقيقت اهي ته خُرم کي ايترا پُٽ ٺمڻ کان پو ماهه دورا ۽ خُرم وچ ۾ ناچاڪيون پئدا ٿيڻ لڳيون ڇو جو سلطنت عثمانه ۾ اُصول هو ته صرف وڏو پُٽ ئي پي جي وفات کان پو نئون سُلطان بڻبو هو ۽ عام طرح سان اُهو پنهنجا سڀ ڀائُر قتل ڪرائي ڇڏيندو هو.

جڏنهن سُلطان سُليمان پنهنجي پوري توجه خُرم ڏي ڪرڻ لڳوته ماهه دورا ۾ حسد جي باهه ٻرڻ لڳي. ممڪن آهي ته ٻنهين طاقتور عورتن هڪ ٻئي کي هيٺ ڏيکارڻ لا پنهنجي غلامن جي وسيلي نقصان پُهچائڻ جون ڪوششون ڪيون هُجن. حلانڪه والده سُلطان انهن جي وچ جي جهيڙي کي گهڻو اڳتي وڌڻ نه ڏنو.

سن 1533ع ۾ سُلطان سُليمان، پنهنجي ولي عهد شهزادي مُصطفى کي صوبي (مانيسا) جو والي بڻائي اوڏانهن روانو ڪري ڇڏيو. جنهنڪري اصولي طور تي شهزادو مُصطفى ولي عهد قرار ٿي ويو ڇو جو روائتي طرح اُهوئي مانيسا صوبي جو والي بڻبو هو. ۽ ماهه دورا به حسب روايت اُن جي سرپرست جي حيثيت ۾ گڏ رهڻو هو.

 

[Sindhi Media]

بلآخر سن 1534ع ۾ والده سُلطان وفات ڪري وئي جنهن کان پو خُرم جو جادو اهڙو مٿي چڙهيو جو هُن سان سُلطان سُليمان شادي ڪري ورتي ۽ ائين ئي اُن روايتن جو خاتمون ٿي ويو جنهن ۾ عُثماني سولطان پنهنجي ٻانهين سان شادي ڪونه ڪندا هُئا. ان کان پهرئي سُلطان خُرم کي پنهنجي ٻانهين جي حيثيت کان آزاد ڪري ڇڏيو ۽ اها به عُثمانه جي روايتن جي خلاف ڳالهه هُئي. هڪ ٻي عجيب ڳالهه به نروار ٿي وئي ته سلطان سُليمان روايتن جي خلاف ورزي ڪري پنهنجي ٻين ٻانهين سان قطع تعلق رکيو ۽ صرف خُرم جي زُلفُن جو اشير ٿي ويو. اهڙي طرح خُرم حرم جي طاقتور عورت بڻجي وئي. ممڪن آهي اُن جي دل ۾ ان تمنا به پروش پاتي هُجي ته صرف هو سُلطان جي ٻين جي شرڪت کان هٽي ڪري مُڪمل مالڪ بڻجي وڃي. سندس ان تمنا جي پوري هُئڻ ۾ پهرئين رُڪاوٽ سلطنت جو وزير اعظم (ابراهيم پاشا) هو.

ابراهيم پاشا ٻالڪپڻ کان ئي سُلطان سُليمان جو دوست ۽ ساٿي هو. سُلطان سُليمان جڏنهن بادشاهه بڻيو ته هُن ابراهيم پاشا کي تمام گهڻو نوازيو. هُن کي پهرئي 1523ع ۾ پنهنجو وزير اعظم بڻايائين ۽ پو پنهنجي ڀيڻ (خُديجه) سان سندس شادي ڪرائي ڇڏيائين. ابراهيم پاشا سُلطنت عُثمانه جو پهريون وزير اعظم يا (صدر اعظم) هو. هُن پنهنجون سڀ ذميواريون انتهائي هوشياري، ايمانداري، مهارت ۽ تدبر سان ادا ڪيون. ۽ 1535ع تائين ابراهيم پاشا بهسلطنت ۾ ٻيو طاقتور فرد بڻجي ويو.

