محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

آمريڪا جو دٻاءُ واقعي به شفاف چونڊن لاءِ آهي؟



سومر 18 جون 2007ع

ملڪ ۾ عدالتي بحران جاري آهي، چيف جسٽس جو فيصل آباد ويندي استقبال به لاهور، ايبٽ آباد يا سنڌ وڃڻ جهڙو ٿيو آهي. ان ۾ ڪو فرق ناهي پيو ۽ حڪومتي مشير جيڪي چئي رهيا هئا ته چئن هفتن بعد معاملو ٿڌو ٿي ويندو، صورتحال هن مهل تائين ان جي ابتڙ ثابت ٿي آهي. ان سڄي بحراني ماحول ۾ آمريڪي وزارتِ خارجه جي ترجمان جو چند ڏينهن اڳ آيل بيان جنهن ۾ هن چيو هو ته صدر جنرل پرويز مشرف آمريڪا سان وردي لاهڻ بابت واعدو ڪيو آهي ۽ کين اميد آهي ته هو واعدو پورو ڪندو. ترجمان اهو به چيو ته اميد آهي ته صدر جنرل پرويز مشرف پاڻ کي ايندڙ مدت لاءِ نين اسيمبلين کان چونڊرائيندو ۽ موجوده اسيمبلين کان پاڻ کي صدر نه چونڊرائيندو. اهڙي بيان سبب ته ايئن معلوم ٿي رهيو هو ته هاڻي آمريڪا پاڪستان ۾ عام چونڊن جي شفاف هئڻ بابت جيڪا دلچسپي وٺي رهيو آهي، ان ۾ شدت ايندي، صدر مشرف تي دٻاءُ وڌندو ۽ ملڪ ۾ جاري بحران ۾ شدت پيدا ٿيندي. پر تازو آمريڪا جي ٽن اعليٰ عملدارن جي اسلام آباد ۾ هڪ ئي وقت موجودگي ۽ پاڪستاني اختيارين سان ملاقاتن کانپوءِ سندن بيان اپوزيشن لاءِ بظاهر يقينن مايوس ڪن آهن ۽ صدر جنرل پرويز مشرف جي لاءِ ڪافي سازگار ۽ سهارو ڏيندڙ آهن. جان ڊي نيگرو پانٽي جڏهن چند مهينا اڳ انٽيليجنس جو ڊائريڪٽر هو، تڏهن بيان ڏنو هئائين ته، پاڪستان القائده ۽ طالبان جو ڳڙهه آهي ۽ پاڪستان کي جنگ ۾ وڌيڪ اپاءَ وٺڻ گهرجن.

ساڳيو همراهه جڏهن هن سال فيبروريءَ ۾ نائب وزير خارجه بنيو، ۽ پهريون دفعو تازو پاڪستان جي دوري تي آيو ته امڪان اهو ئي هو ته پراڻي پچ تي کيڏندو پر سندس لهجو ايترو ته ماٺيڻو هو، جنهن جي توقع ئي نه پئي ڪئي وئي. آمريڪي سينٽرل ڪمانڊ جو ڪمانڊر انچيف جنرل وليم، اسسٽنٽ سيڪريٽري خارجه رچرڊ بائوچر ۽ نائب وزير خارجه نيگرو پانٽي ٽئي الڳ الڳ پاڪستان پهتا ۽ ماضيءَ جي ڀيٽ ۾ مختصر قيام بدران ٽي ٽي ڏينهن رهي پيا. گادي واري شهر جي با خبر حلقن جي دعويٰ آهي ته جڏهن رچرڊ بائوچر آيو ۽ چيف اليڪشن ڪمشنر سان مليو ته هر طرف اهي چوٻول هئا ته هو حڪومت کي ڀاشن ڏيڻ وارو آهي، پر صدر جنرل پرويز مشرف هن سان ملاقات کان انڪار ڪيو. حڪومتي حلقا اهو ٿا چون پيا ته جڏهن رچرڊ بائوچر سان صدر نه مليو ته هن کي مجبورن يا فرمائش تي اهو بيان به ڏيڻو پيو ته آمريڪا لاءِ صدر جا ٻه عهدا ايتري اهميت نٿا رکن، جيترو ايندڙ عام چونڊن جي شفاف بنائڻ جو معاملو اهم آهي. جنهن ڏينهن هن بيان ڏنو، ان ئي شام جو سندس باس نيگرو پانٽي پهتو ۽ ٻئي ڏينهن هن صدر مشرف، آءِ ايس آءِ جي سربراهه، چيئرمين جوائنٽ چيفس آف اسٽاف ڪميٽي جنرل احسان الحق ۽ نائب آرمي چيف جنرل حسن سليم حيات سان به ڌار ڌار ملاقات ڪئي. چون ٿا ته نيگرو پانٽي کي اوچتو خصوصي طور پاڪستان اچڻ لاءِ چيو ويو، ڇو ته صدر مشرف بائوچر سان ملڻ لاءِ انڪار ڪيو هو. ان ڪري سينيئر کي اچڻو پيو. جڏهن هو گڏجي صدر سان مليا ۽ ان بعد پريس ڪانفرنس ڪئي ته ايئن پيو لڳي، ڄڻ آمريڪي نائب وزير خارجه نه، پر بقول هڪ دوست جي ته چوڌري شجاعت بيان ڏئي رهيو آهي. نيگرو پانٽي چيو ته، پاڪستان اسان جو اهم اتحادي ملڪ آهي، صدر مشرف، آءِ ايس آءِ ۽ حڪومت افغانستان ۾ شدت پسنديءَ جي خاتمي لاءِ تمام اعليٰ ڪم رهيا آهن. پاڪستان وڏي قرباني ڏني آهي. فوجي عهدو ڇڏڻ بابت فيصلو صدر جنرل پرويز مشرف حالتن جو جائزو وٺي پاڻ ڪندو. هن اڃا هڪ قدم اڳتي ويندي چيو ته، پاڪستان ۾ ميڊيا وسيع ٿي آهي، آزادي به آهي، انساني حقن جي صورتحال به بهتر آهي. ظاهر آهي ته اهڙا بيان ته چوڌري شجاعت ڏيندو آهي، پر آمريڪي عملدار واتان ٻڌي سڀني کي حيراني ٿي آهي.

آمريڪي عملدار جي ان بيان بابت حڪومتي حلقن ۾ ڪافي خوشي آهي ۽ صدر جنرل پرويز مشرف به سمجهي ٿو ته في الحال بلا ٽري وئي آهي، پر ساڳئي وقت ڪجهه تجزيه ڪار اهو به سوال اٿاري رهيا آهن ته آخر اهڙي ڪهڙي گدڙ سنگي صدر صاحب وٽ آهي، جيڪا ڏسي آمريڪي عملدار پاڻي پاڻي ٿي ويا آهن؟ ڪجهه چون ٿا ته اها آمريڪا جي پراڻي چال آهي ته جڏهن به ڪنهن نان سويلين کان کين پاسيرو ٿيڻو هوندو آهي ته هو ان جي خوب تعريف ڪندا آهن. ان باري ۾ وال اسٽريٽ جنرل (آمريڪي اخبار) ۾ ته هڪ ڀرپور تجزيو به شايع ٿيو آهي ته مارڪوس کان وٺي ضياءُ الحق ۽ پنوشي تائين سڀني سان آمريڪا مقصد ماڻن بعد ايئن ڪيو، جيئن هاڻي هو پاڪستان سان ڪرڻ جو سوچي رهيا آهن. وال اسٽريٽ ۾ اهو به چيو ويو ته اهڙيون حالتون هاڻي پاڪستان ۾ به پيدا ٿي رهيون آهن، جن حالتن ۾ آمريڪا ڪنهن ملڪ اندر تبديلي چاهيندو آهي. وال اسٽريٽ جو تجزيو پنهنجي جاءِ تي، پر جيڪڏهن ضياءُ الحق ۽ نواز شريف جي دور جي پڄاڻين جو اسين جائزو وٺون ته انهن ٻنهي معاملن ۾ اها راءِ ڪافي فٽ ٿئي ٿي.

جيڪي تجزيه ڪار اهو سوال اٿاري رهيا آهن ته آخر صدر صاحب اوچتو آمريڪي عملدارن کي ڪيئن پنهنجي حق ۾ بيان ڏيڻ تي مجبور ڪيو، تن جو خدشو آهي ته ٿي سگهي ٿو ته صدر جنرل پرويز مشرف ان لاءِ تمام وڏي قيمت چڪائي هجي. جيڪا اصل ۽ حقيقي معنيٰ ۾ طالبان مخالف حڪمت عملي، جنهن ۾ ملا عمر جي گرفتاريءَ کان وٺي ڪجهه به ممڪن ٿي سگهي ٿو. اها راءِ رکندڙ چون ٿا ته جيڪڏهن سڀاڻي ملا عمر جي گرفتاري ۽ کيس آمريڪا حوالي ڪرڻ جي ڪا خبر اچي ته حيران نه ٿيڻ گهرجي. جيڪڏهن ايئن آهي ته پوءِ اهو پاڪستان جي مفاد ۾ آهي يا نه ان جو فيصلو ”ذميوار قوتون“ پاڻ ڪنديون. ڪجهه مبصرن جي راءِ آهي ته صدر جنرل پرويز مشرف آمريڪا سان وردي لاهڻ، پاڻ کي نين اسيمبلين مان چونڊرائڻ ۽ بينظير ڀٽو جي پارٽيءَ سان اقتدار ۾ ڀائيواري ڪرڻ تي راضپو ظاهر ڪيو آهي ۽ بظاهر کيس موجوده بحراني ڪيفيت ۾ ٽيڪو وٺرائڻ لاءِ آمريڪي عملدارن سندس حق ۾ بيان ڏنا آهن. رچرڊ بائوچر، جنهن جي ايجنڊا تي بينظير ڀٽو سان ملاقات به سرفهرست آهي، ڏسجي ته هو ساڻس ڪڏهن ٿو ملي ۽ ان جو نتيجو ڇا ٿو نڪري؟جيڪڏهن انهن ٻنهي راين کي به اسين ملائي ڏسون ته به نتيجو اهو ٿو نظر اچي ته مستقبل جي سياسي سيٽ اپ ۾ صدر جو اقتدار تي رکيل شڪنجو ڪمزور ٿيندو ۽ ڪردار به محدود ٿيندو پيو وڃي.

جيڪڏهن ايئن نه هجي ها ته صدر جا خاص ماڻهو، جيڪي ٻه منٽ ملي فوٽو گڏ ڪڍرائي ڊرائنگ روم ۾ هڻي رهيا هئا، اهي به هاڻي کانئنس ڪنارو ڪندي ۽ مٿس تنقيد ڪندي نظر اچي رهيا آهن. سابق وزير اعظم مير ظفر الله جمالي هجي يا سيد مشاهد حسين، ڪبير علي واسطي هجي يا ليفٽيننٽ جنرل (ر) مجيد ملڪ، انهن جا تازو آيل بيان جتي حڪمران مسلم ليگ جي رڌڻي ۾ رولي جو واضح ثبوت فراهم ڪري رهيا آهن ته ساڳئي وقت موجوده صورتحال ۾ صدر لاءِ به سٺو سنئوڻ ناهن. هڪ پاسي صدر جي مسلم ليگ جي سرڪرده ليڊرن جا اهي حال آهن ته ٻئي پاسي ان جماعت جي لاتعداد ايم اين ايز مسلم ليگ نواز ۽ پيپلز پارٽيءَ جي قيادت کي سفارشون ڪرائي ايندڙ چونڊن ۾ ٽڪيٽ وٺڻ لاءِ آتا آهن. هن مهل تائين جيترن ماڻهن پي پي ۽ نواز ليگ سان رابطا ڪيا آهن، انهن جي جيڪڏهن لسٽ شايع ٿئي ته گهڻن کي دل جو دورو پئجي سگهي ٿو. مسلم ليگ (ق) جي ٻيهر اقتدار ۾ اچڻ ته پري جي ڳالهه آهي، پر جيڪا صورتحال آهي، ان ۾ شايد ٽڪيٽ وٺڻ لاءِ به گهٽ ماڻهو رابطو ڪن.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

لنڊن اي پي سي ۽ مستقبل جو سياسي سيٽ اپ!



سومر 2 جولاءِ 2007ع

لنڊن آل پارٽيز ڪانفرنس جون تياريون آخري مرحلي ۾ آهن ۽ مسلم ليگ نواز جي ميزباني ۾ 3 جولاءِ تي رٿيل ڪانفرنس ۾ ڪجهه ليڊر پهچي ويا آهن، جڏهن ته باقي ڪجهه سڀاڻي تائين پهچي ويندا. ممتاز ڀٽو، قادر مگسي ۽ رسول بخش پليجو به ڪانفرنس ۾ شرڪت لاءِ آيا آهن ۽ اميد ڪئي پئي وڃي ته شايد لنڊن ڪانفرنس پاڪستان جي سياسي مستقبل جي حوالي سان اهم فيصلن ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويندي. ڪانفرنس جي مثبت نتيجن جي اميد جي باوجود به ڪجهه خدشا اڃا موجود آهن ۽ بقول عمران خان جي ته پيپلز پارٽي وچٿرو موقف اختيار ڪري رهي آهي ۽ واضح اعلان کان لنوائي پئي.

عمران خان سميت مختلف سياسي ڌرين جي اڳواڻن جا خدشا پنهنجي جاءِ تي، پر اها به حقيقت آهي ته 11 سال اقتدار کان پري رهندڙ پيپلز پارٽيءَ جو مستقبل جي سياسي سيٽ اپ ۾ جيترو حصو آهي، اوترو شايد ڪنهن ٻي جماعت جو نه هجي ۽ پيپلز پارٽيءَ وارا ان مفاد ۽ مقصد کي نظر ۾ رکندي ئي ڪو فيصلو ڪندا. لنڊن ۾ اڄڪلهه موسم ڪافي خوشگوار آهي. هڪ هفتي جي قيام دوران مختلف شهرن گهمڻ جو به اتفاق ٿيو. اسڪاٽ لينڊ جي خوبصورت ۽ حسين وادين ۽ انگلينڊ جي خوبصورت ضلعي Lake District ۾ به حسين ترين منظر ڏٺا. ان باري ۾ تفصيلي احوال بعد ۾ اوهان سان شيئر ڪبو، پر هتي صرف ٿيندڙ وڏي سياسي event يعني آل پارٽيز ڪانفرنس بابت جائزو وٺون ٿا.

آل پارٽيز، جنهن کي لنڊن ۾ ڪجهه دوست سياسي ٿيٽر قرار ڏئي رهيا آهن، ان ۾ ڇا ٿو ٿئي؟ اهو ته 2 ڏينهن بعد ڪانفرنس جي پڌرنامي سان ئي پتو پوندو، پر امڪانات طور چيو پيو وڃي ته ان ۾ توڙي جو ڌرين ۾ اتفاق راءِ ٿئي يا نه به ٿئي، پر ان جا سڌي طرح پاڪستان جي سياسي مستقبل ۽ سيٽ اپ تي ضرور اثر پوندا ۽ ڪافي معاملا به واضح ٿيندا.

آل پارٽيز ڪانفرنس جو مک مقصد هڪ اهو به بيان ڪيو پيو وڃي ته ان ۾ سمورين سياسي ڌرين کي اهو طئي ڪرڻو آهي ته جيڪڏهن صدر جنرل پرويز مشرف پاڻ کي ٻيهر موجوده اسيمبلين مان چونڊرائي ٿو ته ان ۾ مخالف ڌر جون پارٽيون ڪهڙي گڏيل حڪمت عملي اختيار ڪن؟

اي پي سي، جيڪا ڪافي مهينن کان رولڙي جو شڪار رهي آهي، نيٺ اها هاڻي ٿي رهي آهي. جنهن ۾ پيپلز پارٽيءَ جي سربراهه بينظير ڀٽو شريڪ ڪو نه ٿيندي، پر سندس پارٽيءَ جو وفد شرڪت ڪندو. ان ڪانفرنس ۾ مذهبي جماعتن جي اتحاد متحده مجلس عمل جي قيادت به شريڪ ٿي رهي آهي. مولانا فضل الرحمان ۽ بينظير ڀٽو، جيڪي ماضيءَ جا اتحادي رهيا آهن، انهن ۾ اڄڪلهه بيان بازي واري جنگ ته بظاهر نظر اچي رهي آهي، پر پوءِ به گهڻا ماڻهو چون ٿا ته هو مستقبل جا اتحادي به ٿي سگهن ٿا.

بينظير ڀٽو جي ان موقف سان سياسي سوچ رکندڙ ڪافي ماڻهو متفق آهن ته جيڪڏهن اڃان به متحده مجلس عمل کي اپوزيشن جو ڪردار ادا ڪرڻو آهي ۽ هو اي آر ڊي سان گڏجي مشرف مخالف گرينڊ الائنس ٺاهڻ چاهين ٿا ته گهٽ ۾ گهٽ بلوچستان حڪومت کان علحدگي اختيار ڪن ۽ حڪمران مسلم ليگ جي بغل مان نڪري اچن. محترمه اهو به چيو ته جيڪڏهن ايم ايم اي وارا بلوچستان حڪومت کان ڌار ٿين ته هوءَ ساڻن گڏجي ويهڻ لاءِ تيار آهي. سندس ان سياسي بيان جو جواب به مولانا فضل الرحمان کيس سياسي نموني ئي ڏنو ته اڳ ۾ محترمه اي پي سي ۾ شرڪت جو اعلان ڪري ته هو بلوچستان حڪومت کان ڌار ٿي ويندا. ٻئي هڪ ٻئي سان سياست ڀلي ڪن، پر هو اهو ڄاڻن ٿا ته شايد سڀاڻي هو ٻئي ڄڻا هڪ ٻئي جي ضرورت ٿي پون.

لنڊن ڪانفرنس ۾ پيپلز پارٽي ۽ مولانا فضل الرحمان جي اختلافِ راءِ وارا معاملا هڪ پاسي اهو اشارو ڪري رهيا آهن ته هتي هم آهنگي ناهي، ڀلي پوءِ هو گڏجي هڪ پليٽ فارم تي ڇو نه ويهن، پر هنن ۾ مختلف اختلافي معاملن تي هم آهنگي پيدا ٿيڻ مشڪل آهي.

پيپلز پارٽي جيڪا صدر جنرل پرويز مشرف جي سموري حڪومتي دور ۾ ساڻس ڳالهيون ڪندي رهي آهي ۽ پوءِ به ڪنهن ڊيل تي پهچي ناهي سگهي، هاڻي ان لاءِ به اهو ٽيسٽ ڪيس آهي ته اها اڃان به حڪمرانن جي رعايتن واري لالي پاپ جي اوسئيڙي ۾ رهي ٿي يا گڏيل مخالف ڌر سان هڪ ٿي بيهي ٿي.

لنڊن ۾ پاڪستان جي سياست سان لاڳاپيل حلقن ۾ اهو چيو پيو وڃي ته لنڊن ڪانفرنس پيپلز پارٽيءَ لاءِ هڪ ”لٽمس ٽيسٽ“ ثابت ٿيندي. هنن موجب جيڪڏهن مخالف ڌر جي اها وڏي جماعت اي پي سي جي پڌرنامي ۾ ڪا ڳڙٻڙ ڪري ٿي ۽ حڪومت مخالف موقف اختيار نٿي ڪري ته اها علامت هن جي حڪومت سان ڊيل جو واضح اشارو هوندو. اهڙي راءِ رکندڙن جو چوڻ آهي ته جيڪڏهن پيپلز پارٽي جو معاملو اندروني طور تي صدر مشرف سان طئي نه ٿيو هوندو ته اها شايد اپوزيشن سان گڏ بيهي رهي، ڇو ته اهڙي ماحول ۾ جڏهن اليڪشن مٿان هجي ته هو پاڻ کي اڪيلو ڪري نه سگهندي. ٻي ڳالهه ته اليڪشن ۾ بيهڻ دوران جڏهن اها جنرل مشرف جي مخالفت ڪندي مخالف ڌر سان سهمت ٿيندي ته ان جي موٽ ۾ ووٽر به ان ڏانهن وڌيڪ ڇڪبو.

