نه پڙهجو ڪنهن نه ڪم جي ڳالھ اٿو! ڄامشوري مان حيدرآباد ويس پئي اهو لکيو اٿم .

ڄامشوري کان ايندي​

اڄ ڄامشوري کان ايندي بس ۾ ڪجھ ڄڻ نواڻ پئي محسوس ٿي، هڪ ڳالھ جيڪا ساڳي پراڻي ٿي محسوس ٿي اها هئي ته بس اها ئي هئي جنهن تي اڪثر ڪري سفر ڪندو آهيان، مسافر به ساڳيا ۽ مان به ساڳيو. ٻيو سڀ ڪجھ نئون هيو، بس ۾ شور به نه هيو، ٽي وي به نه پئي هلي، ڪافي سيٽون به خالي هيون. مسافر به خاموش ويٺا هئا، ڪجھ مسافر اخبار پڙهن پيا. ڄامشورو ڪالوني ٽپي بس اڳتي هلي رستي تي سڄي پاسي کان واھ ۽ روڊ جي وچ ۾ درگاھ ايندي (پڪ نه اٿم درگاھ آهي يا ڪو ميخانو يا آستانو ، يا ڪنهن جي اوطاق بس ڪجھ آهي ) ان جڳھ کان اڳ ۾ روڊ جي سڄي پاسي کجي جي وڻ وٽ هيڏي ساري سج جي تاءَ ۽ تئي واگر گرم روڊ جي پاسي هڪ ڪوجھڙو، ڪارڙو، ميرن، ڦاٽل ڪپڙن سان ٻارڙو پنهنجي ڇڳل جتي کي ڳنڌي رهيو هو. مان بس جي دري مان ٿوري دير لاءِ ڳاٽ ٻاهر ڪري پوئتي ان ٻار ڏانهن نهاريندو رهيس ته اوتري ۾ درگاھ به ويجھي اچي پهتي، درگاھ اڃا ڪجھ پنڌ پري هئي ته هڪ شخص ڏٺم، رولاڪ پئي محسوس ڪيم، واھ جي ڪناري تان پنڌ ڪندو پئي ويو، اڇي رنگ جا ڪپڙا پهريل هئس ۽ پري کا ائين پئي ڏسڻ ۾ آيو ته مان سمجھان وار به اجڙيل هيس، ڦڻي نه ڏنل هيس. انهيءَ درگاھ وڻن جي ساوڪ ۾ گم ٿيندي وئي ۽ گولائي ۾ سامهون ڪراچي موري ظاهر ٿي. ڪراچي موري واري پل کان ڪجھ پنڌ اڳ ۾ منهنجي نظر سامهون وئي ته پل جي سڄي پاسي کان هڪ اڇي رنگ جي وين ۽ هڪ رڪشو بيٺل هو ۽ هڪ شخص واھ واري پاسي کان ڪناري تي پئي چڙهيو بالٽي پاڻي ساڻ هيس. پل تائين پهچڻ تائين ان کان هڪ موڙ ايندو آهي مون پاسي ته نظر ڦيرائي ته يڪدم اهو خيال آيو ته اهو واھ جيڪي اڳتي هلي کٻي پاسي مڙي ٿو اهو ڪاڏي ويندو هوندو ۽ اها ڳالھ به ذهن تري آئي ته مهينو ڏيڍ اڳ واھ جي ڪڙ تي ڪرڪيٽ کيڏي هئي سون ۽ مون سٺي بالنگ هلائي هئي. بس بئراج ته پهتي ته اتي هڪ اسپيڊ بريڪر آهي، گاڏي اتي آهسته ٿيندي آهي، اوچتو نظر ٿورو پاسي تي وئي ته ٻه ڇوڪرا ڀڄندا بس طرف پئي آيا، هڪڙي جو ڳلو کليل هيو، هڪڙي جي هٿ ۾ پاچڪو هيو. گاڏي جئين ئي بئراج تي هلڻ شروع ٿي ته ڪجھ وقت لاءِ آهستي ٿي هئي، اڳتي ڏٺم ته ڪجھ ماڻهو موٽ سائيڪلن ساڻ روڊ جي پاسي کان بيٺل هئا. اڳيا ٽرڪ به آئي پئي، ڊرائور يڪدم گاڏي جي اسپيد وڌائي ٽرڪ جي ويجھو اچڻ کان اڳ ۾ ماڻهن جي ميڙ کي ڪراس ڪري ورتو ۽ گاڏي جي اسپيڊ يڪدم وڌي لڳي هئي، بئراج جي شروع وارن دروازن مان پاڻي تيزي سان سمنڊ جو رز ڪري رهيو هيو ۽ تيز هوا جي ڪري پاڻي ۾ لهرون پيدا ٿي رهيون، ڏاڍيون خوبصورت پئي لڳيون. بئراج ڪراس ڪري بند ۽ درياءَ جي ڪناري وچ ۾ واري جا وڏا ڍير آهن، هوائون هميشه لڳنديون رهنديون انڪري اسان مسافر بس شيشا بند ڪري ڇڏيندا آهيون ته جيئن واري اندر نه اچي سگھي، پر اڄ مون شيشا بند نه ڪيا هئا، ڇوته اڄ واري گھڻي مقدار ۾ نه پئي اڏري. هفتو کن اڳ ۾ مينهن به وٺو هيو انڪري به واري گھٽ ٿي اڏري. اڳتي تي هلي پاسي واري کيسي مان موبائل ڦون ۽ هيڊ سيٽ کڍي ايف يم ٻڌم..... ايف ايم ٻڌڻ ۾ ڪل ئي پئي بس جي منڇي وڏي آواز ۾ قاسم چوڪ! قاسم چوڪ! چيو .... مون ڌيان نه ڏنو .. وري يڪدم احساس ٿيو ته مونکي قاسم چوڪ تي لهڻو هوندو آهي .... جھٽ پٽ اٿيس ۽ بس بيٺي لٿس ... رڪشي تي ويٺس ۽ پنڌرنهن منٽن ۾ آفيس پهچي ويس.

