Sindhi Media
سينيئر رڪن
ڪتاب: دينِ توحيد، واديءِ مهراڻ ۽ انسان جي اصل ڪهاڻي
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
www.facebook.com
باب 21: واديءِ سنڌ جي گم ٿيل ڪتاب — اصل صحيفن، روايتن ۽ لکتن جو سراغ
1. سنڌ ۾ قديم لکتن جو سوال: اصل صحيفا ڪٿي ويا؟
واديءِ مهراڻ هزارين سالن کان انسانيت جي رهاڻ آهي، پر هڪ سوال هميشه زندهه رهيو:
جيڪي آسماني هدايتون، صحيفا، حڪيمانه حڪمن جا آثار سنڌ ۾ موجود هئا— اهي ڪيئن ۽ ڇو غائب ڪيا ويا؟
هي باب انهن ئي وساري ويل ثبوتن جي ڳولا آهي.
---
2. سنڌ جي آثارن ۾ “توحيد” جا پراڻا نشان
موهن جي دڙي ۾ اُها مهر جنهن ۾ هڪڙو ايڪ-ڪٽ جسم، هڪ مرڪزي طاقت ڏيکاريل — ڪيترن محققن موجب “مونوٿيزم” جو اشارو آهي.
قديم مهرن ۾ ڪو به ديوتا جو نالو ڪونه — جيڪو بعد ۾ ويدن ۾ ظاهر ٿيو.
“اِڪ شاهاڻ” (One Supreme) جهڙا نشان اشارو ڪن ٿا ته سنڌ جا اوائلي ماڻهو يڪاڻي ذات کي مڃيندا هئا.
---
3. قرآن جا حوالا — پراڻن قومن جي هدايت
الله تعاليٰ فرمايو:
“وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ”
— (سورة فاطر 24)
ڪابه قوم اهڙي ناهي جنهن ڏانهن خبردار ڪندڙ نه موڪليو ويو هجي.
ان آيت مطابق سنڌ به هڪ اهڙي قوم هئي جنهن ڏانهن هدايت پهتي هوندي.
مگر ان جا آثار ڇو گم ٿيا؟
---
4. روايتون ــ قديم سنڌ ۾ آيل انبيا جو امڪان
قديم روايتن ۾ ذڪر آهي:
سنڌ جي اوڀر رخ ۾ “حڪيم قومون” رهنديون هيون،
جن وٽ هڪ “روشني وارو ڪتاب” هو،
۽ هو “هڪڙي خالق” جا پوڄاري هئا.
ڪيترا عرب مؤرخ (مثلاً المسعودي، ابن خرداذبه) سنڌ ۾ حنيف عقيدي جي موجودگي جو ذڪر ڪن ٿا.
---
5. اصل صحيفا ڇو ختم ڪيا ويا؟ — تاريخي ڪارڻ
1. عجمي مذهبي دور: جڏهن هند، فارس ۽ بدھ مت جا ديوتائي نظام مضبوط ٿيا، هر هڪ پنهنجي ديوتا کي مٿانهون ڪرڻ لاءِ پراڻن توحيدي نشانن کي مٽايو.
2. نوڪر شاهي ۽ مندرن جي طاقت: نئون پادرين وارو طبقو عام ماڻهن تي اختيار چاهيو، تنهن ڪري توحيد جهڙي آزاد سوچ ختم ڪئي وئي.
3. مهاڀارت ۽ ويدن جي ايڊيٽنگ: ڪيترن مؤرخن موجب پراڻا لکيت ٻه ڀيرا وڏي پيماني تي ايڊٽ ٿيا— هڪ ڀيرو نندهه دور ۾، ٻي ڀيرو گپت دور ۾.
4. سنڌي لکت جي تباهي: عربي دور کان اڳ ڪيترائي مقامي رڪارڊ باقاعدي ساڙيا ويا ته جيئن نئون حڪومتي نظام پنهنجا ڪتاب مڙهي سگهي.
