سنڌي ٻوليءَ کي مڪمل طور تي ڊجيٽائزڊ ڪرڻ ۾ اوڻايون : امر فياض

سائين توهان جي ڳالھ سان متفق آهيون

 

اکر آوازن کي اُچارڻ لا۽ ڪتب ايندا آهن. ها انهن مان هر اکر جو صحيح اُچار ڪهڙو آ اهو ڳولڻ ۾ ٿوري محنت لڳندي.
ملندڙ جُلندڙ آوازن کي مختلف طريقن سان اُچاري ڏسو ته خبر پئجي ويندي. جيئن نِڙي مان آواز ڪڍڻ، زبان جو چپن سان ملڻ يا وري نه ملڻ وغيره وغيره.

صحيح طريقو معلوم نه هُجڻ جي ڪري اسان کي ساڳي جهڙن آوازن وارا اکر فضول پيا لڳن.

مسئلو صِرف اِهو آهي ته سنڌي الفابيٽ جا 52 اکر ته سڀني کي ياد آهن پرانهن جي صحيح اُچارن جي تمام گهٽ ماڻهن کي خبر آهي. جيئن ”ک“ ۽ ”خ“ جو اُچار الڳ آهي ۽ باقي ٻيا به ائين ئي آهن. قسمت سان ئي ڪو تمام سينئر استاد ئي هوندو جنهن کي انهن اکرن کي اچارڻ جو صحيح طريقو ايندو هوندو... باقي اهو ڪم هينئر هر اُستاد جي وس کان ٻاهر آ جو ٻارن کي الفابيٽ ياد به ڪرائي ۽ اُچارڻ به سيکاري. عربي ٻولي ۾ انهي ڳالھ جو خاص رکيو وڃي ٿو ۽ اها ڳالھ ڪنهن ديني مدرسي مان معلوم ڪري ٿا سگهو.


”خرچ ۽ کرچ خ جو آواز واضع آهي.
قلم ۽ ڪلم ، ڪاتب ۽قاتل ق کي اُچارڻ لاءِ نِڙِي جو سهارو“
سال ۽ وِصال وِصال پڙهڻ مهل هلڪو وصُئال جو آواز ڪڍڻ
تاريخ ۽ طارق طارق کي هلڪو طُئارق وانگر هِجي ڪرڻ
غم ۽ گُم گُم کي غ سان لکڻ ۾ فرق


ٻيا به گهڻا ئي الفاظ آهن جن ۾ اکرن جو الڳ آواز مختلف ۽ واضع آهي.

 

ت

سهڻا سائين رشيد صاحب ...
توهانجي درستگي ڪندو هلان ته..تنهن ڏهاڙي توهان تڪڙ ۾ هيو جنهن ڪري منهنجي لفظن کي سمجهي نه سگهيو..
" مون اهو چيو هئو ته هڪ وقت سنڌي ٻولي ۾ 60 اکر به رهيا آهن ۽ هاڻ وڃي 52 بچا آهن ۽ ان جو ڪارڻ اهو آهي ته اسان لفظن کي اُچارڻ ڇڏي ڏنو سو اهي اسانجي ٻولي مان هليا ويا..." جيڪر اسان ٻولي کي عربي جي ڪُلهي تي چڙهي ڪتب آڻينداسين ته اسان جا پنهنجا اکر هڪ ڏينهن ختم ٿي ويندا... "

تنهن کان سوا اهو به عرض ڪيو هئم ته عربن وٽ "پ" "چ" لفظ ڪونهي سو اهي ٻئي لفظ هڪ ڏينهن ختم ٿي ويندا...