 

ههههههههه۔۔۔ لڳي ٿو ميراڻي صاحب اسانکي به چريو ڪندو ۔۔۔۔ اهڙا خيال بس ۾ ويٺلن کي اڪثر ايندا آهن جو سڀني جو مڙئي دماغي حاضمو خراب هوندو آهي ۔۔۔ اوهان به آفيس پهچي پڪ سان حاضمي جون گوريون کاڌيون هونديون ۔۔۔۔ خئير اوهان عنوان ته چيو هو ته نه پڙهجو پر ڇا ڪجي سنڌي ماڻهون آهيون جيترو جهليندا اوترو اڳتي ۔۔۔ اڳ مون به اها حالت ذيشان رشيد سان ڪئي هئي، وڏيري جي ڪمدار واري قصي ۾ ۔۔۔

اوهانجي سفر جي ڪٿا بيان ڪيل ته ڀلي آهي پر اهڙو اظهار اسان به ڪرڻ شروع ڪنداسون ته ڪيترائي چريا ڪنداسون ۔۔۔ هههههه

 

نثار سائين وڏي مهرباني .. ڏاڍو دلچسپ جواب اماڻيو اٿو. ​

 

گُستاخي معاف! سولي ۽ ادبي سنڌي ۾ شايد هن ريت ايڊٽ ڪري سگهجي ٿو ” اڄ ڄامشوري کان ايندي بس ۾ هڪ نئين ڳالهه محسوس پئي ٿي، هڪ اهڙي ڳالھ جيڪا هئي ته پُراڻي پر نئين محسوس ٿيڻ لڳي ته انهي ئي ساڳي بس ۾ جنهن ۾ آئون اڪثر سفر ڪندو آهيان ، اُن ۾ هن دفعي به مُسافر به ساڳيا هُئا ته آئون به اُهو ئي هوس پر مون اهو ضرور محسوس پئي ڪيو ته ٻي هرشي نئين هُئي، ڇو جو حسب معمول بس ۾ نه ته ڪوگوڙ هو ۽ نه ئي ٽي وي پئي هلي، ڪافي سيٽون به ته خالي پيون هيون ۽ موجود مُسافر به خاموش ويٺا هئا، تن مان ڪن اخبار به پئي پڙهي ۽ ها! ته ڳالهه کي وڌائيندو هلان ته ، جڏنهن بس اڃا مس ڄامشورو ڪالوني ٽپي ٿورڙو اڳ اڳتي وڌي ته ڇا ٿو ڏسان، انهي رستي جي سڄي پاسي کان جتي واھ ۽ روڊ جي وچ ۾ درگاھ ايندي آهي (پڪ نه اٿم ته اُها ڪا درگاھ هئي يا ڪو ميخانو يا ڪنهن مستاني جوآستانو ، يا ڪنهن وڏيري جي، اوطاق بس اهڙو ئي ڪُجھ هو ) سو ڳالهه پئي ڪيم ته ان جڳھ کان اڳ ۾ روڊ جي سڄي پاسي جيڪو کجي جو وڻ آهي ان وڻ وٽ هيڏي ساري سج جي تاءَ ڏهڪا ۽ تئي وانگر گرم روڊ جي پاسي ۾ ڪو هڪ ڪوجھڙو، ڪارڙو، ميرن، ڦاٽل ڪپڙن سان ٻارڙو پنهنجي ڇِنل جُتي کي ڳنڍي رهيو هو. مان به بس جي دري مان ٿوري دير لاءِ ڳاٽ ٻاهر ڪري ليئو پائي پويان ان ٻار ڏانهن مسلسل نهاريندو رهيس ته اوتري ۾ درگاھ به ويجھي اچي پهتي، درگاھ اڃا ڪجھ پنڌ پري هئي ته هڪ اهڙو شخص ڏٺم، جيڪو رولاڪ پئي محسوس ٿيو، اُهو واھ جي ڪناري تان پنڌ ڪندو پئي ويو، کيس اڇي رنگ جا ڪپڙا پهريل هئا ۽ پري کا ائين پئي ڏسڻ ۾ آيو ته وار به جهڙا اُجڙيل هيس، ڦڻي