 

[Sindhi Media]

عام خيال ڪيو وڃي ٿو ته خُرم اهو چئي سُليمان کي ڀڙڪائڻ لڳي هُئي ته ابراهيم پاشا مُستقبل ۾ بادشاه بڻجڻ جي تمنا پيو رکي. پو اهو ٿيو جو مارچ 1536ع ۾ سُلطان جي خاص ماڻهن ابراهيم پاشا کي ماري ڇڏيو جنهن کان پو قاتلن جي زبانون ڪٽيون ويون ۽ سندن ڪنن جا پڙدا ڦاڙيا ويا جيئن هو ڪُجهه ٻُڌي ۽ ٻُڌائي نه سگهن. اهڙي طرح خُرم پنهنجي وڏي ۾ وڏي دُشمن کي به مارارائي ڇڏيو.

بحرصورت تاريخدانن بقول ان جا سبب نه ملي سگهيا آهن ته وزير اعظم ڇو قتل ڪيو ويو. انهن جو خيال آهي ته حد کان وڌ اختيار، طاقت ۽ حشمت ملڻ تي هو پاڻ کي قانون کان بالاتر سمجهڻ لڳو هوتڏنهن سُلطان کي خطرو محسوس ٿيو ته هُن جو اقتدار خطري ۾ پئجي سگهي ٿو جنهن ڪري هُن کيس قتل ڪرائي ڇڏيو هو. پر مغربي ليکڪن ۽ تاريخدانن خُرم تي شڪ ظاهر ڪيو.

 

[Sindhi Media]

سن 1541ع ۾ پُراڻي محل کي پُر اسرار طور تي اچي باهه لڳي ۽ مغربي ليکڪ ۽ تاريخدان وري لکن ٿا ته اها باهه خُرم ئي لڳارائي هُئي ته هو (توپ ڪپي محل) ۾ سُلطان سُليمان سان گڏ وڃي رهي. ۽ ائين هو سُلطان سان گڏ رهي مٿائنس گهڻي حاوي ٿي ويندي.

۽ ائين ئي ٿيو ! هڪ ڏينهن اهڙو به آيو جو هو فوجي ۽ خارجي اُمورن تي سُلطان سُليمان کي صلاحون به ڏيڻ لڳي هُئي. توپ ڪپي محل ۾ خُرم جي اچڻ سان عُثماني سلطنت ۾ عورتن جو عمل دخل وڌي ويو جيڪو ڪافي عرصي تائن رهيو. ان ڪري اهو عرصو تاريخ ۾ (سلطنت عورات) سڏجي ٿو. اهو يقين سان چئي سگهجي ٿو ته خُرم پنهنجي چالبازين، ذهانت، لُڀ لڀائڻ وارين ڳالهين ۽ مُسڪراهٽي لبن ۽ ادائن سان سُلطان جي دل پنهنجي مُٺ ۾ ڪري ڇڏي هُجي. ممڪن آهي ته هو مٿس مُڪمل ڪنٽرول حاصل ڪرڻ لا مٿائنس جادو به ڪرائيندي هُجي.

ڪن تُرڪ ليکڪن ۽ تاريخدانن تبصرو ڪيو آهي تههو اسنبول جي شهر ۾ (جادوگرياڻي) جي نالي سان مشهور هُئي. مغربي مورخين موجب مشهور هو ته هو حڪيمن کان جانورن وغيرهه جو هڏيون به خريد ڪندي هُئي ته جيئن هو انهن کي پنهنجي جادوئي ڪم ۾ استعمال ڪري سگهي.

 

[Sindhi Media]

وقت گُزرندو ويو ايستائن جو سندس (خُرم) اولاد به اچي جوان ٿيو. مغربي مورخين چون ٿا ته هاڻ شهزادو مُصطفى به کيس خوابن ۾ اچي ڊيڄاري سندس ننڊ برباد ڪرڻ لڳو هو. ۽ پاڻ هاڻ سندس موت جو بندو بسٽ ڪرڻ ۾ رڌجي وئي. هُن پهرئين سُلطان سُليمان مٿان دٻا وجهي پنهنجي ناٺي (رُستم پاشا) کي وزير اعظم بڻارايو ۽ پو ٻئي ملي پي پُٽ جي وچ ۾ نفرتون وجهي وڙهائڻ جون سازشون ڪرڻ لڳا.

