Sindhi Media
سينيئر رڪن
ڪتاب: دينِ توحيد، واديءِ مهراڻ ۽ انسان جي اصل ڪهاڻي
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
باب 31: “واديءِ مهراڻ” جو الهامي درجو — ڇو هر دور ۾ سنڌ هڪ امتحاني ڌرتي رهي؟
www.facebook.com
(سنڌ، تاريخ، توحيد، ۽ 1050ع کان پوءِ عجمي تسلط جي مڪمل تحقيق)
---
1. واديءِ مهراڻ — الهامي جغرافيه جي هڪ لڪل نشاني
سنڌ جي سرزمين هميشه عالمي تهذيبن جي وچ ۾ هڪ الهامي چوراهو رهي آهي.
قديم تاريخ (3 هزار سال اڳ) جي روايتن ۾ هن خطي کي “نهرِ حيات”، “مهرا جل” ۽ “سنڌو ماتا” سڏيو ويو— پر قرآن جي نقطه نظر کان پاڻي الله جي نشاني آهي:
> ﴿وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ﴾
(الأنبياء 30)
“اسان پاڻي مان هر شيءَ کي زنده ڪيو.”
واديءِ مهراڻ جو پاڻي، تاريخي طور، صرف زراعت نه پر فڪر ۽ عقيدي کي به شڪل ڏئي چڪو آهي.
هتي آيل هر قوم، هر مذهب، هر فڪر— سنڌ کي بدلائڻ جي ڪوشش ڪئي، پر سنڌ جي روح ۾ توحيد جي هڪ جهوني چنگاري سدائين موجود رهي.
---
2. سنڌ “سامي دنيا” ۽ “عجمي دنيا” جي وچ ۾ هڪ الهامي حدّ فاصل
هي ڌرتي هميشه ٻن عظيم فڪري دنيان جي سنگم تي رهي:
(الف) سامي توحيد جو رستو (بيت الله – عرب – اسلام)
١۔ جتي پيغام جو بنياد:
٢۔ الله جي وحدانيت
٣۔ نبوت
٤۔ رسالت
٥۔ آخرت
٦۔ شريعت
٧۔ اخلاقيات
(ب) عجمي تخيلاتي مذاهب (ايران – فارس – زرتشت – مجوسيت – بعد ۾ صوفي سلسلا)
جن جو بنياد:
١۔ اوتار
٢۔ نور و نار
٣۔ مجازي عقيدو
٤۔ انسان-پرستي
٥۔ بزرگ-پرستي
٦۔ قبرپرستي
٧۔ حلول ۽ وحدت الوجود جا نظريا
سنڌ جي روح فطري طور سامي توحيد ڏانهن ڇڪيل هئي، پر سياسي ۽ تهذيبي اثر بار بار هن ڌرتي کي عجمي مذهبي تجربن ڏانهن ڌڪيندا رهيا.
---
3. 1050ع کان پوءِ— سنڌ ۾ عجمي مذهبي قبضو ڪيئن شروع ٿيو؟
(1) سلجوقي–فارسي اثر
1050ع کان پوءِ ايران ۽ ماوراءُ النهر مان
١۔ فارس
٢۔ بخارا
٣۔ سمرقند
٤۔ نيشاپور
٥۔ هرات
٦۔وڄانڪي، صوفي، فقهي گروهه نڪتا.
انهن پنهنجي مفاد لاءِ اسلام کي قوميت، صوفياڻي رسمن ۽ بدعتي شڪلين ۾ بدلائڻ شروع ڪيو.
(2) سنڌ تي تاتاري–فارسي مذهبي نظام جو اثر
١۔ درگاهن جي توسيع
٢۔ خانقاهون
٣۔ مزارن جي سياست
٤۔ بزرگ پرستي
٥۔ سيلاني تحارڪ
٦۔ ڪرامتي قصا
٧۔ نوروالهيت ۽ وحدت الوجود
٨۔ عرس، اوراد، چلا، دھمال
هي سڀ 1060ع–1300ع دوران آندو ويو.
(3) مقصد ڇا هو؟
سنڌ مان اصل “دينِ توحيد” ختم ڪري “مذهبِ عجمي” مسلط ڪرڻ.