به نه ڏنل هيس ۽ پو. بس انهيءَ درگاھ جي وڻن جي ساوڪ ۾ گم ٿيندي وئي ۽ گولائي ۾ سامهون ڪراچي موري ظاهر ٿي. ڪراچي موري واري پل کان ڪجھ پنڌ تي اڳ ۾ منهنجي نظر سامهون وئي ته ڇا ٿو ڏسان ته پُل جي سڄي پاسي کان هڪ اڇي رنگ جي وين ۽ گڏ هڪ رڪشا بيٺل هو، اوڏي مهل ئي هڪ شخص واھ واري پاسي کان ڪناري تي پئي چڙهيو، هٿ ۾ بالٽي پاڻي جي هيس. پل تي پهچڻ تائين اُتان کان هڪ موڙ ايندو آهي مون به پاسو ڪري نظر ڦيرائي ڏٺوته يڪدم هڪ خيال آيو ۽ سوچڻ لڳس ته اهو واھ! جيڪي اڳتي هلي کٻي پاسي مڙي ٿو آخر اهو ڪيستائن ويندو هوندو ۽ پو اها ڳالھ به ذهن۾ تري آئي ته اسان مهينو ڏيڍ اڳ انهي واھ جي ڪڙ تي ڪرڪيٽ کيڏي هئيسون ۽ مون سٺي بالنگ هلائي هئي. پو جڏنهن بس بئراج ته پهتي ته اتي هڪ اسپيڊ بريڪر آهي، گاڏي ان ڪري اتي آهستي ڪبي آهي، اوچتو مُهنجي نظر ٿورو اڳئين پاسي تي وئي ته ڇا ٿو ڏسان ته ٻه ڇوڪرا ڀڄندا بس طرف پيا اچن ، هڪڙي جو ڳلو کليل هو، ٻئي جي هٿ ۾ پاچڪو هو ۽ پو جيئن ئي گاڏي بئراج تي هلي ڪجھ وقت لاءِ آهستي ٿي هئي ته، اڳتي ڏٺم ته ڪجھ ماڻهو موٽ سائيڪلن ساڻ روڊ جي پاسي کان بيٺل هئا. اڳيا ٽرڪ به آئي پئي، ڊرائور يڪدم گاڏي جي اسپيد وڌائي ٽرڪ جي ويجھو اچڻ کان اڳ ۾ ماڻهن جي ميڙ کي ڪراس ڪري ورتو ۽ گاڏي جي اسپيڊ يڪدم وڌڻ لڳي ، بئراج جي شروع وارن دروازن مان پاڻي تيزي سان سمنڊ جو رز ڪري رهيو هو ۽ تيز هوائن جي ڪري پاڻي ۾ لهرون پيدا ٿي رهيون، جيڪي ڏاڍيون خوبصورت پئي لڳيون. بئراج ڪراس ڪري ڏسبو ته بند ۽ درياءَ جي ڪناري وچ ۾ واري جا وڏا ڍير لڳا پيا آهن،۽ هوائون جيڪي هميشه لڳنديون رهنديون تنهنڪري بس جا مسافر به درين جا شيشا بند ڪري ڇڏيندا آهيون ته جيئن واري اندر نه اچي سگھي، پر اڄ مون اُهي شيشا بند نه ڪيا هئا، ڇوته اڄ واري به گھڻي مقدار ۾ نه پئي اُڏري ان ڪري جو هفتو کن اڳ ۾ جيڪومينهن وٺو هيو انڪري به واري گھٽ ٿي اڏري. اڳتي تي هلي پاسي واري کيسي مان موبائل فون ۽ هيڊ سيٽ ڪي ايف ايم ٻڌم..... ايف ايم ٻڌڻ ۾ ڪل ئي پئي بس جي منڇي وڏي آواز ۾ قاسم چوڪ! قاسم چوڪ! چيو .... مون ڌيان نه ڏنو .. وري يڪدم احساس ٿيو ته مونکي قاسم چوڪ تي لهڻو هوندو آهي .... جھٽ پٽ اٿيس ۽ بس بيٺي لٿس ... رڪشي تي ويٺس ۽ پنڌرنهن منٽن ۾ آفيس پهچي ويس.