ڪجهه مبصرن جو خيال آهي ته جيڪڏهن پيپلزپارٽيءَ جا معاملا جنرل پرويز مشرف سان طئي نه ٿيا هوندا تڏهن به اهي پارليامينٽ مان صدر جي ٻيهر چونڊ جي صورت ۾ استعيفيٰ جو خطرو نه کڻندا. اهڙيءَ راءِ رکندڙ چون ٿا ته جيڪڏهن صدر جي ٻيهر چونڊ واري مرحلي ۾ اپوزيشن استعيفيٰ جو فيصلو ڪري به ڇڏي ته ان تي عمل پيرا نه رڳو نواز ليگ نه ڪندي، پر ايم ايم اي جا اڌ کان وڌيڪ (فضل الرحمان جا حامي) ايم اين ايز به استعيفيٰ نه ڏيندا، ڇو ته اپوزيشن جي استعيفيٰ واري صورت ۾ صدر پرويز مشرف ايمرجنسي هڻي اسيمبلين جي مدت ۾ هڪ سال جي واڌ آڻي خالي ٿيل سيٽن تي ننڍي چونڊ ڪرائڻ جو آپشن استعمال ڪري سگهي ٿو. جيڪڏهن ايئن ٿئي ٿو ته يقينن ان صورت ۾ پيپلز پارٽي ۽ ايم ايم اي لاءِ سال ڏيڍ جي عرصي ۾ ننڍي چونڊ ۽ ان کان پوءِ وري عام چونڊ جو خرچ برداشت ڪرڻ ڏکي ڳالهه ٿيندي ۽ اهڙي ماحول ۾ سندس جماعت ۾ ڀڃ داهه ٿي سگهي ٿي.

لنڊن ۾ جتي اي پي سي ٿي رهي آهي، اتي گڏو گڏ پيپلز پارٽي پاران ايندڙ چونڊ لاءِ ايم اين ايز ۽ ايم پي ايز ۾ ٽڪيٽون ورهائڻ بابت اجلاس به رٿيل آهي. شايد جولاءِ ۾ اسيمبليون ٽوڙڻ واري افواهن ۽ جلد اليڪشن ٿيڻ جي امڪان جي پيش نظر پيپلز پارٽي ٻين سياسي جماعتن جي ڀيٽ ۾ ٽڪيٽون ورهائڻ جو عمل اڳ ۾ شروع ڪيو آهي. ظاهر آهي ته ان سان پارٽيءَ اندر سرگرمي وڌي آهي، هرڪو سرگرم لڳو پيو آهي، پر جيڪڏهن صدر جنرل پرويز مشرف ملڪي حالتن کي خاطر ۾ نه آڻيندي پاڻ کي موجوده اسيمبلين مان صدر چونڊرائي ٿو ۽ ملڪ ۾ ايمرجنسي لاڳو ڪري ٿو ته پوءِ پيپلز پارٽيءَ جي ٽڪيٽ وٺندڙ جيڪي خرچ ڪري رهيا آهن، اهي خرچ ئي ٻڏي ويندا. ڇو ته ڪافي اميدوار دُبئي وڃڻ سان گڏ پنهنجي حق ۾ لابنگ ڪرڻ تي وڏو خرچ ڪري چڪا آهن ۽ ڏينهن رات سرگرمين ۾ مصروف آهن، اپوزيشن جي وڏي سياست جماعت جو ايم ايم اي سان ٽڪراءَ واري ماحول ۾ ٿيندڙ ڪانفرنس ڪيتري ڪارائتي ٿئي ٿي، ۽ ان جو پڌرنامو ڪهڙو ٿو ظاهر ٿئي؟ سو ايندڙ 2 ڏينهن ۾ واضح ٿي ويندو.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

لال مسجد وارو ”لانگ پلي“ ۽ حڪومتي حيلا بهانا



اڱارو 10 جولاءِ 2007ع

وفاقي گاديءَ واري شهر اسلام آباد جي وچ ۾ واقع لال مسجد جو ”لانگ پلي“ هڪ هفتو جاري رهڻ بعد تقريبن پڄاڻيءَ تي پهتو آهي. طاقت جي زور تي اسلامي قانون نافذ ڪندڙ لال مسجد برگيڊ جو معاملو هونئن ته ڪافي وقت کان هلي رهيو هو، پر گذريل ستن ڏينهن کان پاڪستان سميت پوري دنيا ۾ ٽاپ لائين بنيو رهيو.

اسلام آباد جي سياسي حلقن ۾ اڪثر مبصر هن معاملي کي ”ٽوپي ڊرامو“ قرار ڏئي رهيا آهن ۽ سندن خيال ۾، ڄڻ ته حڪومت جي اهم ادارن اهو معاملو هٿ سان پيدا ڪيو آهي. اهڙي راءِ رکندڙن جو چوڻ آهي ته جهڙي طرح ملڪ جي ٻن صوبن ۾ سيلاب آيو، هزارين ماڻهو متاثر ٿيا ۽ لاتعداد زندگيون ضايع ٿي ويون، پر ايڏي تباهي اچڻ، وسنديون ويران ٿيڻ باوجود ان سڄي وقت ۾ حڪومت متاثر ماڻهن جي ڪا به مناسب واهر نه ڪئي، ۽ حڪومتي امدادي ڪارروايون بنهه ناڪافي رهيون. حڪومت کي ان ڪوتاهيءَ سبب عوام ۽ اپوزيشن طرفان شديد تنقيد جو نشانو بڻجڻ جو خوف ۽ خدشو هو، ان ڪري ئي حڪمرانن ان تان ڌيان هٽائڻ لاءِ اهو ”ڊرامو“ ڪيو. انهن مبصرن جو اهو به چوڻ آهي ته اهو سڀ ڪجهه ان لاءِ به ڪيو ويو ته جيئن چيف جسٽس واري ڪيس ۽ مسلم ليگ (ن) پاران لنڊن ۾ گهرايل ڪل جماعتي ڪانفرنس تان به ڌيان هٽيل رهي. باوجود ان جي ته حڪومت ان جي سختيءَ سان ترديد ڪري رهي آهي، پر ڪافي تجزيه ڪار ان معاملي کي ڌيان هٽائڻ واري تناظر ۾ ئي ڏسي رهيا آهن.

جيڪڏهن واقعي به ائين آهي، ته پوءِ جيõ6 جي چئن سب سيڪٽرز ۾ رهندڙ انهن هزارين خاندانن، جن ڪرفيو سبب سڄو هفتو عذاب ۾ گذاريو، گئس، بجلي ۽ خوراڪ جهڙين بنيادي ضروريات کان محروم رهيا، انهن ۾ ڪيترائي خاندان اهڙا به آهن، جن جي ٻارن کي کير به نه مليو آهي، علائقو بارود جي بوءِ جي ڀاڪرن ۾ رهيو، انهن ماڻهن جيڪا اذيت ۽ عذاب ڀوڳيو، ان جو ازالو ڪيئن ٿيندو؟ توڙي جو آپريشن واري معاملي تي حڪومت ڪاميابيءَ جون دعوائون ڪري رهي آهي، پر رينجرز جي ان سپاهي ۽ ڪرنل جو ڇا ٿيندو، جن جي زندگين جا ڏيئا اجهامي ويا. ٻئي پاسي بقول عبدالرشيد غازي ته، ان آپريشن ۾ 30 ڇوڪريون ۽ 22 طالب ماريا ويا آهن. اسلام آباد جي اڪثر مبصرن جي راءِ پنهنجي جاءِ تي، پر حڪومت جي اڃا به دعويٰ آهي ته فوري آپريشن ان ڪري نه پيو ڪيو وڃي، ته جيئن جاني نقصان گهٽ کان گهٽ ٿئي. اڪثر وزير اهو چئي رهيا آهن ته غازي عبدالرشيد سان ڪابه ”بارگيننگ“ نه ٿيندي، هو چاهين ٿا ته مولانا مسجد ۽ مدرسي ۾ موجود پنهنجن سمورن ساٿين سميت حڪومت آڏو هٿيار ڦٽا ڪري.

حڪومت جي ان دعويٰ ۾ ڪيتري صداقت آهي، ان باري ۾ ڏينهن ٻن ۾ صورتحال واضح ٿي ويندي، پر ساڳئي وقت اهو سوال به اڀري ٿو ته جيڪڏهن حڪومت کي واقعي به انساني زندگين جو خيال آهي ته پوءِ ڌاڙيلن خلاف آپريشن جي نالي ۾ سنڌ اندر جيڪي ماڻهو ماريا وڃن ٿا، ان وقت انساني همدرديءَ جو اهو جذبو ڇو نٿو بيدار ٿئي؟ وزيرستان ۾ مدرسن ۽ گهرن ۾ مارجي ويل معصوم ٻارڙن ۽ عورتن جو احساس کين ڇو نه ٿيو؟ حڪومت جو ڪو بااختيار ماڻهو ڇا اهو ٻڌائي سگهي ٿو ته اڪبر خان بگٽي ۽ نواب مري جي حامين خلاف ڪارروائيءَ وقت حڪومت جو اهو جذبو ڇو نه جاڳيو، جڏهن بلوچستان جي پهاڙن ۾ مسڪين ماڻهن جا لاش سڙندا، ڳرندا ۽ ڳجهن جو کاڄ ٿيندا رهيا هئا؟

هي سٽون لکڻ تائين لال مسجد جو ”ڊرامو“ جاري هو. سپريم ڪورٽ جي حڪم تي جتي اسلام آباد جو سيشن جج لال مسجد ويو، اُتي ايڌي صاحب به ٻارڙن کي وٺڻ لاءِ لال مسجد پهچڻ جي ڪوشش ۾ هو. چوڌري شجاعت حسين عالمن جي وفد سان گڏ مدرسي ۾ طالبن کي ٻاهر اچڻ لاءِ اعلان ڪندو رهيو. حڪومت ۽ لال مسجد جي نمائندي ۾ ڳالهين تي اتفاق ته ڪيو ويو پر ڳالهيون شروع ڪو نه ٿي سگهيون هيون. غازي صاحب جي خواهش هئي ته سرڪاري وفد لال مسجد اندر اچي پر وفد جي ڪجهه ميمبرن کي خدشو هو ته ٿي سگهي ٿو ته متان شدت پسند کٿابي ڳالهين جي ناڪاميءَ جي صورت ۾ کين يرغمال بنائي وٺن.

مولانا عبدالرشيد غازي ۽ سندس خاندان بابت، پڙهندڙن کي ڪافي ڄاڻ اخبارن مان حاصل ٿي چڪي هوندي، هتي اهو اضافو به ڪندو هلجي ته هي خطيب برادران ذات جا مزاري آهن ۽ راڄنپور ضلعي سان سندن تعلق آهي. سندن والد مولانا عبدالله 60ع واري ڏهاڪي جي آخر ۾ قبائلي جهيڙي کان تنگ ٿي اسلام آباد آيو. سندس وڏو پٽ عبدالعزيز ته ڪوهاٽي بازار جي مدرسي ۾ پڙهي عالم بڻيو، پر عبدالرشيد غازي مدرسي مان ڀڄي ويو ۽ انگريزي تعليم پرايائين. هن قائد اعظم يونيورسٽي مان ماسٽرز ڪئي ۽ سرڪاري ملازمت اختيار ڪئي. سندس دوستن موجب، شروع ۾ مولانا عبدالرشيد غازي سخت گير مذهبي سوچ رکندڙ نه هو، لبرل هو. جڏهن افغانستان ۾ سوويت يونين کي شڪست ڏيڻ لاءِ آمريڪا بهادر ڊالرز جون ٻوريون کڻي اچي جهاد شروع ڪرايو ته ان ۾ مولانا عبدالله (مرحوم) جو به بخت جاڳيو ۽ سندس مدرسو مجاهد پيدا ڪرڻ جو اهم ذريعو بڻجي ويو. ان جهاد جي مند ۾ غازي عبدالرشيد کي به افغانستان وڃڻ جو شوق ٿيو، ۽ جڏهن مولانا عبدالرشيد افغانستان مان زندهه سلامت واپس موٽي آيو ته پوءِ غازي سڏائڻ شروع ڪيائين.

اها ڳالهه به عالم آشڪار آهي ته جهاد وارن ڏينهن کان وٺي هڪ اهم حساس اداري سان مولانا عبدالله (مرحوم) جا تعلقات رهيا، بعد ۾ اهو به الزام هنيو ويو ته ڪشمير ڏانهن به هنن جي مدرسي مان ڪافي مجاهد ويا. جڏهن آمريڪا ۾ ورلڊ ٽريڊ سينٽر ڪيرائڻ جو واقعو ٿيو ته آمريڪا وري افغانستان ۾ طالبان حڪومت ختم ڪرڻ لاءِ حملو ڪيو ۽ چيو ته طالبان سان گڏ القاعده کي به ختم ڪيو ويندو. هيستائين ان ڳالهه کي 7 سال ٿي ويا آهن، اڄ تائين نه القاعده ختم ٿي سگهي آهي ۽ نه وري طالبان. آمريڪا جي نئين پاليسي جي نتيجي ۾ هتي به صورتحال بدلي ۽ پاڪستان 2004ع کان ڀارت بدران پنهنجي مستقبل جي سياسي سيڙپڪاري افغان بارڊر تي ڪرڻ شروع ڪئي. ظاهر آهي ته نئين پاليسي ۾ ڪشمير جهاد حڪومت ممنوع قرار ڏنو ۽ افغانستان ۾ طالبان سان گڏجڻ بدران انهن خلاف ڪارروائي ڪرڻي پئي. اها جنگ اڃا جاري آهي ۽ ان بدليل پاڪستاني پاليسي ۾ جهاد جا هيراڪ همراهه پريشان ٿيا. ان سڄي ماحول ۾ لال مسجد جو اهم ڪردار رهيو ۽ هاڻي هنن جي بظاهر گهرج گهٽ نظر اچي رهي آهي. جيتوڻيڪ هي سٽون لکڻ تائين باضابطه طور لال مسجد ڊرامي جو ڊراپ سين ناهي ٿيو پر حڪومت جنهن نموني ڳالهين جو سلسلو شروع ڪيو آهي، ان مان لڳي ٿو ته ڌريون Face saving ڳولي رهيون آهن.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

ڇا ايمرجنسيءَ کان به وڏي خبر اچڻ واري آهي؟



جمع 10 آگسٽ 2007ع

اربع ۽ خميس جي وچ واري سڄي رات ايمرجنسي لاڳو ٿيڻ جون ڳالهيون هلنديون رهيون ۽ ايتريون ڳالهيون هلڻ باوجود حڪومت ترديد ۽ تصديق جي وچ ۾ ٽنگيل رهي، نيٺ ٻئي ڏينهن تي حڪومت کي واضح نموني اهو چوڻو پيو ته ”ايمرجنسي لڳائڻ جو ڪو ارادو ڪونهي.“ ملڪ ۾ ايمرجنسي لڳائڻ جا هلڪا هلڪا افواهه ته گهڻي وقت کان هلندا رهيا، پر نيٺ به اربع واري رات ايمرجنسيءَ واري ڳالهه ايترو زور ڇو ورتو، جو سموري ملڪي ميڊيا پنهنجن ذريعن جي حوالي سان ان ڳالهه تي متفق ٿي وئي ته رات جو ڪنهن به وقت جنرل پرويز مشرف ايمرجنسي لڳائڻ جو اعلان ڪري ڇڏيندو. ميڊيا کي پنهنجن ذريعن تي ايترو ته اعتبار هو، جو هڪڙي انگريزي اخبار ”ڊيلي ٽائيمز“ ته پنهنجي ليڊ اسٽوري ۾ لفظ ئي ٽي ڏنا ته، ”ميري عزيز هم وطنو“ ۽ فرنٽ پيج تي جنرل مشرف جي تصوير به ٽيليويزن تي خطاب واري ڏني، جنهن جي پويان قائد اعظم جي تصوير لڳل هئي. ميڊيا ۽ ميڊيا تي اعتبار ڪندڙن کي سئو سيڪڙو پڪ هئي ته جڏهن صبح جو ماڻهو ننڊ مان اٿندا ته ”ميري عزيز هم وطنو“ ٿي چڪو هوندو.

هاڻي جڏهن سرڪاري طور تي ايمرجنسي نه لڳائڻ جو اعلان ٿي چڪو آهي، تڏهن اهو سوال جنم ٿو وٺي ته جيڪڏهن اها فقط پروپيگنڊا هئي ته اهڙي پروپيگنڊا جو مقصد ڇا هو، ۽ جيڪڏهن پروپيگنڊا نه هئي، ۽ بقول اعتزاز حسين جي ته، ”ايمرجنسي واري حڪم تي صدر صحيح ڪري ڇڏي آهي.“ ته پوءِ ان صحيح ٿيل حڪم نامي جو باضابطه اعلان ڇو نه ٿيو؟ ڇا ان جو سبب ڪونڊو ليزا پاران جنرل مشرف سان فون تي ڳالهائڻ هو، يا ايمرجنسي لاڳو ئي نه ٿيڻي هئي، بس سرڪاري مشينري کي اهڙي ڳالهه ميڊيا تي ڇڏڻي هئي؟

هڪڙا ماڻهو اهو ٿا سمجهن ته سرڪار کي ايمرجنسي لڳائڻي ئي نه هئي، بس هن سياسي مارڪيٽ ۾ ايمرجنسي وارو خوف ڇڏڻ پئي چاهيو. ان جو سبب اهو ڄاڻايو پيو وڃي ته جيئن ته هن مهل جنرل مشرف جون بينظير ڀٽو سميت جن مختلف ڌرين سان ڳالهيون هلن پيون، دراصل انهن ڌرين سان پنهنجي بارگيننگ پوزيشن بهتر ڪرڻ لاءِ جنرل مشرف جي پروپيگنڊا ٽيم اهڙي ڳالهه مارڪيٽ ۾ اڇلائي ته جيئن هو سمجهي وٺن ته جيڪڏهن انهن ساڻس ڪو ٺاهه نه ڪيو ته وٽس ايمرجنسيءَ جو آپشن به آهي. ان ڳالهه جو اندازو اوهان ان مان به هڻي سگهو ٿا، جو ڪجهه ڏينهن کان بينظير ڀٽو جا بيان پيا اچن ته جيڪڏهن جنرل مشرف تي وڌيڪ دٻاءُ وڌو ويو ته هو مارشل لا هڻي سگهي ٿو.

ان صورتحال جي بنياد تي ماڻهو چون ٿا ته ايمرجنسي لڳڻي نه هئي، پر اهو سياسي ڌرين کي خوف ڏياريو ويو آهي ته جيڪڏهن انهن جنرل مشرف خلاف وڌيڪ حڪمتِ عمليون ٺاهيون ته پوءِ هن وٽ ايمرجنسيءَ جو ڪارڊ به موجود آهي.

هن سڄي قصي ۾ آيل هڪ ٻيو حڪومتي بيان به ڏاڍو حيران ڪندڙ آهي، اهو بيان هي ته، ”ايمرجنسيءَ جون ڳالهيون اهي پکيڙي رهيا آهن، جن صدر کي چيف جسٽس خلاف ريفرنس موڪلڻ جو مشورو ڏنو هو.“ هتي اها ڳالهه ذهن ۾ رکڻ گهرجي ته صدر صاحب کي ريفنرس موڪلڻ جو مشورو ڪنهن ٻئي نه، پر خود وزير اعظم ۽ قائد ليگ وارن ئي ڏنو هو. هاڻي سوال ٿو پيدا ٿئي ته ڀلا حڪومت ۾ ويٺل قائد ليگ وارا خود صدر صاحب کان پڇڻ کان سواءِ اهڙي پروپيگندا ڇو ڪرائيندا؟ جيئن ته هتان جي سياست سميت هر شيءِ غير يقينيءَ جو شڪار رهي آهي، ان ڪري ايمرجنسيءَ واري پروپيگنڊا جي سبب بابت ڪا حتمي راءِ نٿي ڏئي سگهجي ته اوچتو ان جي شروعات ڇو ٿي؟ باقي حڪومتي ماڻهن پاران مٿي ذڪر ڪيل حيران ڪندڙ بيان جو جيڪڏهن جائزو وٺبو ته ان جو سبب اهو ٿو نظر اچي ته، ممڪن آهي واقعي به اها ڳالهه قائد ليگ وارن ئي هلائي هجي. اهو ان ڪري، ڇاڪاڻ جو قائد ليگ وارن کي اها ته خبر آهي ته جيڪڏهن جنرل مشرف پيپلز پارٽيءَ وارن سان ٺهي ويو ته پوءِ قائد ليگ جو پتو ڪٽجي ويندو.

