سنڌ جي مشهور لوڪ ڳائڻي، جيوڻي ٻائي فقير محمد سنڌي جـيـوڻي ٻائي ڌيءَ ڦڪـو گـرگلـو، 22 جنوري 1901ع ۾ هندستان جي راجپوتانا علائقي جي ’ڀيلواڙ‘ رياست ۾ ڄائي. سندس اصل نالو جيدي هو، پر جيوڻي ٻائيءَ جي نالي سان سنڌ هند ۾ مشهور ٿي. هوءَ اڳتي هلي سنڌ جي هاڪاري ڳائڻي ثابت ٿي. سندس آواز ۾ اهڙو ته جادُو هو جو ٻڌڻ وارن جون دليون موهجي ويـنـديـون هـيـون 1918ع ۾ ڦڪو پنهنجي وطن کي ڇڏي ملتان وڃي ويٺو، جتي جيوڻيءَ جي ملاقات مشهور راڳي استاد امير خان سان ٿي، جيڪو سندس آواز ۽ شخصيت کان ايترو ته متاثر ٿيو، جو جيوڻي ٻائيءَ کي رئو پارائي، پنهنجي ڌيءَ بنائي، کيس راڳ جي تعليم ڏيڻ شروع ڪيائين. ڦڪي جو سڄو خاندان امير خان جي قرب ۽ صحبت ۾ هڪ ڏينهن ساڻس گڏجي حضرت شمس تبريز جي متوليءَ جي هٿ تي مسلمان ٿيو. سنڌ جا ماڻهو کيس گهڻو چاهيندا هئا ۽ پنهنجي محفلن ۾ کيس گهرائيندا هئا. هڪ دفعي شاهه ڪريم بلڙيءَ واري جي ميلي تي جيوڻي آيل هئي، اتي سندس ملاقات سنڌ جي مشهور راڳي استاد خير محمد خان سان ٿي، جنهن کي جيوڻيءَ جي راڳ ڏاڍو متاثر ڪيو ۽ جيوڻي به استاد کان متاثر ٿي. آخر استاد خير محمد خان جي صحبت ۾ جيوڻي ملتان ڇڏي اچي حيدرآباد ۾ رهائش پذير ٿي ۽ استاد خير محمد کان ڪافي جي فن جي سکيا پڻ ورتي جيوڻي ٻائي سنڌ ۾ 1928ع ۾ راڻيپور جي بزرگ سائين صالح شاهه جي مريدياڻي ٿي. هن ئي بزرگ سندس نالو جيدي مان بدلائي ’جيوڻي ٻائي‘ رکيو هو. جيوڻي حيدرآباد جي هڪ عالم الله بخش نوناريءَ کان قرآن شريف ۽ ديني تعليم حاصل ڪئي. 1932ع ۾ هن هڪ شخص نواب ماڪا سان شادي ڪئي، پر هن کي ڪو به اولاد نه ٿيو. جيوڻي ٻائي وڏي سريلي فنڪاره هئي. هن پنهنجي وقت ۾ ايترو ته نالو پيدا ڪيو، جو آل انڊيا ڪانفرنس ۾ پورن تيرهن سالن تائين سنڌ جي نمائندگي ڪيائين. ڪاري رنگ وڏين اکين، ڀريل جسم، ڊگھي قد، گول ۽ سونهندڙ چهري واري جيوڻي ٻائي پُروقار ۽ باعزت عورت هئي. پاڻ روزي نماز جي پابند هئي، کيس پنجن تنن سان وڏي عقيدت هئي. هٿ جي ڇوٽ هوندي هئي. سنڌ جي هي سدا بهار ڳائڻي 5جون 1942ع ۾ لاڏاڻو ڪري وئي.
ھن ۾ جنھن شخص مرحوم غلام محمد ماڪي جو ذڪر ٿيل آھي اھو, جيوڻي ٻآئي ڪوئي 13 پندرنھن سال پاليو ھو جيوڻي ٻآئي کي ڪو اولاد ن ڪون ھو امان اسانجو اھو ڀاء جيوڻي ٻآئي کي ڏئي ڇڏيو ھو۔ غلام محمد ماڪو وڏو "زميندار ۽ ٽراسپوٽر" ھو ھو پڙھيل لکيل سياسي ماڻھو ھو ۽ 14UC سکر جو ٻہ دفعا چيئرمئن بہ ٿيو ھن جي ۽ ھن جي گھر واري جي نالي پويسن ڪريما غلام محمد ماڪو ھآئر سيڪنڊري گرلس اسڪول ۽ گرنمنٽ ڪريما غلام محمد اسپتال ب قائم آھن ھو 2015 ۾ وفاٿ ڪري ويو۔ https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=4778945918796799&id=100000443149205 هن ڪهاڻيء (جيوڻي ٻائي) جي ڪردارى مرحوم غلام محمد جي وارث اڄ صبح جو مونکي گفتگو ڪري ان ڪهاڻيء اصل حقيقت کان آگاهي ڏني جنهن گوگل تي سرچ ڪندي منهنجو هن سبجاڪٽ تي لکيل آرٽيڪل پڙهيو۔ پاڻ سکر جي اعلي تعيم يافتا فيمليء سان تعلق رکن ٿا۔ سندن چواڻي ته جن جن لکيارن بلاگ ۽ ڪتاب لکندڙن ۽ ھڪ ٻئي جي تحريرن کي ڪاپي ڪندي سوشل ميڊيا يا وڪي ميڊيا, ٽيڪسٽ بوڪ بورڊ, سنڌ سلامت ڊاٽ ڪاميا پبلشرس ڪتابن تي لکيو آهي سمور قصو من گهڙت آهي جههنجو حقيقت سان ڪو تعلق ناهي۔ ماسوائي هڪ گهڙيل ڪهاڻي ڪجه به نه آهي يا مرحوم غلام محمد جي مخالفن جي راء ورتل آهي تنهنڪري ئي ان ۾ گهڻو ڪجه لکيل منگهڙت آهي جنهنجو نگيثو اثر هن پڙهيل لکيل فيمليء تي بدناميء جا ڇنڊا وڌيل آهن ۽ بطور وارث ان لکيل ڪهاڻيء جي الاهي من گهڙت پلاٽن کي هو نندين ٿا۔ منهنجي معزرت کي قبول ڪندي ته مون هن ڪهاڻيء جي مختلف لکيارن جي پيرا گرافس جيڪي مڪمل اسٽويء مان مسنگ جوڙي ڪمپائل ڪيو آهي۔ مون مختلف لکيارين جا حوالا ڏيندي کين اپيل ڪئي ته اگر هو قابل اعترض پيرا گرافن جو ٿوڙو ٿوڙو ڪري واٽس اپ ٽيڪسٽ موڪلين جيئن آئون پهنجي لکيل آرٽيڪل کي Re ڪمپائل ڪري, سچ ڇا آهي پبلڪ ڪري منگهڙتن مان ڪاٽو ڪري ڇڏيان۔ ان ڪري جو آئون لکياري آهيان "تصوير جي ٻيو رخ" ڏيکارڻ جو Over the leaf. وعدي موجب پهريون ترديدي پيراگرف شروع ۾ رکيل آهي ۽ جيئن ئي ٻيون ترديدون اينديون هن سبجيڪٽ کي Re ڪمپائل ڪندس۔ ان سبجيڪٽ کا لکندڙن ۽ بلاگ لکندڙن کي به اپيل ٿي ڪجي ته هو به ۽ پنهنجي هن ڪهاڻيء جو Update Version شيئر ڪن۔ ×××××××××××××××××××××××××× ادا هي سورس هو https://sd.wikipedia.org/wiki/جيوڻي_ٻائي۔ ================ "لوڪ ڳائڻي جيوڻي ٻائي". SindhSalamat. حاصل ڪيل 2020-11-28. ڪتاب: انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: سنڌي لئنگئيج اٿارٽي (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: ÷÷÷÷÷÷÷÷÷ https://sindhipeoples.blogspot.com/2014/06/blog-post_7793.html?m=1 اوھآن کي جس لھي جو سچ کي قبول ڪيو ٿا اصل ۾ نواب ماڪا ڪير ھو ھو تمام وڏو زميندار ھئو جنھن جو سکر ۽ پني عاقل ۾ گھڻيون زمينيون ھيونواب ماڪا تقريبا ١٩ ٻوليون ڳالھآئيندو ھئو سنڌي اردو پنجابي سرائڪي ھندي بلوچي پشتو ھندڪو گجراتي ڪشميري فارسي عربي انگريزي فرينچ ڊچ مارواڙي تامل پورچوگيزي اسپيني