Sindhi Media
سينيئر رڪن
ڪتاب: دينِ توحيد، واديءِ مهراڻ ۽ انسان جي اصل ڪهاڻي
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
www.facebook.com
باب ٢٥۔ ٽائٽل: موسيقي، ناچ ۽ روحانيت — واديءِ سنڌ جي
اصل روايتون ۽ بعد ۾ شامل ٿيل بدعتون
سنڌ جو ماضي، قديم زماني کان وٺي، دين توحيد جي بنيادي اصولن تي ٻڌل سادگيءَ سان ڀريل هو. واديءِ مهراڻ جي ثقافت ۾ ڪيتريون ئي شيون شامل رهيون آهن، پر دين جي اصل اصولن کي قائم رکڻ ئي ان جي روحانيت جو مرڪز هو. موسيقي ۽ رقص اهڙا پهلو آهن، جن ۾ دؤر بہ دؤر غير اسلامي ۽ غير توحيدي بدعتون شامل ٿينديون رهيون آهن، جن جو تفصيل اسلام جي خالص تعليمات جي آڌار تي هيٺ ڏجي ٿو.
١۔ سنڌ جي قديم موسيقي (ٻنجو، يڪتارو، نغارا) جو حقيقي سماجي مقصد
توحيدي ۽ تاريخي تجزيو:
دينِ توحيد ۾ آلات: اسلامي تعليمات ۽ پاڻ سڳورن جي سنت جي مطابق، موسيقي جي آلات جي عام طور تي اجازت ناهي، پر بعض روايتن ۾ دف (نغارا جو هڪ قسم) کي خاص موقعن جهڙوڪ عيد يا شاديءَ تي استعمال ڪرڻ جي گنجائش ملي ٿي، جنهن جو مقصد تفريح بجاءِ سماجي اعلان هوندو هو.
سنڌي قديم سماجي مقصد: قديم سنڌ ۾، جهڙوڪ موهن جو دڙو جي باقيات ۾ به ڪجهه آلات جا اشارا ملن ٿا. ٻنجو ۽ يڪتارو جهڙا سادا ساز، جيڪي بعد ۾ تصوف ۾ شامل ٿيا، اصل ۾ لوڪ گيتن، ڪهاڻين، ۽ جنگي نعرا بازي لاءِ استعمال ٿيندا هئا. هنن جو مقصد روحاني سماع جي بجاءِ سماجي يڪجهتي ۽ ڪهاڻيون محفوظ ڪرڻ جو هو. حقيقت ۾، واديءِ سنڌ جي خالص توحيدي دور ۾ ذڪر، تلاوت ۽ واعظ ئي حقيقي روحاني غذا هئا، نه ڪي ساز و سر.
٢۔ دينِ توحيد ۾ موسيقي جي حدون ۽ بعد ۾ داخل ٿيل رسومات
قرآن ۽ صحيح حديث جي روشنيءَ ۾:
قرآني حڪم: قرآن مجيد ۾ اهڙن شين کان پرهيز ڪرڻ جو اشارو آهي جيڪي "لهو الحديث" (فضول ڳالهيون/دل لڀائيندڙ شيون) جي زمري ۾ اچن ٿيون ۽ الله جي ياد کان غافل ڪن ٿيون (مثال طور سوره لقمان ٣١:٦). جيتوڻيڪ ڪجهه عالمن هن کي گانا سمجهيو آهي.
سنتي حدون: صحيح حديثن ۾ پاڻ سڳورن موسيقي جي آلات (جهڙوڪ تار وارا ساز ۽ بانسري) کان منع فرمائي آهي. دينِ توحيد ۾، دل جي سچي روحانيت، صلاة، روزي، قرآن جي تلاوت، ۽ سچي ذڪر سان حاصل ٿئي ٿي.
بدعتون: بعد ۾، جڏهن فارسي ثقافت ۽ عجمي فڪر داخل ٿيو، تڏهن قوالي، راڳ ۽ سازن کي اسلامي عبادت جو حصو بڻايو ويو. اهي رسومات بنيادي دين توحيد ۾ ڪلّي اضافا هئا، جيڪي بعد ۾ سماع ۽ مجازي عشق جي نالي تي سنڌ ۾ پکڙيا.
٣۔ تصوف ۾ سماع جو ارتقا ۽ ان جا مثبت/منفي اثر
تاريخي ۽ فڪري تنقيد:
تاتاري ۽ عجمي اثر: سنڌ ۾ صوفي ازم گهڻو ڪري تاتاري ۽ فارسي فڪر سان ملي آيو، جنهن ۾ سماع کي روح کي خدا سان ملائڻ جو ذريعو سمجهيو ويو. اها شيءِ پاڻ سڳورن جي سنت ۾ موجود نه هئي. سماع جي شروعات روحانيت جي نالي تي ٿي، پر جلدي ئي اها "وجد" (Ectasy) ۽ ناچ ۾ تبديل ٿي وئي.
