Sindhi Media
سينيئر رڪن
ڪتاب: دينِ توحيد، واديءِ مهراڻ ۽ انسان جي اصل ڪهاڻي
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
www.facebook.com
باب نائون (9) : “السندي موحد نسل جو قيامِ عدل ۽ سنڌ ۾ اسلامي سماجي ڍانچي جي بنيادن جو قيام”
---
1. غير اسلامي تاريخي پسمنظر (Pre-Islamic Sindh Justice Traditions)
اسلام اچڻ کان اڳ سنڌ ۾:
مقامي واپاري قبيلن ۾ ”امانت“ ۽ ”سچائي“ هڪ مضبوط اصول هو
”السندي/جبيري“ جهڙا قبيلن جا وڏا معاهدي جي وفاداري ۾ مشهور هئا
راءِ/برهمڻي نظام جي تنگ نظري سبب عام ماڻهو انصاف لاءِ واپارين ۽ ويپارين کي معتبر سمجهندا هئا
راجا ڏاهر جي دور ۾ رياستي انصاف ڪمزور ٿي چڪو هو، جنهن ۾ رشوت ۽ درٻاريت کي اهميت ڏني ويندي هئي
نتيجو:
سنڌ ۾ اسلامي عدل جو بنيادي خال اڳ ئي موجود هو ـ بس قرآن ۽ نبوي سسٽم جي Rule of Law جي ضرورت هئي ته جيئن اها روايت مستحڪم ٿئي۔
---
2. اسلامي تاريخي پسمنظر: سنڌ ۾ عدل جي بنياد رکائڻ وارا اصيل سنڌي مومن
اسلام جي پهرين صدي ۾:
ڪجهه سنڌي موحد خاندان ـ جن ۾ السندي (جبيري/ميمڻ) اهم هئا ـ عرب دنيا سان واپار ذريعي اسلامي عدل، شريعت ۽ حڪمَت سان واقفيت ۾ اچي ويا
انهن خاندانن جي امانت ۽ درست وزن/پيماني سبب خلافت انهن کي ”بيت المال“ جي حفاظت لاءِ مناسب سمجهيو
انهن خاندانن عدل، سچائي، ۽ توحيد کي پنهنجو قبيلائي اصول بنايو
اهم ڳالهه:
اهي عرب نه هئا؛
اهي سنڌ جا اصيل موحد نسل هئا جن جي ايمانداري عرب تاجرن کي به حيران ڪيو — پوءِ خلافت انهن تي اعتماد قائم ڪيو۔
---
3. قرآن جي روشني ۾: عدل جو قيام
(الف) قرآن: عدل سڀ کان وڏي ذميواري
قرآن 4:135
> “اَي ایمان وارا! عدل تي قائم رهندا ڪريو، الله لاءِ گواهي ڏيندا ڪريو، جيتوڻيڪ اهو گواهي پنهنجي يا پنهنجي والدين يا عزيزن خلاف هجي।”
السندي موحد نسل جي خاص سڃاڻپ —
حسبِ آيت: حق جي گواهي، پنهنجي خلاف به سچ ڳالهائڻ۔
(ب) قرآن: قومن جو پاسو نه ڏسو، حق ڏسو
قرآن 5:8
> “ڪنهن قوم جي دشمني توهان کي انصاف کان نه روڪي…”
اهو اصول بعد ۾ سنڌي اسلامي عدالتن جو مرڪز بڻيو۔
(ج) قرآن: امانت ۽ فيصلي جو حڪم
قرآن 4:58
> “امانتون اهلن تائين پهچايو، ۽ جب فيصلا ڪريو ته انصاف سان ڪريو।”
هي آيت سندي جبيري واپارين جي اصل سڃاڻپ آهي۔
---
4. صحيح حديثن جي روشني ۾: عدل، امانت ۽ سنڌي واپاري نسل
رسول الله ﷺ فرمايو:
حديث 1 — انصاف وارو حڪمران ۽ قائم ڪندڙ
“ست ماڻهن ۾ هڪ اهو به هوندو جيڪو عدل ڪندڙ حڪمران هوندو”
(بخاري)
السندي نسل جي وڏن کي مڪاني فيصلا ڪرائڻ وقت هميشه عدل جي ڪوشش ڪندڙ طور ياد ڪيو ويو۔
---
حديث 2 — سچو واپاري صديقن سان
“سچو ۽ امانتدار واپاري قيامت جي ڏينهن صديقن ۽ شهدائن سان گڏ هوندو.”