ھو انتھآئي حسين جميل پڙھيل سخي ھو ھن جا تعلقات سڀني ڌرين سان ھئا ھندستان جا وڏا اديب فلمساز اداڪار افيسر نواب سردار ھو جنھن محفل ۾ ويندو ھو ت سڀ کيس ڀانئيندا ھئا ھو ميلا ملاکڙآڪرائڻ جو شوقين ھو ۽ ائين ھن ڪارنيوال جا ٺيڪا کنيا جتي جشن جي سمي سرڪسيون ميلن تي راڳ جا مقابلا پروگرام سڀ ان جي ٺيڪي ۾ ھوندا ھئا ۽ ائين ڪنھن محفل ۾ جيوڻي مائي ڳايو پئي نواب خان ٻڌو پئي کيس پئسي ڏوڪڙ جي گھٽٽآئي ڪون ھئي سو جيوڻيٻآئي کيىخوش ٿيندي راجائي انداز ۾ چيائين اڄ فقيرياڻي جيڪو گھرڻو اٿئي گھر جيوڻي مائي ڪن ۾ چيس نواب خان تون کپين موسان شآدي ڪر ،ھي ت سوال ئي ڏکيو ھو نواب خان سخن جو پڪو ھو ۽ راڏياچي انداز ۾ڪنڌ ھيٺ ڪندي چيائين مائي اڄ کان تون اسا۔ن جي آھين ۽ پوء باقائدھ شآدي ڪري گھر سکر وٺي آيس جتي جڏھن نواب خان جي پھرئين زال کي خبر پئي مائي جيوڻي پئي اچي ت ت مائي سان ماڻھن جي محبت جو عالم اھو ھئو ت نواب خان جي زال حويلي جو وڏو دروازو کولرائي ڇڏيو ت فقيرياڻي دري مان ڪنڌ ھيٺ ڪري ڇو لنگھي اچي ۽ ان پنھنجي ٻانھن جا ڪنگڻ لاھي ان کي وڌا ۽ چيو ت تون اسان جي عزت آھين سو ھي ھي احوال جيوڻي ٻآئيجي شادي جو ڇوجونواب خان جي پھرئين زال امان عظيما ھئي جيڪا منھنجي سڳي ماء ھئي جنھن کي پنج ڌيئر ۽ پنج پٽ ھئا مرحوم غلام محمد ماڪو مرحوم پروفيسر ممتاز علي ماڪو مرحوم چيف انجنيئر حآجي محمد يونس ماڪو فقير امان الله ماڪو جنھن سکر ۾ آلفرقان انسٽيٽيوٽ سکر قائم ڪيو آ ۽ مان ڊآڪٽر اسمائيل ماڪو جيڪو ڊسٽرڪٽ ھيلٿ آفيسر طور رٽآئرٿيو آھيان مرحوم نواب خان جا ڏوھٽآ پوٽآ ب وڏا سرڪاري افيسر آھن اسان جي گھر ۾ آڃآن ب ننڍڙي ادڙي جيوڻي ٻآئي جي نالي سان آھي جنھن کي امان عظيمان ۽ جيوڻي ٻائي گڏي سڏيندا آھيون ان جو جنم ڏينھن جيوڻ مائي جي وفات جو ڏينھن آھي اھآ آدڙي ڊآڪٽر آھي. جيوي مائي سکر ۾ ڇون رھي جيوڻي مائي جي رڳ رڳ ۽ روح ۾ راڳ سمايل ھئو سو نواب خان جو سڄو گھراڻو مذھبي ھو ۽ ان ۾ مذھبي عالم ب شآمل ھئا ڏاڏو پنھل جيڪو فقه حديٽ جو وڏو ڄآڻو ھو ۽ وٽس وڏي لائبرري ب ھئي ۽ نواب خان جو ڀاء حآجي الله ڏنو جيڪو جيوڻي ٻآئي جوڏير ب ھو ان چيو ت مائي ھآڻي راڳ بند ڪر تنھن تي نواب خان ڀاع کي چيو ت راڳ ت ھن جو روح آھي اھو مان ھن کان ڪينئن ٿو جدا ڪري سگھآن ان لاء مائي حيدر آباد ۾ رھي.