رُستم پاشا اهو افواهه ڦهلائڻ لڳو ته شهزادو مصطفى پنهنجي سپاهي (يني چري) جي مدد سان پنهنجي پوڙهي پي سُلطان سُليمان کي هٽائي تخت تي قبضو ڪرڻ چاهي ٿو. وزير اعظم رُستم پاشا شاهه ايران جي نالي لکيل هڪ خط جنهن ۾ کائنس مدد گهري وئي هُئي بطور ثبوت ڏيکاريو. ٻي طرف رُستم جي ڪارندن شهزادي مُصطفى جي حلقن ۾ اها ڪوڙي پروپئگنڊا ڪندا رهيا ته سُلطان سُليمان پنهنجي ٻئي پُٽ سليم کي بادشاهه بڻائڻ چاهي ٿو.

جيئن ته شهزادي مُصطفى کي اها خبر هُئي ته هُن جي ماٽيجي ما (خُرم) ائين ئي چاهي ٿي سو ان افواهن تي کيس به اعتبار اچي ويو. ائين سسُ ۽ ناٺي جي سازشن پي پُٽ کي آمهون سامهون مد مُقابل ڪري ڇڏيو.

 

[Sindhi Media]

سن 1553ع ۾ سُلطان سُليمان ايران تي حمله آور ٿيو ته اُن دوران رُستم پاشان هڪ آخري چال هلي ۽ مُصطفى ڏي پيغام موڪليو ته،هو پنهنجي فوج کڻي اچي سُلطان سان ملي ته صلح صفائي ٿي سگهي ۽ ٻي طرف شوليمان کي اها پٽي پڙهائي ته مُصطفى سپاهه وٺي پيو اچي ته جيئن سُلطان تي ڪاهه ڪري کيس قتل ڪري ڇڏي.

ته پو تاريخ 16 آگسٽ 1553ع ڌاري جڏنهن غير مُسلح شهزادو پي جي مُحبت جي ڇڪ محسوس ڪري (ارغلي) جي جڳهه تي خيمه زن پي جي خيمي ۾ داخل ٿيو ته ان خبر کان بيخبر هو ته موت سندس انتظار ۾ ويٺل آهي. رٿيل سازش تحت ته سُلطان سُليمان اهو سمجهي رهيو هو ته سندس موڀي پُٽ موقعو ڏسي کيس قتل ڪري ڇڏيندو. ته خيمي ۾ لڪيل پي جي قاتلن پهرئين وار ڪري شهزادي مُصطفى کي قتل ڪري ڇڏيو.

ائين ئي هڪ اهڙي المئي جنم ورتو جيڪو ترڪ عثماني سلطنت لا تباهه ڪُن ثابت ٿيو. چون ٿا ته شهزادو مُصطفى هڪ ڪامياب ۽ قابل منتظم ولي عهد، دلير سپاهي ۽ عوام جو همدرد هو. تُرڪ، مغرب ۽ سڀئي مورخين مُتفق آهن ته سندس ئي قيادت ۾ سلطنت کي عروج حاصل ٿيو هو ۽ جي هو هُجي ها ته اها سلطنت اڃا وڌيڪ ترقي جون منزلون طع ڪري ها. اهڙي طرح خُرم سُلطان جو هڪ ٻيو دُشمن به گهٽ ٿي ويو.

 

[Sindhi Media]

پر تُرڪ مورخين ! سڪي جو هڪ ٻيو رُخ به سامهون آئين ٿا. اهو ته مصطفى شروع ۾ تي ولي عهد ضرور هو پر 1541ع ۾ کيس هڪ پري جي رياست (صوبي) امسيا جي واڳ ڏني وئي هُئي ۽ انهي ڪري هو ولي عهدي تام محروم ٿي ويو. اهو ممڪن هو ته خُرم سُليمان تي پريشر وجهي اهو فيصلو ڪرايو هُجي ۽ پو شهزادو 12 سالن تائين ان معمولي صوبي جو والي رهيو. ايستائن جو کيس جنگين ۾ به شريڪ نه ڪيو ويندو هو.