(ترمذي)
هي حديث سنڌ جي جبيري/ميمڻ نسل جي اصل تعريفي نشان آهي۔
---
حديث 3 — بيت المال جو محافظ مجاهد
“امانتدار خزانه دار (بيت المال وارو) الله جي راهه ۾ مجاهد وانگر آهي।”
(بخاري)
سنڌي خاندانن جو بيت المال سان تعلق تاريخي بنيادن تي ثابت آهي۔
---
5. سنڌي موحدن جي عدل جو عملي نمونو
(1) وڻج واپار ۾ انصاف
السندي نسل هميشه:
١۔ ماپ/تول ۾ سچائي
٢۔ قرضن ۾ ايمانداري
٣۔ واپار ۾ ذميواري
٤۔ رابطن ۾ سچائي
رکندا هئا۔
(2) مقامي عدالتن ۾ فيصلا
اهي خاندان مقامي سماجي تڪرارن ۾:
١۔ رشوت کان پاڪ
٢۔ قرآن جي روشني ۾
٣۔ حديث جي اصولن مطابق
ٻنهي ڌرين کي ٻڌي
”حق“ کي حڪم بڻائيندا هئا
جنهن سبب سنڌ جي مختلف علائقن ۾ ماڻهن لاءِ اهي خاندان ”امين“ سڏجڻ لڳا۔
(3) ظلم خلاف بيهڻ
راجا ڏاهر جي رياست ۾:
برهمڻي نظام غريبن لاءِ تڪليفدہ هو
سنڌي مسلمان موحد خاندان غريبن جي مدد ڪري بيٺا
انهن عدل جي قيام لاءِ قرآن جي حڪم مطابق ڪردار ادا ڪيو
---
6. تاتاري/فارسي/برهمڻي مسخ ڪيل تاريخ جو رد
بعد ۾ تاتاري ۽ فارسي لکاري:
سنڌي موحد خاندانن کي ”عرب“ سڏڻ
عدل قائم ڪندڙن کي ”قابض“ يا ”ملڪ گير“ سڏڻ
بيت المال جي محافظن کي “حملہ آور” لکڻ
اصلي سنڌي مسلمان نسل کي عرب لٽيرن سان ملائڻ
راجا ڏاهر کي ”آزاديءَ“ جو نشان ڏيکارڻ
اهي سڀ خالص درٻاري سياست جا حربا هئا۔
حقيقت:
السندي/جبيري نسل ـ
✔ سنڌي
✔ موحد
✔ امانتدار
✔ عدل قائم ڪندڙ
✔ اسلامي اخلاقيات جا مثال
✔ عرب نه
✔ ۽ نه ڪنهن حمله آور گروهه جا حصا
---
7. نتيجو
1. سنڌ ۾ عدل جي حقيقي بنياد اسلامي تعليمات + سنڌي قديم سچائي جي گڏيل مزاج مان پيدا ٿيا۔
2. السندي موحد نسل اسلام جي ڪردار کي سنڌ ۾ عدل جي صورت ۾ پيش ڪيو۔
3. مسخ ڪيل تاريخ هڪ غلط سياسي داستان آهي جنهن کي رد ڪرڻ ضروري آهي۔
4. سنڌ جي تاريخ ۾ عدل، امانت ۽ سچائي جو سڀ کان وڏو مثال —
السندي موحد واپاري نسل آهن۔
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
Log in to Facebook
Log in to Facebook to start sharing and connecting with your friends, family and people you know.
