ڪورونا۽سارس پکيڙڻ جي الزام هيٺ آيل چمڙا...!

'سائنس، علم ۽ رسالا' فورم ۾ shafique shakir طرفان آندل موضوعَ ‏17 اپريل 2020۔

  1. shafique shakir

    shafique shakir
    سينيئر رڪن

    شموليت:
    ‏1 جنوري 2016
    تحريرون:
    740
    ورتل پسنديدگيون:
    659
    ايوارڊ جون پوائينٽون:
    463
    ڌنڌو:
    Educator,Columnist.Poet
    ماڳ:
    سڄي سنڌ منهنجي
    شفيق الرحمان شاڪر

    هزارين سالن تائين هڪ جرثوموبنان ڪنهن نالي جي ڏکڻ چين جي چمڙن جي پيٽ ۾ سڪون جي زندگي گذاري رهيو هو.چمڙن کي ته خبر به نه هئي ته سندن اندر ۾ ڪهڙي بلا پلجي رهي آهي.اهي بنان ڪنهن پريشانيء جي پنهنجون رات جون اڏامون جاري رکندا پئي آيا.هڪ ڏينهن هاڻوڪي ڪورونا وائرس جي ابي ڏاڏي ”سارس ڪو 2 “ کي پنهنجي بادشاهي پکيڙڻ جو موقعو مليو.شايد ان جو ذريعو ڪو ”پينگوئن“ بڻيو جيڪو جانورن جو اهڙو نسل آهي جيڪو هر وقت جاني خطرن کي منهن ڏيندو رهي ٿو ۽ جيڪو جھنگلي زندگيء جي بي رحم شڪارين هٿان پڪڙجي وڏي پيماني تي غير قانوني طور تي سمگل ٿيندو رهي ٿو.اهو اڪثر ڏکڻ اوڀر ايشيا ۽ چين جي جيئرن جانورن جي منڊين ۾ لڪيل طور تي وڪجي ٿو.ان وائرس جو جينياتي رستو توڙي جو غير واضح رهيو پر هڪ نئين جيو ۾ جيئرو رهڻ لاء ان وائرس کي گھڻا جتن ڪرڻا پيا.ممڪن آهي ته ان وائرس سان اهڙن ئي ٻين وائرسن جو پورو ڪٽنب هجي جن مان هڪڙو هاڻي ڪورونا جي نالي سان جاڳي پيو آهي. اهو وائرس جو هڪ وڌيڪ سڌريل ۽ مضبوط قسم آهي جيڪو هر مختلف نوعيت جي جيون ۾ اسرڻ جي صلاحيت رکي ٿو.هاڻي وائرس جو اهو ڪورونا جي نالي سان نئون نسل سامهون آيو آهي.شايد ڪنهن ٿڪل مسافر اکيون مهٽيون هجن،يا پنهنجو نڪ کنهيو هجي يا وات سان راند ڪئي هجي ۽ ڏسندي ئي ڏسندي هن وقت پوري دنيا ڪورونا جي قهر هيٺ اچي ويئي آهي ۽ اسان مان هرڪو ان عالمي وبا کي منهن ڏيئي رهيو آهي.دنيا ۾ ڪورونا جا تصديق ٿيل ڪيس رڳو هڪ هفتي جي اندر ان سارس وائرس جي ڪيسن کان پنجوڻا ٿي چڪا آهن.اٽڪل ڏه لک ماڻهو ان جي وڪڙ ۾ آيا آهن جن مان اٽڪل پنجاه هزار پنهنجون زندگيون وڃائي چڪا آهن.آمريڪا ۾ دنيا جي ڪنهن به ٻئي ملڪ کان وڌيڪ تصديق ٿيل ڪيسن وارو ملڪ بڻجي چڪو آهي جتي اتان جو صدر ماڻهن کي خوشخبريون ڏيئي رهيو آهي ته ”جيڪر ان وبا اندر آمريڪا ۾ ٻه لک چاليهه هزار ماڻهو مئا ته اها آمريڪا جي ڪاميابي هوندي.“

    ”سائنس“ رسالي ۾هن مهيني جي شروع ۾ ڇپيل هڪ نئين کوجنا مطابق سائنسدانن پتو لڳايو آهي ته هر تصديق ٿيل ڪيس واري مريض مان وڌيڪ ممڪنه طور تي گھٽ ۾ گھٽ پنجن کان ڏهه ماڻهو ضرور متاثر ٿين ٿا.انهيء حساب سان اهو انگ گھڻو اڳتي ويندو.ان اسٽڊي جي ماهرن مان ڪولمبيا يونيورسٽيء جي پروفيسر ” جيفري شمن“چيو ته ” اها جاچ اڃا مڪمل ناهي.“برگامو جي هڪ ڊاڪٽر ان وبا کي ”سونامي“ سان تشبيهه ڏني آهي.