قائد ليگ جا اهي ماڻهو، جيڪي ڄاڻن ٿا ته اهي هن مهل جيڪڏهن ميدان ۾ آهن ته فقط ان ڪري، جو ٻي ڪا پارٽي صدر جي حمايت نٿي ڪري، ۽ جيڪڏهن صدر کي پنهنجي حمايت لاءِ پ پ جهڙي پارٽي ملي وئي ته پوءِ سندن گهڻي ضرورت نه رهندي، نه ئي اهميت رهندي. هن مهل قائد ليگ ۾ ٻن قسمن جا ماڻهو موجود آهن، هڪڙا اهي، جيڪي سمجهن ٿا ته هنن جو هجڻ ان ڪري آهي، ڇاڪاڻ جو صدر مشرف موجود آهي، يعني صدر آهي ته پوءِ پيپلز پارٽي سان ان جو ٺاهه ٿئي، يا ڪنهن ٻي پارٽيءَ سان هو موجود ئي رهندا. ٻيا ماڻهو اهي آهن، جيڪي سمجهن ٿا ته جنرل مشرف سان ڪنهن ٻي پارٽيءَ جو ٺاهه ٿيڻ کان پوءِ هو نه صدر جا ماڻهو رهندا، ۽ نه پاور ۾ رهندا، ان ڪري انهن جي اها ڪوشش آهي ته ملڪ ۾ ڀلي ايمرجنسي لڳي يا مارشل لا لڳي، پر صدر جو ڪنهن به قيمت تي پيپلز پارٽيءَ سان ٺاهه نه ٿئي.

اصل ۾ قائد ليگ جا ڪجهه ماڻهو توڙي حڪومت ٻيا اتحادي جنرل مشرف وٽ اهڙن آپشنز جو ذڪر ڪندا رهيا آهن، ايئن ئي جيئن جڏهن صدر مشرف جي وردي لاهڻ وارا ڏينهن ويجهو آيا هئا ته پيٽرياٽ وارن ساڻس ملاقات ڪري کيس وردي نه لاهڻ جو مشورو ڏنو هو.

پر اهي ڏينهن ۽ هاڻوڪن ڏينهن ۾ وڏو فرق آهي. ان وقت جنرل مشرف نه اندروني طور تي ايترن مسئلن ۾ ڦاٿل هو، ۽ نه وري بيروني طور تي ان جي مٿان ڪو گهڻو دٻاءُ هو، بلڪه بيروني طور تي کيس ورديءَ ۾ رهڻ جو ڄڻ ته آشيرواد مليل هو. هن مهل کيس ايمرجنسي لڳائڻ لاءِ ته ڪو آشيرواد آهي ڪونهي، پر ماڳهين وردي لاهڻ جو به مٿس ڪنهن حد تائين بيروني دٻاءُ آهي، ان ڪري هن لاءِ ايمرجنسي لڳائڻ ايترو سولو ڪم ناهي.

جيستائين جنرل مشرف سان ڪونڊو ليزا جي رابطي جي ڳالهه آهي ته ان امڪان کي به رد نٿو ڪري سگهجي ته ممڪن آهي ايمرجنسي لاڳو ڪرڻ جو طئي ڪيو ويو هجي، پر آمريڪا ايئن نه چاهيندو هجي، ۽ اهڙو نياپو ڪونڊو ليزا صدر مشرف تائين پهچايو هجي. اهو ان ڪري به لڳي ٿو، ڇاڪاڻ جو ڪالهه شام خود آمريڪي صدر بش جو به اهو بيان اچي ويو ته، ”اميد آهي، پاڪستان ۾ شفاف چونڊون ٿينديون.“ ان مان ڪجهه ماڻهو سمجهن ٿا ته خود بيروني قوتون به ان حق ۾ ناهن ته پاڪستان ۾ هنگامي حالتون هجن، ۽ ڪو سياسي سيٽ اپ نه هجي.

پر اهڙي آمريڪي دٻاءَ کي ڪجهه ماڻهو وري اهو به سمجهي رهيا آهن ته آمريڪا جو جنرل مشرف مٿان سياسي سيٽ اپ ۽ شفاف چونڊن لاءِ ان ڪري دٻاءُ سندن حڪمتِ عمليءَ جو حصو آهي، يعني هو پاڪستان اندر جمهوري سيٽ اپ ۾ ايترو سنجيده ناهن، پر فقط جنرل مشرف تي دٻاءُ ٿا وجهن ته جيئن هو سندن فرمائشون وڌيڪ اثرائتي نموني سان پوريون ڪري. ڪجهه به هجي، پر هڪڙي ڳالهه چٽي آهي ته هن مهل جنرل مشرف اندروني ۽ ٻاهرين ٻنهي دٻائن کي منهن ڏئي رهيو آهي، ۽ ڪنهن حد تائين انهن دٻائن کي ٽوڙڻ جي ڪوشش به ڪري رهيو آهي. مثال طور جيئن هن اندروني سياست کي منهن ڏيڻ لاءِ سياسي مارڪيٽ ۾ ايمرجنسي وارو خوف ڇڏيو ويو، تيئن ئي بيروني دٻاءَ کي منهن ڏيڻ لاءِ هڪ لحاظ کان خود آمريڪا سان به اهو چئي پنگو کنيو ويو ته، ”چيني انجنيئرن جي قتل ۾ آمريڪي سي آءِ اي ملوث آهي.“ ڪنهن سرڪاري ماڻهو پاران ان قسم جو انڪشاف ڪرڻ ظاهر آهي ته وڏي سطح جي منظوريءَ کان سواءِ نه ٿيو هوندو. ان کان پوءِ اهي بيان به ايندا رهيا ته هاڻي پاڪستان کي آمريڪا بدران چين، ايران ۽ روس سان ويجهو ٿيڻ کپي.

هي اهڙيون شيون آهن، جيڪي جيڪڏهن ملڪ ۾ ايمرجنسي نه به لڳائين ٿيون، تڏهن به ڪا وڏي خبر ضرور آڻينديون، جيڪا ممڪن آهي ته ايمرجنسيءَ کان به وڏي خبر هجي.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

اقتدار جو ”گيم پلان“ ڪنهن جي حق ۾ ويندو؟



سومر 20 آگسٽ 2007ع

چند هفتا اڳ تائين بظاهر صورتحال محسوس ٿي رهي هئي ته صدر جنرل پرويز مشرف جي مستقبل جو ”گيم پلان“ ڪامياب ٿي ويندو، پر هاڻي سندس منصوبي جي ڪاميابي بحران ۾ پوندي نظر اچي رهي آهي.

ابوظهبي ۾ بينظير ڀٽو ۽ صدر جنرل پرويز مشرف جي ملاقات هاڻي ڪو راز ناهي رهيو، ٻنهي اڳواڻن پنهنجي ساٿين سان ملاقاتن ۾ کلي ڪري ان جو اظهار ڪيو آهي.

صدر جنرل پرويز مشرف جي بينظير سان ملاقات کان پوءِ سندس ئي ٺاهيل پارٽي جي ماڻهن جڏهن سوال اٿاريا ته هن کين اهو چئي ماٺ ڪرايو ته، ”اوهان ئي ته چيو هو ته اپوزيشن کي متحد ٿيڻ ناهي ڏيڻو ۽ اسين ان ۾ ڪامياب ٿي ويا آهيون.“ سندس بقول ”ملڪي مفاد“ ۾ ترقي يافته سوچ رکندڙ ڌرين سان گڏجي حڪومت ٺاهي انتها پسندن کي منهن ڏيڻو آهي.

مشرف-بينظير ملاقات جي وڌ کان وڌ معلومات رکڻ جي دعويدارن جو چوڻ آهي ته ان ملاقات ۾ معاملا مڪمل طور طئي ٿي ويا هئا. هنن جو دليل اهو هيو ته جڏهن باهه ۽ پاڻي جو ملڻ ٿيندو آهي ته ان لاءِ فارمولو اڳ ۾ طئي ڪري تجربو ڪري پوءِ ان تي عمل ٿيندو آهي ۽ هن معاملي ۾ به هيٺين سطح تي هر شيءِ طئي ڪري پوءِ ئي ان ملاقات جو اهتمام ڪيو ويو.

ان ملاقات ۾ جيڪو تڪراري نقطو هو، سو صدر جي وردي بابت هو، پر ان جو حل به طئي ڪيو ويو. جنهن ۾ صدر ۽ محترمه ٻنهي کي Face Saving ڏني وئي. اهو فارمولو اهو ٻڌايو پيو وڃي ته موجوده اسيمبلين کان صدر پاڻ کي وردي ۾ چونڊرائيندو ۽ هڪ حڪم به جاري ڪيو ويندو، جنهن ذريعي اهو طئي ڪيو ويندو ته ٻن ڀيرن کان وڌيڪ وزير اعظم ٿيڻ تي پابندي ختم ٿي وڃي ۽ موجوده اسيمبلين مان صدر جي چونڊجڻ بعد جنهن ڏينهن نئين چونڊيل اسيمبلي صدر کي اعتماد جو ووٽ ڏيندي، ان ڏينهن صدر جي وردي نه هوندي ۽ هو سويلين صدر بڻبو. ان ۾ پيپلز پارٽي جي حلقن جي اها به دعويٰ آهي ته صدر مشرف سندن اهو موقف به تسليم ڪيو ته نئين آرمي چيف جي نامزدگي صدر جي موجوده اسيمبلي مان چونڊ کان اڳ ئي ڪئي ويندي. پي پي وارن جي بقول ته هو صدر کي باوردي چونڊڻ وقت ووٽ نه ڏيندا. اهڙي طرح هو ماڻهن کي چئي سگهندا ته هنن وردي ۾ چونڊ جي مخالفت ڪئي ۽ صدر مشرف کي به اهو جواز ملي ويندو ته هن پاڻ کي ٻيهر موجوده اسيمبلين مان ورديءَ ۾ چونڊرايو آهي.

اسلام آباد جي باخبر حلقن جو چوڻ آهي ته چيئرمين جوائنٽ چيف آف اسٽاف ڪميٽي جنرل احسان الحق، نائب آرمي چيف جنرل احسن سليم حيات ۽ گهٽ ۾ گهٽ 3 ٻيا سينئر جنرل آڪٽوبر جي پهرين هفتي ۾ ريٽائر ٿيندا. هنن جي جاءِ تي نوان جنرل مقرر ڪرڻ لاءِ جيئن ته فائيل ورڪ 3 مهينا اڳ شروع ٿي ويندو آهي، ان سلسلي ۾ سمريز جي ايڇ ڪيو ۾ ٺهي چڪيون آهن. نئين فوجي قيادت لاءِ ٽن ٽن جنرلز جا نالا تجويز ڪيا ويا آهن ۽ ان مان ته لڳي ٿو ته ايندڙ چند مهينن ۾ موجوده سينيارٽي لسٽ مان ٽاپ ٽين جنرل يا ته رٽائر ٿي ويندا، يا باءِ پاس ٿي ويندا. اهڙي طرح نئون آرمي چيف جيئن ته جونيئر ليول مان ايندو ۽ ان کي صدر جنرل پرويز مشرف ۽ سياسي حڪومت سان ڪم ڪرڻ ۾ ڪا مشڪل نه ٿيندي. هونئن به صدر آئين موجب سپريم ڪمانڊر آهي، ان ڪري وٽس اختيار رهندا.

صدر جنرل پرويز مشرف ۽ بينظير ڀٽو ۾ جيڪو به معاهدو طئي ٿيو آهي، ان جا گارنٽيئر يا ضمانتي آمريڪا ۽ برطانيا آهن. ظاهر آهي ته باهه ۽ پاڻي جو ملڻ ۽ گڏجي هلڻ ڏکيو آهي ۽ ٻنهي ۾ اعتماد جي ڊگهي عرصي تائين فقدان سبب طاقتور ضمانتين جي ضمانت کان سواءِ هنن ۾ معاملو طئي نه ٿئي ها.

خير انهن ۾ ته معاملو طئي ٿيو ۽ شايد اهو ئي سبب هو ته صدر جا حامي اهو سمجهي رهيا هئا ته صدر مشرف جي مستقبل جو سياسي سيٽ اپ بابت ”گيم پلان“ ڪامياب ٿي ويو آهي. پر ڪجهه تجزيه نگار اهو واضح طور چئي رهيا آهن ته ان ۾ وڏي رڪاوٽ سپريم ڪورٽ بڻجي سگهجي ٿي. سپريم ڪورٽ ۾ اڳ ۾ ئي صدر جي موجوده اسيمبلين کان چونڊجڻ ۽ باوردي چونڊجڻ خلاف ٻه آئيني درخواستون التويٰ ۾ پيل آهن. جهڙي نموني جاويد هاشمي جي آزادي کان وٺي لال مسجد ۽ لاپته ماڻهن جي بازيابي جي معاملن ۾ سپريم ڪورٽ سرگرم آهي، ان مان ته لڳي ٿو ته صورتحال ڪافي تبديل ٿي ويندي ۽ بينظير ڀٽو سان معاهدو ڪرڻ باوجود به هاڻي صدر جو ”گيم پلان“ خطري ۾ آهي.

سپريم ڪورٽ جو خدشو پنهنجي جاءِ تي، پر جڏهن کان صدر پنهنجي چونڊ مهم شروع ڪئي آهي، ان ۾ ته کيس اندازو ٿي ويو آهي ته سندس ئي ٺاهيل پارٽي جا 5 سال مزا ماڻيندڙ ايم اين ايز ۽ ايم پي ايز هاڻي هن جي هر سڏ تي ڊوڙندا ڪو نه ٿا اچن. تازو صدر صاحب ملتان ويو ۽ فوجي ميس ۾ سرائڪي خطي جي ايم اين ايز، ايم پي ايز ۽ ناظمن وغيره کي گهرايو ۽ هن ڏتڙيل علائقي جي گهٽ اثر رکندڙ انهن 85 دعوتين مان 17 ڄڻا ڪو نه آيا. اختر ڪانجو، جيڪو ويچارو هڪ ٽنگ کان معذور آهي، تنهن ته کلم کلا چيو ته هن صدر جي دعوت جو بائيڪاٽ ڪيو آهي. رياض پيرزادو ۽ ملڪ اعظم سميت ڪيترائي سرائڪي علائقي جا پارليامينٽرينز ته ايوان جي فورم تي اڳ ۾ ئي بغاوت جو الم بلند ڪندي پنجاب کي ٽوڙي سرائڪي صوبو ٺاهڻ جو مطالبو ڪري چڪا آهن.

اهڙي منظر ۾ جڏهن صدر جي ”گيم پلان“ کي سپريم ڪورٽ مان خطرو هجي، ان ماحول ۾ سندس ئي ٺاهيل پارٽيءَ جا مک ماڻهو سندس چوڻ مان ٻاهر نڪري رهيا آهن. ان مان کيس اها ڀلي ڀت پرک ٿي آهي ته اڃا هن وردي ئي ناهي لاٿي ته سرائڪي ايم اين ايز پر ڪڍڻ لڳا آهن، پر عين وقت تي چوڌري برادران ۽ لغاري صاحبان سميت ٻيا پارٽي وارا ڪهڙو رويو اختيار ڪندا جڏهن صدر صاحب پي پي سان پاور شيئر ڪندو. صدر جي حامين ۾ سندس چونڊ مهم جي دوري بعد اها به سوچ آئي آهي ته هي پنهنجا ڪمزور ساٿي ائين ڪن ٿا ته پراوا سڀاڻي ساڻن ڪهڙو روتاءُ ڪندا؟

صدارتي ڪيمپ جا عاقل ته کيس اڳ ۾ ئي ايمرجنسي جو مشورو ڏئي چڪا آهن ۽ ملڪ ۾ هنگامي حالتون نافذ ڪري بنيادي آئيني ۽ انساني حق معطل ڪرڻ وارو فرمان به ٽائپ ٿي صدر آڏو صحيح لاءِ آندو ويو، پر ڀلو ٿئي مائي ڪونڊا ليزا رائيس جو، جنهن ٻه ڀيرا فون ڪري صدر صاحب کان اهو آرڊر جاري نه ڪرڻ جي ضمانت ورتي. صدر صاحب کي جتي ملڪ اندر پنهنجي پارٽي ۽ عدليا جو الڪو آهي، اتي هن کي هاڻي ڪامن ويلٿ ۽ يورپي يونين جي اها ڌمڪي به ڪُکي رهي آهي ته جيڪڏهن موجوده اسيمبلين مان پاڻ کي وردي ۾ چونڊرايو ته هو امداد بند ڪري ڇڏيندا.

باخبر حلقن جو چوڻ آهي ته صدر صاحب جا ڪجهه طاقتور ساٿي عدليا ۽ اسٽيبلشمينٽ جي وچ ۾ طئي ٿيل توازن بگڙڻ ۽ ملڪي تاريخ ۾ پهريون دفعو عدليه جي بالادست ٿيڻ واري عمل تي پريشان آهن. اهڙي صورتحال ۾ مون کي ليفٽيننٽ جنرل (ر) اسد دراني جي اها ڳالهه ياد ٿي اچي ته جڏهن اداري جي مفاد جو سوال ايندو آهي ته پوءِ فرد جي مفاد جي ڪا اهميت ناهي رهندي. هن اهو جواب اڄ کان ڪجهه سال اڳ ضياءُ الحق جي حادثي ۾ مرڻ ۽ اوجهڙي ڪيمپ جي ڌماڪن بابت پڇيل سوالن جي موٽ ۾ ڏنو هو.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

بينظير جو اڌ ۾ ڇڏيل مشن ۽ ”قومي حڪومت“ جون تياريون!




آچر 13 جنوري 2008ع



18 هين فيبروريءَ تي ملڪ ۾ عام چونڊون ڪرائڻ جو اعلان ڪيو ويو آهي. صدر پرويز مشرف کان وٺي چيف اليڪشن ڪمشنر تائين سڀ اهم ذميوار حڪومتي عملدار بار بار چون پيا ته چونڊون وقت تي ٿينديون ۽ هاڻي ملتوي نه ٿينديون.

اهڙي صورتحال جي باوجود به سياسي حلقن ۾ 18 هين فيبروريءَ جي چونڊن بابت شڪ شبها موجود آهن ۽ اهو خدشو ظاهر ڪيو پيو وڃي ته چونڊون ملتوي ٿي سگهن ٿيون. چونڊون ملتوي ٿيڻ لاءِ چيو پيو وڃي ته محرم الحرام جي مهيني ۾ ڌماڪا ۽ حملا ٿي سگهن ٿا، جنهن سان ملڪ ۾ هڪ دفعو ٻيهر بدترين فرقيوارانه فساد ڀڙڪي سگهن ٿا. اهڙن خدشن جو اظهار ڪندڙن جو اهو به خيال آهي ته جيڪڏهن فرقيوارانه فساد ڀڙڪيا ته ان کي سنڌ ۽ بلوچستان ۾ لساني رنگ به ڏئي سگهجي ٿو ۽ اهڙي صورتحال ۾ چونڊون ملتوي ڪرڻ جو مضبوط جواز ملي سگهي ٿو. اسلام آباد جي باخبر حلقن ۾ اهي سرٻاٽ هلي رهيا آهن ته اهڙي صورت ۾ صدر جنرل پرويز مشرف سڀني سياسي ڌرين جي مشاورت سان قومي حڪومت تشڪيل ڏيندو ۽ ان ۾ ڪوشش ڪري سڀني کي حصيداري ڏني ويندي. ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته مٿي ڄاڻايل صورتحال کي نظر ۾ رکندي اهو سوچيو ويو آهي ته پيپلز پارٽي ايم ڪيو ايم، مسلم ليگ (ق) ۽ مسلم ليگ (ف) کي سنڌ ۾ گڏيل حڪومت ڏبي. وڏو حصو يعني وڏو وزير پي پي جو هوندو، جڏهن ته پيپلز پارٽي کي وزير اعظم شپ به ملندي. اي اين پي ۽ جي يو آءِ کي سرحد ۾ گڏيل حڪومت ملندي. نواز شريف ۽ مسلم ليگ (ق) کي پنجاب ۾ گڏيل حڪومت جي آڇ ڪئي ويندي ۽ ليڊنگ رول يعني وڏو وزير مسلم ليگ نواز جو هوندو. مرڪز ۾ قومي اسيمبلي جو اسپيڪر ۽ سينيٽ جي چيئرمين شپ مان هڪ مسلم ليگ (ق) ٻيو مسلم ليگ نواز کي ڏيڻ جي پيشڪش ڪئي ويندي.