 

سائين توهان منهنجيون غلطيون درست ڪيون توهان جون وڏيون مهربانيون ... اصل ۾ اڃا سکڻ جي مرحلي ۾ آهيان.​

 

نه ڀا غلطيون دُرست ڪونه ڪيون اٿم توهان جي سفرنامي کي هڪ ٻئي طريقي سان سولي ڪتابي سنڌي ۾ سهڙڻ جي ادا ڪوشش ڪئي اٿم۔ توهانجي لکت بلڪل پنهنجي علائقي جي نسبت سان سهي آهي ۽ سنڌي ادب ۾ به ڪتابي لکت ۾ الاهي تبديليون اچي ويون آهن اڄ جو ادب ائين پيو لکجي جيئن پاڻ پنهنجي ڪنهن مخصوص علائقي ۽ ماحول ۾ ڳالهايون پيا جڏنهن ته سنڌي ڪتاب لکت جو هڪ ٻيو طريقو آهي جيڪو اسان سکندا ۽ پڙهندا آيا آهيون ۽ اُهو اُتر سنڌ جو لاڙ سنڌ ۾ لڏ پلاڻ ڪري بلڪل ختم يا تبديل ٿي ويو آهي، اڳي جا يا واڻين جي زماني جو سنڌي ادب پڙهو ته توهان کي اڄ جي ڪتابي ادب ۽ اڳ جي ڪتابي ادب ۾ زمين و آسمان جو فرق محسوس ٿيندو۽ اهوئي سبب آهي جو جنهنڪري سنڌي زبان ۾ ٻين زبانن جي لفظن جي يلغار ٿي پئي آهي، سنڌي چئنلن جي ليکڪن ته سنڌي زبان جو ويتر خانو خراب ڪري ڇڏيو آهي اڳي جي سنڌي  ۾ صرف عربي، فارسي ترڪي يا سنسڪرت وغيره تائن محدود هُئي ۽ ڪافي وقت هلي، هاڻ اُترادي، سرائڪي، پنجابي، هندڪو، سنڌي، پنجابي، هندي ۽ اُڙدو انگريزي زبانون به سنڌي ملائي لکيون ۽ پڙهيون وڃن پيون۔

 

سلام سائين!

قابل احترام سائين محمد سليمان وساڻ صاحب جن جي مون نالائق تي خاص مهرباني آهي ته مونکي بار بار لکڻ جو موقعو پيا ڏين .... انڪري آءٌ سائين جن جو هميشه شڪر گذار رهندس ۽ سائين ٻي ڳالھ اها ته مان اڃا سکڻ واري مرحلي ۾ آهيان، مون وٽ ايتري اهليت ناهي جو ڪنهن کي به نصيحت ڪيان، مان ته اڃا ٻاراڻي طبيعت جو مالڪ آهيان ، لکڻ جي اصولن جي اڃا سڌ نه پئي اٿم بس لکندو ئي وڃا ٿو پيو ... ڪنهن ڏينهن ٿوري ٿڪي درستگي ضرور ايندي ان اميد سان حوصلا بلند ڪيون قلم کي وهائيندو وتان ٿو ..​

