Sindhi Media
سينيئر رڪن
ڪتاب: دينِ توحيد، واديءِ مهراڻ ۽ انسان جي اصل ڪهاڻي
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
www.facebook.com
باب ٢٦ : قبيلن، ذاتين ۽ قومن جو نظام — الهي وحدت کان انساني ڀاڱن تائين
دين توحيد، انسان کي هڪ واحده امت ۽ آدم عليه السلام جي اولاد قرار ڏئي ٿو، جتي نسلي يا طبقاتي تفاوت بي معنيٰ آهن. سوره حجرات جي آيت (٤٩:١٣) ۾ واضع آهي ته تقويٰ ئي برتري جو معيار آهي. پر سنڌ ۾ ذاتين ۽ قبيلن جو نظام ڪيئن الهيٰ وحدت جي اصول کي ٽوڙي ڀاڱن ۾ ورهايو؟
١۔ سنڌ جي اصل قبيلائي ڍانچي جو تعارف
تاريخي ۽ توحيدي نظر:
توحيدي تصور: پاڻ سڳورن جي تعليم موجب، قبيلا صرف سڃاڻپ (تعارف) جو ذريعو هئا، نه ڪي برتري يا فرقي واريت جو بنياد. سنڌ جي قديم آريائي يا هڙاپائي سماج ۾، سماجي ورهاست ڪم (مهارت) جي بنياد تي هئي، جيڪا بعد ۾ هندومت جي ذات پات (ڪاسٽ سسٽم) ۾ سخت ٿي وئي.
دينِ توحيد جو اصول: توحيد جي شروعات سان، سنڌ جي انهن قديم قبيلن کي اخوت ۽ مساوات جي نئين ڍانچي ۾ شامل ٿيڻو هو. پر اهڙي طرح نه ٿيو.
٢۔ سام، حام ۽ يافث جي نسب مان قومن جو اڀرڻ
نسلي ۽ ديني حقيقت:
اسلامي نقطو نظر: نوح عليه السلام جي اولاد مان سام، حام ۽ يافث جي نسب جي روايت، انسانن جي تاريخي ورهاست کي ظاهر ڪري ٿي، پر ان جو ڪو به تعلق ديني برتري سان ناهي. دين توحيد جي نظر ۾، سڀ انسان برابر آهن، چاهي سندن نسل ڪهڙو به هجي.
بدعتي نسلي فڪر: دين توحيد جي تعليمات کي ٽوڙڻ لاءِ، عجمي ۽ قبيلائي سوچ وري داخل ٿي، جنهن ۾ عربي نسل کي غير عرب کان برتر سمجهيو ويو (جهڙوڪ اموي ۽ عباسي دور ۾)، جيتوڻيڪ اسلام ان کان منع ڪري ٿو. اها سوچ سنڌ جي سماجي ڍانچي ۾ به داخل ٿي.
٣۔ اسلام کان پوءِ عربي، سنڌي ۽ عجم جي لاڳاپن جو سفر
تاريخي تڪرار:
فتح ۽ سياست: سنڌ ۾ عربن جي آمد، دين توحيد جي پرچار جو هڪ موقعو هو، پر جلد ئي اها اسلامي خلافت جي سياسي راند (بغداد ۽ دمشق جي تڪرار) جو حصو بڻجي وئي. ان جي نتيجي ۾، عربي برتري جو احساس پيدا ٿيو.
فارسي اثر: سمن، سومرن ۽ ڪلهوڙن جي دور ۾ فارسي ثقافت ۽ تاتاري/عجمي اثر سنڌ ۾ وڌيو. فارسي فڪر، جيڪو نسلي ۽ طبقاتي ورهاست کي وڌائيندو هو، دين توحيد جي مساوات کي ڪمزور ڪيو. هن دور ۾ صوفي ازم (جيڪو تاتاري اثر هيٺ هو) ۽ ماتمي مذهب (فارسي اثر هيٺ) پنهنجو قبيلائي ڍانچو سنڌ تي مسلط ڪيو.