اهو ئي سبب آهي ته:
١۔ قرآن پڙهڻ گهٽايو ويو
٢۔ صحيح حديث لڪائي وئي
٣۔ عربي علم بند ڪيو ويو
٤۔ اوتار ۽ بزرگ ڪلچر کي “اسلامي رنگ” ڏنو ويو
٥۔ سنڌي عوام کي روايتن ۾ ڦاسايو ويو
٦۔ قبيلائي سردار مذهب جا گادي نشين بڻايا ويا
---
4. سنڌ هڪ “امتحاني ڌرتي” ڇو؟
(1) پاڻيءَ جي برڪت
جتي پاڻي هوندو آهي، اتي انسانن جو ميڙ لاڳيتو لڳندو آهي.
جتي انسان گڏ ٿين، اتي عقيدن جي جنگ سدا جاري رهندي آهي.
(2) ڪاروباري واپار جو مرڪز
ديبال، نيرون ڪوٽ، منصوره، براهمڻ آباد
اهي سڀ عالمي واپار جا مرڪز هئا.
واپار = تهذيب = فلسفو = مذهب جا اثر اندر داخل ٿين.
(3) ثقافتي کليل مزاج
سنڌ مهربان ۽ نرم دل قوم آهي، جنهن کي هر مهمان قبول آهي—
اهو ئي سبب آهي ته ڌارين کي ئي “مذهب جا واهڻ” بڻائي پيش ڪيو ويو.
(4) سياسي ڪمزوري— مذهبي جارحيت جو دروازو
هر حمله آور:
١۔ عربي،
٢۔ عباسي،
٣۔ سلجوقي،
٤۔ مغل،
٥۔ تاتاري،
٦۔ فارس،
٧۔ افغان
سنڌ کي “مذهبي تجربوگاهه” بڻايو.
---
5. “واديءِ مهراڻ” توحيد جو اصل گهر ڇو؟
(الف) توحيد جي فطري مزاج سان ميل
سنڌ هميشه ساده، سچائي، هٿنجو، ۽ حرڪي فطرت رکي ٿي—
جيڪي خاصيتون توحيد جو بنياد آهن.
(ب) سنڌ ۾ ابتدائي اسلامي اثر “توحيد تي مبني” هو
محمد بن قاسم آمد کان پهرين"السندي" جبيري مومنن جو دور
١۔ مسجدون
٢۔ خالص توحيد
٣۔ قبورن جي پوڄا تي بند
٤۔ عرب فقها
٥۔ حديث
٦۔ قرآن جا حلقا
(ج) پر پوءِ عجمي محلّ وارن سڀ تباهه ڪيو
1050ع کان پوءِ
١۔ قبري نظام
٢۔ روحاني بادشاهت
٣۔ پيڙهي پيڙهي گادي نشين
٤۔ خانداني درگاهون
٥۔ فقيه پرست نظام
٦۔ توحيد جي تباهي
---
6. قرآن مطابق— قومون ڇو گمراه ٿين ٿيون؟
> ﴿اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ﴾
(التوبة 31)
“انهن پنهنجن عالمَن ۽ درويشن کي الله کان سواءِ رب بڻايو.”
سنڌ بالڪل ساڳي بيماري ۾ پئي.
ٻيون آيتون:
> ﴿وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ﴾
(الأنعام 153)
> ﴿إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ﴾
(الأنعام 159)
---
7. حديث مطابق— بدعت ۽ مذهبي ٺڳي جو آخري دور
نبي ﷺ فرمايو:
> “هَر نئين ڳالهه بدعت آهي، ۽ هر بدعت گمراهي آهي.”
