Sindhi Media
سينيئر رڪن
ڪتاب: دينِ توحيد، واديءِ مهراڻ ۽ انسان جي اصل ڪهاڻي
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
www.facebook.com
باب ١٥: مقامي روايتن ۽ ٻاهريان تأثير — حقيقت، افسانو ۽ جاچ
1. قديم سنڌي روايتن جو تجزيو
سنڌ جي جغرافيائي حيثيت سبب مختلف تهذيبون هتي اچي رهيون، نتيجي ۾ اهڙيون روايتون پيدا ٿيون جيڪي حقيقتن ۽ سماجي اثرن سان گڏيل هيون. ڪيترائي قصا نسل در نسل شفاهي طور منتقل ٿيا، پر انهن ۾ وقت سان گڏ مبالغي ۽ مقامي رنگ شامل ٿي ويو. اهڙين روايتن کي تاريخي قدر ملڻ تڏهن ممڪن ٿئي ٿو، جڏهن انهن کي ثبوت ۽ متن سان ڀيٽبو.
2. غير اسلامي اثر — ڪٿائن کان ڪلچر تائين
اسلام کان اڳ واري دور جون مقامي ڪهاڻيون، ديوتائن جا قصا ۽ رسمون ڌارين تهذيبن جي مهاجرت سبب سنڌ ۾ داخل ٿيون. ڪن هنن روايتن کي مذهبي قدر ڏنو ويو، جڏهنته ڪيترن کي صرف ثقافتي رسم سمجهيو ويو. تحقيق ڏيکاري ٿي ته وقت سان اهي قصا آهستي آهستي عوامي زندگي ۾ روزاني ڳالهيون بڻجي ويا ۽ سندن اصل مطلب ڳولهي نه ملي سگهيو.
3. اسلامي فڪر جي ڇنڊڇاڻ جو اثر
اسلامي تعليمات اچڻ کان پوءِ علائقائي روايتن جو نئون جائزو ورتو ويو. قرآن مجيد ۾ اڳين قومن جون گهڻيون مثالون بيان ٿيل آهن—خاص ڪري اهي جيڪي رسم پرستي، افسانا يا بي بنياد عقيدن جي پٺيان هلنديون هيون. انهن مثالن سان مسلمان علائقن ۾ رائج غير مستند روايتن جو مقابلو ڪرڻ آسان ٿيو.
مکيه قرآن جا حوالا:
“قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ” (البقرة 111)
“تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ” (البقرة 134) — اڳين نسلن جي ڪهاڻين تي بيجا ڀاڙڻ کان منع.
4. حديثن ۾ روايت جي درستي جا معيار
صحيح حديثن ۾ واضع ٿيل اصولن مطابق هر روايت جي سند (Chain) ۽ متن (Content) جي جاچ بنيادي شرط آهي.
مثالون:
“من كذب عليّ…” واري حديث روايتن ۾ سچائي جي اهميت بيان ڪري ٿي.
راوي جي ثقاهت (थقة) ۽ سند جي تسلسل کي اسلامي علم الحديث سختي سان جانچي ٿو.
5. مقامي مثال — مستند ۽ غير مستند قصن جي ڇنڊڇاڻ
سنڌ جي ڪجهه مشهور ڪهاڻين ۽ روايتن بابت جڏهن حقيقتي متن، غير اسلامي اثرن ۽ اسلامي معيارن کي گڏ ڀيٽجي ٿو ته ڪيترن قصن جو اصل مقصد واضح ٿي وڃي ٿو. ڪجهه جا پس منظر تهذيب سان جڙيل آهن، جڏهنته
ڪجهه شايد بعد ۾ شامل ٿيل قصا يا سياحي روايتون آهن.
6. نتيجو — روايت صرف تڏهن معتبر، جڏهن دليل گڏ هجي
هن باب جو خلاصو اهو آهي ته ـ
روايت ۽ واقعو ٻنهي کي برابري سان نه ڏسجي.
افسانو ڇا آهي ۽ مستند تاريخ ڇا آهي، اهو فقط دليل سان طئي ٿئي ٿو.
اسلامي معيار روايت جي صحت کي مُحڪم ڪن ٿا، جڏهنته غير اسلامي اثر سماجي Historiography جي مطالعي ۾ مدد ڏين ٿا، پر انهن کي “ذريعن” جي حيثيت ضروري نه آهي.