جيئن ته کيس ترقي ڪانه ملي هُئي ته هو پي کان ناراض ناراض رهڻ لڳو هو. جنهنڪري اهڙا گهمڀير حالات اچي پئدا ٿيا جو پي پُٽ کي قتل ڪرڻ تي مجبور ٿي پيو. آخر سُلطان سليمان جو پي به ته پنهنجي والد ( با يَزيد ٻيو) کي زهر ڏئي حڪمران بڻيو هو.

ٻئي طرف شايد اها رب ڪائنات جي سزا هُئي جو خُرم پنهنجي زندگي ۾ پنهنجي ڪنهن به پُٽ کي سُلطان ٿي نه ڏسي سگهي. حالانڪه هُن عمر ڀر اهي سازشون ان ڪري ئي ڪيون هُيون ته هو پنهنجي پُٽن کي تخت تي وهاري سُلطان ڏسڻ ٿي چاهي.

بل آخر تاريخ 18 اپريل سن 1558ع ۾ خُرم سُلطان پنهنجون سموريون خواهشون اڌورين ڇڏي هن فاني دُنيا مان موڪلائي وئي.

 

[Sindhi Media]

هڪ غير معمولي عورت جي اثر هيٺ ايندڙ سُلطان سُليمان جي پوڙاهپ به چڱي نموني نه گُذري سگهي. هُن جا ٻه قابل پُٽ مُحمد ۽ جهانگير ته پهرئين قدرتي موت وٺي وفات ڪري چُڪا هُئا. هُن پنهنجي سڀ کان هونهار پُٽ مُصطفى کي پاڻ ئي صتل ڪرائي مارائي ڇڏيو.

پو 1559ع ۾ بچي وڃڻ وارا ٻئي پُٽ سليم ۽ با يَزيد جي وچ ۾ جنگ لڳڻ لڳي. سُلطان با يَزيد جي آزادانه ۽ باغيانه طبيعت جي ڪري سردار کيس نا پسند ڪرڻ لڳا هُئا. جن پو خانه جنگي ۾ سليم جو ساٿ ڏنو. با يَزيد سرڪاري فوج جو مُقابلو نه ڪري سگهيو ۽ گهر وارن کي وٺي ايران فرار ٿي ويو.

شروع ۾ ته ايراني بادشاهه سندس استقبال ڪيو پر جيئن ته شهزادو سليم هر حالت ۾ پنهنجي ڀا جو خاتمون چاهيو هو ته مورخين لکن ٿا ته هُن ايراني بادشاهه کي وات گهريل سون ڏئي ڀا کي خاندان سميعت خريدي ورتو ۽ پو 25 سيپٽمبر سن 1561ع ۾ تُرڪ جلادن (قزوين) ۾ قيد بايَزيد ۽ اُن جي ٽنهين پُٽن کي قتل ڪري ڇڏيو. ائين اٺن سالن کان پو شهزادي سليم لا سُلطان بڻجڻ جي راهه هموار ٿي وئي.

 

[Sindhi Media]

ته قارئين سنڌ ! خُرم سلطان جي زندگي جو داستان ٻُڌائي ٿو ته هو شروع ۾ پُر آسائش ۽ جاهه و حشمت جي زندگي گُذارڻ چاهيندي هُئي . پر جڏنهناولاد ٿيڻ لڳس ته هو سندُن مُستقبل محفوظ ڪرڻ لا هر جائز ۽ ناجائز حربه استعمال ڪرڻ لڳي. پر هُن جو سڀئي چالون سُلطنت عُثمانيه لا زوال بڻجي ويون.

جيئن ته سُلطان سُليمان جي وفات کان پو طويل عرصي تائين عيش و عشرت ۾ مگن شهزادو سليم ئي تخت نشين ٿيو هُن پنهنجي نا اهليت ۽ عياشين سان هڪ وڏي مُسلم سلطنت کي تباهه و برباد ڪري رکيو ۽ آخري عُمر ۾ نومسلم خُرم سُلطان ڪافي مذهبي ۽ غريب دوست بڻجي وئي هُئي جنهن مسجدون ٺهرايون ۽ فلاحي منصوبن تي ڪم ڪيو.