    سائنسدانن پهريون ڀيرو معلوم ڪيو ته 2003ع ۾ ”سيويئر ايڪيوٽ ريسپائيريٽري سنڊروم“ يعني سارس چمڙن ۾ دريافت ٿيڻ وقت ئي هاڻوڪي ڪورونا وائرس جي پيدائش ٿي چڪي هئي.” جوناٿين ايپيسٽين“ جيڪو نيويارڪ ۾ وبائي مرضن جو ماهر آهي ۽ جيڪو جانورن ذريعي ماڻهن ۾پکڙجندڙ وائرسن تي ڪم ڪري ٿو اهوچين جي صوبي ”گوانگ ڊونگ“ ۾ پکڙجندڙ سارس وائرس تي تحقيق ڪندڙ ٽيم ۾ شامل هو تنهن ٻڌايو هو ته جانورن مان ماڻهن ۾ ڪيترائي ٻيا وائرس به پکڙجي سگھن ٿا.شروعاتي طور تي سائنسدانن جو خيال هو ته کجور جهڙو هڪ ٻوٽو ان وائرس جي پکيڙ جو سبب آهي جنهنجو ميوو چين جي ڪجهه حصن ۾ کاڌو وڃي ٿو۽ جيڪو سارس پکيڙيندڙ مارڪيٽن ۾ وڏي پيماني تي وڪيو ويندو هو ۽ انهن مارڪيٽن سان جيڪي ماڻهو به واڳيل هيا انهن ۾ سارس وائرس جي رزلٽ مثبت آئي هئي پر گوانگ ڊونگ ۾ ماڻهن م ڪي اينٽي باڊيز نه لڌا ويا جنهن مان ظاهر ٿئي ٿو ته ان وائرس جو شڪار جانور ۽ انهن کي وڪڻندڙ يا خريد ڪندڙ هئا.ايپسٽين ۽ ٻين ماڻهن کي شڪ آهي ته چمڙا جيڪي ان علائقي جي ڳوٺاڻي ۽ زرعي علائقن ۾ وڏي پيماني تي موجود آهن ۽ ان وقت گوانگ ڊونگ جي آلين بازارن ۾ به پنجرن ۾ وڪيا ويندا هئا ۽ اهو قدرتي وائرسن جو ذخيرو ٿي سگھي ٿا.

    تحقيق ڪندڙن ڳوٺاڻن علائقن جو سفر ڪيو،چن ۽ پٿرن جي گھاٽين اندر فيلڊ ليب قائم ڪيا ۽ سڄيون راتيون انهن چمڙن جي تلاشي ورتي.مهينن جي جاچ پڙتال بعد ايپيسٽين جي ٽيم انهن چمڙن جي ٽن ذاتين جو پتو لڳايو جن ۾ سارس جيان ڪورونا وائرس موجود هو جيڪو جينياتي طور تي نوي سيڪڙو کان به مٿي هاڻوڪي وائرس سان ميچ ڪري رهيو هو.

    چمڙن جي سالن کان مٿي نگرانيء بعد تحقيقي ڪندڙن کي نيٺ سارس مان ئي سڌو سنئون ڪورونا وائرس ملي ويو.اهو به ته سوين ٻئي قسم جا ڪورونا وائرس چوڏهن سو قسم جي چمڙن مان ڪن ۾ موجود ٿين ٿا جيڪي ڇهن کنڊن ۾ رهن ٿا.ان مان خبر پوي ٿي ته انساني تهذيب سدائين جانورن سان گڏ اوسر ڪندي رهي آهي.جيئن ئي ڪورونا وائرس جو ڪٽنب وڌي رهيو آهي ته مختلف شيون چمڙن کي انفرادي طور تي متاثر ڪري رهيون آهن ۽ اهي پنهنجن ننڍڙن جسمن کي وائرس جي فيڪٽرين ۾ بدلائي ڇڏين ٿا ۽ ان قسم جو وائرس ٻين سمورن وائرس جي قسمن کان وڌيڪ طاقتور هوندو آهي.پر اهو عمل چمڙن کي ڪنهن به طرح بيمار نٿو ڪري.اهو هڪ اهڙو واقعو آهي جنهن کي سائنسدانن چمڙن جي اڏام جي اڪيلي صلاحيت سان جوڙيو آهي.چمڙن ۾ ان وائرس خلاف مزاحمت ۽ مدافعت جو هڪ طاقتور نظام موجود آهي پر اهو وائرس جڏهن ٻي ڪنهن مخلوق ۾ داخل ٿئي ٿو،پوء اهو پينگوئين هجي يا انسان،انهيء جو نتيجو نهايت ئي خطرناڪ بيماريء جي صورت ۾ نڪري ٿو.