مان امر فياض صاحب جي مسئلي کي سمجهان ٿو جو مان پاڻ يونيڪوڊ تي ڪم ڪري رهيو آهيان پر سائين سان پيار قرب محبت ۽ احترام سان اختلاف ٿو ڪيان ته لفظن کي هم آواز توڙي رڳي ان ڪري ڪڍي ڇڏجي جو اهي يونيڪوڊ يا عربي جي گهرج پوري نٿا ڪن. ان ڳالھ ۾ اسان کي اڙدو وارن کي سلام ڪرڻ گهرجي جن انتها جو بهترين ڪم ڪيو آهي. اسان کان ڪم نٿو پڄي سو هاڻ ٻولي جي اکرن جي پويان اچي پيا آهيون ته جيڪو نٿو ٺهي ان کي ڪڍي ڦٽو ڪيون. ان سلسلي ۾ مان هڪ رسرچ تي ڪم ڪري رهيو آهيان ...انشاالله توهان سڀني دوستن ساڻ ونڍبي جنهن جو ڪجھ ذڪر سائين رشيد ساڻ پڻ ڪري چڪو آهيان...


چارڻ آصف جمال ، دادو

 

واه سائين واهه گڏ ۽ گهوڙي ۾ فرق نه آهي اهو توهان جي واتان پيا ٻڌيون سائين سنڌي ٻولي کي سمجهڻ لاءِ سنڌي ٻولي جي اندر وڃڻو پوندو مگر شايد توهان ڊجيٽل دور جا ماڻهون آيو توهان وٽ ايترو ٽائيم نه آهي جو سنڌي ٻولي جي اچارن کي سمجهي سگهو افسوس آهي توهان سڀني اکرن کي هڪجهڙو ڪري ڇڏيو

 

چوندا آهن سو سونارجا هڪ لوهار جو، محمد ابراهيم حيدري جو هڪ ڌڪ ئي ڪافي آهي...باقي سائين سليمان واري ڳالهه بهترين ۽ وري ان مٿان سائين حفيظ جو جواب وزنائتو آهي.

 

ڳاله ڀلي پر ڪڙي.سڀ کان پهريائين ته مهرباني ڪري الف بي مان نقطا ته گهٽايو.نشانيون صرف 21 نقطا وري 72.اٽينشن ڊيفيسٽ هائيپر ايڪٽيوٽي ڊس آرڊر وارو ٻار ته سنڌي پڙهي ئي نه سگهندو.اچو ته سنڌي ٻولي جي مشڪل هجڻ تي فخر ڪرڻ جي بدران ان کي آسان بنائڻ جي جستجو ۾ لڳون.

 

جھڙا رايا تهڙا جواب.اتي لکي ڇڌيا اٿم.هتي ته سمجھدار ۽ سلجھيل ماڻهو آهن پنهنجا رايا پيا لکبا محبتي دوستن سان تعميري بحٿ جاري رهندا.

 

سائين جميل احمد صاحب جي ذاتي بلاگ تي هي پيرا گراف رکيل آهي


” سنڌي الف بي جي پٽي جو تجزيو
سنڌي الف بي جي پٽي
ا ب ٻ ڀ ت ٿ ٽ ٺ ث پ ج ڄ جھ ڃ چ ڇ ح خ د ڌ ڏ ڊ ڍ ذ ر ڙ ز س ش ص ض ط ظ ع غ ف ڦ ق ڪ ک گ ڳ گھ ڱ ل م ن ڻ و ه ء ي.
انگريزي الفا بيٽ
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z.
سنڌي جي الف بي تمام مشڪل آهي.ان ۾ ڪو شڪ نه آهي ته سنڌي ٻولي تمام امير آهي،جو ان ۾ ايترا ته آواز آهن،جن جي اظهار لاء 52 اکر آهن.پر مسئلو هي آهي ته 52 اکرن جي اظهار لاءِ صرف 21 نشانيون استعمال ڪيون ويون آهن. باقي سڀ ڪم نقطن کان ورتو ويو آهي.سنڌي الف بي ۾ ڪل72 نقطا آهن. جڏهن ته توهان ڏسندا ته انگريزي جي الفابيٽ ۾ صرف 26 اکر آهن پر انهن جي اظهار لاءِ به 26 ئي نشانيون آهن.
ان کانسواءِ سنڌي ٻولي لکڻ ۽ پڙهڻ ۾ آوازن جي اظهار لاءِ اعرابن جي به ضرورت پوي ٿي.اعرابن سان گڏوگڏ و،ي، وغيره کي ملائي آواز به ٺهن ٿا، جيڪي وري پهرين ڪلاس جي درسي ڪتاب کان پهريائين ٻارن کي پڙهايا وڃن ٿا.مطلب ته انهن سڀني سببن جي ڪري سنڌي پڙهڻ ۽ لکڻ ٻار لاءِ مشڪل بڻجيو پوي.تنهنڪري ٻار انگريزي ۽ عددن جي لکڻ ۽ پڙهڻ ۾ وڌيڪ دلچسپي وٺن ٿا........................... “