ائين شايد هُن پنهنجي گُناهن جو ڪُفارو ادا ڪرڻ پئي چاهيو.

 

[ممتاز قريشي]

ادا سنڌي ميڊيا.....هي ليک اڙدو جي هن ليک جو لفظ به لفظ ترجمو آهي.
برا مهرباني اهو واضح ڪندا ته ڇا واقعي هي ليک محترم عبدالرزاق ميمڻ صاحب جي تحرير يا تحقيق جو نتيجو آهي...؟

 

[Sindhi Media]

مُحترم ممتاز قريشي صاحب ! بِلڪُل توهانجي عظمت کي کُلو سلام آ جو توهان سنڌيڪار ٿيل ڪهاڻي ميرا سُلطان جو اُڙدو ورجن به ڳنڍيو آ ۽ پنهنجي قابليت جو لوهو مڃايو آ. بهترين ڳالهه آهي.

 

[بختاور ٽالپر]

ڪهاڻي بيشڪ گهڻين ٻولين ۾ لکيل آهي پر سنڌي ٻولي ۾ تمام گهڻو وڻندڙ ترجمي جي ڇا ڳالهه ڪجي ۽ جڏهن کان جيو ڪهاڻي بند ٿي ويو تڏهن هن ڊرامي جون مون 316 قسطون ڏٺيون هيون سوچيم باقي ڪهاڻي ڪيئن ڄاڻجي پوءِ انٽرنيٽ تان ڪتاب پڙهي ڄاتم ته هڪ سنطلت ڪيئن ختم ٿي سنڌي ٻولي ۾ تمام بهترين ڪوشش ڪئي آهي پر جيڪو مزو ڊرامي ڏسڻ دوران ايندو آهي اف ائين لڳندو آهي ڄڻ هو اسان جي وچ ۾ هجن ترڪي جي ڊرامن ۾ ڇا خراب ۽ صاف آهي انهيءَ لاءِ ڪجهه به نه چوندس باقي جيتري محنت لکيڪ اداڪارن ڪئي آهي جس لهن خود هڪ تاريخ به پنهنجو مٽ پاڻ آهي

 

[عبدالحفيظ لغاري]

سُلطان جي پئدائش واري شهر ترابزون ۾ رهڻ ڪري سندس اصلوڪو هن وقت تائين سلامت گهر اڪثر ڏسڻ ٿيندو رهي ٿو. جيڪو هتي جي سٽي سينٽر ۾ آهي. هتان يونيورسٽي کان ائين آهي جيئن سنڌ يونيورسٽي کان ڦاٽڪ. سُلطان جا قِصا هتي اڄ به ڳايا وڃن ٿا پر افسوس به ڪيو وڃي ٿو ته هو اُن عورت جي چڪر ۾ اچي پنهنجي ڪمائي وڃائي ويٺو.
پڙهڻ ۽ ڏسڻ کان علاوه هتي جي ماڻهن پاران به ڪافي تبصرا ٻُڌڻ لاءِ ملن ٿا جيڪي ڪنهن موقعي تي لکبا ته پڙهائبا به سهي.

 

[Sindhi Media]

ادا سنڌي ميڊيا.....هي ليک اڙدو جي هن ليک جو لفظ به لفظ ترجمو آهي.
برا مهرباني اهو واضح ڪندا ته ڇا واقعي هي ليک محترم عبدالرزاق ميمڻ صاحب جي تحرير يا تحقيق جو نتيجو آهي...؟

پر جي سنڌي قوم جي روايتي ۽ فطري تعصب ۽ اڻ سهپ واري فيڪٽر ۽ سُپريالٽي ڪمپليڪس تحت توهان ڳنڍيو آ ته پو توهانجي ذهنيت تي افسوس آ جو اسان ان کان سوا ڪُجهه به نٿا ڪري ۽ چئي سگهون.