هاڻي تازه اطلاع اهي آهن ته محرم ۾ فسادن بابت جتي اڳواٽ ملڪ اندر ظاهر ڪيل خدشن سبب پلان خراب ٿي ويو آهي، اتي آمريڪا سميت ٻاهرين دنيا کي به کڙڪ پئجي وئي آهي. اهڙي صورتحال ۾ صدر صاحب پنهنجا خصوصي ايلچي موڪلي پيپلز پارٽي ۽ نواز ليگ کي ان ڳالهه تي راضي ڪرڻ جي ڪوشش ۾ آهي ته ملڪ جون حالتون خراب آهن، بينظير ڀٽو جي قتل بعد لساني تعصب وڌي رهيو آهي ۽ اهڙي صورتحال ۾ 18 هين فيبروري جي اليڪشن ٻرنديءَ تي تيل وارو ڪم ڪندي، قوم ورهائجي ويندي ۽ ملڪي سلامتي کي ڌچڪو لڳندو. ان ڪري اليڪشن غير معينه مدت تائين ملتوي ڪئي وڃي ۽ ٻن ٽن سالن لاءِ قومي حڪومت جوڙي وڃي. قومي حڪومت پيپلز پارٽي ۽ مسلم ليگ (ن) جي مرضي موجب هوندي، باقي ڌرين کي صدر پاڻ راضي ڪندو. ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته اهڙي پيشڪش تي ڌريون پنهنجي پنهنجي فورمز تي مشاورت ڪري رهيون آهن. جيڪڏهن صدر مشرف ٻنهي وڏين جماعتن جي رضامندي حاصل ڪري ويو ته پوءِ مٿس عالمي دٻاءَ به ايترو نه ٿيندو ۽ هو آساني سان چونڊون ملتوي ڪري سگهي ٿو.

ملڪ جي سياسي صورتحال ۾ پيپلز پارٽيءَ جو ڪردار اهم هوندو. جيڪڏهن اها مٿي ڄاڻايل سياسي وايومنڊل ۾ صدارتي فارمولي جو حصو بنجي ٿي ته مسلم ليگ نواز ڀلي شامل نه ٿئي، ته به صدر مشرف جو ڪم هلي ويندو. پيپلز پارٽي جي قيادت لاءِ هي ڪڙو وقت آهي ،سندن قائد ته ڇا، پر قوم جي اهم ليڊر محترمه بينظير ڀٽو کي شهيد ڪيو ويو آهي. سندس قتل سبب جتي سنڌ جو وفاق سان رشتو ڪمزور ٿي ويو آهي، اتي وفاق کي به خطرو آهي. بينظير ڀٽو جي شهادت سان موجوده حالتن ۾ آمريڪا ۽ مغرب جو پاڪستان ۾”سيڪنڊ آپشن“ به ختم ٿي ويو آهي. بينظير ڀٽو جي قاتلن کي عارضي طور کڻي ڪهڙو به فائدو ٿئي، پر ان جو ڊگهي مدت لاءِ نقصان ملڪ کي ٿيندو. ملڪ کي ٿيندڙ نقصان جا آثار ته جلد نمايان ٿيندا ۽ ان جو مجموعي اثر چند سالن ۾ ظاهر ٿيندو.

موجوده صورتحال ۾ پيپلز پارٽيءَ کي پنهنجي شهيد قائد جو خواب ساڀيان ڪندي اليڪشن جي وسيلي عوام جي طاقت تي ئي ڀروسو ڪرڻ گهرجي ۽ يقينن موجوده پيپلز پارٽي جي قيادت کان اهڙي ئي توقع ڪري سگهجي ٿي. اها پنهنجي جاءِ تي حقيقت آهي ته آمر ضياءُ الحق ۽ ان جي ساٿين سمجهيو پئي ته ذوالفقار علي ڀٽو کي جسماني طور ختم ڪرڻ سان سندن جان ڇٽي پوندي ۽ ان سان عوام به ورهائجي ويندو ۽ پيپلز پارٽي به ختم ٿي ويندي. وقت ثابت ڪيو ته هنن جو فيصلو غلط هو ۽ ”شهيد“ ڀٽو سندن لاءِ ”زنده“ڀٽو کان وڌيڪ خطرناڪ ثابت ٿيو.

اڄ جا ضياءُ الحق به سمجهن ٿا ته شايد بينظير ڀٽو جي شهادت سان هنن کي ڪاميابي نصيب ٿيندي، پر وقت ۽ حالتون ثابت ڪنديون ته هنن قاتلن کي به خواري ئي نصيب ٿيندي، ڇو ته عوام سمجهي ٿو ته هيءَ جنگ عوام ۽ اسٽيبلشمينٽ جي جنگ آهي، جنهن ۾ ”ڀٽوز“ عوام جي نمائندگي ڪندي ويڙهه وڙهي رهيا آهن.

عوام جي نمائندگي ڪندڙ ڀٽو خاندان ذوالفقار علي ڀٽو جو آهي، ۽ جڏهن 51 سالن جي عمر ۾ کيس ڦاهي ڏني وئي ته به هن جي عزم ۽ ارادن ۾ معمولي لرزش به نه آئي. ان وقت شهيد ڀٽو جا ٻه پٽ حيات هئا، پر ان جي باوجود به قيادت محترمه کي ڏني وئي. جڏهن سياسي حوالي سان غير تجربيڪار بينظير ڀٽو اسٽيبلشمينٽ جو نڪ ۾ دم ڪيو ته عوام جي فيصلي آڏو نه چاهيندي به کين جهڪڻو پيو ۽ بينظير ڀٽو چيو ته، وزير اعظم جو حلف کڻي هن والد جي قتل جو بدلو وٺي ڇڏيو. اسٽيبلشمينٽ بعد ۾ هن خاندان جي ٻن ڳڀرو جوانن شاهنواز کي 28 سالن جي عمر ۾ ۽ مرتضيٰ ڀٽو کي 42 سالن جي ڄمار ۾ اجل جو شڪار بڻايو. جڏهن هڪ ڀٽو خاندان جو ڪو به مرد عوام دشمنن قاتلن کي نه مليو ته پنهنجي خاندان جي مردن جيان بهادر نياڻي بينظير ڀٽو کي قتل ڪيو ويو. قاتلن جو انداز، حالتن، وقت ۽ شهر جو تعين به ساڳيو ڪيو ويو. جتي هن خاندان جي وڏي سياسي علمبردار کي ڦاسي چاڙهيو ويو. ان ئي شهر ۾ سندس سياسي جان نشين کي ختم ڪيو ويو. بينظير شهيد جي قاتلن کي جلد ئي ڄاڻ پئجي وئي آهي ته ”شهيد“ بينظير سندن لاءِ ”زندهه“ بينظير کان وڌيڪ خطرناڪ آهي. محترمه شهيد جي حياتي ۾ سندس سياسي فيصلن ۽ پاليسين سان ڪيترا ڀيرا اختلاف ڪندي سندس خلاف به لکيو هو، ۽ هاڻي به جڏهن وطن موٽي هئي ته مان دبئي کان ساڻس گڏ هئس. 18 هين آڪٽوبر جي حملن بعد به جنهن نموني هوءَ پوري ملڪ ۾ اليڪشن مهم هلائي رهي هئي ته سندس ڪيترن ئي مخالفن اهو چوڻ ۽ لکڻ شروع ڪيو ته هو ججن جي معاملي تي صاف موقف نٿي رکي ۽ اقتدار چاهي ٿي، پر سندس شهادت کان پوءِ سندس ڪٽر مخالف به هاڻي افسوس ظاهر ڪندي چون ٿا ته هوءَ پاڪستان ۾ جمهوريت چاهي پئي، عوام جو راڄ چاهي پئي ۽ کيس اقتدار جي خواهش نه هئي. کيس اقتدار جي خواهش هجي ها ته هو ڪراچي واري خطرناڪ حملي کان پوءِ جلسا نه ڪري ها ۽ احتياط ڪري ها.

محترمه جي شهادت اهو به واضح ڪري ڇڏيو ته هن کي پنهنجي زندگيءَ جو خوف نه هو، پر کيس عوام جو فڪر هو. جيڪڏهن ائين نه هجي ها ته هوءَ پنهنجي حياتي ۾ وصعيت نه لکي ها. وصيعت ۾ پارٽي قيادت، ساٿين، ملازمن، ملڪيتن، مائٽن بابت هن سڀ معاملا طئي ڪيا آهن. ان مان ته لڳي ٿو ته هن خطرا، خدشا، وهم، گمان سڀ رد ڪندي پنهنجي والد جي نقش قدم تي هلندي موت کي ڳلي لڳايو آهي.

ظاهر آهي ته اهڙي ماحول ۾ ڇا عوام سندس قرباني رائيگان ٿيڻ ڏيندو؟ ڇا سندس نامزد ڪيل اميدوارن کي ووٽ نه ڏيندو؟ اصل ۾ ان سوچ ئي سندس قاتلن جون ننڊون حرام ڪيون آهن. محترمه جي قاتلن کي سندس سياسي جان نشين بلاول ڀٽو زرداري جي تازو لنڊن ۾ ڪيل پريس ڪانفرنس به پريشان ڪيو آهي. ڇو ته جنهن نموني هڪ 19 سالن جي نوجوان ”بگهڙ صحافي“ طور مشهور برطانيا جي ناليوارن صحافين جي ڄار ۾ ڦاسائڻ جهڙن سوالن جا جواب ڏنا ۽ کين ڏندين آڱريون ڏنيون، ان سبب به اهي ليڊر پريشان آهن، جن کي سياري ۾ ايئر ڪنڊيشن حال ۾ به ماڻهن پگهريل ڏٺو. هن ناتجربيڪار سياسي ٻار هڪ پريس ڪانفرنس ۾ ثابت ڪيو ته هو ئي پنهنجي ڏاڏي ۽ والده جي سياسي مشن جاري رکڻ جو اهل آهي. بلاول جي نامزدگي تي اختلاف راءِ رکندڙ ڪيترن صحافي دوستن سندس پريس ڪانفرنس بعد اقرار ڪيو ته بلاول ئي حقدار آهي.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

صدر مشرف پرڏيهي دوري مان ڇا ماڻيو؟




سومر 28 جنوري 2008ع



صدر جنرل پرويز مشرف يورپ جي چئن ملڪن جو دورو مڪمل ڪيو آهي ۽ هو ان دوري دوران جنهن به فورم تي آيو ته کانئس ايٽمي معاملن، آزاد ۽ شفاف چونڊن، ججن جي برطرفي ۽ ميڊيا تي پابندين بابت سوال ٿيا. پنهنجي دوري جي آخري مرحلي ۾ جڏهن هو لنڊن پهتو ته ڪاوڙ ۾ ايترو ڀريل هو، جو صحافين تي ڪاوڙجي پيو. سندس لب و لهجي بابت اڪثر مغربي اخبارن ۾ تنقيد ٿي آهي ۽ چيو پيو وڃي ته هن ۾ هاڻي قومت برداشت نه رهي آهي ۽ ظاهر آهي جڏهن ڪو ماڻهو پريشان هوندو آهي ۽ پاڻ کي خطرن ۾ گهريل محسوس ڪندو آهي، تڏهن ئي اهڙي نوبت ايندي آهي. لنڊن ۾ نيوز ڪانفرنس دوران هن چيو ته چونڊن ۾ ڌانڌلين کي روڪڻ بابت رڳو تنقيد نه ڪريو، پر ٻڌايو ته ڇا ڪرڻ گهرجي، جو دنيا کي يقين اچي ته چونڊون شفاف ماحول ۾ ٿين. سندس اهڙي بيان اچڻ بعد به آمريڪا، يورپي يونين ۽ ٻين ادارن جا مسلسل پاڪستان ۾ 18 آڪٽوبر وارين چونڊن ۾ ڌانڌلين جا بيان اچي رهيا آهن ۽ سندن خدشا برقرار آهن. ساڳئي وقت پاڪستان جي آرمي چيف جنرل اشفاق پرويز ڪياني سينئر صحافين ۽ اخباري مالڪن جي تنظيم سان ملاقات ۾ چيو آهي ته فوج جو سياست سان ڪو واسطو ناهي ۽ نه ئي چونڊون شفاف ڪرائڻ جي ذميواري فوج جي آهي. جنرل ڪياني جي ملاقات بعد جن ڪالم نگارن ان ملاقات جو احوال لکيو آهي ان مان ته اهو واضح نظر اچي رهيو آهي ته چونڊن کان اڳ آرمي چيف واضح ڪيو آهي ته جيڪڏهن سڀاڻي چونڊن ۾ ڌانڌلي ٿي ته ان جي ذميواري فوج تي نه هوندي.

آرمي چيف جي بيان مان ته اڻ سڌي طرح اهو نتيجو به نڪري ٿو ته چونڊن ۾ ڌانڌلين جو امڪان وڏي پيماني تي موجود آهي. ڪجهه تبصره نگار آرمي چيف جي ان وضاحت کي ان پسمنظر ۾ به ڏسي رهيا آهن ته ڄڻ هن سياسي ڌرين کي خبردار ڪيو آهي ته هو ڌانڌلي روڪڻ جي تياري ڪن يا جيڪڏهن ڌانڌلي وغيره ٿئي ٿي ۽ ان نتيجي ۾ جيڪڏهن ڪا تحريڪ هلي ٿي ته ان معاملي ۾ به فوج هروڀرو ائين مداخلت نه ڪندي. صدر پرويز مشرف جي وضاحت جي باوجود به چونڊون شفاف ٿينديون ڌانڌلي نه ٿيندي، پر پوءِ به عالمي ادارن پاران خدشا برقرار رکڻ ۽ ملڪ جي طاقتور اداري جي سربراهه جا اهڙا بيان بظاهر محسوس ٿين پيا ته هڪ وڏو گڏيل پريشر پيدا ڪري رهيا آهن. جيڪي ڌريون ڌانڌلين جو سوچي رهيون آهن، يا جيڪا به سندن منصوبه بندي آهي اها لڙهندي نظر اچي رهي آهي. پاڪستان جي سياسي تاريخ ۾ ڪڏهن ائين ٿيو ئي ناهي ته 5 سال اقتدار ۾ رهڻ واري جماعت يا حڪومتي اتحاد وري ٻيهر گڏ اچي. هڪ دفعو ذوالفقار علي ڀٽو جي دور ۾ ٿيو، پر نتيجا قوم قبول نه ڪيا ۽ عوام کي شعور ڏيندڙ هڪ پاپولر ليڊر خلاف به تحريڪ اهڙو زور ورتو، جو هو ان ۾ ڪامياب ٿي نه سگهيو.

مسلم ليگ (ق) جو ته معاملو ڪافي مختلف آهي، جنهن باري ۾ اڪثر تبصره نگار چون ٿا ته بطور سياسي جماعت ايتري مضبوط آهي، جيتري واريءَ جي ڀت يا اڪ جو وڻ. اڃان ته اقتدار جي نشي جو هينگ اوور ئي (ق) ليگ وارن جو ناهي لٿو ته پرويز الاهي صاحب چوڻ شروع ڪيو آهي ته شوڪت عزيز جي غلط پاليسين سبب ملڪ ۾ اٽي سميت خوراڪ ۽ بجلي سوڌو توانائي جو بحران پيدا ٿيو آهي.

شوڪت عزيز کي اڄ به صدر پرويز مشرف هڪ ڪامياب وزير اعظم سڏي رهيو آهي ۽ سندس پاليسيون ايندڙ اليڪشن بعد ٺهندڙ حڪومت کان به جاري رکڻ جو اعلان ڪري چڪو آهي. جيڪڏهن ڏسجي ته پرويز الاهي جو بيان ته شوڪت عزيز ۽ صدر مشرف خلاف هڪ چارج شيٽ آهي قوم سوچيندي هوندي ته آخر پرويز مشرف سهي آهي يا پرويز الاهي!؟

ظاهر آهي ته ٻئي ته سهي ٿي نٿا سگهن. جيڪڏهن پرويز الاهي سهي آهي ته پوءِ شوڪت عزيز کي انٽرپول ذريعي گهرائي مٿس ڪيس هلايا وڃن ۽ صدر پرويز مشرف کان به پڇا ٿيڻ گهرجي. جيڪڏهن صورتحال ان جي برعڪس آهي ته پوءِ پرويز الاهي جو احتساب ٿيڻ گهرجي. جيتوڻيڪ اليڪشن ۾ باقي 20 ڏينهن بچيا آهن، پر پوءِ به ملڪ ۾ اليڪشن جو ماحول نظر نٿو اچي. حڪومت چوي ٿي ته عالمي مبصرن جي اچڻ تي پابندي ناهي، پر دنيا جي اڪثر ملڪن جن ۾ خود آمريڪا به شامل آهي، انهن شڪايت ڪئي آهي ته سندن مبصرن جي ويزا ۾ رڪاوٽ آهي، پاڪستاني سفارتخانا سندن ويزا پروسيس ۾ دير ڪري رهيا آهن. ڪجهه مبصرن جو چوڻ آهي ته پوري دنيا ۾ ”ايگزٽ پول“ اليڪشن ۾ صحيح نتيجن جي تصديق جو عالمي اصول آهي، پر پاڪستان حڪومت ان جي کين اجازت نه ٿي ڏئي.

ايگزٽ پول هميشه چونڊن واري ڏينهن پولنگ اسٽيسن ۾ ووٽ ڏئي ٻاهر نڪرندڙ ماڻهن کان ٿيل سروي بابت هوندو آهي. مثال طور ان پولنگ اسٽيشن تان جيڪڏهن صبح جو 50 ڄڻا ووٽ ڏئي ٻاهر آيا ته ايگزٽ پول وارا کانئن پڇندا ته هنن ڪنهن کي ووٽ ڏنو. اهڙي طرح منجهند جو ۽ شام جو به ساڳئي پولنگ اسٽيشن تان اهڙي سروي ڪئي ويندي آهي. اهڙي نموني ايگزٽ پول جا جيڪي سائنسي بنياد تي اصول آهن، ان مطابق اڄ تائين جتي به اها سروي ٿي آهي 99 سيڪڙو اليڪشن نتيجا ان سان ملندا آهن.

جڏهن پاڪستان ۾ وڏي پيماني تي ڌانڌلي جا خدشا آهن ۽ آخر ۾ نتيجا بدلائڻ جا به گمان آهن ته ان ۾ ايگزٽ پول هڪ لحاظ کان اصل نتيجن بابت هڪ وڏو چيڪ ۽ بيلنس جو ڪم ڏئي سگهي ٿو. جيڪڏهن حڪومت جي نيت صاف آهي ته پوءِ ان ۾ ڪهڙي قباحت آهي، جو ان جي اجازت نه ڏني پئي وڃي.

جهڙي طرح اوهين مٿي پڙهي آيا آهيو ته صدر صاحب تنقيد نگارن کي چيو آهي ته هو شفاف چونڊن بابت ٻڌائين ته آخر اهي ڪهڙا معاملا آهن، جنهن سان ڌانڌلين جو خطرو ۽ خدشو موجود آهي. ان لاءِ چند گذارشات عرض آهن.

