Sindhi Media
سينيئر رڪن
ڪتاب: دينِ توحيد، واديءِ مهراڻ ۽ انسان جي اصل ڪهاڻي
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
www.facebook.com
باب 24: سنڌ جي فڪر ۾ "الحق" جو تصور — سچائي، ذميواري ۽ آخرت جي شعور جو ازلي سفر
1. “الحق” ڇا آهي؟ سنڌي سماج جو ازل کان بنيادي سوال
سنڌي سماج هميشه هڪ لفظ کي سڀني لفظن کان وڌيڪ اهميت ڏني آهي:
سچ.
اها سچائي ڪا اخلاقي نصيحت نه هئي،
بلڪه واديءِ مهراڻ جي روحاني ورثي جو مرڪز هئي.
سنڌ ۾ “سچ” جو تصور هميشه الحق (الله جي سچي حقيقت) سان ڳنڍيل رهيو:
نه بُت سچ آهن،
نه رسمن ۾ سچ،
نه ذاتي وڏائيءَ ۾،
بلڪه سچ اهو جيڪو دائمي هجي، جيڪو زوال جو شڪ نه رکي.
---
2. قرآن ۾ “الحق” — انساني فڪر جو اوچو معيار
الله تعاليٰ فرمايو:
“فَذَٰلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّ”
(يونس 32)
اهي ئي الله، جيڪو سڀ کان وڌيڪ سچو آهي.
سنڌي سماج ۾ اهو تصور ڪيترين صديون اڳ موجود هو:
“سچو صاحب”،
“سچ جو والي”،
“سچو مولا”،
اهي سڀ الحق طرف اشارا آهن.
---
3. حديث ــ سچو انسان سڀ کان مضبوط آهي
نبي ﷺ فرمايو:
“عَلَيْكُمْ بِالصِّدْقِ، فَإِنَّ الصِّدْقَ يَهْدِي إِلَى الْبِرِّ”
(صحیح مسلم)
سچ کي لازم ڪريو، ڇو ته سچ نيڪيءَ ڏانهن وٺي ٿو.
سنڌي مشهور چوڻي “سچ پنهون، ڪوڙ ڪٺو”
اسلامي تعليم سان مڪمل مطابقت رکي ٿي.
---
4. سنڌي فڪر ۾ سچائي کي “فرض” ڇو سمجهيو ويو؟
قدرتي ماحول، پاڻيءَ جي کوٽ ۽ گڏيل زندگي سنڌي قوم کي سيکاريو ته:
جيڪو سچ نه ڳالهائي، اهو ٻاهرين پاڻيءَ وانگر سماج مان وهجي وڃي.
تاريخ ۾:
سنڌي لشڪر،
واپارين،
فقيرن،
۽ قافلن
هميشه واعدي ۽ قول جي پڪي هجڻ تي سڃاتا ويندا هئا.
انهن لاءِ سچ نه رڳو اخلاق هو، پر وجود جو حصو هو.
---
5. بت پرستيءَ جي دور ۾ “الحق” ڇو بگڙيو؟
جڏهن ديوتا پرستي داخل ٿي،
تبديلي صرف مذهبي نه هئي—
سچ جو تصور به بگڙي ويو.
بت پرستيءَ ۾:
سچ “پادرين جي مرضي” کان جڙيو،
انصاف “پوجا جي جذبي” سان بدلجي ويو،
سچائي “رسم” بڻجي وئي،
۽ ذات پات کي “مقدس حق” سڏڻ لڳا.
قرآن اهڙي بگاڙ جو ذڪر ڪري ٿو:
“وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَيْقَنَتْهَا أَنفُسُهُمْ”
(النمل 14)
اهي سچ کي انڪار ڪن ٿا، حالانڪه سندن دلون ان کي سچ ڄاڻن ٿيون.
هي آيت بلڪل سنڌ جي تاريخي بگاڙ سان ملي ٿي.
---
6. سچائي ۽ آخرت — سنڌي انسان جي ٻه طرفي نظر
سنڌي روايت ۾ آخرت جو تصور پراڻين قبيلاڻي روايتن ۾ صاف ملي ٿو:
“عمل جو حساب”
“سچو ماڻهو اونداهي پار لنگهي ويندو”
“ظلم ڪندڙن لاءِ باهه جهڙو انجام”
اهي سڀ قرآن جي ان تعليم سان ملي ٿيون:
“فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ”
(الزلزلة 7)
سنڌ ۾ “سچ” صرف دنيا جو فيصلو نه هو،
پر ٻئي جهان جي انجام جو بنيادي تصور هو.
---
7. سنڌي صوفين ۽ شاعرن جو پيغام — سچ ئي رستو آهي
قديم سنڌي فڪر ۾:
شاهه لطيف جو “سچ سائين”
سامي جو “سچو صاحب”
سچل جو “هو حق آهي”
بيدل جو “سچ پنهون”
اهي سڀ لفظي شاعري نه آهن—
اهي الحق جي تلاش جو اعلان آهن.
انهن شاعرن توحيد جي تصور کي شاعريءَ ۾ بدلائي
پر بنياد الله جي حقيقت آهي.
---
8. نتيجو — سنڌ جو فڪر توحيد ۽ سچائي جي هڪ ئي لِڙي مان جڙيل آهي
هن باب جو خلاصو:
سنڌي انسان جو اصل محور: سچائي (الحق)
اسلام جي بنيادي روح به: الحق
تاريخي بگاڙ، بت پرستي ۽ رسمون: سچ کي واساري ڇڏيو
پوءِ سنڌي روح ٻيهر سچ جي رستي تي موٽي آئي
۽ اها واپسي اڄ تائين جاري آهي.
