سنڌي ٻوليءَ کي مڪمل طور تي ڊجيٽائزڊ ڪرڻ ۾ اوڻايون : امر فياض

سائين جميل صاحب ... سڀ کان پهريان ته هٿ ٻڌي معافي جو توهان جي ايڏي دل آزاري ٿي آهي. منهنجو هرگز اهو مقصد ڪونه هيو ته توهانجي دل آزاريان. مون ته فقط توهانجي سوال جو جواب ڏنو آهي سو به دليلن ساڻ. تنهن کان سواءِ عرض رکيو اٿم ته توهان جيڪا نقطن کي ختم ڪرڻ واري ڳالھ ڪئي آهي تنهن لاءَ ڪجھ مثالون ڏيو ته جيئن اسان به ان مان فيضياب ٿي سگهون. توهان هي ٻڌايو ته ان ۾ مون ڪهڙي غلط ڳالھ ڪئي آهي سهڻا سائين ؟ توهان پنهنجا دليل ڏيو ان پوري آزادي ساڻ ڏيو هن محبت خاني ۾.


سائين ٻيو عرض ته آءُ پاڻ 14 سالن کان ڪامپيوٽر جي گريجوئيٽس ٻارن کي پاڙهي رهيو آهيان. منهنجا سائين منهنجو هر ليڪچر سنڌي ۾ هوندو آهي توڙي جو الله جي ڪرم ساڻ انگريزي ڄاڻان ٿو. اصل ڳالھ اها آهي ته اسان پنهنجي ٻولي کي پاڻ پٺتي ڌڪيو آهي. انگريز انهي ٻولي کي تباھ ڪرڻ لاءِ صدين کان جتن پيو ڪري پر ان تي الله جو ڪرم اڄ به آهي جو مون جهڙو حرفت (Technology)جو ماڻهو به ان مان فائدو وٺي رهيو آهي. مان پوري وسوق ساڻ اهو چوندس سنڌي ٻولي ۾ ڪا به ڪمي ناهي، جيڪر ڪمي آهي ته اسڪولن ۾ ڪلف ٿيل ڪاٽن جا ڪپڙا پاتل انهن استادن ۾ آهي جيڪي ٻارن کي پڙهائڻ بدران سڄو ڏينهن پگهارون وڌائڻ لا نالي جون هڙتالون ڪندا رهندا آهن. ڪمي آهي ته انهن استادن ۾ جن جا پنهنجا ٻار ته وڏن وڏن مهانگن اسڪولن ۾ پڙهن ٿا پر پاڻ غريب جي ٻار تي هڪ ڏينهن جي به محنت نٿا ڪن. ڪمي آهي ته انهن استادن ۾ جيڪي پاڻ ته ڪاپيون ڪري رشوتون ڏئي نوڪريون وٺي اسڪولن ۾ ڀرتي ٿين ٿا پو پنهنجي اُڻائي لڪائڻ لا ٻولي تي ٺهلا بحث ڪن ٿا ته ادا اسانجي ٻولي غريب آهي پراڻي آهي ..جديد ناهي! مان پاڻ هڪ اسڪول ساڻ سلهاڙيل آهيان ۽ اهو تماشو روز ڏسان ٿو منهنجا سهڻا سائين...


توهان Volume ۽ Quantity جي ڳالھ ٿا ڪيو ته ان لاءِ سنڌي ۾ هڪ ئي اکر آهي ته سهڻا سائين اها شاهوڪاري سنڌي جي ٿي يا انگريزي جي ؟؟؟ مان ته ڪالھ به اها ڳالھ عرض ڪري چڪو آهيان. تنهن هوندي به اهو چوندس ته ٻنهي انگريزي اکرن لاءِ سنڌي ۾ الڳ الڳ معني به موجود آهي. ڪنهن چيو ته ڪانهي ؟؟؟ باقي سائين الطاف شيخ صاحب واري ڳالھ جي لاءِ اهو عرض آهي ته جيڪر کين ڪنهن گل جي معني نه لڌي اٿن ته ان ۾ سنڌي ٻوليءَ جو ڪهڙو ڏوھ آهي سائين ؟؟؟


انگريزي اکرن جي تعداد جي ڳالھ ڪيون ته توهان ٿورڙو انهن اکرن جي ڳولها ڪيو، انهن جو اصل (Etymology) ڳولهيو ته اندازو ٿي ويندو ته انگريزي وٽ وڌيڪ اکرن آهن يا تامل (Tamil) ٻولي ۾ ..سنڌي ته پري جي ڳالھ آهي منهنجا سهڻا سائين. پوءِ ڪيئن ٿا چئو ته انگريزي وٽ لفظن جو ڀنڊار آهي.