جناب صدر ڇا اوهان کي ان ڳالهه جو احساس آهي ته نگران حڪومتون ڪيتريون آزاد ۽ اڻ ڌريون آهن؟ ڇا 16 ڪروڙ عوام ۾ اوهان کي مسلم ليگ (ق) جي ٽيم کانسواءِ ڪو به اڻ ڌريو وزير اعظم نه مليو؟ ڇا اوهان کي اها به خبر ناهي ته نگران وزير اعظم محمد ميان سومرو پنجاب ۾ رهندڙ پنهنجي ڀيڻ ۽ ڀاڻيجي کي جيڪب آباد مان اليڪشن پيو وڙهائي؟ جيڪڏهن هي جيڪب آباد ۾ ايترو مقبول هئا ته نگران وزير اعظم ٿيڻ کان اڳ ڪڏهن هنن ائين ڇو نه ڪيو؟

جناب صدر ڇا اهو به اوهان کي علم ناهي ته هر ضلعي ناظم جا ويجها مائٽ اليڪشن وڙهي رهيا آهن ۽ هر ضلعي ناظم پوليس ۽ پئسن جي زور تي انهن کي کٽرائڻ لاءِ سرگرم آهي؟ ٿي سگهي ٿو ته اوهان کي اها به ڄاڻ نه هجي ته سنڌ ۾ نابين، معذور، فقير ۽ غريب هزارين بي گناهن کي ڪوڙن ڪيسن ۾ ڦاسائي پوليس کي ٻڌ ڇوڙ جي ڇوٽ ڏني وئي آهي. ڇا اها به خبر ناهي ته سنڌ جي سابق آءِ جي ميجر (ر) ضياءُ الحسن کي ان ڪري هٽايو ويو ته هن جو پُٽ پيپلز پارٽي جي ٽڪيٽ تان پنجاب مان اليڪشن وڙهي رهيو هو؟ ڇا اوهان کي اها به ڄاڻ ناهي ته پنجاب جي وزير اعليٰ ۽ انٽيليجنس بيورو جي موجوده سربراهه جي ڀاءُ سميت ڪيترن ئي آفيسرن جا عزيز اليڪشن ۾ حصو وٺي رهيا آهن؟ انهن خلاف ڪارروائي نه ٿي آهي، ڇا ان ڪري ته هو (ق) ليگ جي ٽڪيٽ تي اليڪشن ۾ حصو وٺي رهيا آهن؟

ٿي سگهي ٿو صدر صاحب اهو سڀ ڪجهه قومي مفاد جي تقاضا هجي. ظاهر آهي قومي مفاد جي تقاضا بابت اوهان کان وڌيڪ ڪير ٿو ڄاڻي. اسان اوهان جي نيت تي شڪ نٿا ڪريون، پر ڪير به اوهان جي شفاف چونڊون ٿيڻ بابت ڪيل دعوائن تي يقين نٿو ڪري. جيڪڏهن اوهان اڃان به بضد آهيو ته چونڊون شفاف ٿينديون ته پوءِ: ”لگي رهو منا ڀائي وانگر لگي رهو صدر صاحب!“

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

اسڪاٽ لينڊ يارڊ جي رپورٽ اعتبار ڪرڻ جهڙي آهي؟




اڱارو 12 فيبرور ي 2008ع



”اڳ ۾ وقت جي ظالمن اسانجي ليڊر شهيد ذوالفقار علي ڀٽو کي قتل ڪيو ۽ هاڻي سندس نياڻي کي اڄ جي دور جي ظالمن شهيد ڪري ڇڏيو آهي.“ هي الفاظ هئا گلگت جي ڀر ۾ واقع هنزه شهر کان آيل 45 سالا ڪريم الدين جا، جيڪو آلين اکين سان سڏڪندڙ آواز ۾ راولپنڊي جي لياقت باغ لڳ (جنهن جاءِ تي محترمه کي شهيد ڪيو ويو) ان يادگار وٽ ٻرندڙ ڏيئن ۽ دکندڙ اگربتين ڀرسان پيل گلاب جي ڳاڙهن گلن جي مالهائن کي ڏسندي فاتحه پڙهي رهيو هو.

ڪريم الدين ٻڌايو ته، هو خاص ڪري دعا لاءِ آيو آهي، باوجود ان جي ته سندس تعلق انتهائي غريب گهراڻي سان آهي. چيائين مان پ پ جو پراڻو جيالو آهيان، شهيد ڀٽو گلگت آيو هو ۽ چيو هئائين ته هن علائقي کي مان پاڪستان ۾ شامل ڪندس ۽ هن علائقي جي خوبصورتي کي دنيا ۾ عام ڪندس ۽ ايندڙ وقت ۾ هي وڏو سياسي مرڪز ٺهندو. سندس سڏڪن ۽ سسڪين وارو آواز ٻڌي ڪافي ماڻهو گڏ ٿي ويا ۽ هنن جي اکين ۾ به لڙڪ تري آيا.

ڪريم الدين کي ڏسي سوچيم ته 17 ڪروڙ جي آبادي واري پاڪستان ۾ ڪيترا لکين انسان هوندا، جيڪي پيپلز پارٽي جا شيدائي آهن، انهن جي دل تي ڇا گذريو هوندو. ڪاش وقت جا حڪمران ڪريم الدين ۽ ان جهڙن ڪارڪنن جا سڏڪا ٻڌي سگهن ها. جيڪڏهن اهڙن سڏڪن جو پڙاڏو ڪن پٿر دل جي ڪن تي به پوي ها ته هن ملڪ کي ميزائيل پروگرام سميت الائي ڇا ڇا ڏيندڙ بينظير ڀٽو شهيد جي قاتلن کي گهٽ ۾ گهٽ نروار ضرور ڪن ها.

محترمه جي شهادت تي ڪجهه ڏينهن اڳ سينٽ ۾ بحث ٿيو. آءِ ايس آءِ جي اڳوڻي سربراهه ليفٽيننٽ جنرل (ر) جاويد اشرف قاضي بحث ۾ حصو وٺندي اهو اقرار ڪيو ته، جڏهن هندوستان ايٽمي پروگرام شروع ڪيو ته ذوالفقار علي ڀٽو پاڪستان جو ايٽمي پروگرام شروع ڪيو. پاڪستان وٽ ايٽم بم ته هو، پر اهو اڇلائڻ لاءِ ميزائيل پروگرام نه هو. فوج پريشان هئي ته ضرورت پوڻ تي Unguided يعني ڌُڪي تي مار ڪندڙ ميزائيل يا راڪيٽ ذريعي اهي موتمار هٿيار جوابي حملي ۾ استعمال ڪنداسين. جڏهن اها خبر محترمه کي پئي ته هوءَ وزير اعظم هئي ۽ هن چيو ته، گهٻرايو نه جيڪڏهن هندوستاني فوج وٽ اها ٽيڪنالاجي آهي ته پاڪستان وٽ به هجڻ گهرجي ۽ هن وڏو رسڪ کڻي اها ٽيڪنالاجي پاڪستان کي آڻي ڏني.

سندس ڳالهه ٻڌي ان باري ۾ مون کي هڪ صحافي دوست جو ڪافي سال اڳ ٻڌايل اهو قصو ياد آيو ته شايد چين جي دوري تي محترمه هئي، اتان هن اوچتو اتر ڪوريا جي دوري جو پروگرام ٺاهيو. سندس اتر ڪوريا جي دوري جي آمريڪا سميت ڪافي ملڪن مخالفت ڪئي ۽ خود پاڪستان جي فارين آفيس جي هڪ خاص لابي پڻ محترمه کي منع ڪيو، پر ان جي باوجود به هوءَ وئي ۽ ميزائيل ٽيڪنالاجي پاڪستان کي آڻي ڏني. خير آءِ ايس آءِ جي سابق سربراهه شهيد بينظير ڀٽو جي خدمتن جو اعتراف ته ڪيو، پر محترمه جي قتل جي جاچ اقوامِ متحده کان ڪرائڻ جي مطالبي جي حمايت نه ڪئي.

حڪمرانن جو سڄو زور اسڪاٽ لينڊ جي ٽيم تي رهيو ته اهي به رڳو اهو ٻڌائين ته محترمه جي قتل جو سبب ڇا آهي؟ باقي قاتل ڪير آهن، ڪنهن منصوبو ٺاهيو، ڪنهن پئسا ڏنا، ڪنهن قاتلن کي سهولت ڏني؟ ان باري ۾ اسڪاٽ لينڊ کي اختيار نه ڏنو ويو ۽ چيو ويو ته ان باري ۾ پاڪستاني تفتيشڪار پتو لڳائيندا.

پاڪستاني تفتيشڪار اڄ تائين ملڪ جي پهرين وزير اعظم لياقت علي خان جي قاتلن جو 60 سالن ۾ پتو لڳائي نه سگهيا، جنهن کي پڻ ساڳئي جاءِ تي قتل ڪيو ويو، جتي محترمه کي شهيد ڪيو ويو. پاڪستاني تفتيشڪار مرتضيٰ ڀٽو شهيد ۽ فوجي صدر ضياءُ الحق سميت سينيئر جرنيلن جي قتل جو اڄ تائين پتو نه لڳائي سگهيا آهن ته هاڻي وٽن ڪهڙو جادو جو چراغ آهي، جو محترمه جي قاتلن کي پڪڙي سزا ڏياريندا؟

جڏهن اڃا جاچ شروع ئي ٿي هئي ته صدر پرويز مشرف فرمان جاري ڪيو ته بيت الله محسود محترمه کي قتل ڪرايو آهي. جڏهن صدر چئي ڇڏيو ته ڇا جاچ ٽيم جو سربراهه 20 يا 21 گريڊ جو پوليس آفيسر ان جي ڳالهه کي غلط ثابت ڪرڻ جي جرئت ڪندو؟

هڪ لمحي لاءِ جيڪڏهن مڃجي ته بيت الله محسود ملوث آهي ته صدر جي ان بيان جي مس ئي خشڪ ناهي ٿي ته اوچتو اهو اعلان سامهون آيو ته حڪومت ۽ بيت الله محسود ۾ ٺاهه ٿي ويو آهي، طالبان فائربندي جو اعلان ڪيو آهي. جيڪڏهن ائين آهي ته پوءِ ڇا اهو سوال نٿو پيدا ٿئي ته صدر مشرف شهيد بينظير ڀٽو جي قاتلن سان سمجهوتو ڪيو آهي؟ اهڙي صورتحال جو اظهار ته مغربي صحافي اڳ ۾ ئي ڪري چڪا هئا، جڏهن محترمه جي شهادت کان هڪ اڌ ڏينهن بعد پرويز مشرف غير ملڪي صحافين کي بريفنگ لاءِ سڏايو هو. ان بريفنگ ۾ هڪ صحافي کيس چيو هو ته، بينظير ڀٽو جي قتل ۾ اوهان جي ۽ انٽيليجنس ايجنسين جي ملوث هئڻ تي شڪ آهي، جنهن تي پرويز مشرف ڪاوڙجي چيو هو ته، ”اهو سوال منهنجي شان مطابق ناهي. مان ڪو قبائلي آهيان جو قتل ڪرائيندس. مان پڙهيل ڳڙهيل خاندان جو مهذب ماڻهو آهيان. نه مان ملوث آهيان نه ئي پاڪستان جي ڪا انٽيليجنس ايجنسي ملوث آهي.“ صدر صاحب جي ان وضاحت باوجود اڃا تائين مغربي ميڊيا ۾ اهو سوال اٿاريو ٿو وڃي ته جيڪڏهن حڪومت بينظير ڀٽو جي قاتلن کي ظاهر ڪرڻ يا پڪڙڻ ۾ ارهي ناهي ته پوءِ محترمه پاران 16 آڪٽوبر تي لکيل ان خط ۾، جن ٽن ڄڻن جا نالا ڏنا ويا، انهن خلاف ڪارروائي ڇو نه ٿي، انهن کان پڇاڻو ڇو نه ٿيو؟

پاڪستان ۾ ته ڇا پوري دنيا ۾ روايت آهي ته جنهن جو قتل ٿيندو آهي، ان جا وارث جنهن تي شڪ ظاهر ڪندا آهن، اڳ ۾ پوليس انهن کي گرفتار ڪندي آهي. پر هن ڪيس ۾ ته فوتي پاڻ ٻه مهينا اڳ ٻڌائي ٿو ته فلاڻن ماڻهن مان سندس جان کي خطرو آهي. ان خط ۾ انٽيليجنس بيورو جو سربراهه برگيڊيئر (ر) اعجاز شاهه ۽ گورنر پنجاب جو پرنسپل سيڪريٽري حسن وسيم افضل به شامل آهن. انهن خلاف ڪهڙو قدم کنيو ويو؟

خود شهيد مرتضيٰ ڀٽو جي قتل ۾ جيڪي پوليس اهلڪار جوابدار هئا، انهن کي پروموشن ڏنا ويا ۽ هاڻي محترمه پاران ڄاڻايل جوابدارن مان ڪنهن کي وزير اعظم بنائڻ ته ڪنهن جي مائٽن کي ايم اين اي بنائڻ لاءِ سڄي سرڪاري مشينري سرگرم آهي. ڇا ان انداز سان اوهين جاچ ڪندا؟

ڇا راولپنڊي ۾ محترمه جي سيڪيورٽي لاءِ مقرر ڪيل پوليس وارن کان ڪير پڇندو ته اهي ڪيڏانهن غائب ٿي ويا هئا. سابق وزير اعظم کي مليل چار پوليس جون گاڏيون، جن کي محترمه جي گاڏي جي کاٻي پاسي، اڳيان پٺيان هلڻو هو، اهي ڏيڍ فرلانگ اڳتي ڪيئن نڪري ويون؟ ڇا پوليس کان ڪير پڇندو ته جلسي مان واپسيءَ جو روٽ ڪنهن تبديل ڪيو؟ لياقت باغ مان نڪرڻ بعد گوالمنڊي پاسي وڃڻ بدران مري روڊ ڏانهن ڇو پوليس گاڏيون ويون؟ پروٽوڪول مان ايمبولينس ڇو غائب هئي؟ مون انهن سوالن بابت راولپنڊي جي پوليس سربراهه سعود عزيز سان رابطو ڪيو ته، هن جو اهو ئي جواب هو ته اهي سڀ ڳالهيون غلط آهن. هن دعويٰ ڪئي ته پوليس اهلڪارن پنهنجو فرض ادا ڪيو ۽ ڊيوٽي تي موجود هئا. جڏهن کانئس پڇيم ته پوءِ پوليس وارا قتل يا زخمي ڇو نه ٿيا ته چيائين هڪ سپاهي قتل ٿيو، 5 زخمي ٿيا، جن ۾ ڊي ايس پي به شامل آهي. ڊي ايس پي اشتياق شاهه، جيڪو زخمي آهي، ان کان پڇيم ته هن ٻڌايو ته جيئن ئي همراهه پستول سان فائر ڪيو ته هو ان مٿان ڀاڪر ڀري ڪريو ته اوچتو ڌماڪو ٿي ويو ۽ هو اڏامي پري وڃي ڪريو. جيڪڏهن سندس دعويٰ درست آهي ته آخر اهو ڪهڙو معجزو آهي ته بم ڌماڪي اڳيان ڪرندڙ ڊي ايس پي کي معمولي زخم آيا ۽ ان کان چند ميٽر پري بليٽ پروف ڪار مان منڍي ڪڍندڙ محترمه شهيد ٿي وئي.

جيڪڏهن پوليس هئي ته ايڏي حملي ۾ رڳو هڪ سپاهي جو قتل ٿيو؟ اسان جو هرگز اهو مقصد ناهي ته پوليس وارا ڇو نه مئا، پر اهو چوڻ آهي ته جيڪڏهن وڌيڪ پوليس اهلڪار هجن ها ته جنهن نوعيت جو واقعو آهي، ان ۾ سندن جاني نقصان وڌيڪ ٿئي ها. جيڪڏهن پوليس هئي ته پوءِ قاتل محترمه جي گاڏي اچڻ کان 10 منٽ اڳ تائين فُٽ پاٿ تي پستول هٿ ۾ کڻي ڦيرا ڪيئن پاتا؟ گهٽ روشني باوجود به ڪارو چشمو پاتل شخص جنهن فائرنگ ڪئي، اهو ته بقول بابر اعواڻ جي ڪمانڊر لڳي رهيو هو ۽ ظاهر آهي ته اهڙا ڪارا چشما، جنهن مان اوندهه ۾ به صاف نظر ايندو آهي، اهي ڪنهن طالب وٽ ڪٿان آيا؟ دنيا ڏٺو ته وڊيو فوٽيج ۾ فائرنگ ڪندڙ ۽ ڌماڪو ڪندڙ عليحده عليحده شخص آهن ۽ خود گهرو وزارت جي ترجمان جو بيان رڪارڊ تي آهي ته ٻه حملا آور هئا.

ان هوندي به اسڪاٽ لينڊ جا ماهر ٿا چون ته حملا آور هڪڙو هو! انهن جي تحقيقاتي رپورٽ ڏسي ته اڪثر ماڻهو پيا چون ته هي ته پاڪستاني ماهرن کي به ماري ويا. جيڪا ڳالهه اسڪاٽ لينڊ يارڊ جي ماهرن چئي ته ڌماڪي جي شدت سبب محترمه کي گاڏي جي سن روف سان ڌڪ لڳو ۽ ان سبب هوءَ فوت ٿي وئي. ڇا ايڏو وڏو ڌڪ لڳو جو دماغ جي هڏي اڏامي وئي؟

اسڪاٽ لينڊ يارڊ هڪ ناليوارو ادارو آهي، پر سندن محترمه واري رپورٽ بعد شايد سندن ساک به متاثر ٿي. ايڏن ثبوتن هوندي به هو چون ٿا ته محترمه ڌڪ لڳڻ سبب شهيد ٿي ۽ حملا آور ٻه نه، پر هڪ شخص آهي.

بهرحال بظاهر ته محترمه جو خون به لڙهندي نظر ٿو اچي، پر ان باري ۾ اڪثر تجزيه ۽ تبصرا ڪار چون ٿا ته محترمه جو خون کائڻ ايترو آسان ناهي. جيترو سمجهو پيو وڃي، جنهن به سندس خون لوڙهڻ جي ڪوشش ڪئي، اهو ڄڻ ته ملڪ جي قسمت سان کيڏندو. جهڙي طرح ذوالفقار علي ڀٽو جي قتل بعد ضياءُ الحق کي سندس ويجهن ساٿين چيو هو ته، اوهان پنهنجو رستو ته صاف ڪيو، پر جيئري ڀٽو کان ڦاهي ڏنل ڀٽو اسٽيبلشمينٽ جون ڪيتري عرصي تائين ننڊون حرام ڪندو رهندو. اڄ به جيڪي سمجهن ٿا ته محترمه جي شهادت سان سندن ڪم آسان ٿي ويو آهي، انهن کي وسارڻ نه گهرجي ته هن ملڪ جي اسٽيبلشمينٽ لاءِ زندهه بينظير ڀٽو کان شهيد بينظير وڌيڪ مهانگي ثابت ٿيندي.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

حڪومت سازيءَ جو آخري مرحلو ۽ سياسي پارٽيون!




سومر 25 فيبروري 2008ع



18 فيبروري جي عام چونڊن ۾ عوامي راءِ جنهن انداز ۾ سامهون آئي آهي، ان تقريباً سمورن مبصرن ۽ تجزيه ڪارن جي خدشن، پيشنگوئين ۽ اندازن کي غلط ثابت ڪري ڇڏيو آهي. ڪنهن کي به اندازو نه هو ته چونڊون پُرامن ٿيندون ۽ ظاهري طور نظر ايندڙ ڌانڌلين جي باوجود پيپلز پارٽي ۽ مسلم ليگ (ن) کي ايتريون سيٽون ملنديون. مون اڳ ۾ ئي لکيو هو ته اسٽيبلشمينٽ کي اندازو ئي ناهي ته مقتوله بينظير ڀٽو زنده بينظير کان وڌيڪ سندن لاءِ خطرناڪ ثابت ٿيندي ۽ سندس روح ڪيترن سالن تائين سندس قاتلن ۽ مخالفن لاءِ ڀيانڪ خواب جي صورت ۾ ننڊون حرام ڪندو رهندو.

سنڌي ماڻهن ته پ پ سان پنهنجو وچن ملهايو ۽ شهيد راڻي کي ووٽ جي پرچي جي ڀيٽا ڏئي اسٽيبلشمينٽ جي نمائندن کي رسوا ڪيو ۽ اهو ئي سبب آهي ته ڀوتار پريشان آهن ته اسان سان ماڻهو واعدو ڪري ڪيمپ ۽ گاڏين به اسان جن ۾ ويا ۽ اندر وڃي ووٽ پ پ کي ڏئي آيا. اڻپڙهيل عوام کي ڀلي حڪمران ڄٽ ۽ جاهل سمجهن، پر 18 فيبروري تي ان گنجي ۽ گوڏ وارن سادڙن سٻاجهڙي ماڻهن ثابت ڪري ڏيکاريو ته هو ”جاهل“ ناهن ۽ هاڻي عام ماڻهو ووٽ جي اهميت کي سمجهي ٿو. اها ٻي ڳالهه آهي ته 46 سيڪڙو ووٽنگ جي شرح رهي ۽ 54 سيڪڙو ماڻهن ووٽ نه ڏنو، پر ان جو هرگز اهو مقصد ناهي ته اها ووٽ نه ڏيندڙ اڪثريت صدر مشرف سان گڏ آهي.