منفي اثر: هن طريقيڪار روحانيت جي حقيقي مقصد کي بگاڙي ڇڏيو. ان سان ماڻهو حقيقي عبادت (نماز، روزو، فرض) کان هٽي ڪري ڌمال ۽ وجد کي دين سمجھڻ لڳا. اهڙن عملن خانقاهن کي اقتدار ۽ ماڻهن کي روحاني غلام بڻائڻ جو ذريعو بڻايو.
٤۔ هندومت، پارسيت ۽ بدھ مت مان موسيقيءَ تي پوڻ وارو اثر
مذهبي ۽ ثقافتي ملاوٽ:
غير اسلامي روايتون: سنڌ جي تاريخ ۾ هندومت، پارسيت ۽ بدھ مت جي قديم روايتن ۾ موسيقي ۽ ناچ جو عبادت يا مذهبي رسمن سان گهرو تعلق هو. مثال طور، مندرن ۾ ڀجن ۽ ڪيرتن جو رواج.
دين ۾ ڳاڙي: جڏهن سنڌ ۾ اسلام پکڙيو، تڏهن ڪيترن ئي نون مسلمانن هنن پراڻين ثقافتي رسمون کي مڪمل طور نه ڇڏيو. صوفي درگاهن هن ملاوٽ کي قبول ڪيو، جنهن ۾ يوڳي، ڀڳتي، ۽ عجمي شاعريءَ کي موسيقيءَ جي ذريعي گڏائي نئون مذهب ٺاهيو ويو. اهو دين توحيد جي سادگيءَ کان بلڪل پري هو.
٥۔ موجوده دور جي "فن" ۽ "روحانيت" جي نالي تي بگاڙ
سماجي ۽ فڪري بگاڙ:
جديد فتنن: موجوده دور ۾ فڪري جنگون آن لائين پليٽفارمن تي لڙيون وڃن ٿيون. اڄڪلهه، موسيقي ۽ "صوفي رقص" کي رواداري، روشن خيالي ۽ سنڌي ثقافت جي نالي تي فروغ ڏنو پيو وڃي، پر ان جو اصل مقصد توحيد جي تعليمات کي ڪمزور ڪرڻ آهي.
حل: پاڻ سڳورن جو دين: مسلمانن کي واپس ان دين ڏانهن موٽڻو پوندو، جيڪو قرآن ۽ صحيح حديث ۾ پاڪائي سان ملي ٿو. حقيقي روحانيت ان جي تقليد ۾ آهي جيڪو پاڻ سڳورن ۽ سندن اصحابن ڪيو، جنهن ۾ ڪنهن به قسم جي ساز و سر يا وجد و رقص جي ڪا گنجائش نه هئي، بلڪه اخلاص ۽ عمل تي زور هو.
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
Log in to Facebook
Log in to Facebook to start sharing and connecting with your friends, family and people you know.
www.facebook.com
اصل روايتون ۽ بعد ۾ شامل ٿيل بدعتون
سنڌ جو ماضي، قديم زماني کان وٺي، دين توحيد جي بنيادي اصولن تي ٻڌل سادگيءَ سان ڀريل هو. واديءِ مهراڻ جي ثقافت ۾ ڪيتريون ئي شيون شامل رهيون آهن، پر دين جي اصل اصولن کي قائم رکڻ ئي ان جي روحانيت جو مرڪز هو. موسيقي ۽ رقص اهڙا پهلو آهن، جن ۾ دؤر بہ دؤر غير اسلامي ۽ غير توحيدي بدعتون شامل ٿينديون رهيون آهن، جن جو تفصيل اسلام جي خالص تعليمات جي آڌار تي هيٺ ڏجي ٿو.
١۔ سنڌ جي قديم موسيقي (ٻنجو، يڪتارو، نغارا) جو حقيقي سماجي مقصد
توحيدي ۽ تاريخي تجزيو:
دينِ توحيد ۾ آلات: اسلامي تعليمات ۽ پاڻ سڳورن جي سنت جي مطابق، موسيقي جي آلات جي عام طور تي اجازت ناهي، پر بعض روايتن ۾ دف (نغارا جو هڪ قسم) کي خاص موقعن جهڙوڪ عيد يا شاديءَ تي استعمال ڪرڻ جي گنجائش ملي ٿي، جنهن جو مقصد تفريح بجاءِ سماجي اعلان هوندو هو.
سنڌي قديم سماجي مقصد: قديم سنڌ ۾، جهڙوڪ موهن جو دڙو جي باقيات ۾ به ڪجهه آلات جا اشارا ملن ٿا. ٻنجو ۽ يڪتارو جهڙا سادا ساز، جيڪي بعد ۾ تصوف ۾ شامل ٿيا، اصل ۾ لوڪ گيتن، ڪهاڻين، ۽ جنگي نعرا بازي لاءِ استعمال ٿيندا هئا. هنن جو مقصد روحاني سماع جي بجاءِ سماجي يڪجهتي ۽ ڪهاڻيون محفوظ ڪرڻ جو هو. حقيقت ۾، واديءِ سنڌ جي خالص توحيدي دور ۾ ذڪر، تلاوت ۽ واعظ ئي حقيقي روحاني غذا هئا، نه ڪي ساز و سر.