(سنن النسائي)
سنڌ کي جيڪي بدعتون ڀريلن…
١۔ ڌمال
٢۔ مزارون
٣۔ گاديون
٤۔ عرس
٥۔ چلا
٧۔ ڪرامتي پيرا
٨۔ ڏسڻا خواب
٩۔توتي، تاويز
اهي سڀ سنڌ کي توحيد کان پري آندائون۔
---
8. 1050ع کان پوءِ سنڌ ۾ داخل ٿيل “عجمي مذهبي زهر”
1. فارسي تصوف
١۔ وحدت الوجود
٢۔ نورانيت
٣۔ انسان الله ٿي سگهي ٿو
٤۔ بزرگ وٽ غيبي طاقت
٥۔ قبر مان فيض
2. زرتشتي اثر
١۔ نور و نار
٢۔ فرشتا–ديو
٣۔ مرشد–پير
٤۔ ڪرا، نياز، چڙهاوا
3. هندي اثر
١۔ اوتار
٢۔ گادي نشين
٣۔ مزار ياترا
٤۔ ديوتا ڪلچر
4. يوناني اثر
١۔ روحانيت جو فلسفو
٢۔ جسم–روح جي جنگ
٣۔ مراقبو + ذڪر چڪر
5. سياسي اثر
١۔ سادات جي بادشاهت
٢۔ خانقاهي حڪومت
٣۔ مذهبي عدالتون
٤۔ عوام کي غلام رکڻ
---
9. آخرڪار نتيجو— توحيد دفن ٿي وئي
800 سال ۾ سنڌ ۾ اصل دين گهڻو گهٽ رهيو:
١۔ قرآن جا حلقا بند
٢۔حديث جا استاد ناپيدا
٣۔ عربي علم غائب
٤۔ عوام صوفي رسمن ۾ پئجي ويو
٤۔ مذهبي سردارن کي خدا کان وڏا مقام مليا
٥۔سنڌي نفسيات روحاني غلامي ۾ بدلجي وئي
---
10. هاڻي 21هين صدي ۾— سنڌ لاءِ واحد رستو
(1) قرآن ڏانهن واپسي
تلاوت، معنيٰ، تفصيل، حڪم، عملي زندگي.
(2) صحيح حديث ڏانهن واپسي
١۔ بخاري
٢۔ مسلم
٣۔ النسائي
٤۔ ترمذي
٥۔ ابن ماجه
٦۔ مسند احمد
(3) سنڌي عوام کي اصل تاريخ ٻڌائڻ
ڪوڙ نه، اصل ريسرچ.
عجمي زهر کي بي نقاب ڪرڻ.
(4) درگاهن ۽ بدعتن کان نجات
مذهبي غلامي ختم.
(5) نوجوانن کي اصل سڃاڻپ واپس ڏيڻ
سنڌ جي سڃاڻپ = توحيد، اخلاق، غيرت، علم، آزادي
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
باب 31: “واديءِ مهراڻ” جو الهامي درجو — ڇو هر دور ۾ سنڌ هڪ امتحاني ڌرتي رهي؟Log in to Facebook
Log in to Facebook to start sharing and connecting with your friends, family and people you know.
www.facebook.com
---
1. واديءِ مهراڻ — الهامي جغرافيه جي هڪ لڪل نشاني
سنڌ جي سرزمين هميشه عالمي تهذيبن جي وچ ۾ هڪ الهامي چوراهو رهي آهي.
قديم تاريخ (3 هزار سال اڳ) جي روايتن ۾ هن خطي کي “نهرِ حيات”، “مهرا جل” ۽ “سنڌو ماتا” سڏيو ويو— پر قرآن جي نقطه نظر کان پاڻي الله جي نشاني آهي:
> ﴿وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ﴾
(الأنبياء 30)
“اسان پاڻي مان هر شيءَ کي زنده ڪيو.”
واديءِ مهراڻ جو پاڻي، تاريخي طور، صرف زراعت نه پر فڪر ۽ عقيدي کي به شڪل ڏئي چڪو آهي.
هتي آيل هر قوم، هر مذهب، هر فڪر— سنڌ کي بدلائڻ جي ڪوشش ڪئي، پر سنڌ جي روح ۾ توحيد جي هڪ جهوني چنگاري سدائين موجود رهي.
