Sindhi Media
سينيئر رڪن
ڪتاب: دينِ توحيد، واديءِ مهراڻ ۽ انسان جي اصل ڪهاڻي
تحرير ۽ تحقيق: عبدالرزاق ميمڻ
www.facebook.com
---
باب ٣٤: “اسلام جو اصلي سنڌي مزاج — قرآن، حديث ۽ سماجي عمل”
هي باب اُن فڪري سفر جو اهم حصو آهي، جنهن ۾ اسان ڏسنداسين ته اسلام سنڌ ۾ اصل ۾ ڪيئن آيو، ڪهڙي صورت ۾ رهيو، ۽ پوءِ ڪهڙا عنصر هئا جن ان کي بدلائي رکيو.
ان جو مقصد سنڌ جي هر پڙهيل، اڻ پڙهيل، نوجوان ۽ بزرگ کي اهو ٻڌائڻ آهي ته دين توحيد سنڌ جي ڌرتيءَ جو قديم روح هو—۽ بعد ۾ آيل مذهبي، فقهي ۽ فارسي اثرن ان کي اصل رستي کان هٽائي ڇڏيو.
---
1. قرآن مجيد — سنڌي مسلمانن جو اصل مأخذ
1. وحي جي سادگي:
الله جو پيغام هروقت سادو، صاف ۽ عقل سان مطابقت رکندڙ رهيو.
2. سنڌ جي قديم پڙهيل طبقي (جوڳين، حڪيمَن، صوفين) قرآن کي “ڪلامِ فطرت” سمجهي قبول ڪيو.
3. قرآن جي حڪمراني:
سنڌي مسلمانن لاءِ ڪوبه وسيط، ڪوبه مذهبي پيشوا، ۽ نه ئي ڪو فقهي سردار—
رڳو قرآن.
دليل:
> وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ
(النساء)
---
2. حديثِ صحيح — سنڌي ذهن جي ميزان
1. سنڌ جي پهرين صدي هجري جي مسلمانن وٽ “ڳڻ گهنٽائي، نقل چڪاس، راويءَ جي صداقت” جو سخت معيار هو.
2. السنڌي مومن (جبيري) مسلمان جعلي روايتن کي قبول نه ڪندا هئا (اها ڳالهه عرب مورخن به لکيو).
3. حديث کي قرآن جي حڪم کان مٿي رکڻ وارو تصور پوءِ آيو—اصل سنڌي مسلمان حديث کي شارح سمجهندا هئا، حاڪم نه.
---
3. سنڌي اسلامي سماج جي اصل خصوصيتون (700–1050ع)
(الف) سماجي برابري
١۔ عرب ۽ سنڌي جي وچ ۾ ڪو فرق نه هو.
٢۔ زميندار نظام نه هو.
٣۔ مسجدون ساديون، بي ريا، ۽ سڀني لاءِ کوليون.
(ب) اقتصادي انصاف
١۔ سود خلاف سخت حساسيت.
٢۔سنڌ مرڪزي واپار جي راھ هئي، پر واپار “امانت” جي بنياد تي هلندو هو.
(ج) قبيلائي، فقهي ۽ ذات پات جا ڀِت نه هئا
١۔ السنڌي (جبيري) مومن قوم “مسلم قوميت” جي بنياد تي گڏ هئي.
٢۔ڪو حنفي، نه شافعي، نه صوفي فرقو، نه ڪنهن امام جو غلام.
رڳو مسلمان.
---
4. تبديلي جو آغاز — فارسي/تاتاري اثرن جو گهيرو (1050ع کان پوءِ)
(الف) سياسي مقصد
سلجوقي، تاتاري ۽ فارسي حڪمرانن لاءِ سنڌ جا مسلمان “سادي سوچ وارا ۽ خطرناڪ حد تائين قرآن پسند” هئا.
انهن لاءِ اهو غير قبول هو.
(ب) فقهي قبضو
1. عربي اصل دين کي ڇڏي فارسي فقه ۽ صوفي ڪانسيپ مروج ڪيا ويا.
2. امامن جي نالن تي جماعتون ٺاهي ويون.
3. قرآن کي پٺتي، ۽ فقهي ڪتابن کي اڳتي رکيو ويو.
