عبدالڪريم چانڊيو
سينيئر رڪن
پناهگيرن جي حڪومت ڪرڻ واري احساس برتري جي عادت اڃا تائين ختم ناهي ٿي . اچو ته ان جملي جو هڪ تاريخي تجزيو ڪريون .
”ڊاڪٽر رسول ميمڻ پنهنجي آتم نراستي نالي هڪ تحقيقي مقالي ۾ لکيو آهي ته هر ساهوارو جيو گرڙن جو ٺهيل آهي . ان جيو گرڙن جي ڪري فطرت انسان جي وجود اندر هڪ ڏينهن ۾ ڏه هزار تبديليون آڻي ٿي . فطرت جو سٺايون يا خرابيون انهن جيو گهرڙن تي اثر انداز ٿين ٿيون .سٺايون سٺيون ۽ خرابيون خراب تبديليون آڻڻ ٿيون . سڀ تبديلون ايندڙ نسلن ڏانهن منتقل ٿين ٿيون “
ڊاڪٽر صاحب جي انهن جملن کي نظر ۾ رکندي اچو ته سنڌين ۽ پناهگيرن جي فطرت کي پرکيون . سنڌ ۾ پيداواري وسيلن جي جام يا گهڻائي هجڻ ڪري سنڌين ڪڏهين به ڪنهن ڀر واري علائقي تي ڪاه ڪا نه ڪئي آهي ۽ نه اڳرائي ڪئي آهي . البته انهن وسيلن جي ڪري سنڌ تي سدائين ٻاهرين قوتن حملا ۽ قبضا ڪيا آهن ، پر انهن حملي ڪندڙن کي سنڌ جي مٽيءَ پاڻ ۾ جذب ڪري ڇڏيو يا انهن جي وجود کي هتان ڀڄائي ۽ مٽائي ڇڏيو . اهڙن حملن ۽ ڪاهن جي ڪري سنڌين مذهب ته مٽايا ،پر رهيا سنڌي جو سنڌي . سنڌين ۾ حڪمراني ڀي رهي ته فقيري ڀي رهي ،سنڌي هر حال ۾ صابر به رهيا ته شاڪر ڀي رهيا ۽ فطرت انهن جي اهڙي جيو گهرڙن کي ايندڙ نسلن ڏانهن منتقل ڪندي رهي . ٻئي طرف اچون ٿا پناهگيرن ڏانهن ،جيڪي پاڻ کي مهاجر چورائي رهيا آهن .
سنڌ ۾ آيل پناه گير،ان نسلن جو سلسلو آهن ،جن هندوستان تي حملا ڪري هٿيارن ۽ ڌاڍ مڙسيءَ جي زور تي اقليت هوندي هڪڙي وڏي اڪثيريت تي صدين کان وٺي حڪمراني ڪئي آهي . انهن خاندان غلامان، سيد ، خلجي ، تغلق ،لوڌي۽ مغلن جي شڪلين ۾ ڪروڙين ماڻهن تي ظلم ۽ ڏاڍ وسيلي حڪمراني ڪري ،پنهنجو پاڻ کي احساس برتري ءَ ۾ مبتلا ڪري ڇڏيو ۽ اهڙي احساس برتري واري جيوڙن صدين جي سفر کان پوءِ موجوده پناهگير(مهاجر ) نسل تائين منتقلي ڪئي ،جيڪا اڄ تائين انهن جي ذهنن ۾ سمايل آهي . هو وساري ويٺا آهن ته انهن سنڌ ۾ پناه ورتي آهي ،نه ڪي انهن سنڌ کي فتح ڪيو آهي .
1857غ ۾ جڏهين انگريزن مغليه خاندان جي آخري چشم وچراغ بهادر شاه ظفر کي لاهي ، پوري برصغير تي قبضو ڪيو ته سندن حوش خطا ٿي وين . قسمت جڏهين تخت تان لاهي پٽ ڀيڙو ڪين ته انگريزن جي چاپلوسي ،چمچي گيري ،مڪاري ۽ منافقت تي لهي آيا . انهن جي اهڙي حالت کي ڏسي هڪ اردو شاعر چيو و ته
ڪمزور هو حاکم تو ،فولاد هي مومن ،
انگريز هو حاکم تو اولاد هي مومن .
هنن جي وڏي فلسفي ۽ مفڪر علامه اقبال ته ،ملڪه جي شان ۾ کڻي آسمان مٿي تي کنيون . جنهن ڪري ويندي ويندي انگريزن کڻي پنهنجي چمچيگيرن کي برضغير وراهي ڏنو ۽ ان وراهست جي معاهدي ۾ ڪنهن به قسم جي
پناهگيري ،هجرت يا مائگريشن شامل نه هئي . اها ته لياقت ، مسعود کدرپوش ۽ سيد هاشم رضا جي سازشن ۽ شرارتن جي ڪري ٿي . پاڻ پنهنجا سر بچائي گڏهن ۽ ڏاندن جي پٺين تي پٺا اگهاڙا ڪري سنڌ پهتا هئا ۽ هاڻ سنڌ ۾ اچي سموري سنڌ جي وسيلن تي قابض ٿي دعوائون ڪن ٿا ته اسان پاڪستان پاڻ سان کڻي آيا هئاسون ۽ سنڌ کي فتح ڪيو آهي . کين اها ئي احساس برتري واري عادت کين سنڌ ۾ ڀي سڪون سان ويهڻ نه ٿي ڏئين.