 

سائين منهنجا محسن انجنئير صاحب! ​

سائين توهان جي نالي جي ته مونکي خبر ناهي پر اوهان جي وڏي مهرباني جو درستگي ڪيو .... توهان وانگر ڪجھ بيا دوست منهنجي اصلاح ڪري رهيا آهن ۽ مون کي روز جي بنياد تي بهتر لکڻ جي تربيت ڏيئي رهيا آهن. مان جيڪو به لکندو آهيان اهو انهن کان درست ڪرائيندو آهيان. اها تحرير به مون فروف ڪرائي ۽ غلطيون به ڏور ڪرايم ... ڪاغذ جي حد تائين.. اڃا درستگي ڪرڻ وارو هئس ته توهان ساڳي شيءِ کي خوبصورت انداز پيش ڪيو ان مان مونکي گھڻو ڪجھ سکڻ لاءِ مليو ... خبر ناهي اهو اوهان جو احسان ڪيئن لاهيندس. ​

 

لکڻ بيڪار نه هوندو آهي نه ئي وري پڙهڻ۔۔۔
اوهان جهليو آهي تڏهن به اسان پڙهيو، جيڪڏهن نه جهليو ها ته متان نه پڙهون ها۔۔۔ ههههه
بهرحال ڄامشورو جو نالو ڏسي مون به پڙهڻ جي شروعات ڪئي ۽ وڃي هڻي آخري لفظ ۽ جواب تائين پڙهياسين۔۔۔ سٺي ڪوشش آهي، لکڻ پڙهڻ جو اهو سلسلو جاري رکو ۽ اندر جي قلمڪار کي ظاهر ڪريو۔۔۔

 