(ج) سنڌي ثقافت کي ڌار ڪرڻ جو عمل
عرب-سنڌي واپارين ۽ خاندانن کي مَمَن / ميمڻ جهڙا بگاڙيل نالا ڏنا ويا.
توحيد پسند قبيلا ڍڪيا ويا.
(د) مزارات جو نيٽ ورڪ
فارسي سياسي قوتن لاءِ “مزار نظام” عوام کي ڪنٽرول ڪرڻ جو اوزار بڻيو.
وحدت الله جي بدران “وسيط نظام” عام ڪيو ويو.
---
5. سنڌ جي روحاني پيڙا — دين توحيد جي صدائن جو دٻجڻ
١۔ قرآن جي ترجمي ۽ سمجهڻ تي پابنديون وڌيون ويون.
٢۔عربي/سنڌي اصلي استاد ختم ڪيا ويا.
٣۔ فقهي جنگين، صوفي/سنڌي ڪانسيپن ۽ “وريثتِي مذهبيت” اصل اسلام کي گهيڙي ڇڏيو.
---
6. نتيجو — سنڌ کي اصل دين توحيد ڏانهن واپس آڻڻ ڇو ضروري؟
1. ڇو ته سنڌ عربن کان اسلام نه پر قرآن ۽ توحيد جي اصل تعليم سکي هئي.
2. ڇو ته سنڌ جي تباهي اُن ڏينهن شروع ٿي جڏهن:
١۔ قرآن الڳ رکيو ويو،
٢۔ وسيط/مذهب مرڪز بڻيو،
٣۔ فرقن جي سرشتي دلن ۾ ڀِت ٺاهيا.
3. ڇو ته سنڌ جي ثقافت جو اصل جوهر آهي:
"الله بس، ٻيو وس."
تحرير ۽ تحقيق: عبدالرزاق ميمڻ
ڪتاب: دينِ توحيد، واديءِ مهراڻ ۽ انسان جي اصل ڪهاڻي تحرير ۽ تحقيق: عبدالرزاق ميمڻ https://www.facebook.com/share/v/1EjUSWVsjo/ --- باب ٣٤: “اسلام جو اصلي سنڌي مزاج — قرآن، حديث ۽ سماجي عمل” هي باب اُن فكري سفر جو اهم حصو آهي، جنهن ۾ اسان ڏسنداسين ته
ڪتاب: دينِ توحيد، واديءِ مهراڻ ۽ انسان جي اصل ڪهاڻي تحرير ۽ تحقيق: عبدالرزاق ميمڻ https://www.facebook.com/share/v/1EjUSWVsjo/ --- باب ٣٤: “اسلام جو اصلي سنڌي مزاج — قرآن، حديث ۽ سماجي عمل” هي باب...
www.facebook.com
باب ٣٤: “اسلام جو اصلي سنڌي مزاج — قرآن، حديث ۽ سماجي عمل”
هي باب اُن فڪري سفر جو اهم حصو آهي، جنهن ۾ اسان ڏسنداسين ته اسلام سنڌ ۾ اصل ۾ ڪيئن آيو، ڪهڙي صورت ۾ رهيو، ۽ پوءِ ڪهڙا عنصر هئا جن ان کي بدلائي رکيو.
ان جو مقصد سنڌ جي هر پڙهيل، اڻ پڙهيل، نوجوان ۽ بزرگ کي اهو ٻڌائڻ آهي ته دين توحيد سنڌ جي ڌرتيءَ جو قديم روح هو—۽ بعد ۾ آيل مذهبي، فقهي ۽ فارسي اثرن ان کي اصل رستي کان هٽائي ڇڏيو.
---
1. قرآن مجيد — سنڌي مسلمانن جو اصل مأخذ
1. وحي جي سادگي:
الله جو پيغام هروقت سادو، صاف ۽ عقل سان مطابقت رکندڙ رهيو.
2. سنڌ جي قديم پڙهيل طبقي (جوڳين، حڪيمَن، صوفين) قرآن کي “ڪلامِ فطرت” سمجهي قبول ڪيو.
3. قرآن جي حڪمراني:
سنڌي مسلمانن لاءِ ڪوبه وسيط، ڪوبه مذهبي پيشوا، ۽ نه ئي ڪو فقهي سردار—
رڳو قرآن.