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
Log in to Facebook
Log in to Facebook to start sharing and connecting with your friends, family and people you know.
www.facebook.com
1. قديم سنڌي روايتن جو تجزيو
سنڌ جي جغرافيائي حيثيت سبب مختلف تهذيبون هتي اچي رهيون، نتيجي ۾ اهڙيون روايتون پيدا ٿيون جيڪي حقيقتن ۽ سماجي اثرن سان گڏيل هيون. ڪيترائي قصا نسل در نسل شفاهي طور منتقل ٿيا، پر انهن ۾ وقت سان گڏ مبالغي ۽ مقامي رنگ شامل ٿي ويو. اهڙين روايتن کي تاريخي قدر ملڻ تڏهن ممڪن ٿئي ٿو، جڏهن انهن کي ثبوت ۽ متن سان ڀيٽبو.
2. غير اسلامي اثر — ڪٿائن کان ڪلچر تائين
اسلام کان اڳ واري دور جون مقامي ڪهاڻيون، ديوتائن جا قصا ۽ رسمون ڌارين تهذيبن جي مهاجرت سبب سنڌ ۾ داخل ٿيون. ڪن هنن روايتن کي مذهبي قدر ڏنو ويو، جڏهنته ڪيترن کي صرف ثقافتي رسم سمجهيو ويو. تحقيق ڏيکاري ٿي ته وقت سان اهي قصا آهستي آهستي عوامي زندگي ۾ روزاني ڳالهيون بڻجي ويا ۽ سندن اصل مطلب ڳولهي نه ملي سگهيو.
3. اسلامي فڪر جي ڇنڊڇاڻ جو اثر
اسلامي تعليمات اچڻ کان پوءِ علائقائي روايتن جو نئون جائزو ورتو ويو. قرآن مجيد ۾ اڳين قومن جون گهڻيون مثالون بيان ٿيل آهن—خاص ڪري اهي جيڪي رسم پرستي، افسانا يا بي بنياد عقيدن جي پٺيان هلنديون هيون. انهن مثالن سان مسلمان علائقن ۾ رائج غير مستند روايتن جو مقابلو ڪرڻ آسان ٿيو.
مکيه قرآن جا حوالا:
“قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ” (البقرة 111)
“تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ” (البقرة 134) — اڳين نسلن جي ڪهاڻين تي بيجا ڀاڙڻ کان منع.
4. حديثن ۾ روايت جي درستي جا معيار
صحيح حديثن ۾ واضع ٿيل اصولن مطابق هر روايت جي سند (Chain) ۽ متن (Content) جي جاچ بنيادي شرط آهي.
مثالون:
“من كذب عليّ…” واري حديث روايتن ۾ سچائي جي اهميت بيان ڪري ٿي.
راوي جي ثقاهت (थقة) ۽ سند جي تسلسل کي اسلامي علم الحديث سختي سان جانچي ٿو.
5. مقامي مثال — مستند ۽ غير مستند قصن جي ڇنڊڇاڻ
سنڌ جي ڪجهه مشهور ڪهاڻين ۽ روايتن بابت جڏهن حقيقتي متن، غير اسلامي اثرن ۽ اسلامي معيارن کي گڏ ڀيٽجي ٿو ته ڪيترن قصن جو اصل مقصد واضح ٿي وڃي ٿو. ڪجهه جا پس منظر تهذيب سان جڙيل آهن، جڏهنته
ڪجهه شايد بعد ۾ شامل ٿيل قصا يا سياحي روايتون آهن.
6. نتيجو — روايت صرف تڏهن معتبر، جڏهن دليل گڏ هجي
هن باب جو خلاصو اهو آهي ته ـ
روايت ۽ واقعو ٻنهي کي برابري سان نه ڏسجي.
افسانو ڇا آهي ۽ مستند تاريخ ڇا آهي، اهو فقط دليل سان طئي ٿئي ٿو.
اسلامي معيار روايت جي صحت کي مُحڪم ڪن ٿا، جڏهنته غير اسلامي اثر سماجي Historiography جي مطالعي ۾ مدد ڏين ٿا، پر انهن کي “ذريعن” جي حيثيت ضروري نه آهي.