Sindhi Media
سينيئر رڪن
ڪتاب: دينِ توحيد، واديءِ مهراڻ ۽ انسان جي اصل ڪهاڻي
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
www.facebook.com
باب 23: سنڌي انسان جي روحاني جسٽجو — توحيد، فطرت ۽ اندروني بغاوت جو سفر
1. انسان جو اندروني سوال: “مان ڪير آهيان؟”
سنڌ جي هزارين سالن جي تاريخ ۾ انسان هڪ ئي سوال سان جدوجهد ڪندو رهيو:
“مان ڪير آهيان ۽ آيم ڪهانهان؟”
هي سوال نه ڪنهن مندر ۾ حل ٿيو، نه ڪنهن بت جي اڳيان
پر فطرت جي اڳاڙيءَ ۾، مهراڻ جي لهرن ۾، ۽ انسان جي اندر واري فطري آواز ۾.
سنڌ ۾ “روحاني جسٽجو” جو مطلب وڌيڪ هيو:
خدا کي ٻاهران نه، پر پنهنجي اندر ڳولڻ.
2. فطرت فِطرتُ الله — قرآن جي بنياد تي سنڌي سوچ
الله تعاليٰ فرمايو:
“فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا”
(سورة الروم 30)
الله جي فطرت جنهن تي انسان پيدا ڪيا ويا.
سنڌي قوم جي روايتن ۾ به فطرت کي “وڊيرو علم” چيو ويندو هو:
١۔ سچ ڳالهائڻ،
٢۔ لالچ کان پرهيز،
٣۔ پاڻي جو احترام،
٤۔ واعدي جي پاسداري،
٥۔ مهمان نوازي،
اهي سڀ توحيد جي فطري شاخون هيون، جيڪي سنڌين ۾ ازل کان موجود رهيون.
---
3. روايتون — سنڌي شاعرن ۽ حڪيمَن جو فطري توحيد ڏانهن اشارو
قديم لوڪ ادب ۾ ڪيترائي اهڙا اشارا ملن ٿا جهڙا بعد ۾ “فقيرانه شاعري” بڻجي ويا:
“اُپر هڪڙو آسڻ، هيٺ سڀ وڃندڙ”
“جيڪو سڀني کي سڏي، سو هڪڙو آهي”
“ماڻهو ته بت ٺاهين، پر ساهه ته اوهين ڏنو”
اهي سڀ توحيد جي اصل فطري صياد آهن، نه ته ديوتائي پراڻا اثر.
---
4. حديث — هر انسان فطرتِ توحيد تي پيدا ٿئي ٿو
رسول ﷺ فرمايو:
“كل مولود يولد على الفطرة.” (صحیح بخاري)
هر ٻار فطرت تي پيدا ٿئي ٿو (توحيد تي).
سنڌي سماج جي گهڻائي پنهنجي شروعاتي دور ۾:
ديوتائن جو نالو نه ڄاڻي،
نه ئي اوتارن جي ٻانهپ،
بس هڪڙي “مٿاڇرو وجود” کي مڃيندا هئا.
بعد ۾ سياسي/مذهبي تبديليون ٿيون ۽ انسان پنهنجي اصل فطرت کان هٽي ويو.
---
5. سنڌي انسان جي “اندروني بغاوت” — بت پرستيءَ جي خلاف فطري جنگ
سنڌي قوم ۾ ٻه رويّا هميشه واضح رهيا:
1. سچائيءَ ڏانهن ڇڪاءُ
2. مذهب جي ظلم، جبر ۽ ديوتا جي حڪمرانيءَ خلاف اندروني بغاوت
تاريخي حوالن ۾ ڪيترائي “بغاوتي تحريڪون” اصل ۾ سياسي نه هيون،
پر توحيد جي فطري فڪر جو اظهار هيون —
جهڙوڪ:
ڀٽائيءَ جو “هڪڙو صاحب” وارو تصور،
سامي روايتون،
ٻائيون جو هڪڙي خالق جي ڳولا.
اهي سڀ ان ڳالهه جو ثبوت آهن ته سنڌي انسان فطرت ۾ سخت توحيد پسند آهي.
---
6. ڪجهه قومن جو بگاڙ — فطرت کي دٻائڻ جو نتيجو
جڏهن انسان:
بت ٺاهيا،
مندرن کي خدا بڻايو،
پادرين کي نجات ڏيندڙ سمجهيو،
۽ اوتارن کي الوهيت ڏني،
تڏهن فطرت بغاوت ڪئي ۽ سماج ۾ ٽڪراءُ پيدا ٿيو.
قرآن چوي ٿو:
“أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَٰهَهُ هَوَاهُ”
(الجاثية 23)
جڏهن ماڻهو پنهنجي خواهشن کي خدا بڻائي، تڏهن تباهي لاڳو ٿيندي.
سنڌ جي تاريخ ۾ به بت پرستي داخل ٿيڻ کان پوءِ:
ذاتپات،
جبر،
عورتن جي غلامي،
۽ ڪاهه ڪٿي ڪاهه
شروع ٿيا.
---
7. نتيجو — سنڌ جي اندر جو خدا، انسانيت جي بنياد
هن باب مان هڪ ئي نڪتو نڪري ٿو:
سنڌي انسان جي روح ۾ توحيد ازل کان موجود آهي،
۽ جڏهن به سياسي يا مذهبي ايڊيٽنگ ٿي آهي،
اندروني فطرت تکرائي، بغاوت ڪري، ۽ ٻيهر ربِ واحد ڏانهن موٽي آهي.