٤۔ ذات پات جو ٺهڻ، مذهبي اقتدار ۽ سماجي ورهاڱا
دين توحيد مخالف عمل:
ورهاڱي جا سبب: مذهبي اقتدار تي قبضي جي خواهش، ۽ هندومت جي باقي بچيل ذات پات سسٽم سان گڏجي، اسلامي مساوات کي ختم ڪيو. نئين طبقاتي ورهاست ۾ سادات/مخدوم (مذهبي اقتدار جي دعويدار)، قبيلائي سردار (سياسي اقتدار)، ۽ عوام (روحاني ۽ معاشي غلام) جو سلسلو ٺهيو.
بدعتي ڪردار: تاتاري صوفي ازم هن طبقاتي ڍانچي کي مضبوط ڪيو. پير، فقير ۽ درگاهه ڪلچر طبقي کي مذهبي جواز ڏنو، جنهن سان دين توحيد جو اصول (سڀني انسانن جو برابريءَ سان الله جي اڳيان پيش ٿيڻ) ختم ٿي ويو.
٥۔ جديد دور ۾ "قوميت" بمقابله "امت" جو تصور
فڪري جنگ:
قوميت جو فڪر: جديد دور ۾ قوم پرستي (Nationalism) جو فڪر اولهه مان آيو، جنهن جو مقصد انسانن کي نسل، زبان، ۽ علائقي جي بنياد تي ورهائڻ هو. هي مڪمل طور تي دين توحيد جي واحده امت واري تصور جي خلاف آهي.
حل: خالص دين توحيد: سنڌ جي نجات ۽ سڄي دنيا جي مسلمانن جي آزادي ان ۾ آهي ته هو قوميت ۽ ذات پات جي تنگ ورهاست کي رد ڪري، واپس قرآن ۽ صحيح سنت تي ٻڌل واحده امت جي ڍانچي ڏانهن موٽن، جتي صرف الله جي وحدانيت ۽ پاڻ سڳورن جي تعليمات ئي واحد اصول آهي.
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
Log in to Facebook
Log in to Facebook to start sharing and connecting with your friends, family and people you know.
www.facebook.com
دين توحيد، انسان کي هڪ واحده امت ۽ آدم عليه السلام جي اولاد قرار ڏئي ٿو، جتي نسلي يا طبقاتي تفاوت بي معنيٰ آهن. سوره حجرات جي آيت (٤٩:١٣) ۾ واضع آهي ته تقويٰ ئي برتري جو معيار آهي. پر سنڌ ۾ ذاتين ۽ قبيلن جو نظام ڪيئن الهيٰ وحدت جي اصول کي ٽوڙي ڀاڱن ۾ ورهايو؟
١۔ سنڌ جي اصل قبيلائي ڍانچي جو تعارف
تاريخي ۽ توحيدي نظر:
توحيدي تصور: پاڻ سڳورن جي تعليم موجب، قبيلا صرف سڃاڻپ (تعارف) جو ذريعو هئا، نه ڪي برتري يا فرقي واريت جو بنياد. سنڌ جي قديم آريائي يا هڙاپائي سماج ۾، سماجي ورهاست ڪم (مهارت) جي بنياد تي هئي، جيڪا بعد ۾ هندومت جي ذات پات (ڪاسٽ سسٽم) ۾ سخت ٿي وئي.
دينِ توحيد جو اصول: توحيد جي شروعات سان، سنڌ جي انهن قديم قبيلن کي اخوت ۽ مساوات جي نئين ڍانچي ۾ شامل ٿيڻو هو. پر اهڙي طرح نه ٿيو.
٢۔ سام، حام ۽ يافث جي نسب مان قومن جو اڀرڻ
نسلي ۽ ديني حقيقت:
اسلامي نقطو نظر: نوح عليه السلام جي اولاد مان سام، حام ۽ يافث جي نسب جي روايت، انسانن جي تاريخي ورهاست کي ظاهر ڪري ٿي، پر ان جو ڪو به تعلق ديني برتري سان ناهي. دين توحيد جي نظر ۾، سڀ انسان برابر آهن، چاهي سندن نسل ڪهڙو به هجي.