پولنگ واري ڏينهن مان چوڌري شجاعت جي اباڻي شهر گجرات ۾ هئس. 17 ۽ 18 فيبروري جي وچ واري رات به پوليس ڇاپا هڻي پيپلز پارٽيءَ جا ڪارڪن گرفتار ڪيا. انتظاميه مڪمل طور چوڌرين جي حق ۾ هئي، پر 18 فيبروريءَ تي صبح جو جڏهن پهريون جهيڙو اين اي 104 جي مهسم پولنگ اسٽيشنن تي ٿيو، جنهن ۾ ٻه پ پ ڪارڪن زخمي ٿيا ته ائين لڳو ڄڻ خوني اليڪشن ٿيندي پر بعد ۾ رينجرز ۽ فوج جي دستن صورتحال کي سنڀالي ورتو. گجرات ۾ ڏوهاري پالڻ سياست ڪرڻ وارن لاءِ ضروري آهي ۽ ڄڻ ته هرڪو ان ڪلچر جو حصو آهي. شام جو 4:30 تي گجرات يونيورسٽي جي پولنگ تي نجيب چيما پنهنجي هٿياربند ساٿين سان گڏ آيو ۽ پاڻ سان گڏ آندل بيلٽ پيپر دٻن ۾ وڌائين ۽ پرزائيڊنگ آفيسرن کان بيلٽ پيپر ڦري دٻا ڀريائين. ڪجهه دير ۾ پيپلز پارٽي جا جيالا آيا، پر چيما وڃي چڪو هو. جنهن بعد پرزائيڊنگ آفيسر فيصلو ڪيو ته جعلي ۽ زوري وڌل ووٽ ڳڻپ ۾ نه آندا ويندا. بهرحال چونڊن واري ڏينهن پنجاب ۾ هڪ اهم عنصر اهو هيو ته پ پ جا ڪارڪن ۽ همدرد خاص ڪري عورتون وڏي تعداد ۾ آيون ۽ انهن ووٽ ڏنا. جتان به پ پ کٽيو آهي، انهن جو ووٽ هارائيندڙ اميدوار کان 20 کان 30 هزار جي ليڊ تي آهي. اهو ئي سبب آهي ته شيخ رشيد چوي پيو ته، هن کي ووٽ ايترن ماڻهن نه ڏنا، جيترن افسوس ظاهر ڪرڻ لاءِ ايس ايم ايس ڪيا آهن.

چونڊن کي پُرامن بنائڻ جو ڪريدٽ نئين آرمي چيف اشفاق پرويز ڪياني کي وڃي ٿو، جنهن آخري وقت تي متعلقه ادارن کي شفاف چونڊن جا سگنل به ڏنا، جنهن ڪري اڪثر جاين تي پروگرام مطابق آخر ۾ رزلٽ مٽائڻ وارا راتاها نه لڳي سگهيا. صدر پرويز مشرف کي ظاهر آهي ته 18 فيبروري جا نتيجا چڱا ڪو نه ٿا لڳن ۽ شايد اهو ئي سبب آهي جو هو استعيفيٰ ڏيڻ لاءِ سوچي رهيو آهي. جنهن ڏينهن ججن جي بحاليءَ جو پيڪيج اسيمبلي ۾ پيش ٿيندو، ان ڏينهن شايد هو استعيفا ڏئي ڇڏي، ڇو ته اسيمبلي ٽوڙڻ جو اختيار هوندي به هو اسيمبلي ٽوڙي نه سگهندو، ڇو ته ان جي نتيجن جي هن کي ڄاڻ آهي ته هن وقت جڏهن آمريڪا سميت عالمي برادري اهو ئي چوي ٿي ته بهتر اليڪشن ٿي آهي، آرمي چيف به هن (صدر) جي پاليسين کان کان وٿيرو آهي. سندس حامي سياسي جماعت ڪمزور آهي ته هو فضل الاهي وانگر بي اختيار ۽ مجبور صدر رهڻ نه چاهيندو.

پاڪستان جي تاريخ ۾ پهريون دفعو هارائيندڙ ڌر شڪست تسليم ڪئي آهي ۽ کٽيندڙ ڌرين هڪ ٻئي جي مينڊيٽ جو احترام ڪرڻ جو اعلان ڪيو آهي. اڳ ۾ ته ائين ٿيندو هو ته رات ئي رات اڪثريتي جماعتون اقليتي بنجي وينديون هيون، چونڊن سان گڏو گڏ ڳجها ادارا سرگرم ٿي ويندا هئا. پر هن ڀيري ائين پيو لڳي ته ڄڻ پاڪستان جو سياسي ڪلچر تبديل ٿي رهيو آهي. ڀارت ۾ سياستدان هڪٻئي سان جيڪي به حشر ڪن، پر هو جمهوري ادارن جو مان رکندا آهن، هڪٻئي تي مينڊيٽ جو خيال رکندا آهن، اهو ڪم هاڻي هتي به شروع ٿيو آهي ۽ ائين پيو لڳي ته ڀارتي سياسي روايتن جو پاڇو پاڪستاني سياست تي هليو آهي. خدا ڪري اهو ڪلچر قائم رهي ۽ ان جي مضبوط ٿيڻ جو دارومدار سياسي جماعتن جي ليڊرن تي ئي آهي.

پاڪستان پيپلز پارٽي جيڪا قيادت جي سخت بحران ۾ هئي، ان جي نئين قيادت بابت سڀني کي شڪ شبها هئا ته شايد آصف علي زرداري ماضيءَ جي روايتن مطابق دوستن کي نوازيندو ۽ سينئر اڳواڻن ۽ ڪارڪنن کي پاسيرو ڪندو، پر ان ئي آصف علي زرداري خلافِ توقع جيڪي فيصلا ڪيا آهن، اهي حيران ڪن آهن. جڏهن اوهين ڪنهن وڏي پارٽيءَ جا حادثاتي طور ليڊر ٿي وڃو ۽ اها جماعت اڪثريت سان ڪامياب به ٿئي ۽ اوهين وزير اعظم پاڻ نه ٿيو، پر پنهنجي جماعت جي سينيئر يعني مخدوم امين فهيم کي بنايو ته اها وڏي ڳالهه آهي، جو ماڻهو ڪائونسلر ٿيڻ لاءِ به مٽن مائٽن سان دوکا ڪندا آهن. هي ته وزير اعظم جو عهدو آهي. منهنجي نظر ۾ آصف علي زرداري جو اهو فيصلو سندس پارٽي جي وسيع مفاد ۾ آهي ۽ ان سان سندس ڪردار ۽ سياسي بصيرت جو به اندازو ٿئي ٿو ته هن ۾ قيادت جي صلاحيت موجود آهي. هن سونيا گانڌي وانگر پنهنجي ڪردار جو تعين ڪري ڪارڪنن جي دلين ۾ به جاءِ ٺاهي ورتي آهي. پنهنجي مخالف سياسي ڌرين سان ميل جول ۾ حڪومت سازيءَ لاءِ هيستائين جو سندس ڪردار ثابت ڪري ٿو ته 11 سالن جي جيل آصف علي زرداري کي تبديل ڪيو آهي. بهرحال اڃا هن کي امتحانن مان گذرڻو آهي ۽ سندس اصل امتحان حڪومت ختم ٿيڻ بعد شروع ٿيندو.

اڄڪلهه حڪومت سازي جون ڪوششون آخري مرحلي ۾ آهن ۽ ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته ميان نواز شريف في الحال پيپلز پارٽي جي حمايت ڪندو ۽ شامل بعد ۾ ٿيندو. هن جو خيال آهي ته سندس جماعت جو ڪو به ماڻهو جيڪڏهن وزير ٿيو ته کيس حلف صدر مشرف کان کڻڻو پوندو، جنهن کي هو غير آئيني صدر قرار ڏئي رهيو آهي، ان هٿان حلف کڻڻ کي هو اهو ٿو سمجهي ڄڻ صدر مشرف جي صدارتي عهدي کي تسليم ڪرڻ برابر آهي. البته اسپيڪر جو عهدو هو جاويد هاشمي يا ڪنهن کي به ڏياري سگهي ٿو، ڇو ته اسپيڪر جو حلف اڳوڻي اسپيڪر چوڌري امير حسين هٿان ئي ٿيندو.

نئين ٺهندڙ اسيمبلي ۾ نواز شريف جي پاليسي جارحاڻي هوندي ۽ هن جي اهم ترجيح ججن جي بحالي ۽ صدر جي اسيمبلي ٽوڙڻ وارو اختيار ختم ڪرڻ لاءِ آئين ۾ ترميم ڪرڻ ۽ 3 نومبر وارن صدر جنرل پرويز مشرف جي سمورن حڪمن کي رد ڪرڻ هوندو. اهي اهڙا ڪم آهن، جن جي جلد ٿيڻ سان پيپلز پارٽي جي حڪومت جو اسٽيبلشمينٽ سان اٿندي ئي جهيڙو ٿيندو. اهڙي صورتحال ۾ پيپلز پارٽي جي ڪوشش هوندي ته هو معاملن کي اينگهائي. آصف علي زرداري اعلان ڪري چڪو آهي ته سندس جماعت جو حڪومت ۾ پهريون فيصلو بينظير ڀٽو صاحبه جي قتل جي جاچ اقوامِ متحده کان ڪرائڻ جو هوندو. بعد ۾ ججن جي بحالي لاءِ پارليمينٽ ۾ بحث ڪيو وڃي ۽ بعد ۾ ڪاميٽي ٺاهي معاملي تي غور ڪيو وڃي.

پيپلز پارٽي جي حڪومت لاءِ چئلينجز تمام گهڻا آهن. اٽي، تيل، گئس ۽ بجلي جو بحران پڻ ڪر کنيو بيٺو آهي، پر قدرتي ڀلائي اها ٿيندن ته موسم جي تبديلي سبب جيئن گئس جي کپت ۾ گهٽتائي ٿيندي، ان ڪري اهو بحران في الحال ٽري ويندو ۽ ساڳئي طرح پاڻي وڌيڪ مقدار ۾ ڊيمن مان خارج ٿيڻ ڪري بجلي جي صورتحال به بهتر ٿيندي. ڪڻڪ جو فصل مارڪيٽ ۾ اچڻ وارو آهي. باقي رهيو تيل، سو اها مهانگائي جي ڇپ عوام تي ڪرڻي آهي. صدر مشرف جي ”ڪامياب اقتصادي پاليسين“ کي جاري رکڻ لاءِ بيوروڪريسي يقينن نئين حڪومت کي مشورو ڏيندي ته تيل جا اگهه وڌايو، پر ڏسجي ته هو ان کي ڪيئن ٿا منهن ڏين.

ڪالهه زرداري هائوس تي سنڌ ۽ بلوچستان جي پارلياماني پارٽين جا اجلاس ٿيا، جنهن ۾ هنن ٻنهي صوبن ۾ حڪومت سازي لاءِ صلاح مشورا ڪيا. ظاهر آهي ته وڏ وزارتن ۽ وزيرن جا فيصلا ان هجوم ۾ ڪو نه ٿيا ۽ ان لاءِ هڪ محدود ڪاميٽي ڪم ڪري رهي آهي. اڃا تائين اهو واضح ناهي ته سنڌ جو وڏو وزير ڪير ٿيندو، باقي بلوچستان ۾ جيڪڏهن پ پ جي حڪومت ٺهي ته يقينن رئيساڻي ٿيندو. فتح محمد حسين جنهن سڄي حياتي پيپلز پارٽي سان گذاري اهو آخري وقت ۾ اسان جي دوست ڊاڪٽر سهراب سرڪيءَ جيان روزو ڀڃي ويٺو ۽ مسلم ليگ (ق) ۾ شامل ٿي ويو. هاڻي ته يقينن حسين صاحب کي پڇتاءُ ٿيو هوندو. بلوچستان ۾ جنهن نموني پ پ کي ڪاميابي ملي آهي، اهڙي ڪاميابي شهيد ڀٽو ۽ محترمه جي حياتي ۾ به ڪو نه ملي هئي. بظاهر بلوچستان ۾ پ پ حڪومت ٺاهڻ جي پوزيشن ۾ ناهي، پر ظاهر آهي ته جڏهن مرڪز ۾ سندن حڪومت ٺهندي ته بلوچستان ۾ حڪومت ٺاهڻ ڪو مسئلو ناهي، ڇو ته اتي به سنڌ جي تاحيات حڪومت ۾ رهندڙ ”باضمير“ سياستدانن جي کوٽ ناهي.

سنڌ ۾ پهريون دفعو پيپلز پارٽي کي واضح اڪثريت ملي آهي، پر ان جي باوجود آصف علي زرداري ايم ڪيو ايم کي ڀائيوار ڪري حڪومت ٺاهي پيو. ظاهر آهي ته حڪومت ۾ ايم ڪيو ايم کي ايترو حصو نه ملندو، جيترو هو (ق) ليگ جي وقت ۾ وٺي چڪا ۽ هنن کي به خبر آهي ته هاڻي پ پ سان هلڻو آهي ۽ هي جماعت فرشتن جي ٺاهيل ناهي. سنڌ ۾ وڏ وزارت لاءِ نثار کهڙو، آغا سراج دراني، قائم علي شاهه، منظور وساڻ ۽ عذرا پيچوهو جا نالا غور هيٺ رهيا آهن، پر سنڌ جي وڏ وزارت جي هُما لڳي ٿو ته نثار کهڙو جي مٿي تي ئي ويهي. ان جو سبب اهو به ٿي سگهي ٿو، جو لاڙڪاڻي کي نظرانداز ڪرڻ متان ڏکيو هجي.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

ايندڙ سياسي سيٽ اپ صدر مشرف لاءِ ڪهڙا خطرا آڻيندو؟




اڱارو 4 مارچ 2008ع



18 آڪٽوبر جي عام چونڊن بعد حڪومت نه ٺهڻ بابت اڪثر ماڻهن ۾ بي چيني آهي ته آخر ايترا ڏينهن گذرڻ باوجود حڪومت ڇو نه ٺهي آهي. قانون مطابق چونڊن کانپوءِ وارا مرحلا مڪمل ڪرڻ لاءِ تقريباً 20 ڏينهن گهربل هوندا آهن ۽ جلد ۾ جلد به حڪومت ٺهي ته به تقريباً 3 هفتا لڳي وڃن ٿا.

اليڪشن ڪميشن جي قائدن موجب چونڊ ٿيڻ بعد 14 ڏينهن ۾ سرڪاري نتيجا ظاهر ڪرڻا هوندا آهن. چونڊن جي 10 ڏينهن اندر اميدوارن کي خرچ جا تفصيل جمع ڪرائڻا هوندا آهن. جيڪي اميدوار خرچ جا تفصيل جمع ڪرائيندا، قانون موجب انهن جا ئي نتيجا ظاهر ڪيا ويندا. جيڪو اميدوار دير ڪندو، ان جو نتيجون دير سان ايندو. اليڪشن ڪميشن 14 ڏينهن بجاءِ 11 ڏينهن ۾ حتمي نتيجا ظاهر ڪيا آهن. هاڻي اڄ تائين آزاد اميدوار کي اجازت آهي ته هو پنهنجي پنهنجي پسند جي پارٽيءَ ۾ شامل ٿين. اڄ شام ئي آزاد اميدوارن پاران مختلف جماعتن ۾ شموليت بعد جن پارٽين جي عددي اعتبار سان جيڪا پوزيشن هوندي، ان مطابق کين عورتن ۽ اقليتن لاءِ مخصوص سيٽون ورهائي ڏنيون وينديون. سڀاڻي اربع تائين متوقع آهي ته اليڪشن ڪميشن مخصوص سيٽن جو اعلان ڪري ڇڏيندي ۽ قومي اسيمبلي سيڪريٽريٽ سميت چئني صوبائي اسيمبلين جي سيڪريٽريٽس کي حتمي نتيجن کان آگاهه ڪيو ويندو. جنهن بعد قومي اسيمبلي وارا صدر کي ۽ صوبائي اسيمبلين جا سيڪريٽري گورنرز کي اليڪشن ڪميشن جي نتيجن جي ڄاڻ ڏئي اجلاس گهرائڻ جي تجويز ڏيندا.

امڪان آهي ته صدر پرويز مشرف هن ئي هفتي قومي اسيمبليءَ جو اجلاس سڏائيندو. قومي اسيمبلي جي پهرين اجلاس جي صدارت اڳوڻو اسپيڪر چوڌري امير حسين ڪندو. هو اڳ ۾ ميمبرن کي حلف کڻائيندو ۽ بعد ۾ اسپيڪر ۽ ڊپٽي اسپيڪر لاءِ ڪاغذاتِ نامزدگي وصول ڪندو. اسپيڪر ۽ ڊپٽي اسپيڪر جي چونڊجڻ بعد نئون اسپيڪر قائدِ ايوان جي چونڊ لاءِ نامزدگي فارم وصول ڪندو ۽ شيڊول پڌرو ڪندو. جيڪڏهن هن هفتي اجلاس گهرايو به ويو، تڏهن به وزير اعظم جي چونڊ ايندڙ هفتي ئي ممڪن ٿي سگهندي. ماضيءَ جي روايت موجب قومي اسيمبلي جي اجلاس بعد ئي صوبائي اسيمبليءَ جا اجلاس به شروع ٿيندا آهن. موجوده صورتحال مان لڳي ٿو ته ايندڙ هفتي ملڪ ۾ نئين حڪومت قائم ٿيندي ۽ نگران وزير گهر ڀيڙا ٿيندا.

ظاهر آهي ته مرڪز ۾ پيپلز پارٽي هوم ورڪ مڪمل ڪري ڇڏيو آهي ۽ کين قومي اسيمبليءَ جي 342 واري ايوان ۾ 172 ووٽ گهربل آهي. حڪومت ٺاهڻ لاءِ هن وقت 342 مان چئن حلقن ۾ اميدوارن جي چونڊ عمل دوران مارجڻ يا وفات سبب چونڊ نه ٿي ۽ اهي سيٽون خالي آهن، جڏهن ته 10 سيٽون اهڙيون آهن، جن جا چونڊ نتيجا روڪيل آهن. جيڪڏهن انهن جا معاملا عدالت طئي نه ڪيا ته حڪومت سازي ۾ 328 ايم اين ايز حصو وٺندا. انهن مان مسلم ليگ (ق) جا مخصوص سيٽن وارا ملائي سلائي 46 ايم اين ايز ٿيندا (بشرط فارورڊ بلاڪ نه ٺهي، جو اطلاع آهن ته مسلم ليگ (ق) جا ڪافي ايم اين ايز اندورني طور پ پ ۽ نواز ليگ کي حمايت جو يقين ڏياري چڪا آهن.) ۽ ايم ڪيو ايم جا 23 کن ايم اين ايز بظاهر اپوزيشن ۾ ويهي سگهن ٿا. حالانڪه ايم ڪيو ايم وارا واضح اعلان ڪري چڪا آهن ته هو پيپلز پارٽيءَ جي سربراهي ۾ ٺهندڙ حڪومت جي غير مشروط حمايت ڪندا. جيڪڏهن هو نه به ڪن ۽ (ق) ليگ متحد رهي ته به اپوزيشن وارن جو انگ 65-67 جي لڳ ڀڳ هوندو ۽ جيڪڏهن 328 مان اهو انگ ڪٽ ڪجي ته به حڪومتي ڌر ۾ 260 جي لڳ ڀڳ ايم اين ايز هوندا، جڏهن ته گهربل تعداد 172 جو آهي.