هي پيرا گراف ڏسي حيرت ٿي آهي ته اسان ڪيئن پنهنجي پنج هزار پراڻي ٻولي کي بس ڪي صديون اڳ خيراتي اکر، ٻين ٻولين (لاطيني وغيره) مان وصولي ڪندڙ ٻولين (انگريزي ۽ اڙدوءَ) ساڻ ڀيٽي پنهنجي ٻولي تي انهن ٻولين جي خاصيتن کي ترجيع ڏيون ٿا. انگريزي ٻولي ۾ موجود 26 اکرن ساڻ جيڪر سنڌي 52 اکرن کي ڀيٽبو ته اندازو ٿي ويندو ته انگريزي ٻولي ۾ سنڌي ٻولي جيان وسعتون ۽ فني مهارتون موجود ڪونهن. ان جو هڪ سادو مثال اهو آهي ته انٽرنيٽ ۽ موبائيل ميسيجز تي اڄ جيڪو انگريزي ٻولي جو حشر ٿي رهيو آهي سو سنڌي جو نٿو ٿئي ۽ ٿي به نه سگهندو ... آخر ڇو ؟ ..ادا ان ڪري جو سنڌي ٻولي جي هر هڪ اکر جي پنهنجي بيهڪ ۽ اُچارڻ جو مخرج (اُچارڻ جو عضو) الڳ الڳ موجود آهي... جيڪر انگريزي جي هڪ اکر آڏو سنڌي جا ٻه ٻه ٽي ٽي اکر اچن ٿا ته اها انگريزي جي نه سنڌي ٻولي جي وسعت آهي سهڻا سائين. باقي جيڪر نقطا گهٽائيڻ ساڻ توهانکي لڳي ٿو ته ٻولي جا اکر ساڳيا رهندا ۽ ٻولي به سولي ٿي پوندي ته مهرباني ڪيو ۽ اهڙي الفابيٽ تيار ڪري ڏيو ۽ ان ۾ ٻولي جا جملا به لکي ڏيکاريو ته جيئن اسان به اهڙي عمل تي بحث ڪرڻ بدران توهان جو ساٿ ڏيون...سائين منهنجا ٻولي ڪيئن ٿي ٺهي ۽ ان کي ڪيئن ٿو جيارڻو پوي اهو انهن کان پڇو جيڪي ان تي ڪم ڪن ٿا پيا. ٻولي تي نقطا چيني ڪرڻ ته سولو آهي پر انهن نقطن آهر مثالون ۽ لکڻيون ڏيڻ لاءِ لڪيءَ جي جبل جيڏو دل کپي سائين.