هڪ طرف اسان جهل طرف لاڙو رکندڙ اڻ پڙهيل سنڌي قوم جي ناسوري فطرتن جا اڀياس ڪري کين اهڙي ذهنيت اپنائڻ تي تنقيد ڪري ٻاهر آڻڻ جي ڪوششون پيا ڪريون ته ٻئي طرف توهان جهڙن پڙهيل لکيل دوستن جي سوچ تي به افسوس ٿئي پيو ۽ لڳي نه پيو ته اسان هي جهالت وارو معاشرو صحيح لائن تي آڻڻ ۾ ڪامياب وڃي سگهون ٿا. ادا ڏائڻ به هڪ گهر ڇڏيندي آهي پر توهان موقعو هٿان وڃايو ئي نٿا. ڪٿي ڪٿي معمولي غلطين کي درگُذر به ڪرڻو پوندو آهي ۽ اُن کي چٿر ۾ شامل ڪونه ڪبو آهي هاڻ اهي عادتون ڇڏڻ جي ڪوشش ڪريو ته سنڌ سڳوري جي اهڙن فردن کي جهل مان ڪڍي سگهجي. هن ڪهاڻي کي سنڌيڪاري ڪرڻ جو ڪو مقصد ڪونه هو جيڪو توهانجي ذهن ۾ گهر ڪري ويو آ ۽ اسان ۽ توهان ۽ اسان جي اڪثر دوست جا هت پيش ٿيل آرٽيڪل به گهڻو ڪري سنڌي ۾ ترجمون ڪري پيش ڪيا ويا آهن. لکڻ واري (سنڌيڪار) کي تحرير ڪندڙ ۽ ٻين زبانن ۽ ڪتابن يا نيٽ مان مان ڳولي سنڌيڪاري ڪرڻ ۽ پيش ڪرڻ واري کي به تحقيق ڪندڙ ئي چئبو ۽ ان ۾ ڪا به اهڙي چٿر ڪرڻ جي يا وڌيڪ خابرُو هُئڻ يا جتائڻ جي ڳالهه يا ضرورت ڪانه هُئي! خدارا! پنهنجي اڻ سهپ واري ذهنيت ۽ سوچ هاڻ ته بدلايو ڇو جو اڀياس ڪيل آهي ته سنڌي قوم جي بربادي ۽ تباهي جا گهڻي قدر اهي ئي ڪارڻ آهن. ڀلا اها تصوير جيڪا ڏنل آهي سان ٽيليويزن جي ڊرامي جي سنيپ ناهي ڇا؟. خدارا! سنڌي قوم تي رحم ڪريو! پنهجي ذهنيت بدلايو! ذاتي ڪرٽڪ کان هٽي ڪري آرٽيڪل تي پنهنجي ڄاڻ جو اضافو ڪريو جيئن ٻين دوستن ڏنو آهي. گهٽ ۾ گهٽ انهن جي ئي ڪاپي ڪريو پر ڇا ڪجي! ڪاپي ۾ به عقل جي ضرورت هوندي اهي.

 

[ممتاز قريشي]

ادا سنڌي ميڊيا....سمجهه ۾ نٿو اچي ته توهان الائي ڪهڙن خوابن ۽ ڪهڙن خيالن جا واسي آهيو....
ڪنهن ٻئي جي ڪيل محنت ۽ تحقيق کي ڄاڻي واڻي پنهنجي نالي سان يا ڪنهن ٻئي جي نالي سان دنيا آڏو رکڻ ادبي ڏوهه ۽ غير اخلاقي حرڪت آهي، اها معمولي غلطي ناهي جنهن کي درگذر ڪيو وڃي. ان سان اصل محنت ڪندڙ جي حق تلفي پڻ ٿئي ٿي، پر جيڪڏهن غير ارادي طور تي ايئن ٿي وڃي ته فورن نشاندهي ڪري معذرت ڪرڻ سان غلطي جو ازالو ٿي ويندو آهي. جيڪڏهن ڪو ٻيو ان جي نشاندهي ڪري ته به خنده پيشاني سان پنهنجي غلطي تسليم ڪرڻ گهرجي نه ڪي ان ڳالهه کي انا جو مسئلو بڻائڻ گهرجي.
اسان سڀ بشر آهيون ۽ خطائون ٿيڻ عين ممڪن آهي.
محترم عبدالرزاق ميمڻ صاحب هن تحرير کي ترجمو ڪيو آهي. يقينن اسان ان جا ۽ توهان جا ٿورائتا آهيون جن سنڌي ۾ ۽ سنڌ سلامت تي هن تاريخي ليک جو اضافو ڪيو آهي..
پر خدارا ان ليک کي محترم عبدالرزاق ميمڻ جي تحقيق چئي تحقيق ڪرڻ وارن جو مذاق ته نه اُڏايو..!!