ان صورتحال مان واضح ٿئي ٿو ته ايندڙ حڪومت ڪافي طاقتور هوندي ۽ متحرمه جي قتل جي جاچ اقوامِ متحده کان ڪرائڻ، ذوالفقار علي ڀُٽو کي ڦاسي ڏيڻ ۽ بلوچستان ۾ فوجي آپريشن تي معافي وٺڻ بابت ٺهراءَ، ججن جي بحالي ۽ 58 (2) بي جي خاتمي جهڙا فيصلا ٿي وڃن ٿا ته پوءِ صدر جنرل پرويز مشرف جا اختيار چوڌري فضل الاهي جهڙا بچندا. فضل الاهي بابت عام چوڻي مشهور آهي ته هو ايترو ڪمزور صدر هو جو پاڻ نعرا هڻندو هو ته صدر پاڪستان فضل الاهي کي آزاد ڪريو.

خير ايندڙ سياسي سيٽ اپ کان خطرو محسوس ڪندي صدر پرويز مشرف آمريڪا، برطانيا، سعودي عرب ۽ متحده عرب امارات سميت اڪثر ملڪن کان بظاهر مدد گهرندي نظر اچي پيو. انهن ملڪن جا سفير آصف علي زرداري ۽ ميان نواز شريف سان ملندا رهيا آهن پر جڏهن انهن تاحال صدر مشرف سان تعاون کان انڪار ڪيو ته ”محترمه-مشرف“ ٺاهه ڪرائڻ جي هڪ گارنٽيئر متحده عرب امارات وارن آصف علي زرداري سان ملاقات لاءِ هن ڏانهن خصوصي جهاز موڪليو. بظاهر ته هو ٻارن سان ملڻ جو سبب ٻڌائي دبئي هليو ويو، پر اصل ۾ فيصلا ڪن ڳالهين لاءِ هن جي اهم شخصيت سان ملاقات ٿي آهي. آصف علي زرداري ڪالهه موٽي آيو ۽ سنڌ جي پارليماني پارٽي جي اجلاس جي صدارت به ڪيائين، جنهن ۾ سنڌ جي وڏ وزارت، اسپيڪر ۽ پارلياماني ليڊر جو فيصلو ڪيو ويو. آصف علي زرداري اهڙي فيصلي جو باضابطه پريس ڪانفرنس ۾ اعلان ڪندي وڏي وزير لاءِ قائم علي شاهه، اسپيڪر لاءِ نثار احمد کهڙو ۽ پارلياماني ليڊر لاءِ پير مظهرالحق جا نالا ڏنا.

هن جي دبئي مشن بعد آرمي چيف جنرل اشفاق پرويز ڪياني صدر پرويز مشرف سان ملاقات ڪئي آهي. ظاهر آهي ته انهن ملاقاتن ۾ ٿيل ڳالهين جي ته مالڪن کي ئي خبر هوندي، پر سندن باڊي لينگويج مان صرف اندازا ئي لڳائي سگهجن ٿا. آرمي چيف ۽ صدر جي ملاقات جو پسمنظر ڏسجي ته اها صورتحال سامهون ايندي ته هاڻي صدر پرويز مشرف جي معاملن ۾ فوج شايد ائين ميدان تي نه اچي، جيئن جنرل مشرف جي آرمي چيف هجڻ وقت آئي هئي. عام تاثر اهو آهي ته جڏهن به ڪو نئون آرمي چيف ٿيندو آهي ته هو پنهنجي پيش رو آرمي چيف جي پاليسين جي مخالفت ناهي ڪندو، پر جنرل ڪياني جنهن نموني سول ادارن مان فوج کي واپس ڪرڻ، سياستدانن سان ملاقاتن تي پابندي وجهڻ جا حڪم جاري ڪيا، اهي اڪثر تجزيه نگارن جي نظر ۾ صدر مشرف جي پاليسي کان بنهه مختلف آهن.

هاڻي ته ڪجهه ملڪي توڙي غير ملڪي تجزيه نگار اها راءِ رکن ٿا ته صدر پرويز مشرف جنهن فوج ۾ 46 سال گذاريا آهن، ان وٽ اها حمايت حاصل نه رهي آهي، جو 18 آڪٽوبر بعد سامهون آيل پارليماني فورسز خلاف ڪو قدم کڻي سگهي. جن سياسي قوتن تي هن انحصار ڪيو، انهن جا پير اکڙيل آهن ۽ اهڙي ماحول ۾ هڪ ئي طريقو بچي ٿو ته صدر پرويز مشرف نئين چونڊيل حڪومت کي ڪم ڪرڻ ڏئي حلف کڻائي قوم کي خدا حافظ چوي.

آصف علي زرداري گهڻي ڀاڱي اڄ واپس اسلام آباد ايندو ۽ خميس تي سڏايل پارلياماني پارٽي جي اجلاس کان اڳ وزير اعظم، ڪابينا ۽ اتحادي ڌرين سان پاور شيئرنگ بابت معاملا طئي ڪندو.

حڪومت سازي لاءِ واضح اڪثريت هوندي به اڃا تائين وزير اعظم جو اعلان ناهي ڪيو ويو، جنهن سبب پيپلز پارٽي ۾ اڻ تڻ آهي. جلد اعلان نه ڪرڻ پٺيان ڪهڙا به سبب هجن، پر هڪ ڳالهه ضرور ٿي آهي ته جيڪا بي چيني ۽ ڀڄ ڊڪ پ پ اميدوارن ۾ آهي، اها شايد وزير اعظم جي اعلان ٿيڻ بعد نه هجي ها.

ٻيو ته وزير اعظم جي اعلان بعد زرداري تي وزير فائنل ڪرڻ لاءِ دٻاءُ وڌي ها. هاڻي جڏهن وزير اعظم جو فيصلو ئي ناهي ٿيو ته اڪثر ايم اين ايز وزارت لاءِ ائين ڪوشش نه پيا ڪن، جيئن ٻي صورت ۾ ڪن ها. اطلاعن موجب آصف علي زرداري جي حڪمتِ عملي به محترمه کان مختلف نه هوندي ته پهرين مرحلي ۾ ڪابينا جي سائيز گهٽ هوندي، ڇو ته ٽن کان چئن مرحلن ۾ حلف برداري ٿيڻي آهي ۽ هرڪو آسري ۾ رهندو ۽ ان آسري ۾ ڏيڍ ٻه سال نڪري ويندا. صدر پرويز مشرف جي مسلم ليگ (ق) جا ته 60 کان وڌيڪ وزير هئا، پر هن حڪومت ۾ وفاقي وزير، مملڪتي وزير، پارلياماني سيڪريٽري، مشير، اسٽينڊنگ ڪاميٽين جي چيئرمين جا عهدا ايترا آهن، جو گهڻن کي راضي رکي سگهجي ٿو. خير اهو ته ڪڏهن به ناهي ٿيو ته دنيا جي ڪا به حڪومت پنهنجي سڀني ميمبرن ۽ پوري قوم کي راضي رکي سگهي. هر حڪومت ۾ ٽڻ مڻ رهندي آهي، جيڪا هاڻي به رهندي. اصل ڳالهه حڪومت سازي نه، پر حڪومت ٺاهڻ کانپوءِ وارن چئلينجز جي آهي ته هيءَ حڪومت عوام کي مهانگائي جي هائيءَ کان ڪچلڻ کان بچڻ لاءِ ڇا ٿي ڪري؟ ٻيو وڏو چئلينج امن امان جو آهي ۽ خاص ڪري اهڙي ماحول ۾ جڏهن مبينه طالبان شدت پسند جنازي، ڄڃ ۽ جرڳن کي به نشانو بنائڻ کان نٿا مڙن.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

ڀوربن پڌرنامو ۽ ”مخدوم-زرداري“ وچ ۾ وڌندڙ فاصلا!




سومر 10 مارچ 2008ع



پاڪستان پيپلز پارٽي ۽ مسلم ليگ (ن) اقتداري شراڪت بابت اتفاق راءِ ڪندي وفاقي ڪابينه ۾ شموليت تي به اتفاق ڪيو آهي. جنهن جو مقصد بظاهر اهو ٿيو ته مسلم ليگ (ن) جا وزير صدر پرويز مشرف هٿان حلف کڻندا. پر ساڳئي وقت ميان نواز شريف اهو به واضح ڪيو آهي ته هنن جي جماعت صدر مشرف کي آئيني صدر تسليم نه ٿي ڪري. آصف علي زرداري ۽ ميان نواز شريف گڏيل پريس ڪانفرنس ۾ واضح ڪيو آهي ته مرڪز ۾ پيپلز پارٽي کي فري هينڊ هوندو ۽ پنجاب ۾ مسلم ليگ (ن) کي. قومي اسيمبلي جو اسپيڪر ۽ ڊپٽي اسپيڪر پيپلز پارٽي جا هوندا ۽ پنجاب ۾ اهي عهدا مسلم ليگ (ن) وٽ هوندا.

قومي اسيمبليءَ جي اسپيڪر لاءِ يوسف رضا گيلاني ۽ ڊپٽي اسپيڪر لاءِ پيپلز پارٽي سيد ظفر علي شاهه کي نامزد ڪندي، ان صورت ۾ جيڪڏهن اي اين پي کي اهو عهدو نه ڏيڻو ٿيو. ٻنهي وڏين جماعتن جي ليڊرن جنهن نموني ججن جي بحالي حڪومت ٺهڻ بعد 30 ڏينهن ۾ ڪرڻ جو اعلان ڪيو آهي ۽ پارليامنٽ کي مضبوط بنائڻ لاءِ چارٽر آف ڊيموڪريسي تي عمل درآمد جو اعلان ڪيو آهي، ان مان ته لڳي ٿو ته هنن جو مقصد واضح آهي ته عدليه کي آزاد ۽ مستحڪم ڪيو وڃي. پارليمان کي بالادست، خودمختيار ۽ سپريم ادارو بنايو وڃي. جيڪڏهن ائين ٿئي ٿو ته پاڪستان جي 60 سالا تاريخ ۾ جنهن نموني اسٽيبلشمينٽ جو اصل اقتدار تي قبضو رهيو آهي، هاڻي اهو قبضو ختم ٿيندو ۽ ملڪ ۾ واقعي به نئين دور جي شروعات ٿيندي. ٻنهي ڌرين جي گڏيل اعلان مان ته لڳي ٿو ته جج بحال ٿيندا ۽ موجوده پي سي او هيٺ حلف يافته ججن کي گهر وڃڻو پوندو. اهو به هن ملڪ جي تاريخ ۾ ڪنهن معجزي کان گهٽ نه هوندو.

پر سوال اهو آهي ته ڇا پاڪستان ۾ اقتدار ۽ اختيار جي محور تي سدائين پنهنجو پنجو مضبوط رکندڙ اسٽيبلشمينٽ اهو چاهيندي ته سڀ ڪجهه آسانيءَ سان ٿئي ۽ اها مستقبل ۾ پنهنجي زيردست رهڻ وارو ڪردار قبول ڪندي. ڇا هو خاموش رهندا يا پنهنجي وجود جي بقا لاءِ هٿ پير هڻندا؟ ظاهر آهي ته صدر پرويز مشرف پنهنجي نيڪالي نه چاهيندو. جيڪڏهن ائين هجي ته پوءِ هن وٽ فوري آپشن ڪهڙو آهي؟ هڪ ته اهو آهي ته اسيمبلي ٺهڻ بعد هفتي ڏيڍ ۾ هو ان کي ٽوڙي ڇڏي ۽ وري خفيه ادارن معرفت پيپلز پارٽي ۽ مسلم ليگ (ن) ۾ ڀڃ ڊاهه ڪري ۽ وري ملڪ ۾ هڪ دفعو ٻيهر ”قومي مفاد“ ۾ ”حقيقي جمهوريت“ بحال ڪري.

اهڙي امڪاني منظر کي ڏسجي ته ڀڃ ڊاهه لاءِ مسلم ليگ (ن) شايد هاڻي ايترو ٽوڙ ڦوڙ جو شڪار نه ٿئي، پر پيپلز پارٽي ۾ اها گنجائش موجود آهي. وزير اعظم جي نامزدگي ۾ دير سبب آصف علي زرداري ۽ مخدوم امين فهيم وچ ۾ پيپلز پارٽيءَ جي ”نوزائيده ليڊرن“ غلط فهميون پيدا ڪري ايترا ته اختلاف اڀاري ڇڏيا آهن، جو هنن وچ ۾ معاملا بظاهر ناقابل واپسي جي حد تائين ڏسڻ ۾ اچن ٿا. مخدوم امين فهيم جيڪو نهايت شريف ماڻهو آهي ۽ هن جواني جي جوڀن ۾ 3 دفعا وزارت عظميٰ ٺڪرائي، پر پيپلز پارٽي سان دوکو نه ڪيو. هن دفعي هن کي ٽريپ ڪيو ويو ۽ هن ڀيري آصف علي زرداري پاران وزارت اعظميٰ جو اميدوار نامزد ڪرڻ ۾ جيڪا دير ڪئي وئي ان دوران ڪجهه دوست نما دشمنن مخدوم صاحب کي مقتدر حلقن جي همراهن سان ملاقاتون ڪرڻ جا مشورا ڏنا. مخدوم صاحب انهن شخصيتن سان ملڻ کانپوءِ آصف علي زرداري کي اطلاع ڪندو رهيو. ان وچ ۾ مخدوم مخالف پ پ جا ”نوزائيده“ آصف ۽ مخدوم صاحب درميان غلط فهميون پيدا ڪرڻ لاءِ پنهنجو ڪردار ادا ڪندا رهيا ۽ چوندا رهيا ته مخدوم صاحب اوهان سان به سياست پيو ڪري. نيتن جو حال ته خدا ٿو ڄاڻي پر ٻنهي ۾ غلط فهميون پيدا ڪيون ويون ۽ هو ان وهڪري ۾ لڙهي ويا ۽ هڪ ٻئي خلاف سوچڻ شروع ڪيائون.

مخدوم صاحب جي ويجهن حلقن جو چوڻ آهي ته هنن کي جڏهن توهين آميز صورتحال جو منهن ڏسڻو پيو، تڏهن هنن پريشر وجهڻ لاءِ ڪجهه ڪارڊ کيڏيا، جن ۾ آصف جي صلاح کانسواءِ اي آر ڊي جو اجلاس گهرائڻ، 90 سيڪڙو عوام، 80 سيڪڙو پارٽي ايم اين ايز کيس (مخدوم صاحب کي) وزير اعظم ڏسڻ چاهين ٿا ۽ وزارت عظميٰ جي نامزدگي ۾ غير ضروري دير سان پارٽي کي نقصان ٿي سگهي ٿو وغيره وغيره. ان سلسلي ۾ مخدوم صاحب جيڪو آخري پتو کيڏيو ۽ هڪ انگريزي اخبار کي ڏنل انٽرويو ۾ هن چيو ته ساڻس دوکو ٿي رهيو آهي ۽ آصف علي زرداري کي گهرجي ته هو کيس هڪدم نامزد ڪري ۽ پارٽي ٽٽڻ کان بچائي. اها بظاهر آصف زرداري لاءِ هڪ وڏي ڌمڪي هئي، جنهن بعد ٻنهي ۾ غلط فهميون پيدا ڪرائڻ جي خواهشمندن اڃان وڌيڪ فائدو وٺندي ٻنهي ۾ اختلافن جي خليج وڌائڻ شروع ڪئي. مخدوم مخالف ڌرين ان حد تائين خدشا ظاهر ڪرڻ شروع ڪيا ته انٽيليجنس وارن جي مخدوم صاحب سان ڳالهه طئي ٿي آهي ته پيپلز پارٽي پارليامينٽرينز جو صدر جيئن ته مخدوم امين فهيم آهي ۽ اها ئي جماعت اليڪشن ڪميشن ۾ رجسٽرڊ به آهي ۽ ان جي فيصلي خلاف ووٽ ڏيندڙ ميمبر قانوني طور نااهل ٿي ويندا. انهن اها به ڳالهه عام ڪئي ته جيڪڏهن آصف زرداري مخدوم کي نامزد نه ڪندو ته مخدوم مسلم ليگ (ق) ۽ ايم ڪيو ايم سان ملي حڪومت ٺاهيندو ۽ اڳتي هلي جيڪي به هيوي ويٽ آهن، ممتاز ڀٽو، غلام مصطفيٰ جتوئي، غلام مصطفيٰ کر، اعتزاز احسن ۽ ٻيا سڀ گڏجي مخدوم جي سياسي اڳواڻيءَ ۾ پيپلز پارٽي هلائيندا ۽ آصف کي آئوٽ ڪيو ويندو.

جڏهن بدگمانيون ان عروج تي پهچن ته پوءِ اقتدار اکين سان ڏسڻ وارن جا خدشا ۽ گمان به وڌندا ۽ يقينن هرڪو پنهنجي ٻيڙي تارڻ لاءِ ڪجهه به ڪري سگهي ٿو، پر ان سڄي ماحول جي باوجود آصف علي زرداري ڪو به فيصلو نه ڪيو. پر مخدوم صاحب پريشر ڪارڊ جي چڪر ۾ بظاهر اٻهرائپ ڪئي. حالانڪه حليم مزاج مخدوم امين فهيم ڪڏهن تڪڙ ناهي ڪئي، پر هن دفعي همراهه کان شايد غلطي ڪرائي وئي. شايد اهو ئي سبب هجي، جو ڀوربن ۾ ٿيل اهم ملاقات ۾ مخدوم صاحب موجود نه هو. ان بابت پريس ڪانفرسن ۾ جڏهن آصف زرادريءَ کان پڇيو ويو ته هن چيو ته شايد مصروفيت سبب نه آيو. خبر ناهي ته حقيقت ڇا آهي پر جيڪڏهن ائين آهي ته اها اڃا هڪ ٻي غلطي هوندي.

خير اهڙي صورتحال ۾ ظاهر آهي ته پيپلز پارٽي ۾ ٽوڙ ڦوڙ لاءِ گرائونڊ موجود آهي پر ڇا مخدوم صاحب حياتي جي هن حصي ۾ جڏهن محترمه جي شهادت کي اڃا 3 مهينا به نه ٿيا آهن ته هو واقعي اقتدار جي خاطر اسٽيبلشمنٽ جو حصو بنجي پنهنجي لاءِ تاريخ ۾ هڪ نئين ڪردار جي سڃاڻپ ڇڏيندو؟ يا ماضي جيان رب جي رضا تي راضي رهي گوشه نيشيني اختيار ڪندو؟ مخدوم امين فهيم ۽ آصف علي زرداري وچ ۾ پيدا ٿيل انهن غلط فهمين واري ماحول ۾ هاڻي پارٽي سان سچا هئڻ وارن ليڊرن جو امتحان آهي ته هو ڪيئن ٿا غلط فهميون ختم ڪرائي ٻنهي وچ ۾ ٽياڪڙي ڪن ۽ پارٽي کي مستحڪم رکڻ لاءِ ڪهڙو ڪردار ٿا ادا ڪن؟

آصف علي زرداري جي ويجهن حلقن جي دعويٰ آهي ته اصل ۾ وزير اعظم جو اميدوار مخدوم امين فهيم ئي هو، پر هڪ حڪمت عملي تحت سندس نالو ظاهر نه پئي ڪيو ويو، ڇو ته خدشو هو ته ڪٿي اسٽيبلشمينٽ ٽوڙ ڦوڙ جو عمل شروع نه ڪري. هنن جي راءِ آهي ته اهو به ممڪن هو ته مخدوم جو نالو نامزد ٿيڻ بعد وزير اعظم ٿيڻ جا خواهشمند ٻيا همراهه ڪو فارورڊ بلاڪ نه ٺاهين. بظاهر ته اهو لاجڪ سمجهه ۾ نٿو اچي، پر اهو دليل ڏيندڙن جو چوڻ آهي ته نانگ جو ڏنگيو نوڙيءَ کان به ڊڄندو آهي ۽ 2002ع ۾ جڏهن محترمه پاڻ حيات هئي ته ان باوجود به فارورڊ بلاڪ ٺاهي اڪثريت ۾ کٽي آيل پيپلز پارٽي کي اقليتي پارٽي بنائي 5 سال وري اپوزيشن ۾ ڌڪيو ويو هو. هاڻي 11 سال مار کائڻ بعد جڏهن محترمه به نه هجي ته وري پارٽي ڪنهن اهڙي گيم پلان جو صدمو برداشت شايد نه ڪري سگهي.