دليل:
> وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ
(النساء)
---
2. حديثِ صحيح — سنڌي ذهن جي ميزان
1. سنڌ جي پهرين صدي هجري جي مسلمانن وٽ “ڳڻ گهنٽائي، نقل چڪاس، راويءَ جي صداقت” جو سخت معيار هو.
2. السنڌي مومن (جبيري) مسلمان جعلي روايتن کي قبول نه ڪندا هئا (اها ڳالهه عرب مورخن به لکيو).
3. حديث کي قرآن جي حڪم کان مٿي رکڻ وارو تصور پوءِ آيو—اصل سنڌي مسلمان حديث کي شارح سمجهندا هئا، حاڪم نه.
---
3. سنڌي اسلامي سماج جي اصل خصوصيتون (700–1050ع)
(الف) سماجي برابري
١۔ عرب ۽ سنڌي جي وچ ۾ ڪو فرق نه هو.
٢۔ زميندار نظام نه هو.
٣۔ مسجدون ساديون، بي ريا، ۽ سڀني لاءِ کوليون.
(ب) اقتصادي انصاف
١۔ سود خلاف سخت حساسيت.
٢۔سنڌ مرڪزي واپار جي راھ هئي، پر واپار “امانت” جي بنياد تي هلندو هو.
(ج) قبيلائي، فقهي ۽ ذات پات جا ڀِت نه هئا
١۔ السنڌي (جبيري) مومن قوم “مسلم قوميت” جي بنياد تي گڏ هئي.
٢۔ڪو حنفي، نه شافعي، نه صوفي فرقو، نه ڪنهن امام جو غلام.
رڳو مسلمان.
---
4. تبديلي جو آغاز — فارسي/تاتاري اثرن جو گهيرو (1050ع کان پوءِ)
(الف) سياسي مقصد
سلجوقي، تاتاري ۽ فارسي حڪمرانن لاءِ سنڌ جا مسلمان “سادي سوچ وارا ۽ خطرناڪ حد تائين قرآن پسند” هئا.
انهن لاءِ اهو غير قبول هو.
(ب) فقهي قبضو
1. عربي اصل دين کي ڇڏي فارسي فقه ۽ صوفي ڪانسيپ مروج ڪيا ويا.
2. امامن جي نالن تي جماعتون ٺاهي ويون.
3. قرآن کي پٺتي، ۽ فقهي ڪتابن کي اڳتي رکيو ويو.
(ج) سنڌي ثقافت کي ڌار ڪرڻ جو عمل
عرب-سنڌي واپارين ۽ خاندانن کي مَمَن / ميمڻ جهڙا بگاڙيل نالا ڏنا ويا.
توحيد پسند قبيلا ڍڪيا ويا.
(د) مزارات جو نيٽ ورڪ
فارسي سياسي قوتن لاءِ “مزار نظام” عوام کي ڪنٽرول ڪرڻ جو اوزار بڻيو.
وحدت الله جي بدران “وسيط نظام” عام ڪيو ويو.
---
5. سنڌ جي روحاني پيڙا — دين توحيد جي صدائن جو دٻجڻ
١۔ قرآن جي ترجمي ۽ سمجهڻ تي پابنديون وڌيون ويون.
٢۔عربي/سنڌي اصلي استاد ختم ڪيا ويا.
٣۔ فقهي جنگين، صوفي/سنڌي ڪانسيپن ۽ “وريثتِي مذهبيت” اصل اسلام کي گهيڙي ڇڏيو.
---
6. نتيجو — سنڌ کي اصل دين توحيد ڏانهن واپس آڻڻ ڇو ضروري؟
1. ڇو ته سنڌ عربن کان اسلام نه پر قرآن ۽ توحيد جي اصل تعليم سکي هئي.
2. ڇو ته سنڌ جي تباهي اُن ڏينهن شروع ٿي جڏهن:
١۔ قرآن الڳ رکيو ويو،
٢۔ وسيط/مذهب مرڪز بڻيو،
٣۔ فرقن جي سرشتي دلن ۾ ڀِت ٺاهيا.
3. ڇو ته سنڌ جي ثقافت جو اصل جوهر آهي:
"الله بس، ٻيو وس."