www.facebook.com
باب نائون (9) : “السندي موحد نسل جو قيامِ عدل ۽ سنڌ ۾ اسلامي سماجي ڍانچي جي بنيادن جو قيام”---
1. غير اسلامي تاريخي پسمنظر (Pre-Islamic Sindh Justice Traditions)
اسلام اچڻ کان اڳ سنڌ ۾:
مقامي واپاري قبيلن ۾ ”امانت“ ۽ ”سچائي“ هڪ مضبوط اصول هو
”السندي/جبيري“ جهڙا قبيلن جا وڏا معاهدي جي وفاداري ۾ مشهور هئا
راءِ/برهمڻي نظام جي تنگ نظري سبب عام ماڻهو انصاف لاءِ واپارين ۽ ويپارين کي معتبر سمجهندا هئا
راجا ڏاهر جي دور ۾ رياستي انصاف ڪمزور ٿي چڪو هو، جنهن ۾ رشوت ۽ درٻاريت کي اهميت ڏني ويندي هئي
نتيجو:
سنڌ ۾ اسلامي عدل جو بنيادي خال اڳ ئي موجود هو ـ بس قرآن ۽ نبوي سسٽم جي Rule of Law جي ضرورت هئي ته جيئن اها روايت مستحڪم ٿئي۔
---
2. اسلامي تاريخي پسمنظر: سنڌ ۾ عدل جي بنياد رکائڻ وارا اصيل سنڌي مومن
اسلام جي پهرين صدي ۾:
ڪجهه سنڌي موحد خاندان ـ جن ۾ السندي (جبيري/ميمڻ) اهم هئا ـ عرب دنيا سان واپار ذريعي اسلامي عدل، شريعت ۽ حڪمَت سان واقفيت ۾ اچي ويا
انهن خاندانن جي امانت ۽ درست وزن/پيماني سبب خلافت انهن کي ”بيت المال“ جي حفاظت لاءِ مناسب سمجهيو
انهن خاندانن عدل، سچائي، ۽ توحيد کي پنهنجو قبيلائي اصول بنايو
اهم ڳالهه:
اهي عرب نه هئا؛
اهي سنڌ جا اصيل موحد نسل هئا جن جي ايمانداري عرب تاجرن کي به حيران ڪيو — پوءِ خلافت انهن تي اعتماد قائم ڪيو۔
---
3. قرآن جي روشني ۾: عدل جو قيام
(الف) قرآن: عدل سڀ کان وڏي ذميواري
قرآن 4:135
> “اَي ایمان وارا! عدل تي قائم رهندا ڪريو، الله لاءِ گواهي ڏيندا ڪريو، جيتوڻيڪ اهو گواهي پنهنجي يا پنهنجي والدين يا عزيزن خلاف هجي।”
السندي موحد نسل جي خاص سڃاڻپ —
حسبِ آيت: حق جي گواهي، پنهنجي خلاف به سچ ڳالهائڻ۔
(ب) قرآن: قومن جو پاسو نه ڏسو، حق ڏسو
قرآن 5:8
> “ڪنهن قوم جي دشمني توهان کي انصاف کان نه روڪي…”
اهو اصول بعد ۾ سنڌي اسلامي عدالتن جو مرڪز بڻيو۔
(ج) قرآن: امانت ۽ فيصلي جو حڪم
قرآن 4:58
> “امانتون اهلن تائين پهچايو، ۽ جب فيصلا ڪريو ته انصاف سان ڪريو।”
هي آيت سندي جبيري واپارين جي اصل سڃاڻپ آهي۔
---
4. صحيح حديثن جي روشني ۾: عدل، امانت ۽ سنڌي واپاري نسل
رسول الله ﷺ فرمايو:
حديث 1 — انصاف وارو حڪمران ۽ قائم ڪندڙ
“ست ماڻهن ۾ هڪ اهو به هوندو جيڪو عدل ڪندڙ حڪمران هوندو”
(بخاري)
السندي نسل جي وڏن کي مڪاني فيصلا ڪرائڻ وقت هميشه عدل جي ڪوشش ڪندڙ طور ياد ڪيو ويو۔
---
حديث 2 — سچو واپاري صديقن سان
“سچو ۽ امانتدار واپاري قيامت جي ڏينهن صديقن ۽ شهدائن سان گڏ هوندو.”