اسان سنڌي به هڪ عجيب قوم آهيون بس ڪنهن به ڳالهه جي پُٺيان شل نه پئون، پبلسٽي ۽ واکاڻ اسانجي نسلي ڪمزوري آهي، ڪنهن ڳالهه کي ٿا وٺون ته اصل لٺ کنيو هلون مقصد سمجهه ۾ اچي نه اچي نه اچي بس کوهه ۾ ٽُپو ڏيڻو آهي ، رپورٽر ٿيڻو آهي، رائيٽر بڻجڻو آهي، ڊرامان نگار ٺهڻو آهي ادا ائين ڪرڻ جا شفيق جوکئِ ٍجهڙي ڪنهن اُستاد کان به گُر سکڻا پون ٿا، اهو سمجهڻ کان سوا ته ڇا اسان جي دال به ڳرندي يا نه ، بس ڪنهن جي يا پنهنجي ڦاڙڻي آهي ته ڦاڙي ڇڏجي پو ڀلي ڦاڙڻ نه ايندو هُجي۔ ادا ڏاڍو سو گابو ميمڻ ويچاري تي ڪهڙي معيار يقين نه اچوَ ته مُهنجي يار مُحترم شفيق جوکيو صاحب کان تصديق ڪرائي وٺو۔ شروع ڇو ٿيس جو ”سائين پوري دُنيا جي زبانن ۾ هوندو آهي ته لکت لا هڪ طريقو ۽ ڳالهائڻ لا ٻيو طريقو استعمال ڪيو ويندو آهي، ڪنهن به کڻي زبان کي کڻو توهانکي اهي ئي ٻه شيون اُتي ملنديون ۽ اهڙي ريت لکت واري سنڌي ۾گرامر جي صحيح استعمال ۽ صحيح اُچار جي خبر به پوندي آهي جيڪو سنڌي پڙهڻ ۽ پڙهائڻ وارن لا لازمي هوندوآهي ان ڪري ئي سنڌي ادبي بورڊ جو وجود آيو جيئن صحيح سنڌي زبان جي حفاظت ڪري سگهجي ، اهو دئور واڻين جي دئور کان مُسلسل ڀُٽي صاحب جي دئور تائين هلندو رهيو۔ ۽ پو ڀُٽي صاحب جي نوڪري ڏيڻ واري عهد کان جيئن ئي اُتر سنڌ مان لڏ پلاڻ ٿي لاڙ پُهتي لکت جو طريقو به بدلجندو ويو۽ ڪنهن به برک اصلي لکت واري سنڌي ان کي صحيح رُخ ڏيڻ جي ڪوشش نه ڪئي ممڪن آهي سياسي پريشرن جي ڪري يا نوڪري ۽ آفيسري بچائڻ جي ڪري ٻين ڪنهن مجبورين جي ڪري۔ اڄ جي سنڌي ڊراما نگاري واري سنڌي آهي۔ اهڙي طرح سُگهڙن جون پُراڻيون ڪچهريون يا سائين صالح محمد شاه جي ريڊئي تي نشر ٿيل فتح خان جي ڪچهري مان به گهڻو ڪُجهه سکي سگهجي ٿو۔
ڊرامان نگاري وري هڪ ٻيو فن آهي ها ان ۾ ڊائلاگ علاقائي ڳالهائڻ واري زبان جا لفظ اُچاري سگهجن ٿا ۽ سگهبا آهن جنهن سان علائقي جي تهذيب و تمدن جي خبر گيري ٿيندي آهي ته فلاڻي فلاڻي طريقي سان ڳالهايو پر ان ڊرامي کي کڻي هلڻ لا به لکت اُهائي اصلي سنڌي واري هُئڻ کپندي هُئي، وقت جي گُذرڻ سان ۽ اُتر سنڌ جي اثر ڪري اُتر جي پاسي وارن جي علم ادب، جاب ، ٽيچنگ وغيره ۾ اڪثريت وڌندي وئي ۽ هُنن لکڻ واري سنڌي کي به پنهنجي ڳالهائڻ ورا ڍنگ (ڊراما نگاري)سنڌي سان بدلائي ڇڏيو جيڪو اڄ تائين جاري و ساري آهي۔ هاڻ هرڪو سنڌي لکڻ وارو ليکڪ آهي جيڪو ڳالهائي ٿو اھو ئي لکي ٿو جڏنهن ته لکت جا به اُصول آهن جن جو خيال نٿو رکيو وڃي ۽ ڪا پابندي ناهي، باقي سنڌي جو خانو خراب انهن سنڌي ليکڪن به ڪيو جن مئٽرڪ به مُشڪل سان پڙهي هُجي ۽ جن سنڌي چئنلن تي لکيو، مشهور ٿي ويا جو کين ميڊيا تي پبلسٽي ملي ۽ ماڻهون خاص طور نئين جنريشن اهو رستو اختيار ڪندي وئي ۽ سنڌي ادب هڪ عام ادب بڻجي پيو آهي جنهن جا هاڻ ڪي اُصول ناهن۔ هاڻ فرهاد قائم خاني به سنڌي لکي ٿو ته ڪي ڪي به جن شايد ئي سنڌي اسڪولن جي شڪل ڏٺي هجي ۽ شاهه نواز ڀُٽو ته اسلم ڀُٽو به رائٽر سڏرائجن ٿا اڪثر ڊائريڪٽر ويچارا ته پئسا بچائڻ لا پاڻ به رائيٽر ٿي پيا آهن ۽ سنڌي ڊراما نگاري، اڙدو ڊرامان يا ڊائجسٽون يا هندي فلمون ڏسي ڪهاڻين کي توڙي موڙي سنڌي زبان جون ٽنگون ئي ڀڃي چُڪا آهن ۽ ڪو به ڪلچر سان وابستا اٿارٽي وارو اعتراض نٿو ڪري اُبتو کين رائٽر ايوارڊ سان نوازي ٿو۔ سنڌي ادب جي رهي سهي ڪثر به ختم ٿيندي وڃي ۔ جيئن نثري نظم ۾ هوندي آهي جنهن ۾ نه بحر ۽ نه ئي وزن جو خيال نٿو رکيو وڃي جنهن ۾ شعر جو ماڊرن طريقو ڏسي سگهبو آهي۔ لکت واري سنڌي کي بچائڻ لا ان کي به ڪو نثري نظم جهڙو ئي نالو ڏجي ها،اهڙو ڪو نالو ڏجي ها ته بهتر هُجي ها جيئن نثري نظم ٿي پيو۔ ڇو ته ڳالهائڻ واري زبان گرامر ۽ اُچار ڪرڻ کان آزاد هوندي آهي۔ ۽ اڄ ڪلهه سنڌي ڪلچر ۾ به ڳالهائڻ واري زبان استعمال پئي ڪئي وڃي پو اهو ڀلي ليکڪ ئي ڇو ناهي۔

