Sindhi Media
سينيئر رڪن
ڪتاب: دينِ توحيد، واديءِ مهراڻ ۽ انسان جي اصل ڪهاڻي
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
www.facebook.com
باب ١٦: تاريخي متنن ۾ “تحريف” ۽ “تصحيح” — اصل کي ڳولڻ جا طريقا
1. قديم لکتن ۾ تحريف جا بنيادي سبب
صدين کان پوءِ منتقل ٿيندڙ تاريخي متنن ۾ ڪيترين تحريفن (Distortions) جا ثبوت ملن ٿا. انهن جا عام سبب هي آهن:
١۔ مقامي لهجن موجب لفظن جو بگڙجڻ
٢۔ مذهبي يا سياسي طبقن جو پنهنجو رنگ شامل ڪرڻ
٣۔ نقل ڪندڙ راوين جي غلطيون
٤۔ بعد جي مؤرخن جو پهرين متن کي بغير جاچ قبول ڪري ڇڏڻ
اهي سڀ عنصر گڏجي اصل تاريخ کي ڌنڌلو ڪري ڇڏين ٿا، تنهن ڪري متن جي اوليه صورت ڏانهن واپس وڃڻ ضروري ٿئي ٿو.
2. اسلامي اصول: “تصحيحِ متن” جا معيار
اسلامي روايتن ۾ متن جي درستي لاءِ سخت معيار رکيا ويا آهن، خاص ڪري حديث جي علم ۾:
١۔ سند جي تسلسل: ماڻهو کان ماڻهو تائين روايت پوکيل هجي، وچ ۾ ڪو خال نه هجي.
٢۔ راوين جي ثقاهت: راوي سچائي، يادگيري ۽ علمي امانت لاءِ مشهور هجي.
٣۔ متن جي موافقت: قرآن ۽ ثابت ٿيل صحيح حديثن سان ٽڪر نه کائي.
٤۔علل جي سڃاڻپ: باريڪ غلطيون، لفاظي تبديليون يا متن ۾ داخل شيون (Insertions) سڃاڻڻ.
اسلامي تصحيح جو هي معيار تاريخي متنن جي جاچ ۾ پڻ ڪارآمد بڻجي ٿو.
قرآن جا مثال:
“وَلا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ” (البقرة 42)
“إِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا” (النجم 28)
3. غير اسلامي ماخذ — جاچ جو فريم ورڪ
١۔ قديم غير اسلامي متنن ۾ اڪثر:
٢۔ شاعرانه مبالغو
٣۔ مقامي ديوتائن جي تشبيهون
٤۔ رومانوي روايتون
٥۔ فاتحن يا بادشاهن جي شان وڌائڻ
ايمانداريءَ بجاءِ بيانيه (Narrative) کي وڌيڪ اهميت ڏني ويندي هئي.
انهن متنن مان حقيقت ڪڍڻ لاءِ جديد Historiography هي طريقا استعمال ڪري ٿي:
Cross-referencing (ٻه مختلف متن گڏ ڀيٽڻ)
Archaeological Correlation (اڳاٽن آثارن سان ميچ ڪرڻ)
Linguistic Back-tracking (لفظ جي اصل ٻولي ڏانهن واپسي)
4. سنڌي تاريخ ۾ تحريف جا مشهور مثال
سنڌ جي تاريخ ۾ چند خاص مثال ملن ٿا، جتي متن يا لقب بغير ثبوت شامل ڪيا ويا:
١۔ مقامي لقبن کي بادشاهي نسبت ۾ بدلڻ
٢۔ واپاري خاندانن کي مذهبي لقب ڏيڻ يا ان کان الٽ
٣۔ اصل عربي/فارسي نسبت جو مقامي رنگ ۾ بگڙڻ
٤۔ ڪجهه قصن جو مڪمل سماجي رنگ تبديل ٿي وڃڻ
اهي مثال ثابت ڪن ٿا ته هٿ لکندڙ مؤرخ جو رجحان متن تي اثرانداز ٿيندو رهيو.
5. تصحيحِ تاريخ لاءِ جديد ۽ قديم طريقن جو گڏيل استعمال
١۔ حقيقي نتيجا تڏهن نڪرندا، جڏهن:
٢۔ اسلامي اصول (سند، ثقاهت، مطابقت)
٣۔جديد تحقيق (آثار قديمه، لکتون، Cross-checking)
٤۔قديم ماخذ (سفرنامه، مقامي روايتون)
انهن ٽنهي کي گڏ استعمال ڪيو وڃي.
هي گڏيل طريقو تحريف ٿيل واقعن کي الڳ ڪري، اصل تصوير سامهون آڻي ٿو.
6. نتيجو — تحريف ختم ٿئي ٿي، جڏهن جاچ شروع ٿئي ٿي
باب ١٦ جو خلاصو:
قديم متن هميشه تصديق چاهين ٿا.
اسلامي معيار متن جي حفاظت لاءِ سڀ کان مضبوط فريم ورڪ آهي.
غير اسلامي ماخذ به ڪارآمد آهن، پر صرف تڏهن جڏهن سندن جاچ ڪئي وڃي.