سائين مون اڳ به عرض ڪيو هو ته توهان انهن نقطن کانسواءِ واري الفابيٽ ٺاهيو ۽ ثابت ڪيو ته جيئن اسان به توهان ساڻ ان ڪوشش ۾ اچون جنهن ساڻ شاگردن ۽ استادن کي سنڌي ٻولي سکڻ لکڻ ڳالهائڻ ۽ ٻڌڻ آسان ٿي پوندي... مون سميت سڀ دوستن کي انتظار رهندو..

 

سنڌي ٻوليءَ جي صورتخطيءَ کي مٽائڻ يا ان ۾ بهتري آڻڻ جي سوال تي بحث هونئن ته ڪافي پراڻو آهي، پر جڏهن کان ڪمپيوٽر آيو آهي تڏهن کان اهو بحث وري شروع ٿي ويو آهي. بي شڪ سنڌي ٻوليءَ جا موجوده صورتخطيءَ غيرضروري طور تي ڊگھي ۽ ڏکي آهي. آءٌ سمجھان ٿو ته اسان جي ٻوليءَ ۾ تقريباً 43 يا 44 آوازآهن، جڏهن ته اسان جي صورتخطي ۾ 52 اکر آهن.
پر جيئن ته اها 52 اکري صورتخطي ڏيڍ سئو سالن کان به وڌيڪ عرصي کان رائج آهي، ۽ ان صورتخطيءَ ۾ لکين ڪتاب لکيا ويا آهن. صورتخطيءَ ۾ تبديلي آڻڻ جي صورت ۾ اسان کي اهي ڪتاب ٻيهر ڇپائڻا پوندا، جنهن لاءِ وسيلا اسان وٽ موجود ناهن.

 

سائين حفيظ صاحب بيشڪ صحيح ٿا چئو ته موجودو اسڪرپٽ 5000 سال پراڻو ناهي پر مون ته اسڪرپٽ ڪي ڳالھ ئي ڪانه ڪئي آهي. مون ته ٻولي جي ڳالھ ڪئي آهي.رهي ڳالھ ڪامپيوٽر ساڻ ان جي مطابقت جي ته هن مهل سنڌ سلامت جو پليٽ فارم هي ان جو واضح مثال توهان آڏو آهي. باقي ادارا بلڪل آهن ۽ ماڻهون به آهن جيڪي ڪم ڪري رهيا آهن مونکي ناهي خبر ته توهان جهڙو ايترو خابرو ماڻهون ان ڳالھ کان ڪيئن اڻ واقف رهجي ويو آهي ته سنڌي لينگئيج اٿارٽي ان حوالي ساڻ هڪ سيڪشن جو سانباهو ڪيو آهي جيڪو 21 فيبروري 2015 کان فعال ٿي رهيو آهي ۽ امر فياض پاڻ ان سيڪشن جو انچارج پڻ آهي. تنهن کانسوا توهان ۽ اسان سنڌ سلامت تي جيڪو ڪجھ ڪري رهيا آهيون سو به ٻولي جو ئي ڪم آهي. ان کي به مان ته مثبت ڪم ئي سڏيندس.

آسڪو پرپولا يا راجيش رائو واري ٻڌايل اکري نشانين تي تحقيق نئي ۽ جديد ئي آهي جيڪا ڪامپيوٽر وسيلي ئي ڪئي پئي وڃي ته ظاهر آهي جڏهن ان بابت مڪمل ڪم ٿي ويندو ته اها به ڪامپيوٽر جي دنيا جو حصو بڻجي ويندي. ها اها ٻي ڳالھ آهي ته ان مهل توهان ان جو استعمال ڪيو ٿا يا موجودو اسڪرپٽ جي ڪري وساري ٿا ڇڏيو. ڇاڪاڻ ته ٻولي اها ئي ۽ اهڙي ئي جاري ٿيندي آهي جيڪا عام ماڻهون ڳالهايندو آهي باقي زور تي ٻولي رائج ناهي ٿيندي...