 

هائو سائين توهان تمام سٺي ڳالھ ڇيڙي آهي ۽ واقعي ائين ئي ٿئي پيو جيئن اوهان فرمايو ٿا۔ جيتوڻيڪ ته مان سٺو پڙهندڙ ۽ لکندڙ نه آهيان پر اهي ڳالهيون سمجھ اچن ٿيو ته ڪهڙي ڪهڙي هنڌ خال رهجي ويا آهن. ساڳيءَ طرح اسان واري نوجوان پيڙهي به ائين ئي آهي. اسان پنهنجي تعليم جي شروعات نجي اسڪول مان ڪئي جتي اسان هر ڪو انگريزي ٻولي جي پٺيان پيل هوندو آهي ۽ استاد ڪڏهن ڪڏهن سنڌي درسي ڪتاب ڀلجي سبق ڏيئي وجھندا آهن. ته سائين مسئلو حقيقت ۾ بنياد کان ئي شروع ٿئي ٿو، اسان کي بنياد صحيح نٿو ملي ۽ اڳتي هلي اخبارون پڙهي، وڏڙن جا حال احوال ٻڌي جيڪو به ڳالھائڻ ٿا سکي وٺون اهو وري لکون به ٿا. هاڻي مون سان به اهو ئي مسئلو آهي ته جيڪو به مان لکان ٿو اصل ۾ اهو آهي ڇا؟ سفر نامو آهي، ڪالم آهي يا منظر نگاري آهي؟ اهڙي ڪابه ڄاڻ ڪونهي. ان جو هڪ سبب اهو آهي جو مون وٽ مطالعو گھٽ آهي ۽ ٻيو اهو مون سنڏي تمام گھٽ پڙهي ۽ لکي آهي انڪري. توهان محسوس ڪيو هوندو منهنجي لکڻي ڪنهن به قانون ۾ نٿي اچي. اعرابن کان وٺي بيهڪ جي نشانين تائين توهان کي درجابندي ۽ لکڻ جي طريقن تائين ڪافي خاميون نظر اينديون. منهنجي هن ننڍڙي تجربي ۾ ڪافي سارا اهڙا نوجوان آيا آهن جيڪي انتهائي ذهين آهن ۽ انهن مان گھڻو ڪجھ سکيو آهي. ​

 

ادا منصور اوهان بهترين لکيو آهي ،
دوستن جي اصلاح مان اسين به گهڻو ڪجهه سکيو سي۔

 

ادا بهترين آ ڪوشش جاري رکو

 

تمام بهترين سفر نامون آهي پر ان جو مقصد ڇا آهي ان جي خبر نه پئي۔

 

ادا مون اڃان تائين ڪونه پڙهيو آهي

 

هن سفرنامي ۾ سڀني پنهنجي پنهنجي را ڏني سٺي ڳالهه آهي، مان به ڪجهه چوڻ ٿو گهران ته اهو فطرتي عمل آهي ته ڪنهن به سفر جي دوران اسان سفر ڪندي ڪيترائي منظر ڏسي وٺندا آهيون، قدرت جا ڪيئي نظارا پڻ ڏسندي انهن جي واکاڻ دل ئي دل ۾ ڪندا آهيون،  ڪنهن چوئنڪ يا بس اسٽينڊ تي اسان گاڏي جي دري مان هيٺ بيٺل مختلف ڪمن ڪارن ۾ رڌل ماڻهن کي ۽ انهن ماڻهن جي ان ڪم بابت مشاهدي ۾ به لڳي ويندا آهيون، اتي موجود آسپاس، ريڙهين وارا، رڪشن وارا، پينو فقير، ڪي وري هٿ ۾ شيون لٽڪائي کپائڻ وارا هوندا آهن، اسان جي سوچ جهٽ پٽ ۾ انهن جي زندگي جو به جائزو وٺڻ شروع ڪندي آهي، ۽ ڪي وري توهان جي نظرن کان بي پرواهه پنهنجي ڪرتا ۾ اهڙا ته جنبيل هوندا آهن جو توهان کي انهن جو اهو ڪم توهان جي چهري تي مرڪ آڻي وجهندو آهي، ڪو دوست يا سنگتي ساڻ هوندو آهي ته ان جون حرڪتون ان کي ٻڌائيندا آهيون ته يار هو ڏس هن جا ڪم۔ ۽ پو ٽهڪ وکرجي ويندا آهن، اهو سڀ فطرتي عمل آهي۔ اسان ڪجهه نه ڪجهه ڏسي سوچڻ ۽ ان کي سمجهڻ جي ڪوشش ڪندا رهندا آهيون، ۽ جهٽ کن ۾ ڪيئي ڪهاڻيون به جوڙي وٺندا آهيون، جيڪڏهن اسان جي دماغ جي ميموري کي محفوظ ڪرڻ جي سهولت هجي ها ته ڪيترائي ڪتاب ڇپجي سگهن ها۔ پر اسان اهي سڀ بس ڏسندا آهيون ، سوچيندا آهيون، مزا وٺندا آهيون، ته جئين اسان ڪائنات جي هر شي مان لطف اندوز ٿي سگهون۔