اوھآن کي جس لھي جو سچ کي قبول ڪيو ٿا اصل ۾ نواب ماڪا ڪير ھو ھو تمام وڏو زميندار ھئو جنھن جو سکر ۽ پني عاقل ۾ گھڻيون زمينيون ھيونواب ماڪا تقريبا ١٩ ٻوليون ڳالھآئيندو ھئو سنڌي اردو پنجابي سرائڪي ھندي بلوچي پشتو ھندڪو گجراتي ڪشميري فارسي عربي انگريزي فرينچ ڊچ مارواڙي تامل پورچوگيزي اسپيني ھو انتھآئي حسين جميل پڙھيل سخي ھو ھن جا تعلقات سڀني ڌرين سان ھئا ھندستان جا وڏا اديب فلمساز اداڪار افيسر نواب سردار ھو جنھن محفل ۾ ويندو ھو ت سڀ کيس ڀانئيندا ھئا ھو ميلا ملاکڙآڪرائڻ جو شوقين ھو ۽ ائين ھن ڪارنيوال جا ٺيڪا کنيا جتي جشن جي سمي سرڪسيون ميلن تي راڳ جا مقابلا پروگرام سڀ ان جي ٺيڪي ۾ ھوندا ھئا ۽ ائين ڪنھن محفل ۾ جيوڻي مائي ڳايو پئي نواب خان ٻڌو پئي کيس پئسي ڏوڪڙ جي گھٽٽآئي ڪون ھئي سو جيوڻيٻآئي کيىخوش ٿيندي راجائي انداز ۾ چيائين اڄ فقيرياڻي جيڪو گھرڻو اٿئي گھر جيوڻي مائي ڪن ۾ چيس نواب خان تون کپين موسان شآدي ڪر ،ھي ت سوال ئي ڏکيو ھو نواب خان سخن جو پڪو ھو ۽ راڏياچي انداز ۾ڪنڌ ھيٺ ڪندي چيائين مائي اڄ کان تون اسا۔ن جي آھين ۽ پوء باقائدھ شآدي ڪري گھر سکر وٺي آيس جتي جڏھن نواب خان جي پھرئين زال کي خبر پئي مائي جيوڻي پئي اچي ت ت مائي سان ماڻھن جي محبت جو عالم اھو ھئو ت نواب خان جي زال حويلي جو وڏو دروازو کولرائي ڇڏيو ت فقيرياڻي دري مان ڪنڌ ھيٺ ڪري ڇو لنگھي اچي ۽ ان پنھنجي ٻانھن جا ڪنگڻ لاھي ان کي وڌا ۽ چيو ت تون اسان جي عزت آھين سو ھي ھي احوال جيوڻي ٻآئيجي شادي جو ڇوجونواب خان جي پھرئين زال امان عظيما ھئي جيڪا منھنجي سڳي ماء ھئي جنھن کي پنج ڌيئر ۽ پنج پٽ ھئا مرحوم غلام محمد ماڪو مرحوم پروفيسر ممتاز علي ماڪو مرحوم چيف انجنيئر حآجي محمد يونس ماڪو فقير امان الله ماڪو جنھن سکر ۾ آلفرقان انسٽيٽيوٽ سکر قائم ڪيو آ ۽ مان ڊآڪٽر اسمائيل ماڪو جيڪو ڊسٽرڪٽ ھيلٿ آفيسر طور رٽآئرٿيو آھيان مرحوم نواب خان جا ڏوھٽآ پوٽآ ب وڏا سرڪاري افيسر آھن اسان جي گھر ۾ آڃآن ب ننڍڙي ادڙي جيوڻي ٻآئي جي نالي سان آھي جنھن کي امان عظيمان ۽ جيوڻي ٻائي گڏي سڏيندا آھيون ان جو جنم ڏينھن جيوڻ مائي جي وفات جو ڏينھن آھي اھآ آدڙي ڊآڪٽر آھي. جيوي مائي سکر ۾ ڇون رھي جيوڻي مائي جي رڳ رڳ ۽ روح ۾ راڳ سمايل ھئو سو نواب خان جو سڄو گھراڻو مذھبي ھو ۽ ان ۾ مذھبي عالم ب شآمل ھئا ڏاڏو پنھل جيڪو فقه حديٽ جو وڏو ڄآڻو ھو ۽ وٽس وڏي لائبرري ب ھئي ۽ نواب خان جو ڀاء حآجي الله ڏنو جيڪو جيوڻي ٻآئي جوڏير ب ھو ان چيو ت مائي ھآڻي راڳ بند ڪر تنھن تي نواب خان ڀاع کي چيو ت راڳ ت ھن جو روح آھي اھو مان ھن کان ڪينئن ٿو جدا ڪري سگھآن ان لاء مائي حيدر آباد ۾ رھي. https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=4778945918796799&id=100000443149205