اصل تاريخ کي بحال ڪرڻ لاءِ ضروري آهي ته هر روايت کي دليل سان پرکيو وڃي، نه ته تحريف نسلن تائين رائج رهي ٿي.
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
Log in to Facebook
Log in to Facebook to start sharing and connecting with your friends, family and people you know.
www.facebook.com
1. قديم لکتن ۾ تحريف جا بنيادي سبب
صدين کان پوءِ منتقل ٿيندڙ تاريخي متنن ۾ ڪيترين تحريفن (Distortions) جا ثبوت ملن ٿا. انهن جا عام سبب هي آهن:
١۔ مقامي لهجن موجب لفظن جو بگڙجڻ
٢۔ مذهبي يا سياسي طبقن جو پنهنجو رنگ شامل ڪرڻ
٣۔ نقل ڪندڙ راوين جي غلطيون
٤۔ بعد جي مؤرخن جو پهرين متن کي بغير جاچ قبول ڪري ڇڏڻ
اهي سڀ عنصر گڏجي اصل تاريخ کي ڌنڌلو ڪري ڇڏين ٿا، تنهن ڪري متن جي اوليه صورت ڏانهن واپس وڃڻ ضروري ٿئي ٿو.
2. اسلامي اصول: “تصحيحِ متن” جا معيار
اسلامي روايتن ۾ متن جي درستي لاءِ سخت معيار رکيا ويا آهن، خاص ڪري حديث جي علم ۾:
١۔ سند جي تسلسل: ماڻهو کان ماڻهو تائين روايت پوکيل هجي، وچ ۾ ڪو خال نه هجي.
٢۔ راوين جي ثقاهت: راوي سچائي، يادگيري ۽ علمي امانت لاءِ مشهور هجي.
٣۔ متن جي موافقت: قرآن ۽ ثابت ٿيل صحيح حديثن سان ٽڪر نه کائي.
٤۔علل جي سڃاڻپ: باريڪ غلطيون، لفاظي تبديليون يا متن ۾ داخل شيون (Insertions) سڃاڻڻ.
اسلامي تصحيح جو هي معيار تاريخي متنن جي جاچ ۾ پڻ ڪارآمد بڻجي ٿو.
قرآن جا مثال:
“وَلا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ” (البقرة 42)
“إِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا” (النجم 28)
3. غير اسلامي ماخذ — جاچ جو فريم ورڪ
١۔ قديم غير اسلامي متنن ۾ اڪثر:
٢۔ شاعرانه مبالغو
٣۔ مقامي ديوتائن جي تشبيهون
٤۔ رومانوي روايتون
٥۔ فاتحن يا بادشاهن جي شان وڌائڻ
ايمانداريءَ بجاءِ بيانيه (Narrative) کي وڌيڪ اهميت ڏني ويندي هئي.
انهن متنن مان حقيقت ڪڍڻ لاءِ جديد Historiography هي طريقا استعمال ڪري ٿي:
Cross-referencing (ٻه مختلف متن گڏ ڀيٽڻ)
Archaeological Correlation (اڳاٽن آثارن سان ميچ ڪرڻ)
Linguistic Back-tracking (لفظ جي اصل ٻولي ڏانهن واپسي)
4. سنڌي تاريخ ۾ تحريف جا مشهور مثال
سنڌ جي تاريخ ۾ چند خاص مثال ملن ٿا، جتي متن يا لقب بغير ثبوت شامل ڪيا ويا:
١۔ مقامي لقبن کي بادشاهي نسبت ۾ بدلڻ
٢۔ واپاري خاندانن کي مذهبي لقب ڏيڻ يا ان کان الٽ
٣۔ اصل عربي/فارسي نسبت جو مقامي رنگ ۾ بگڙڻ
٤۔ ڪجهه قصن جو مڪمل سماجي رنگ تبديل ٿي وڃڻ
اهي مثال ثابت ڪن ٿا ته هٿ لکندڙ مؤرخ جو رجحان متن تي اثرانداز ٿيندو رهيو.
5. تصحيحِ تاريخ لاءِ جديد ۽ قديم طريقن جو گڏيل استعمال
١۔ حقيقي نتيجا تڏهن نڪرندا، جڏهن:
٢۔ اسلامي اصول (سند، ثقاهت، مطابقت)
٣۔جديد تحقيق (آثار قديمه، لکتون، Cross-checking)
٤۔قديم ماخذ (سفرنامه، مقامي روايتون)
انهن ٽنهي کي گڏ استعمال ڪيو وڃي.
هي گڏيل طريقو تحريف ٿيل واقعن کي الڳ ڪري، اصل تصوير سامهون آڻي ٿو.
6. نتيجو — تحريف ختم ٿئي ٿي، جڏهن جاچ شروع ٿئي ٿي
باب ١٦ جو خلاصو:
قديم متن هميشه تصديق چاهين ٿا.
اسلامي معيار متن جي حفاظت لاءِ سڀ کان مضبوط فريم ورڪ آهي.
غير اسلامي ماخذ به ڪارآمد آهن، پر صرف تڏهن جڏهن سندن جاچ ڪئي وڃي.
اصل تاريخ کي بحال ڪرڻ لاءِ ضروري آهي ته هر روايت کي دليل سان پرکيو وڃي، نه ته تحريف نسلن تائين رائج رهي ٿي.