هن تحرير کي ونڊ ڪرڻ وقت توهان لکيو هو تحرير ۽ تحقيق عبدالرزق ميمڻ...هاڻ ان ۾ ترميم ڪري سنڌيڪار لکيو ويو آهي. اهو قدم مناسب ۽ جائز آهي...پر افسوس ٿيو جو توهان اها ترميم ڪندي خوش نه ٿيا آهيو. يا منهنجي نشاندهي توهان کي پسند نه آئي آهي.

توهان پنهنجن خيالن ۽ سوچ ۾ به متفق ناهيو هڪ طرف اهڙي نشاندهي تي تعريف به ڪريو ٿا..

مُحترم ممتاز قريشي صاحب ! بِلڪُل توهانجي عظمت کي کُلو سلام آ جو توهان سنڌيڪار ٿيل ڪهاڻي ميرا سُلطان جو اُڙدو ورجن به ڳنڍيو آ ۽ پنهنجي قابليت جو لوهو مڃايو آ. بهترين ڳالهه آهي.

وري ٻئي طرف هي ڪمنٽ به ڏئي رهيا آهيو....
پر جي سنڌي قوم جي روايتي ۽ فطري تعصب ۽ اڻ سهپ واري فيڪٽر ۽ سُپريالٽي ڪمپليڪس تحت توهان ڳنڍيو آ ته پو توهانجي ذهنيت تي افسوس آ جو اسان ان کان سوا ڪُجهه به نٿا ڪري ۽ چئي سگهون.
هن نشاندهي ۾ تعصب وري ڪٿان اچي ويو..؟ مون ته نهايت مناسب لفظن ۾ توهان جو ان طرف ڌيان ڇڪايو هو.. ٻي ڳالهه ته مذڪوره مضمون جي اصل ليکڪ جو نالو ظاهر ٿيل نه آهي. مون سمجهيو ته شايد اهو ليک واقعي ۾ ادا عبدالرزاق ميمڻ جي محنت ۽ تحقيق آهي، جيڪو شايد ڪٿي ونڊ به ٿيل هو جتان وري ڪنهن اڙدو ۾ ترجمو ڪيو هجي...ڇا اها ڳالهه پُڇڻ به نه گهرجي ها..؟

باقي توهان جي بقول اها ذهنيت بدلايون مطلب لڪير جا فقير ٿي وڃون. هڪ ٻئي کي صحتمندانه صلاحون به نه ڏيون. دنيا جا اخلاقي، ادبي قانون هڪ پاسي اسان بس دل وڏي ڪري صبح شام ويٺا هڪ ٻئي جي واهه واهه ڪريون...!!
اهڙي سهپ ۽ برداشت جو مظاهرو ڪري سنڌي قوم توهان جي نظر ۾ ترقي ڪري سگهي ٿو منهنجي نظر ۾ نه.
بيشڪ ڪاپي ۾ به عقل جي ضرورت هوندي آهي پر ڪاپي ڪجي ته ٻڌائجي ٻي صورت ۾ اها ڪاپي نه چوري آهي.