بدعتي نسلي فڪر: دين توحيد جي تعليمات کي ٽوڙڻ لاءِ، عجمي ۽ قبيلائي سوچ وري داخل ٿي، جنهن ۾ عربي نسل کي غير عرب کان برتر سمجهيو ويو (جهڙوڪ اموي ۽ عباسي دور ۾)، جيتوڻيڪ اسلام ان کان منع ڪري ٿو. اها سوچ سنڌ جي سماجي ڍانچي ۾ به داخل ٿي.
٣۔ اسلام کان پوءِ عربي، سنڌي ۽ عجم جي لاڳاپن جو سفر
تاريخي تڪرار:
فتح ۽ سياست: سنڌ ۾ عربن جي آمد، دين توحيد جي پرچار جو هڪ موقعو هو، پر جلد ئي اها اسلامي خلافت جي سياسي راند (بغداد ۽ دمشق جي تڪرار) جو حصو بڻجي وئي. ان جي نتيجي ۾، عربي برتري جو احساس پيدا ٿيو.
فارسي اثر: سمن، سومرن ۽ ڪلهوڙن جي دور ۾ فارسي ثقافت ۽ تاتاري/عجمي اثر سنڌ ۾ وڌيو. فارسي فڪر، جيڪو نسلي ۽ طبقاتي ورهاست کي وڌائيندو هو، دين توحيد جي مساوات کي ڪمزور ڪيو. هن دور ۾ صوفي ازم (جيڪو تاتاري اثر هيٺ هو) ۽ ماتمي مذهب (فارسي اثر هيٺ) پنهنجو قبيلائي ڍانچو سنڌ تي مسلط ڪيو.
٤۔ ذات پات جو ٺهڻ، مذهبي اقتدار ۽ سماجي ورهاڱا
دين توحيد مخالف عمل:
ورهاڱي جا سبب: مذهبي اقتدار تي قبضي جي خواهش، ۽ هندومت جي باقي بچيل ذات پات سسٽم سان گڏجي، اسلامي مساوات کي ختم ڪيو. نئين طبقاتي ورهاست ۾ سادات/مخدوم (مذهبي اقتدار جي دعويدار)، قبيلائي سردار (سياسي اقتدار)، ۽ عوام (روحاني ۽ معاشي غلام) جو سلسلو ٺهيو.
بدعتي ڪردار: تاتاري صوفي ازم هن طبقاتي ڍانچي کي مضبوط ڪيو. پير، فقير ۽ درگاهه ڪلچر طبقي کي مذهبي جواز ڏنو، جنهن سان دين توحيد جو اصول (سڀني انسانن جو برابريءَ سان الله جي اڳيان پيش ٿيڻ) ختم ٿي ويو.
٥۔ جديد دور ۾ "قوميت" بمقابله "امت" جو تصور
فڪري جنگ:
قوميت جو فڪر: جديد دور ۾ قوم پرستي (Nationalism) جو فڪر اولهه مان آيو، جنهن جو مقصد انسانن کي نسل، زبان، ۽ علائقي جي بنياد تي ورهائڻ هو. هي مڪمل طور تي دين توحيد جي واحده امت واري تصور جي خلاف آهي.
حل: خالص دين توحيد: سنڌ جي نجات ۽ سڄي دنيا جي مسلمانن جي آزادي ان ۾ آهي ته هو قوميت ۽ ذات پات جي تنگ ورهاست کي رد ڪري، واپس قرآن ۽ صحيح سنت تي ٻڌل واحده امت جي ڍانچي ڏانهن موٽن، جتي صرف الله جي وحدانيت ۽ پاڻ سڳورن جي تعليمات ئي واحد اصول آهي.