 

واھ سائين منظور عباسي صاحب واھ ، تمام سٺو تبصرو ۔۔۔ سچ پچ تونا حقيقت بيان ڪئي ۽ بلڪل ائين ئي ٿيندو آهي۔ تمام سٺو

 

مقصد ڪو خاص ناهي بس ۔۔۔ رڳو اهو لکيپ اٿم ته مون ڇا ڏٺو۔۔ٌ!

 

ڀا جي اندر جو مقصد ڪليئر آهي ته هن جو ان ڪانشيس زور ٿو ڀري ته عنوان پڙهجندو رهجي ۽ بي لاگ تبصرا ٿيندا رهن، ۽ هو ذهني تسڪين وٺندو وڃي۔ نفسياتي زبان ۾ ان کي چئبو آهي پيٿالاجيڪل پرسنالٽي هي ارر هر ماڻهو ۾ مختلف ريشيو سان هوندو آهي ۽ هن ارر کان ڪو به بچيل نه هوندو آهي بس ڪوانٽٽي مختلف ٿيندي آهي، هي ارر پورو جسم محسوسيات کان سينس ڪري ٿو جيڪو هر ڏتڙيل ۽ محروم سماج ۾ رهي ٿئي ٿو ۽ پو ان انسان جو اَن ڪانشيس ان کي ٻاهرئين دُنيا لا ڇڪي ٻاهر ڪڍي ٿو ۽ اهو هڪ غير ارادتدي قُدرتي امر ۽ پروسيس آهي جي ائين نه ٿئي ته هوند ڪمزور انسان لمحن سان فرسٽريشن جو شڪار ٿيندو ويندو معاشري ۾ پلجندڙ ريتون ۽ شيون ڏسي ان ڪانشيس اڌ ما  ڪندو آهي ۽ اند رجي لوچ پريشر سان ٻاهر نڪرڻ لڳندي آهي هن ۾ انفرارٽي ۽ سپريارٽي ڪمپليڪس جا به ڪي ڇنڊا هونداآهن حيرت جي ڳالهه آهي ته اهو سڀ ڪُجهه بي اختياري ۾ ٿيندو رهندوآهي ۽ ان جي ڪابه پلاننگ ڪانه رٿيل هوندي آهي ۽ نه ئي ڀا ڪئي هوندي، اَن ڪانشيس، ڪانشيس کي حڪم صادر ڪيو ۽ ان جي موٽ اها آهي جيڪا وري اسانجو ڪانشيس رسيو ڪري ٿو ۽ اسان جو اَن ڪاشيس ان کي اهڙي ريت آٽوميٽڪ ٽرانسمٽ ڪري ٿو، دستور دُنيا انهي نفسياتي عملن تي بيٺل ۽ ٻڌل آهي هن تي هر ايري غيري، عقل بي عقل واري جو تبصرو متوقع ٿيندو آهي جيئن پاڻ پيا ڪريون يعني ٿوم مان بصر۔ بس ڳالهه جي ڊيگهه ۾ پوڻو هوندو آهي ۽ هي ريسيپروڪل طريقي سان عمل ۾ ايندو آهي ۽ هلندو رهندو جيسين ڪو يا ڊليٽ نه ڪري يا شٽ اپ ڪال نه ڏي۔ بس اها ئي ڪڏنهن ڪمزور ته ڪڏنهن طاقت جي نشي ۾ چور عاقل انسان جي ذهني ڪيفيت آهي۔