 

[Sindhi Media]

جيڪي تاريخي ڳالهيون، واقعا يا مذهبي ڳالهون ، قصا ۽ حديثون يا سائنسي ۽ ٽيڪنالاجي جا مضمون سنڌيڪاري ڪري جيڪو سنڌ سلامت جي وُجود جو مقصد به آهن کي اڳيان وڌائبيون آهن ته اُنهن کي چوري ڪونه چئبو آهي (تڏنهن ته چوان ٿو ته مهرباني ڪري ذهن بدلايو ۽ ذاتياتي ڳالهين کان هٽي ڪري سوچيمضمون کي اڳتي کڻي هلو نه شخصيت کي). ٻيو ته ڀيٽ ڪندا ته سنڌيڪاري ڪندي يا اُڙدو ڪاري ڪندي ٻنهين ۾ ترڪ مورخين ۽ مغربي مورخين جا سن ٻُڌائڻ سان حوالا ته ڏنل آهن. ها باقي جي انهن ڊيٽن ۽ ڳالهين سان وڌيڪ مطالعي ڪندي ڪا نئين ڳالهه پڙهبي آهي ته اُها ايڊ ڪئي ويندي آهي. ڇا چيواُن تي اختلاف ڪونهين ڪيئن چيو اهو اختلاف آهي. هاڻ وڌيڪ بحث اجايو آهي. اُميد ته هڪ پڙهيل شخص وانگر بحث برا بحث ڪري ماحول خراب نه ڪندا ڇو جو اسان توهان ۽ ٻين دوستن جيڪي به لکيڻيون سنڌيڪاري ڪري هتي آنديون آهن ان جو مقصد انهن دوستن لا آهي جيڪي سنڌي زبان جي فروغ چاهين ٿا ۽ دُنيا جون ڳالهيون چاهي ڪهڙي به زبان ۾ هُجن سنڌي ۾ ئي پڙهڻ ۽ ڄاڻ رکڻ چاهين ٿا ۽ شايد ٻين زبانن ۾ ايڪسيس ڪري اُتي رسائي نٿا رکي سگهن. انتظاميا مُهنجي رهنمائي ڪري ته شايد سنڌ سلامت جو بُنيادي مقصد به اهو ئي آهي. مختلف مضمونن ۾ جهڙوڪ کل ڀوڳ يا اليڪٽرانڪس وغيرهه ۾ يا ٻين مضمونن ڪمپيُٽر، موبائل يا مذهبي ۽ تاريخي وغيرهه توهانجا يا اسانجا يا ٻين دوستن جا جيڪي مضمون آهن اهي سڀ سنڌيڪاري ٿيل آهن ۽ نه ڪنهنجي ڪريئيشن آهي. ان لا پيش ٿيل آهي ته جيئن سنڌي ماڻهون پنهنجي ٻولي ۾ سمجهي ۽ پڙهي ۽ ڦهلائي سگهي. ياد رهي ۽ ورجائجي نه ته پاڻ سڀ هتي سنڌيڪار آهيون.

 

[بختاور ٽالپر]

بلڪل ادا سينئر رڪن سنڌي ميڊيا اوهان درست فرمايو آهي ڪنهن شيءَ جي ڦهلا کي چوري ناهي چئبو آهي مان انهيءَ ڳالهه جي قائل آهيان ڏسو هر انسان تخليقار نٿو ٿي سگهي پر هر انسان هڪ انسان جي تخليق مان ته فائدو وٺي سگهي ٿو.. ۽ خود تخليقار کي جڏهن ڪو اعتراض ناهي سندس تخليق کي ڦهلائڻ ۾ ته پوءِ ٻيا ڇو اعتراض ڪندا آهن تخليقار ته خود چاهيندو آهي ته سندس تخليق کي هر انسان پڙهي سمجهي ۽ ڦهلائي جيترو ممڪن ٿي سگهي وڌ کان وڌ ڦهلائي پر اسان جا ماڻهون عجيب آهن سمجهه کان ٻاهر بابا علم خيرات ۾ به ملي بسم الله چوڻ گهرجي هي ته تمام آسان ۽ جديد طريقا آهن جن مان فائدو وٺڻ کي چوري نه چيو وڃي..علم ڦهلائڻ چوري نه بلڪي ثواب آهي جتي جئين جيترو به ملي وڙهائڻ گهرجي..