”ڊاڪٽر رسول ميمڻ پنهنجي آتم نراستي نالي هڪ تحقيقي مقالي ۾ لکيو آهي ته هر ساهوارو جيو گرڙن جو ٺهيل آهي . ان جيو گرڙن جي ڪري فطرت انسان جي وجود اندر هڪ ڏينهن ۾ ڏه هزار تبديليون آڻي ٿي . فطرت جو سٺايون يا خرابيون انهن جيو گهرڙن تي اثر انداز ٿين ٿيون .سٺايون سٺيون ۽ خرابيون خراب تبديليون آڻڻ ٿيون . سڀ تبديلون ايندڙ نسلن ڏانهن منتقل ٿين ٿيون “
ڊاڪٽر صاحب جي انهن جملن کي نظر ۾ رکندي اچو ته سنڌين ۽ پناهگيرن جي فطرت کي پرکيون . سنڌ ۾ پيداواري وسيلن جي جام يا گهڻائي هجڻ ڪري سنڌين ڪڏهين به ڪنهن ڀر واري علائقي تي ڪاه ڪا نه ڪئي آهي ۽ نه اڳرائي ڪئي آهي . البته انهن وسيلن جي ڪري سنڌ تي سدائين ٻاهرين قوتن حملا ۽ قبضا ڪيا آهن ، پر انهن حملي ڪندڙن کي سنڌ جي مٽيءَ پاڻ ۾ جذب ڪري ڇڏيو يا انهن جي وجود کي هتان ڀڄائي ۽ مٽائي ڇڏيو . اهڙن حملن ۽ ڪاهن جي ڪري سنڌين مذهب ته مٽايا ،پر رهيا سنڌي جو سنڌي . سنڌين ۾ حڪمراني ڀي رهي ته فقيري ڀي رهي ،سنڌي هر حال ۾ صابر به رهيا ته شاڪر ڀي رهيا ۽ فطرت انهن جي اهڙي جيو گهرڙن کي ايندڙ نسلن ڏانهن منتقل ڪندي رهي . ٻئي طرف اچون ٿا پناهگيرن ڏانهن ،جيڪي پاڻ کي مهاجر چورائي رهيا آهن .
سنڌ ۾ آيل پناه گير،ان نسلن جو سلسلو آهن ،جن هندوستان تي حملا ڪري هٿيارن ۽ ڌاڍ مڙسيءَ جي زور تي اقليت هوندي هڪڙي وڏي اڪثيريت تي صدين کان وٺي حڪمراني ڪئي آهي . انهن خاندان غلامان، سيد ، خلجي ، تغلق ،لوڌي۽ مغلن جي شڪلين ۾ ڪروڙين ماڻهن تي ظلم ۽ ڏاڍ وسيلي حڪمراني ڪري ،پنهنجو پاڻ کي احساس برتري ءَ ۾ مبتلا ڪري ڇڏيو ۽ اهڙي احساس برتري واري جيوڙن صدين جي سفر کان پوءِ موجوده پناهگير(مهاجر ) نسل تائين منتقلي ڪئي ،جيڪا اڄ تائين انهن جي ذهنن ۾ سمايل آهي . هو وساري ويٺا آهن ته انهن سنڌ ۾ پناه ورتي آهي ،نه ڪي انهن سنڌ کي فتح ڪيو آهي .
1857غ ۾ جڏهين انگريزن مغليه خاندان جي آخري چشم وچراغ بهادر شاه ظفر کي لاهي ، پوري برصغير تي قبضو ڪيو ته سندن حوش خطا ٿي وين . قسمت جڏهين تخت تان لاهي پٽ ڀيڙو ڪين ته انگريزن جي چاپلوسي ،چمچي گيري ،مڪاري ۽ منافقت تي لهي آيا . انهن جي اهڙي حالت کي ڏسي هڪ اردو شاعر چيو و ته
ڪمزور هو حاکم تو ،فولاد هي مومن ،
انگريز هو حاکم تو اولاد هي مومن .
هنن جي وڏي فلسفي ۽ مفڪر علامه اقبال ته ،ملڪه جي شان ۾ کڻي آسمان مٿي تي کنيون . جنهن ڪري ويندي ويندي انگريزن کڻي پنهنجي چمچيگيرن کي برضغير وراهي ڏنو ۽ ان وراهست جي معاهدي ۾ ڪنهن به قسم جي
پناهگيري ،هجرت يا مائگريشن شامل نه هئي . اها ته لياقت ، مسعود کدرپوش ۽ سيد هاشم رضا جي سازشن ۽ شرارتن جي ڪري ٿي . پاڻ پنهنجا سر بچائي گڏهن ۽ ڏاندن جي پٺين تي پٺا اگهاڙا ڪري سنڌ پهتا هئا ۽ هاڻ سنڌ ۾ اچي سموري سنڌ جي وسيلن تي قابض ٿي دعوائون ڪن ٿا ته اسان پاڪستان پاڻ سان کڻي آيا هئاسون ۽ سنڌ کي فتح ڪيو آهي . کين اها ئي احساس برتري واري عادت کين سنڌ ۾ ڀي سڪون سان ويهڻ نه ٿي ڏئين.