---
2. سنڌ “سامي دنيا” ۽ “عجمي دنيا” جي وچ ۾ هڪ الهامي حدّ فاصل
هي ڌرتي هميشه ٻن عظيم فڪري دنيان جي سنگم تي رهي:
(الف) سامي توحيد جو رستو (بيت الله – عرب – اسلام)
١۔ جتي پيغام جو بنياد:
٢۔ الله جي وحدانيت
٣۔ نبوت
٤۔ رسالت
٥۔ آخرت
٦۔ شريعت
٧۔ اخلاقيات
(ب) عجمي تخيلاتي مذاهب (ايران – فارس – زرتشت – مجوسيت – بعد ۾ صوفي سلسلا)
جن جو بنياد:
١۔ اوتار
٢۔ نور و نار
٣۔ مجازي عقيدو
٤۔ انسان-پرستي
٥۔ بزرگ-پرستي
٦۔ قبرپرستي
٧۔ حلول ۽ وحدت الوجود جا نظريا
سنڌ جي روح فطري طور سامي توحيد ڏانهن ڇڪيل هئي، پر سياسي ۽ تهذيبي اثر بار بار هن ڌرتي کي عجمي مذهبي تجربن ڏانهن ڌڪيندا رهيا.
---
3. 1050ع کان پوءِ— سنڌ ۾ عجمي مذهبي قبضو ڪيئن شروع ٿيو؟
(1) سلجوقي–فارسي اثر1050ع کان پوءِ ايران ۽ ماوراءُ النهر مان
١۔ فارس
٢۔ بخارا
٣۔ سمرقند
٤۔ نيشاپور
٥۔ هرات
٦۔وڄانڪي، صوفي، فقهي گروهه نڪتا.
انهن پنهنجي مفاد لاءِ اسلام کي قوميت، صوفياڻي رسمن ۽ بدعتي شڪلين ۾ بدلائڻ شروع ڪيو.
(2) سنڌ تي تاتاري–فارسي مذهبي نظام جو اثر١۔ درگاهن جي توسيع
٢۔ خانقاهون
٣۔ مزارن جي سياست
٤۔ بزرگ پرستي
٥۔ سيلاني تحارڪ
٦۔ ڪرامتي قصا
٧۔ نوروالهيت ۽ وحدت الوجود
٨۔ عرس، اوراد، چلا، دھمال
هي سڀ 1060ع–1300ع دوران آندو ويو.
(3) مقصد ڇا هو؟سنڌ مان اصل “دينِ توحيد” ختم ڪري “مذهبِ عجمي” مسلط ڪرڻ.
اهو ئي سبب آهي ته:
١۔ قرآن پڙهڻ گهٽايو ويو
٢۔ صحيح حديث لڪائي وئي
٣۔ عربي علم بند ڪيو ويو
٤۔ اوتار ۽ بزرگ ڪلچر کي “اسلامي رنگ” ڏنو ويو
٥۔ سنڌي عوام کي روايتن ۾ ڦاسايو ويو
٦۔ قبيلائي سردار مذهب جا گادي نشين بڻايا ويا
---
4. سنڌ هڪ “امتحاني ڌرتي” ڇو؟
(1) پاڻيءَ جي برڪت
جتي پاڻي هوندو آهي، اتي انسانن جو ميڙ لاڳيتو لڳندو آهي.
جتي انسان گڏ ٿين، اتي عقيدن جي جنگ سدا جاري رهندي آهي.
(2) ڪاروباري واپار جو مرڪز
ديبال، نيرون ڪوٽ، منصوره، براهمڻ آباد
اهي سڀ عالمي واپار جا مرڪز هئا.
واپار = تهذيب = فلسفو = مذهب جا اثر اندر داخل ٿين.
(3) ثقافتي کليل مزاج
سنڌ مهربان ۽ نرم دل قوم آهي، جنهن کي هر مهمان قبول آهي—
اهو ئي سبب آهي ته ڌارين کي ئي “مذهب جا واهڻ” بڻائي پيش ڪيو ويو.
(4) سياسي ڪمزوري— مذهبي جارحيت جو دروازو
هر حمله آور:
١۔ عربي،
٢۔ عباسي،
٣۔ سلجوقي،
٤۔ مغل،
٥۔ تاتاري،
٦۔ فارس،
٧۔ افغان
سنڌ کي “مذهبي تجربوگاهه” بڻايو.
---
5. “واديءِ مهراڻ” توحيد جو اصل گهر ڇو؟
(الف) توحيد جي فطري مزاج سان ميل
سنڌ هميشه ساده، سچائي، هٿنجو، ۽ حرڪي فطرت رکي ٿي—
جيڪي خاصيتون توحيد جو بنياد آهن.