هي ئي سنڌي قوم جي روحاني طاقت آهي.
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
Log in to Facebook
Log in to Facebook to start sharing and connecting with your friends, family and people you know.
www.facebook.com
1. انسان جو اندروني سوال: “مان ڪير آهيان؟”
سنڌ جي هزارين سالن جي تاريخ ۾ انسان هڪ ئي سوال سان جدوجهد ڪندو رهيو:
“مان ڪير آهيان ۽ آيم ڪهانهان؟”
هي سوال نه ڪنهن مندر ۾ حل ٿيو، نه ڪنهن بت جي اڳيان
پر فطرت جي اڳاڙيءَ ۾، مهراڻ جي لهرن ۾، ۽ انسان جي اندر واري فطري آواز ۾.
سنڌ ۾ “روحاني جسٽجو” جو مطلب وڌيڪ هيو:
خدا کي ٻاهران نه، پر پنهنجي اندر ڳولڻ.
2. فطرت فِطرتُ الله — قرآن جي بنياد تي سنڌي سوچ
الله تعاليٰ فرمايو:
“فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا”
(سورة الروم 30)
الله جي فطرت جنهن تي انسان پيدا ڪيا ويا.
سنڌي قوم جي روايتن ۾ به فطرت کي “وڊيرو علم” چيو ويندو هو:
١۔ سچ ڳالهائڻ،
٢۔ لالچ کان پرهيز،
٣۔ پاڻي جو احترام،
٤۔ واعدي جي پاسداري،
٥۔ مهمان نوازي،
اهي سڀ توحيد جي فطري شاخون هيون، جيڪي سنڌين ۾ ازل کان موجود رهيون.
---
3. روايتون — سنڌي شاعرن ۽ حڪيمَن جو فطري توحيد ڏانهن اشارو
قديم لوڪ ادب ۾ ڪيترائي اهڙا اشارا ملن ٿا جهڙا بعد ۾ “فقيرانه شاعري” بڻجي ويا:
“اُپر هڪڙو آسڻ، هيٺ سڀ وڃندڙ”
“جيڪو سڀني کي سڏي، سو هڪڙو آهي”
“ماڻهو ته بت ٺاهين، پر ساهه ته اوهين ڏنو”
اهي سڀ توحيد جي اصل فطري صياد آهن، نه ته ديوتائي پراڻا اثر.
---
4. حديث — هر انسان فطرتِ توحيد تي پيدا ٿئي ٿو
رسول ﷺ فرمايو:
“كل مولود يولد على الفطرة.” (صحیح بخاري)
هر ٻار فطرت تي پيدا ٿئي ٿو (توحيد تي).
سنڌي سماج جي گهڻائي پنهنجي شروعاتي دور ۾:
ديوتائن جو نالو نه ڄاڻي،
نه ئي اوتارن جي ٻانهپ،
بس هڪڙي “مٿاڇرو وجود” کي مڃيندا هئا.
بعد ۾ سياسي/مذهبي تبديليون ٿيون ۽ انسان پنهنجي اصل فطرت کان هٽي ويو.
---
5. سنڌي انسان جي “اندروني بغاوت” — بت پرستيءَ جي خلاف فطري جنگ
سنڌي قوم ۾ ٻه رويّا هميشه واضح رهيا:
1. سچائيءَ ڏانهن ڇڪاءُ
2. مذهب جي ظلم، جبر ۽ ديوتا جي حڪمرانيءَ خلاف اندروني بغاوت
تاريخي حوالن ۾ ڪيترائي “بغاوتي تحريڪون” اصل ۾ سياسي نه هيون،
پر توحيد جي فطري فڪر جو اظهار هيون —
جهڙوڪ:
ڀٽائيءَ جو “هڪڙو صاحب” وارو تصور،
سامي روايتون،
ٻائيون جو هڪڙي خالق جي ڳولا.
اهي سڀ ان ڳالهه جو ثبوت آهن ته سنڌي انسان فطرت ۾ سخت توحيد پسند آهي.
---
6. ڪجهه قومن جو بگاڙ — فطرت کي دٻائڻ جو نتيجو
جڏهن انسان:
بت ٺاهيا،
مندرن کي خدا بڻايو،
پادرين کي نجات ڏيندڙ سمجهيو،
۽ اوتارن کي الوهيت ڏني،
تڏهن فطرت بغاوت ڪئي ۽ سماج ۾ ٽڪراءُ پيدا ٿيو.
قرآن چوي ٿو:
“أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَٰهَهُ هَوَاهُ”
(الجاثية 23)
جڏهن ماڻهو پنهنجي خواهشن کي خدا بڻائي، تڏهن تباهي لاڳو ٿيندي.
سنڌ جي تاريخ ۾ به بت پرستي داخل ٿيڻ کان پوءِ:
ذاتپات،
جبر،
عورتن جي غلامي،
۽ ڪاهه ڪٿي ڪاهه
شروع ٿيا.
---
7. نتيجو — سنڌ جي اندر جو خدا، انسانيت جي بنياد
هن باب مان هڪ ئي نڪتو نڪري ٿو:
سنڌي انسان جي روح ۾ توحيد ازل کان موجود آهي،
۽ جڏهن به سياسي يا مذهبي ايڊيٽنگ ٿي آهي،
اندروني فطرت تکرائي، بغاوت ڪري، ۽ ٻيهر ربِ واحد ڏانهن موٽي آهي.
هي ئي سنڌي قوم جي روحاني طاقت آهي.