---
6. صحيح حديث جو تناظر — هر قوم ڏانهن هدايت آئي
نبي ﷺ فرمايو:
“الأنبياء إخوة لأمّات شتى، ودينهم واحد.”
(صحیح بخاري)
انبيا مختلف قومن ڏانهن موڪليا ويا، پر سندن دين هڪ ئي هو — توحيد.
ان مان واضح ٿئي ٿو ته سنڌ لاءِ به ڪو نذير ضرور هو، جنهن جون تعليمون بعد ۾ مغلوطن، ديوتا پرستي ۽ اوتار پرستي جي اونداهي ۾ لڪي ويون.
---
7. گم ٿيل لکتون — ڪهڙا ثبوت موجود آهن؟
آمريڪا ۽ برطانيا جي ميوزيمز ۾ موجود ڪيتريون مهرون سنڌ کان چوري ڪيل آهن، جيڪي توحيدي نشان رکن ٿيون.
قديم سنڌي رسم الخط ۾ ڪجهه لفظ “ايشور، ايڪ، مه” بنيادي وحدانيت ڏيکارين ٿا.
ڪجهه پراڻا “پرمان”، “نرديش” جهڙا متن موجود آهن جن ۾ “سڀني کان مٿاهو هڪ قوت” جو ذڪر ملي ٿو.
---
8. نتيجو — سنڌ جي اصل هدايت جو نقشو ٻيهر ظاهر ٿي رهيو آهي
هن باب جو خلاصو اهو آهي ته:
سنڌ جي اصل روحاني تاريخ توحيد تي ٻڌل هئي.
بعد ۾ سياسي ۽ مذهبي طاقت وارن ان کي مٽائي ڇڏيو.
پر قرآن ۽ حديث جي اصولن مطابق ڪابه قوم بغير هدايت جي ڪڏهن به ڇڏيو ئي نه ويو آهي.
سنڌ جا پراڻا لکتون، مهرون ۽ ثقافتي نشان اڄ به چوي پيا ته واديءِ سنڌ ۾ توحيد جو قديم علم موجود هو — جيڪو بعد ۾ غائب ڪرايو ويو.
تحرير ۽ تحقيق : عبدالرزاق ميمڻ
Log in to Facebook
Log in to Facebook to start sharing and connecting with your friends, family and people you know.
www.facebook.com
1. سنڌ ۾ قديم لکتن جو سوال: اصل صحيفا ڪٿي ويا؟
واديءِ مهراڻ هزارين سالن کان انسانيت جي رهاڻ آهي، پر هڪ سوال هميشه زندهه رهيو:
جيڪي آسماني هدايتون، صحيفا، حڪيمانه حڪمن جا آثار سنڌ ۾ موجود هئا— اهي ڪيئن ۽ ڇو غائب ڪيا ويا؟
هي باب انهن ئي وساري ويل ثبوتن جي ڳولا آهي.
---
2. سنڌ جي آثارن ۾ “توحيد” جا پراڻا نشان
موهن جي دڙي ۾ اُها مهر جنهن ۾ هڪڙو ايڪ-ڪٽ جسم، هڪ مرڪزي طاقت ڏيکاريل — ڪيترن محققن موجب “مونوٿيزم” جو اشارو آهي.
قديم مهرن ۾ ڪو به ديوتا جو نالو ڪونه — جيڪو بعد ۾ ويدن ۾ ظاهر ٿيو.
“اِڪ شاهاڻ” (One Supreme) جهڙا نشان اشارو ڪن ٿا ته سنڌ جا اوائلي ماڻهو يڪاڻي ذات کي مڃيندا هئا.
---
3. قرآن جا حوالا — پراڻن قومن جي هدايت
الله تعاليٰ فرمايو:
“وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ”
— (سورة فاطر 24)
ڪابه قوم اهڙي ناهي جنهن ڏانهن خبردار ڪندڙ نه موڪليو ويو هجي.
ان آيت مطابق سنڌ به هڪ اهڙي قوم هئي جنهن ڏانهن هدايت پهتي هوندي.