 

بلڪل صحيح سائين مان به ان ئي سوچ جو ماڻهو آهيان ته جيڪر اهڙي ڪا خامي آهي ته ان جو حل ڪڍيو وڃي پر ان عمل کي ثابت ڪيو وڃي ته اهڙي مٽا سٽا ڪيئن ۽ ڪهڙي طرح ٿي سگهي ٿي ۽ ان ساڻ ٻولي جي بڻ بنياد کي ڪو ھاڃو نه رسندو. بس افسوس ان ڳالھ جو ٿيندو آهي ته هر ڪو ڳالھ ته ڪندو آهي پر ان کي ثابت نه ڪري سگهندو آهي. توهان پاڻ ئي ڏسو ته مون سائين جميل صاحب کي به ساڳيو عرض رکيو ته توهان جنهن مٽا سٽا جي ڳالھ ڪيو ٿا تنهن کي لکت ۾ ڏيکاريو ته اهو ڪم ڪيئن ٿيندو ته سائين ناراض ٿي ويا. اسان سڀ (مون سميت) ڳالهيون ته عالمن واريون ڪندا آهيون پر ڪم ڪرڻ لا اهو چئي ڦيرو کائي ويندا آهيون ته اهو ڪم ته ڪو ٻولي جو عالم ئي ڪري سگهي ٿو، اسان ۾ اهڙو پاڻي ڪٿي آهي ؟؟؟

 

ڪجھ مهينا اڳ منهنجي سائين ذيشان رشيد صاحب ساڻ دادو ۾ ملاقات ٿي هئي ته مون کين ٻڌايو هئو ته مان سنڌي الفابيت تي ڪم ڪري رهيو آهيان ۽ جلد ئي هڪ رسرچ توهان سڀني دوستن آڏو رکندس. مون اها ڪجھ ھفتا اڳ ٺاهي تيار ڪئي ۽ ان تي ايڪسپرٽ ريويو لا سنڌي لينگئيج اٿارٽي ڏياري موڪلي هئي جيڪا امر فياض صاحب کي تمام پسند آئي ۽ پاڻ مونکي اٿارٽي ۾ دعوت ڏنائون سو مان کين ملاقات لا ويو هئس ۽ پاڻ مونکي ڏاڍو سارهايئون. ان رسرچ ۾ مون اها ڳالھ ثابت ڪرڻ جي چڱي ريت ڪوشش ڪئي آهي ته هن وقت يونيڪوڊ ۾ سنڌي 50 الفابيٽ رجسٽرڊ ٿيل آهن جڏهن ته اهي 52 آهن. ٻه لفظ (جھ ۽ گھ ) پنهنجي اصلي صورت 1915 واري ڪاميٽي ۾ نه ملڻ ڪري اڄ ڪامپيوٽر توڙي پرنٽنگس ۾ شامل ناهن ۽ ٻن اکرن جي جوڙ ( ج + ھ ۽ گ + ھ) ساڻ لکيا وڃن ٿا. مون انهن جي ڀلي ريت ڪوشش ڪري شامل ڪرڻ لا يونيڪوڊ وارن کي زور ڀريو آهي جنهن ۾ ڪامياب به ٿي وينداسين. تنهن کانسوا امدڙي جو مختلف شڪلون جيڪي غلط لکيون وڃن ٿيون فونٽ جي غلطي جي ڪري جو اسان عربي فونٽ هيڪ ڪري ڪم ڪيو آهي انهي جو حل ڏنو اهي. اهو سڀ ٻڌائڻ جو اصل مقصد بس ايترو آهي ته سائين ڪم ڪرڻ جي ضرورت آهي. جي اهو ويهي سوچينداسين ته عالم اچي ڪم ڪندا ته پو جيڪو ٻيڙو بچيل آهي سو به لڙهي ويندو ۽ انگريزي ۽ اڙدو جيان اکرن جي خيرات گهرندا رهنداسين...

 

شايد Quantity جو مطلب تعداد ٿئي... ۽ Volume جو مطلب مقدار ٿئي...