٢۔ دينِ توحيد ۾ موسيقي جي حدون ۽ بعد ۾ داخل ٿيل رسومات
قرآن ۽ صحيح حديث جي روشنيءَ ۾:
قرآني حڪم: قرآن مجيد ۾ اهڙن شين کان پرهيز ڪرڻ جو اشارو آهي جيڪي "لهو الحديث" (فضول ڳالهيون/دل لڀائيندڙ شيون) جي زمري ۾ اچن ٿيون ۽ الله جي ياد کان غافل ڪن ٿيون (مثال طور سوره لقمان ٣١:٦). جيتوڻيڪ ڪجهه عالمن هن کي گانا سمجهيو آهي.
سنتي حدون: صحيح حديثن ۾ پاڻ سڳورن موسيقي جي آلات (جهڙوڪ تار وارا ساز ۽ بانسري) کان منع فرمائي آهي. دينِ توحيد ۾، دل جي سچي روحانيت، صلاة، روزي، قرآن جي تلاوت، ۽ سچي ذڪر سان حاصل ٿئي ٿي.
بدعتون: بعد ۾، جڏهن فارسي ثقافت ۽ عجمي فڪر داخل ٿيو، تڏهن قوالي، راڳ ۽ سازن کي اسلامي عبادت جو حصو بڻايو ويو. اهي رسومات بنيادي دين توحيد ۾ ڪلّي اضافا هئا، جيڪي بعد ۾ سماع ۽ مجازي عشق جي نالي تي سنڌ ۾ پکڙيا.
٣۔ تصوف ۾ سماع جو ارتقا ۽ ان جا مثبت/منفي اثر
تاريخي ۽ فڪري تنقيد:
تاتاري ۽ عجمي اثر: سنڌ ۾ صوفي ازم گهڻو ڪري تاتاري ۽ فارسي فڪر سان ملي آيو، جنهن ۾ سماع کي روح کي خدا سان ملائڻ جو ذريعو سمجهيو ويو. اها شيءِ پاڻ سڳورن جي سنت ۾ موجود نه هئي. سماع جي شروعات روحانيت جي نالي تي ٿي، پر جلدي ئي اها "وجد" (Ectasy) ۽ ناچ ۾ تبديل ٿي وئي.
منفي اثر: هن طريقيڪار روحانيت جي حقيقي مقصد کي بگاڙي ڇڏيو. ان سان ماڻهو حقيقي عبادت (نماز، روزو، فرض) کان هٽي ڪري ڌمال ۽ وجد کي دين سمجھڻ لڳا. اهڙن عملن خانقاهن کي اقتدار ۽ ماڻهن کي روحاني غلام بڻائڻ جو ذريعو بڻايو.
٤۔ هندومت، پارسيت ۽ بدھ مت مان موسيقيءَ تي پوڻ وارو اثر
مذهبي ۽ ثقافتي ملاوٽ:
غير اسلامي روايتون: سنڌ جي تاريخ ۾ هندومت، پارسيت ۽ بدھ مت جي قديم روايتن ۾ موسيقي ۽ ناچ جو عبادت يا مذهبي رسمن سان گهرو تعلق هو. مثال طور، مندرن ۾ ڀجن ۽ ڪيرتن جو رواج.
دين ۾ ڳاڙي: جڏهن سنڌ ۾ اسلام پکڙيو، تڏهن ڪيترن ئي نون مسلمانن هنن پراڻين ثقافتي رسمون کي مڪمل طور نه ڇڏيو. صوفي درگاهن هن ملاوٽ کي قبول ڪيو، جنهن ۾ يوڳي، ڀڳتي، ۽ عجمي شاعريءَ کي موسيقيءَ جي ذريعي گڏائي نئون مذهب ٺاهيو ويو. اهو دين توحيد جي سادگيءَ کان بلڪل پري هو.
٥۔ موجوده دور جي "فن" ۽ "روحانيت" جي نالي تي بگاڙ
سماجي ۽ فڪري بگاڙ:
جديد فتنن: موجوده دور ۾ فڪري جنگون آن لائين پليٽفارمن تي لڙيون وڃن ٿيون. اڄڪلهه، موسيقي ۽ "صوفي رقص" کي رواداري، روشن خيالي ۽ سنڌي ثقافت جي نالي تي فروغ ڏنو پيو وڃي، پر ان جو اصل مقصد توحيد جي تعليمات کي ڪمزور ڪرڻ آهي.
حل: پاڻ سڳورن جو دين: مسلمانن کي واپس ان دين ڏانهن موٽڻو پوندو، جيڪو قرآن ۽ صحيح حديث ۾ پاڪائي سان ملي ٿو. حقيقي روحانيت ان جي تقليد ۾ آهي جيڪو پاڻ سڳورن ۽ سندن اصحابن ڪيو، جنهن ۾ ڪنهن به قسم جي ساز و سر يا وجد و رقص جي ڪا گنجائش نه هئي، بلڪه اخلاص ۽ عمل تي زور هو.