(ب) سنڌ ۾ ابتدائي اسلامي اثر “توحيد تي مبني” هو
محمد بن قاسم آمد کان پهرين"السندي" جبيري مومنن جو دور
١۔ مسجدون
٢۔ خالص توحيد
٣۔ قبورن جي پوڄا تي بند
٤۔ عرب فقها
٥۔ حديث
٦۔ قرآن جا حلقا
(ج) پر پوءِ عجمي محلّ وارن سڀ تباهه ڪيو
1050ع کان پوءِ
١۔ قبري نظام
٢۔ روحاني بادشاهت
٣۔ پيڙهي پيڙهي گادي نشين
٤۔ خانداني درگاهون
٥۔ فقيه پرست نظام
٦۔ توحيد جي تباهي
---
6. قرآن مطابق— قومون ڇو گمراه ٿين ٿيون؟
> ﴿اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ﴾
(التوبة 31)
“انهن پنهنجن عالمَن ۽ درويشن کي الله کان سواءِ رب بڻايو.”
سنڌ بالڪل ساڳي بيماري ۾ پئي.
ٻيون آيتون:
> ﴿وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ﴾
(الأنعام 153)
> ﴿إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ﴾
(الأنعام 159)
---
7. حديث مطابق— بدعت ۽ مذهبي ٺڳي جو آخري دور
نبي ﷺ فرمايو:
> “هَر نئين ڳالهه بدعت آهي، ۽ هر بدعت گمراهي آهي.”
(سنن النسائي)
سنڌ کي جيڪي بدعتون ڀريلن…
١۔ ڌمال
٢۔ مزارون
٣۔ گاديون
٤۔ عرس
٥۔ چلا
٧۔ ڪرامتي پيرا
٨۔ ڏسڻا خواب
٩۔توتي، تاويز
اهي سڀ سنڌ کي توحيد کان پري آندائون۔
---
8. 1050ع کان پوءِ سنڌ ۾ داخل ٿيل “عجمي مذهبي زهر”
1. فارسي تصوف
١۔ وحدت الوجود
٢۔ نورانيت
٣۔ انسان الله ٿي سگهي ٿو
٤۔ بزرگ وٽ غيبي طاقت
٥۔ قبر مان فيض
2. زرتشتي اثر
١۔ نور و نار
٢۔ فرشتا–ديو
٣۔ مرشد–پير
٤۔ ڪرا، نياز، چڙهاوا
3. هندي اثر
١۔ اوتار
٢۔ گادي نشين
٣۔ مزار ياترا
٤۔ ديوتا ڪلچر
4. يوناني اثر
١۔ روحانيت جو فلسفو
٢۔ جسم–روح جي جنگ
٣۔ مراقبو + ذڪر چڪر
5. سياسي اثر
١۔ سادات جي بادشاهت
٢۔ خانقاهي حڪومت
٣۔ مذهبي عدالتون
٤۔ عوام کي غلام رکڻ
---
9. آخرڪار نتيجو— توحيد دفن ٿي وئي
800 سال ۾ سنڌ ۾ اصل دين گهڻو گهٽ رهيو:
١۔ قرآن جا حلقا بند
٢۔حديث جا استاد ناپيدا
٣۔ عربي علم غائب
٤۔ عوام صوفي رسمن ۾ پئجي ويو
٤۔ مذهبي سردارن کي خدا کان وڏا مقام مليا
٥۔سنڌي نفسيات روحاني غلامي ۾ بدلجي وئي
---
10. هاڻي 21هين صدي ۾— سنڌ لاءِ واحد رستو
(1) قرآن ڏانهن واپسي
تلاوت، معنيٰ، تفصيل، حڪم، عملي زندگي.
(2) صحيح حديث ڏانهن واپسي
١۔ بخاري
٢۔ مسلم
٣۔ النسائي
٤۔ ترمذي
٥۔ ابن ماجه
٦۔ مسند احمد
(3) سنڌي عوام کي اصل تاريخ ٻڌائڻ
ڪوڙ نه، اصل ريسرچ.
عجمي زهر کي بي نقاب ڪرڻ.
(4) درگاهن ۽ بدعتن کان نجات
مذهبي غلامي ختم.
(5) نوجوانن کي اصل سڃاڻپ واپس ڏيڻ
سنڌ جي سڃاڻپ = توحيد، اخلاق، غيرت، علم، آزادي