سنڌي فڪر ۾ “سچ” رڳو لفظ نه آهي،
پر ربِ واحد جي سچي حقيقت ڏانهن واپس وڃڻ جو رستو آهي.
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
Log in to Facebook
Log in to Facebook to start sharing and connecting with your friends, family and people you know.
www.facebook.com
1. “الحق” ڇا آهي؟ سنڌي سماج جو ازل کان بنيادي سوال
سنڌي سماج هميشه هڪ لفظ کي سڀني لفظن کان وڌيڪ اهميت ڏني آهي:
سچ.
اها سچائي ڪا اخلاقي نصيحت نه هئي،
بلڪه واديءِ مهراڻ جي روحاني ورثي جو مرڪز هئي.
سنڌ ۾ “سچ” جو تصور هميشه الحق (الله جي سچي حقيقت) سان ڳنڍيل رهيو:
نه بُت سچ آهن،
نه رسمن ۾ سچ،
نه ذاتي وڏائيءَ ۾،
بلڪه سچ اهو جيڪو دائمي هجي، جيڪو زوال جو شڪ نه رکي.
---
2. قرآن ۾ “الحق” — انساني فڪر جو اوچو معيار
الله تعاليٰ فرمايو:
“فَذَٰلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّ”
(يونس 32)
اهي ئي الله، جيڪو سڀ کان وڌيڪ سچو آهي.
سنڌي سماج ۾ اهو تصور ڪيترين صديون اڳ موجود هو:
“سچو صاحب”،
“سچ جو والي”،
“سچو مولا”،
اهي سڀ الحق طرف اشارا آهن.
---
3. حديث ــ سچو انسان سڀ کان مضبوط آهي
نبي ﷺ فرمايو:
“عَلَيْكُمْ بِالصِّدْقِ، فَإِنَّ الصِّدْقَ يَهْدِي إِلَى الْبِرِّ”
(صحیح مسلم)
سچ کي لازم ڪريو، ڇو ته سچ نيڪيءَ ڏانهن وٺي ٿو.
سنڌي مشهور چوڻي “سچ پنهون، ڪوڙ ڪٺو”
اسلامي تعليم سان مڪمل مطابقت رکي ٿي.
---
4. سنڌي فڪر ۾ سچائي کي “فرض” ڇو سمجهيو ويو؟
قدرتي ماحول، پاڻيءَ جي کوٽ ۽ گڏيل زندگي سنڌي قوم کي سيکاريو ته:
جيڪو سچ نه ڳالهائي، اهو ٻاهرين پاڻيءَ وانگر سماج مان وهجي وڃي.
تاريخ ۾:
سنڌي لشڪر،
واپارين،
فقيرن،
۽ قافلن
هميشه واعدي ۽ قول جي پڪي هجڻ تي سڃاتا ويندا هئا.
انهن لاءِ سچ نه رڳو اخلاق هو، پر وجود جو حصو هو.
---
5. بت پرستيءَ جي دور ۾ “الحق” ڇو بگڙيو؟
جڏهن ديوتا پرستي داخل ٿي،
تبديلي صرف مذهبي نه هئي—
سچ جو تصور به بگڙي ويو.
بت پرستيءَ ۾:
سچ “پادرين جي مرضي” کان جڙيو،
انصاف “پوجا جي جذبي” سان بدلجي ويو،
سچائي “رسم” بڻجي وئي،
۽ ذات پات کي “مقدس حق” سڏڻ لڳا.
قرآن اهڙي بگاڙ جو ذڪر ڪري ٿو:
“وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَيْقَنَتْهَا أَنفُسُهُمْ”
(النمل 14)
اهي سچ کي انڪار ڪن ٿا، حالانڪه سندن دلون ان کي سچ ڄاڻن ٿيون.
هي آيت بلڪل سنڌ جي تاريخي بگاڙ سان ملي ٿي.
---
6. سچائي ۽ آخرت — سنڌي انسان جي ٻه طرفي نظر
سنڌي روايت ۾ آخرت جو تصور پراڻين قبيلاڻي روايتن ۾ صاف ملي ٿو:
“عمل جو حساب”
“سچو ماڻهو اونداهي پار لنگهي ويندو”
“ظلم ڪندڙن لاءِ باهه جهڙو انجام”
اهي سڀ قرآن جي ان تعليم سان ملي ٿيون:
“فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ”
(الزلزلة 7)
سنڌ ۾ “سچ” صرف دنيا جو فيصلو نه هو،
پر ٻئي جهان جي انجام جو بنيادي تصور هو.
---
7. سنڌي صوفين ۽ شاعرن جو پيغام — سچ ئي رستو آهي
قديم سنڌي فڪر ۾:
شاهه لطيف جو “سچ سائين”
سامي جو “سچو صاحب”
سچل جو “هو حق آهي”
بيدل جو “سچ پنهون”
اهي سڀ لفظي شاعري نه آهن—
اهي الحق جي تلاش جو اعلان آهن.
انهن شاعرن توحيد جي تصور کي شاعريءَ ۾ بدلائي
پر بنياد الله جي حقيقت آهي.
---
8. نتيجو — سنڌ جو فڪر توحيد ۽ سچائي جي هڪ ئي لِڙي مان جڙيل آهي
هن باب جو خلاصو:
سنڌي انسان جو اصل محور: سچائي (الحق)
اسلام جي بنيادي روح به: الحق
تاريخي بگاڙ، بت پرستي ۽ رسمون: سچ کي واساري ڇڏيو
پوءِ سنڌي روح ٻيهر سچ جي رستي تي موٽي آئي
۽ اها واپسي اڄ تائين جاري آهي.
سنڌي فڪر ۾ “سچ” رڳو لفظ نه آهي،
پر ربِ واحد جي سچي حقيقت ڏانهن واپس وڃڻ جو رستو آهي.