(ترمذي)
هي حديث سنڌ جي جبيري/ميمڻ نسل جي اصل تعريفي نشان آهي۔
---
حديث 3 — بيت المال جو محافظ مجاهد
“امانتدار خزانه دار (بيت المال وارو) الله جي راهه ۾ مجاهد وانگر آهي।”
(بخاري)
سنڌي خاندانن جو بيت المال سان تعلق تاريخي بنيادن تي ثابت آهي۔
---
5. سنڌي موحدن جي عدل جو عملي نمونو
(1) وڻج واپار ۾ انصاف
السندي نسل هميشه:
١۔ ماپ/تول ۾ سچائي
٢۔ قرضن ۾ ايمانداري
٣۔ واپار ۾ ذميواري
٤۔ رابطن ۾ سچائي
رکندا هئا۔
(2) مقامي عدالتن ۾ فيصلا
اهي خاندان مقامي سماجي تڪرارن ۾:
١۔ رشوت کان پاڪ
٢۔ قرآن جي روشني ۾
٣۔ حديث جي اصولن مطابق
ٻنهي ڌرين کي ٻڌي
”حق“ کي حڪم بڻائيندا هئا
جنهن سبب سنڌ جي مختلف علائقن ۾ ماڻهن لاءِ اهي خاندان ”امين“ سڏجڻ لڳا۔
(3) ظلم خلاف بيهڻ
راجا ڏاهر جي رياست ۾:
برهمڻي نظام غريبن لاءِ تڪليفدہ هو
سنڌي مسلمان موحد خاندان غريبن جي مدد ڪري بيٺا
انهن عدل جي قيام لاءِ قرآن جي حڪم مطابق ڪردار ادا ڪيو
---
6. تاتاري/فارسي/برهمڻي مسخ ڪيل تاريخ جو رد
بعد ۾ تاتاري ۽ فارسي لکاري:
سنڌي موحد خاندانن کي ”عرب“ سڏڻ عدل قائم ڪندڙن کي ”قابض“ يا ”ملڪ گير“ سڏڻ بيت المال جي محافظن کي “حملہ آور” لکڻ اصلي سنڌي مسلمان نسل کي عرب لٽيرن سان ملائڻ راجا ڏاهر کي ”آزاديءَ“ جو نشان ڏيکارڻاهي سڀ خالص درٻاري سياست جا حربا هئا۔
حقيقت:
السندي/جبيري نسل ـ
✔ سنڌي
✔ موحد
✔ امانتدار
✔ عدل قائم ڪندڙ
✔ اسلامي اخلاقيات جا مثال
✔ عرب نه
✔ ۽ نه ڪنهن حمله آور گروهه جا حصا
---
7. نتيجو
1. سنڌ ۾ عدل جي حقيقي بنياد اسلامي تعليمات + سنڌي قديم سچائي جي گڏيل مزاج مان پيدا ٿيا۔
2. السندي موحد نسل اسلام جي ڪردار کي سنڌ ۾ عدل جي صورت ۾ پيش ڪيو۔
3. مسخ ڪيل تاريخ هڪ غلط سياسي داستان آهي جنهن کي رد ڪرڻ ضروري آهي۔
4. سنڌ جي تاريخ ۾ عدل، امانت ۽ سچائي جو سڀ کان وڏو مثال —
السندي موحد واپاري نسل آهن۔