جس هجي انهن ڌارين ( پرپولا ۽ راجيش رائو وغيره) کي جيڪي اسانجي اصلي سنڌي ٻولي (جيڪا موهن جي دڙي ۾ دفن آهي جنهن جون 400 اکري نشانيون ڳولهي به لڌيون اٿن) کي پورو ڪرڻ لاءَ پنهنجو جيون ارپي رهيا آهن ۽ حيف آهي اسان تي جيڪي موجوده 52 اکرن جي الفابيٽ جو تين وال ڪرڻ ۾ لڳا پيا آهيون جو اهي انگريزي دانن، فارسي دانن، عربي دانن ۽ اڙدو دانن جي ڇاتي تي بار بڻي پئي آهي. موهن جي دڙي جي اڃا 10 سيڪڙو کوٽائي ٿي آهي ته 400 نشانيون مليون آهن سوچو جڏهن 100 سيڪڙو کوٽائي ٿي ته هن عظيم ٻولي جي وسعت ۽ انهي جا اکر ڪيترا وڃي بيهندا ؟؟؟ بس الله انهن ڌارين کي همت ۽ اسان توهان کي هدايت ڏي...

سڻايون...
چارڻ دادو

 

ڪاش هتي دلائل سان گفتگو ڪرڻ ممڪن هجي ها.هڪڙي پاسي حڪم ته اهڙي الفابيٽ تيار ڪري ڏيو۽ جملا به لکي ڏيکاريو.ٻي پاسي وري بحٿ جي گنجائش ئي نه ڇڏڻ.۽ اهو قطعي فيصلو ٻڌائي ڇڏڻ ته ان ڳاله تي سوچڻ ئي نه گهرجي .منهنجي خيال ۾ اهو بهتر ٿئي ها ته دلائل سان جواب ڏيوها.جنهن موضوع تي ايڏي جزباتيت هجي تنهن تي ڳالهائڻ جي گنجائش ئي ختم ٿيووڃي.هن وقت عملن ته اسين مڪمل طورتي انگريزي تي ڊپينڊ ڪريون پيا.ميٽرڪ کان پو سنڌي لڀي ئي ڪونه.سائنس مڪمل انگريزي ۾ پڙهون،ڪميشن صوبائي ۽ وفاقي سڀ انگريزي ۾.ميڊيڪل سائنس سڀ انگريزي ۾.وڌيڪ دوستو جنهن ۾ خوش هجو.جيڪر ڪنهن جي دل ڏکي هجي ته معاف ڪندا.

 

وسعت جي ڳاله اها آهي ته انگريزي ٻولي ۾ لفظن جو تمام گهڻو ذخيرو موجود آهي.اسان وٽ لفظن جي کوٽ آهي بقول الطاف شيخ صاحب جي لغت ۾ لکيو پيو هوندو ته هڪ گل جو نالو.مطلب ته ڪم ڪرڻو پوندو.

 

سنڌي ۾
Quantity & volume ٻنهي لاهڪڙو ئي لفظ مقدار استعمال ٿئي ٿو.جيڪر ڪير مون کي اهو ٻڌائي ته ان لا سنڌي ۾ ڪهڙا ٻه لفظ آهن.هڪ ته مقدار آهي سو انگريزي جي ڪهڙي لفظ لا آهي.

 

هر ٻولي ۾ چار اسڪل هوندا آهن.ڳالهائڻ،ٻڌڻ،لکڻ،پڙهڻ.ٽن اسڪلس جو ته مون نالو به نه ورتو آهي.باقي صرف هڪ اسڪل يعني لکڻ کي ٻار دوست بڻائڻ جو هڪ تصور پيش ڪيو آهي.سو به ان لاچاري ۽ مجبوري جي ڪري ته مون ٻارن کي پريشان ٿيندي،اسڪول کي ڇڏيندي،اسڪول جونالو ٻڌي بيمار ٿيندي به ڏٺو آهي.گذريل 24 سالن کان وٺي هڪ استاد جي حيثيت سان ڪم ڪري رهيوآهيان.جيڪي ماهر سنڌي ٻولي تي ڪم ڪري رهيا آهن،تن کي صرف هڪ درخواست پيش ڪئي اٿم ته هن پهلو تي به ڪم ڪن.انهن ماهرين کي وڌيڪ خبر هوندي ٿي سگهي ٿو ان جو اڃا به ڪو سٺو حل ڪڍي اچن.