مگر ان جا آثار ڇو گم ٿيا؟
---
4. روايتون ــ قديم سنڌ ۾ آيل انبيا جو امڪان
قديم روايتن ۾ ذڪر آهي:
سنڌ جي اوڀر رخ ۾ “حڪيم قومون” رهنديون هيون،
جن وٽ هڪ “روشني وارو ڪتاب” هو،
۽ هو “هڪڙي خالق” جا پوڄاري هئا.
ڪيترا عرب مؤرخ (مثلاً المسعودي، ابن خرداذبه) سنڌ ۾ حنيف عقيدي جي موجودگي جو ذڪر ڪن ٿا.
---
5. اصل صحيفا ڇو ختم ڪيا ويا؟ — تاريخي ڪارڻ
1. عجمي مذهبي دور: جڏهن هند، فارس ۽ بدھ مت جا ديوتائي نظام مضبوط ٿيا، هر هڪ پنهنجي ديوتا کي مٿانهون ڪرڻ لاءِ پراڻن توحيدي نشانن کي مٽايو.
2. نوڪر شاهي ۽ مندرن جي طاقت: نئون پادرين وارو طبقو عام ماڻهن تي اختيار چاهيو، تنهن ڪري توحيد جهڙي آزاد سوچ ختم ڪئي وئي.
3. مهاڀارت ۽ ويدن جي ايڊيٽنگ: ڪيترن مؤرخن موجب پراڻا لکيت ٻه ڀيرا وڏي پيماني تي ايڊٽ ٿيا— هڪ ڀيرو نندهه دور ۾، ٻي ڀيرو گپت دور ۾.
4. سنڌي لکت جي تباهي: عربي دور کان اڳ ڪيترائي مقامي رڪارڊ باقاعدي ساڙيا ويا ته جيئن نئون حڪومتي نظام پنهنجا ڪتاب مڙهي سگهي.
---
6. صحيح حديث جو تناظر — هر قوم ڏانهن هدايت آئي
نبي ﷺ فرمايو:
“الأنبياء إخوة لأمّات شتى، ودينهم واحد.”
(صحیح بخاري)
انبيا مختلف قومن ڏانهن موڪليا ويا، پر سندن دين هڪ ئي هو — توحيد.
ان مان واضح ٿئي ٿو ته سنڌ لاءِ به ڪو نذير ضرور هو، جنهن جون تعليمون بعد ۾ مغلوطن، ديوتا پرستي ۽ اوتار پرستي جي اونداهي ۾ لڪي ويون.
---
7. گم ٿيل لکتون — ڪهڙا ثبوت موجود آهن؟
آمريڪا ۽ برطانيا جي ميوزيمز ۾ موجود ڪيتريون مهرون سنڌ کان چوري ڪيل آهن، جيڪي توحيدي نشان رکن ٿيون.
قديم سنڌي رسم الخط ۾ ڪجهه لفظ “ايشور، ايڪ، مه” بنيادي وحدانيت ڏيکارين ٿا.
ڪجهه پراڻا “پرمان”، “نرديش” جهڙا متن موجود آهن جن ۾ “سڀني کان مٿاهو هڪ قوت” جو ذڪر ملي ٿو.
---
8. نتيجو — سنڌ جي اصل هدايت جو نقشو ٻيهر ظاهر ٿي رهيو آهي
هن باب جو خلاصو اهو آهي ته:
سنڌ جي اصل روحاني تاريخ توحيد تي ٻڌل هئي.
بعد ۾ سياسي ۽ مذهبي طاقت وارن ان کي مٽائي ڇڏيو.
پر قرآن ۽ حديث جي اصولن مطابق ڪابه قوم بغير هدايت جي ڪڏهن به ڇڏيو ئي نه ويو آهي.
سنڌ جا پراڻا لکتون، مهرون ۽ ثقافتي نشان اڄ به چوي پيا ته واديءِ سنڌ ۾ توحيد جو قديم علم موجود هو — جيڪو بعد ۾ غائب ڪرايو ويو.