    2013ع ۾ چين ۾ ايپيسٽين جي اهم ساٿي ”شي زينگ لي“ چمڙن ۾ لڀجندڙ هڪ ڪورونا وائرس جو اندازو لڳايو.جنوريء ۾ هن ان وائرس جي ڇهاسي سيڪڙو جينياتي بناوت کي سارس ۾ ڳولهي لڌو هو.انهن ٻنهي وائرسن جو هڪ ساڳيو ابو ڏاڏو آهي جيڪو ٽيهن کان پنجاهه سالن جو آهي پر ٻنهي وائرسن جي مڪمل هڪجهڙائي نه هئڻ سبب خبر پوي ٿي ته انهن وائرسن پهريان چمڙن جي ڪالونين ۾ پناهه ورتي ۽ بعد ۾ ڪنهن وچئين ذريعي جي مدد سان ٻي مخلوق ۾ منتقل ٿيا.جڏهن ڊسمبر ۾ ووهان ۾ نمونيا جا ايڪيتاليهه ڪيس پهريون ڀيرو سامهون آيا ته انهن مان گھڻن ماڻهن جو تعلق انهن جانورن جي منڊين سان جوڙيو ويو هو.جتي جانورن کي پڃرن ۾ رکيو وڃي ٿو.ايپسٽين جو چوڻ هو ته ” اهو رڳو حامل مادي ۽ وائرس جي ڪشس ثقل جي مٽا سٽا آهي.“ چيني عملدارن ٻڌايو ته انهن مارڪيٽ ۾ جانورن جون ٽيسٽون ڪيون پر انهن ۾ ڪنهن به وائرس جي موجودگي ثابت نه ٿي سگھي.پر انهن اهو نه ٻڌايو ته ڪهڙن ڪهڙن جانورن جي پڙتال ڪئي ويئي.اها معلومات جيڪا ايپيسٽين ڏني هئي اها تمام اهم هئي.بعد ۾ عملدارن کي مارڪيٽ جي ميزن ۽ گٽرن مان ورتل نمونن ۾ ان وائرس جي موجودگي ملي.پر جيئن ته پهرين مريضن مان ڪوبه ان مارڪيٽ سان لاڳاپيل نه هو ۽ نه ئي هڪ ٻئي سان ڳنڍيل هئا،ان ڪري ايپيسٽين تي ڪيترائي سوال اڀا ڪيا ويا. پر شايد اهي پهريان ايڪيتاليهه واقعا نه هئا.

    سارس وائرس جي جينياتي تجزيي سان هڪ ڳالهه واضح ٿئي ٿي ته اهو وائرس ڪنهن جانور مان انسان اندر رڳو هڪ ڀيرو ٽپو ڏيئي وٺي ٿو جنهن سان اهو امڪان ظاهر ڪيو پيو وڃي ته ڊسمبر کان اڳ ئي ماڻهن ۾ وائرس پکڙجي رهيو هو پر جيستائين ووهان مارڪيٽ مان جانورن جي باري ۾ وڌيڪ معلومات نٿي مهيا ڪئي وڃي،”ٽرانسميشن چين“ ڪڏهن به مڪمل ٿي نٿي سگھي تنهن هوندي به ان جا تمام گھڻا امڪان آهن.ٿي سگھي ٿو ته جانورن جو ڪو شڪاري يا واپاري ان وائرس کي بازار ۾ کڻي آيو هجي.پينگوئين جيڪا ڪو وائرس کڻڻ جو ذريعو آهي ٿي سگھي ٿو ته ان سال اڳ انهيء کي چمڙن مان حاصل ڪيو هجي ۽ ان وائرس جو هڪ وڏو حصو جينياتي طور تي بلڪل ئي سارس وائرس جيان آهي پر اڃا تائين ڪنهن کي اهو ثبوت ناهي ملي سگھيو ته ووهان جي مارڪيٽ ۾ پينگوئين هئي .

    وينڊر بلٽ يونيورسٽي ۾ وبائي مرضن جي ڊائريڪٽر ”مارڪ ڊيسن“ چيو ته ”اسان پنهنجي دنيا ۾ ڪنهن نه ڪنهن نموني اهڙيون حالتون پيدا ڪري ڇڏيون آهن جيڪي انهن وائرسن جي پکڙجڻ جو سبب بڻجن ٿيون ۽ ٿي سگھي ٿو ايندڙ وقت ۾ اهڙن وائرسن جي موجودگيء سان ڪابه پريشاني پيدا نه ٿئي ۽ اهي آرام سان انساني آبادين ۾ گھمندا وتن!“
     

هن صفحي کي مشهور ڪريو