انهن حلقن جو چوڻ آهي ته سنڌ ۾ سيد قائم علي شاهه کي وزير اعليٰ نامزد ڪيو ويو ۽ هي اهو ماڻهو هو، جيڪو حڪومت سازي جي جوڙجڪ دوران پارٽي قيادت سان ايترو ميل ملاقاتن ۾ ويجهڙائي ظاهر نه پيو ڪري، جيتري ٻين پئي ڪئي ۽ وزير اعليٰ جي خواهش رکندڙ ڪيترن ماڻهن جي اميدوار هوندي به عين وقت تي هن جي حق ۾ فيصلو ٿيو. سندن دعويٰ موجب مخدوم صاحب تڪڙ ڪري پنهنجو ڪيس ڪمزور ڪيو آهي. ظاهر آهي ته جيڪڏهن مخدوم صاحب جي پائي جو پارٽي ۾ ڪو ماڻهو تلاش ڪجي ته شايد ئي ڪو هجي ۽ اهڙي ماحول ۾ آصف علي زرداري جيڪڏهن مخدوم کانسواءِ ڪنهن ٻئي کي وزير اعظم بنائي ٿو ته پارٽيءَ جو رد عمل ڇا ٿيندو؟ آفتاب شعبان ميراڻي، شاهه محمود قريشي ۽ احمد مختار وزير اعظم جي ڊوڙ ۾ باقي وڃي بچن ٿا. ميراڻي صاحب جي حلقي ۾ ڪجهه پولنگ اسٽيشنز تي ٻيهر پولنگ ٿيڻي آهي. جيڪڏهن هو کٽي ٿو ته شايد هو ڊوڙ ۾ ٽاپ تي اچي وڃي، ٻي صورت ۾ احمد مختار ڪجهه عرصي لاءِ وزير اعظم ٿئي پوءِ شايد ڪو ٻيو مستقبل جو وزير اعظم ٿئي.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

سرائڪي بئلٽ جو وزير اعظم، ايم ڪيو ايم ۽ مستقبل جا چئلينجز!




سومر 24 مارچ 2008ع



نيٺ اهو ئي ٿيو، جنهن جي توقع هئي ته وزير اعظم لاءِ پنجاب جي سرائڪي پٽي مان سيد يوسف رضا گيلاني کي نامزد ڪيو ويو، جنهن نامزدگي فارم ڀرائي ڇڏيا آهن. سندس مقابلي ۾ مسلم ليگ (ق) جي چوڌري پرويز الاهي وزير اعظم جي چونڊ لاءِ فارم ڀرايو آهي. سڀني کي خبر آهي ته هو هارائي ويندو ۽ سندن بقول ته هو ميدان خالي نٿا ڇڏڻ چاهين. اسپيڪر قومي اسيمبلي ڊاڪٽر فهميده مرزا ٻنهي جا فارم بحال ڪري ڇڏيا آهن ۽ اڄ شام 4 وڳي ٿيندڙ اجلاس ۾ قائدِ ايوان جي چونڊ ٿيندي، جيڪو وزير اعظم طور سڀاڻي (اڱاري تي) 11 وڳي ايوانِ صدر ۾ رٿيل تقريب ۾ حلف کڻندو.

جڏهن اسپيڪر لاءِ ڊاڪٽر فهميده کي نامزد ڪيو ويو هو، ان ڏينهن ئي صورتحال واضح ٿي وئي هئي ته وزير اعظم سنڌ مان نه ٿيندو، ڇو ته آئيني طور چئن وڏن عهدن مان 3 اڳ ۾ ئي سنڌ ۾ هئا، ان ڪري روايت موجب اهڙي صورتحال ۾ وزير اعظم جو پنجاب مان ٿيڻ لازم هو. صدر پرويز مشرف ته جنهن به شهر ۾ ويندو آهي، چاهي اها راولپنڊي هجي يا ڪراچي، ڪوئيٽا هجي يا لاهور يا وري پشاور ته سندس دعويٰ موجب اهو هن جو شهر آهي. پاڪستان کانپوءِ نئين دلي ۽ ترڪي کي به هو پنهنجو گهر سڏيندو رهيو آهي. بهرحال هو کاتي سنڌ جي ۾ آهي. صدر کانسواءِ چيئرمين سينٽ، جنهن جو ڄمڻ کان هيستائين تعلق پنجاب سان وڌيڪ رهيو آهي، اهو به ڳڻجي سنڌ ۾ ٿو. ٽيون اسپيڪر جو عهدو آهي ۽ چوٿون وزير اعظم جو.

18 آڪٽوبر جي چونڊن ۾ جيڪي نتيجا آيا، ان ۾ ڪنهن به جماعت کي واضح اڪثريت نه ملي جو هو اڪيلي سر حڪومت ٺاهي سگهي ۽ اهو سياستدانن کي ڪريڊٽ وڃي ٿو ته بظاهر هنگ پارليامينٽ کي هنن 3/2 کان وڌيڪ سگهارو بنائي ڇڏيو آهي. موجوده سگهاري پارليامينٽ جي سڄي حياتي محترمه بينظير ڀٽو جي حسرت رهي، پر اسٽيبلشمينٽ کيس ڪڏهن به ايترو سگهارو نه ٿيڻ ڏنو. پر هن پنهنجي زندگي جي قيمت تي ”جمهوريت بهترين انتقام آهي.“ وانگي پنهنجو انتقام شهادت بعد وٺي ڏيکاريو. ڪاش اهڙين حالتن ۾ جيڪڏهن هوءَ زنده هجي ها ته شايد منظر ئي مختلف هجي ها!

اهڙي طاقتور پارليامينٽ ۾ وزير اعظم لاءِ يوسف رضا گيلاني کي اعزاز مليو آهي ۽ ٻين لفظن ۾ ڏٺو وڃي ته هن کي بينظير ڀٽو شهيد جو پارلياماني جان نشين هئڻ جو اعزاز مليو آهي. سرائڪي بيلٽ سان پيپلز پارٽي جو ساڳئي وقت پيار ۽ نفرت وارو تعلق رهيو آهي. جڏهن غلام مصطفيٰ کر ڇڏي ويو هو ته به هن خطي مان پيپلز پارٽي کي ايتريون سيٽون ملنديون رهيون آهن، جو اقتدار سازي ۾ کين آساني ٿي آهي. شايد اهو ئي سبب هو جو کر جي الوداع ڪرڻ بعد محترمه بينظير فاروق لغاري کي ڀاءُ سڏي مٿس اعتماد ڪيو، پر هو اقتدار جو ڍئو نه جهلي سگهيو ۽ پنهنجي ڀيڻ سان غداري ڪيائين. سندس سياسي بي وفائي سبب پيپلز پارٽي کي نقصان رسيو ۽ 97ع جي چونڊ ۾ پ پ کي هڪ سيٽ به نه ملي. ان بعد 2002ع جي چونڊن ۾ پيپلز پارٽي جا جيڪي 22 ايم اين ايز لوٽا بڻيا، انهن ۾ سواءِ خالد لنڊ جي سڀ پنجاب جا هئا ۽ انهن مان گهڻائي جو تعلق سرائڪي پٽيءَ سان هو. سرائڪي عوام جي چونڊيل انهن ڍنڍ جي پکين 5 سال مزا ماڻيا ۽ سندن حشر 2008ع جي چونڊن ۾ اهو آهي جو لوٽن مان هڪ اڌ کانسواءِ ڪير به اليڪشن نه کٽي سگهيو.

سرائڪي پٽي جي بي وفائن جي لسٽ ڊگهي آهي، پر ان جي باوجود به هاڻي محترمه جي شهادت کانپوءِ آصف علي زرداري وري ان علائقي تي اعتبار ڪندي يوسف رضا گيلاني کي اعليٰ اعزاز سان نوازيو آهي. هتي اهو ذڪر ڪرڻ چاهيان ٿو ته 22 لوٽن ۾ خود يوسف رضا گيلاني جو ڀاڻيجو به شامل هو. سرائڪي علائقي مان وزير اعظم مقرر ڪرڻ جو بنيادي مقصد اهو آهي ته سياسي اعتبار سان سرائڪي پٽي پيپلزپارٽي جي سنڌ جيتري ئي Base Camp آهي. هن ڀيري پنجاب مان مسلم ليگ (ن) ۽ مسلم ليگ (ق) کانپوءِ ٽئين نمبر تي وڏي پارٽي پيپلز پارٽي آهي ۽ جيڪي سيٽون کين مليون آهن، انهن مان اڌ کان وڌيڪ سرائڪي پٽي مان مليون آهن. اهو ئي سبب آهي جو هن علائقي کي پ پ لاءِ نظر انداز ڪرڻ ائين هوندو، جيئن هو سنڌ کي نظرانداز ڪري. هن ڀيري ته ٺيڪ آهي پ پ ملڪي سطح تي وڏي جماعت طور اڀري آهي، پر مستقبل ۾ هرڪو چوي پيو ته ايندڙ اليڪشن ۾ نواز شريف پنجاب ۾ ٻهارو ڦيريندو ۽ اهڙي مستقبل جي امڪاني صورتحال کي منهن ڏيڻ لاءِ هاڻي کان ئي پيپلز پارٽي منصوبه بندي ڪئي آهي.

يوسف رضا گيلاني جي سياسي ڪيريئر جو آغاز ته شهيد ذوالفقار علي ڀُٽو جي عدالتي قتل کان هڪ سال بعد يعني 1978ع ۾ ٿيو، جڏهن سندس والد گذاري ويو ۽ هو ضلعي ڪائونسل جو چيئرمين بڻيو ۽ ضياءُالحق جي مجلس شوريٰ جو ميمبر به. پر هن جو خاندان گذريل سڄي صدي دوران علائقائي سياست تي ڇانيل رهيو آهي. يوسف رضا گيلاني جو تڙ ڏاڏو مخدوم راجا بخش گيلاني 1921ع ۾ ملتان جو ميئر به هو ته ساڳئي وقت ليجسليٽوِ اسيمبلي آف انڊيا جو ميمبر به هو. اهو 1921ع کان 1936ع تائين (وفات تائين) انهن عهدن تي رهيو. يوسف رضا گيلاني جو ڏاڏو مخدوم غلام مصطفيٰ شاهه گيلاني، ان بعد ميدان ۾ آيو ۽ 1946ع جي چونڊن ۾ يونينسٽن کي شڪست ڏئي چونڊ کٽي هئي. پاڪستان ٺهڻ بعد يوسف رضا گيلاني جو والد مرحوم مخدوم علمدار حسين گيلاني ميدان ۾ آيو ۽ 1978ع تائين هو به سياسي ميدان ۾ رهيو. يوسف رضا سيد فخر امام کي شڪست ڏئي ملتان جي ضلعي ڪائونسل جو چيئرمين بڻيو. 1985ع جي غير جماعتي چوندن ۾ هو ڪامياب ٿي آيو ۽ جوڻيجو مرحوم جي ڪابينا ۾ ريلوي ۽ هائوسنگ جو وزير بڻيو. 1988ع ۾ هن پيپلز پارٽي ۾ شموليت ڪئي ۽ پ پ ٽڪيٽ تي ميان نواز شريف (جيڪو وقتي وڏو وزير پنجاب هو) کي شڪست ڏني. 1990ع م هو وري پ پ ٽڪيٽ تي آيو ۽ اپوزيشن ۾ رهيو. 1993ع ۾ هن سڪندر حيات بوسڻ کي هارايو ۽ پيپلز پارٽي دور ۾ قومي اسيمبليءَ جو اسپيڪر ٿيو. 1996ع ۾ پيپلز پارٽي حڪومت ختم ٿي ته ميان نواز شريف آيو ۽ ان کي هٽائي جڏهن صدر مشرف آيو ته يوسف رضا تي دٻاءَ وڌو ويو ته هو مسلم ليگ (ق) ۾ شامل ٿئي. هن جي انڪار ڪرڻ تي مٿس اختيارن جو ناجائز استعمال ڪرڻ جو ڪيس داخل ڪري 2001ع ۾ کيس گرفتار ڪيو ويو. هن تي الزام لڳايو ويو ته هن غير قانوني ملازمتون ڏنيون. هن کي 2002ع جي اليڪشن ۾ چونڊ وڙهڻ نه ڏني وئي ۽ 6 سال جيل ۾ رهيو. جيل ۾ هن جي آصف علي زرداري سان ويجهڙائپ ٿي ۽ هن جي وزير اعظم ٿيڻ لاءِ سندس سياسي قد ڪاٺ، سرائڪي هجڻ سان گڏوگڏ اهو عنصر به شامل آهي ته هو آصف علي زرداريءَ جي جيل جو آزمايل سنگتي به آهي.

يوسف رضا گيلاني جنهن ڏينهن وزير اعظم چونڊبو، يعني سومر تي ان رات سندس پُٽ جي شادي به آهي. رخصتي جي تقريب ڪراچي ۾ آهي ۽ ڪراچي جي لاتعداد سيٺين ۽ اقتداري گهوڙن تي سيڙپڪاري جي هيراڪن ان شادي جا دعوت ناما حاصل ڪرڻ لاءِ هاڻي رات ڏينهن هڪ ڪيو آهي. ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته هو ڪارڊ ختم ٿي وڃڻ بعد زباني خود حاصل ڪيل دعوت تي وڏا تحفا وٺڻ جي تياري ۾ آهن. يوسف رضا گيلاني قائدِ ايوان چونڊجڻ بعد ڪراچي هليو ويندو ۽ شادي ۾ شرڪت ڪري صبح جو سوير واپس اسلام آباد ايندو، ڇو ته اڱاري تي وزير اعظم طور هن کي حلف کڻڻو آهي. قانون مطابق خصوصي جهاز حلف کانپوءِ ئي وزير اعظم استعمال ڪندو آهي، پر هن کي اڳ ۾ ئي آڇيو ويو آهي. ظاهر آهي جنهن ملڪ ۾ آئين ٽوڙيو وڃي، ان کي اعليٰ عدليا جائز قرار ڏئي، پر ڪو ٽريفڪ سگنل ٽوڙي يا خصوصي جهاز حاصل ڪري ته ان کي سزا ملندي آهي. چيف جسٽس افتخار چوڌري کي ئي ڏسو ته پيٽرول جي پرچي تي ڪرپشن جو الزام هڻي کيس هٽايو ويو. يوسف رضا گيلاني ملتان جي مسڪين ماڻهن کي نوڪري ڏيڻ تي 6 سال اڳ ۾ ئي جيل ڪاٽي چڪو آهي ۽ هاڻي خصوصي جهاز استعمال ڪرڻ تي هو سوچي ته اڳتي ڇا ٿيندو؟

يوسف رضا گيلاني جي وزير اعظم ٿيڻ تي سنڌ جو مخدوم امين فهيم ته خوش آهي پر پنجاب جي مخدوم شاهه محمود قريشي کي ڳالهه نه وڻي آهي ۽ اهو ئي سبب هو جو اطلاعن موجب هو گيلاني جي نالي اعلان ڪرڻ لاءِ سڏايل اجلاس مان غائب رهيو. وزير اعظم جي ڊوڙ ۾ چوڌري احمد مختار جو نالو هو ۽ هن گيلاني جي نامزدگي تي مٺائي ورهائي، پر شاهه محمود کي غم غلط ڪرڻ لاءِ خبر ناهي ڪهڙي ڪڙي دوا کائڻي پئي هوندي.

سياسي حلقن ۾ يوسف رضا گيلاني جي وزير اعظم ٿيڻ کان وڌيڪ اڄڪلهه حيراني اوچتو عين وقت تي ايم ڪيو ايم پاران وزير اعظم جي اميدوار فاروق ستار جي دستبردار ٿيڻ ۽ الطاف حسين پاران غير مشروط طور پيپلز پارٽي جي حمايت ڪرڻ تي آهي ته آخر اهو ڪيئن ۽ ڇو ٿيو؟

ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته ايم ڪيو ايم ۽ پيپلز پارٽي جاBase Camp سنڌ ۾ آهن. 1994ع ۾ پيپلز پارٽي سان ڦٽائڻ جي ايم ڪيو ايم جيڪا قيمت چڪائي آهي، اها هنن وصول ته ڪئي آهي پر هاڻي وري ڦڏو ڪري هو 1994ع جي پوزيشن تي وڃڻ لاءِ تيار ناهن. هن وقت ايم ڪيو ايم کي سنڌ جي گورنري ۽ ڪراچي جي شهري حڪومت بچائڻ کان وڏو فڪر ايم ڪيو ايم حقيقي جو لاحق آهي ته ڪٿي پيپلز پارٽي انهن کي وري مضبوط ڪري متحده جي ڳچيءَ ۾ نئين فلم نه وجهي. اهڙي صورتحال ۾ آخر ڇو پپيلز پارٽي ائين ڪيو؟ ان جا سبب ڪجهه هن ريت ٿي سگهن ٿا.

هڪ ته مرڪز ۾ ايم ڪيو ايم جي حمايت بعد پيپلز پارٽي مسلم ليگ نواز جي بارگيننگ گهٽائڻ ۽ انهن جي اقتدار کان عليحده ٿيڻ جي باوجود پيپلز پارٽي کي Stand by انتظام ڪرڻو آهي. هاڻي جيڪڏهن ميان نواز شريف عليحده ٿئي ته به (في الحال ان جو ڪو امڪان ناهي ۽ نه ئي ائين ٿيندو نظر اچي ٿو) پيپلز پارٽي با آساني حڪومت بچائي سگهندي ۽ مسلم ليگ (ق) جي به کين ضرورت نه پوندي. ظاهر آهي ته جڏهن ايم ڪيو ايم کي احساس ٿئي ته سندن ووٽن کانسواءِ حڪومت نه هلندي ته هنن جي فرمائش جي لسٽ به ڊگهي ٿي ويندي آهي ۽ ان صورت کي منهن ڏيڻ لاءِ مسلم ليگ (ق) جي فارورڊ بلاڪ کي Stand by ۾ رکڻ جو ڪم به هاڻي کان شروع آهي.

ايم ڪيو ايم کي ڀائيوار بنائڻ جو ٻيو سبب آهي ته جڏهن کان ڪراچي جي ڪاروبارين جي وفد آصف علي زرداري سان ملاقات ڪئي ته امن امان قائم رکڻ لاءِ کين شامل ڪريو ته پيپلز پارٽي جي اندر ته سخت اختلاف ٿيا ۽ ميان نواز شريف کي به اعتراض ٿيو، پر شايد اها ڳالهه گهٽ ماڻهن جي علم ۾ هوندي ته جڏهن کان پيپلز پارٽي ايم ڪيو ايم سان ڳالهيون بند ڪيون ته مسلسل اسٽاڪ مارڪيٽ منديءَ جو شڪار ٿيڻ شروع ٿيو. ظاهر آهي ته ان سان نئين حڪومت لاءِ تمام گهڻي پريشاني وڌي ۽ اڳتي به صورتحال خراب ٿي سگهي ٿي. جيڪڏهن ان سبب کي ئي کڻي درست مڃجي ته به سوال پيدا ٿئي ٿو ته ڇا 3/2 واري اڪثريت رکندڙ حڪومت جيڪڏهن ايم ڪيو ايم جي دٻاءَ ۾ اچي سگهي ٿي ته سڀاڻي ان کان ڪمزور حڪومتن جو ڇا ٿيندو؟ ٿي سگهي ٿو ته اها پيپلز پارٽي جي حڪمتِ عملي هجي ته في الحال پير کوڙڻ ڏيو، پوءِ معاملي کي ميرٽ تي ڊيل ڪبو.

خير حڪومت ته ٺهڻ واري آهي، هاڻي ڇا ٿيندو؟ جڏهن تيل جي قيمت آسمان تي آهي، اٽو، تيل ۽ ٻيا کاڄرو اسم غائب يا مهانگا هجن ته غريب جو ڇا ٿيندو؟ جڏهن تجارتي خسارو 400 ارب رپيا هجي، ادائگين جي توازن ۾ 10 ارب ڊالر جي کوٽ آهي، مٿان حڪومت 4 سالن ۾ 10 ارب ڊالر جو قرض کنيو آهي، ان ۾ پ پ جي حڪومت عوام کي روٽي ڪپڙا اور مڪان ڪٿان ڏيندي؟

ملڪ جي پيچيده سياسي حالتن ۾ جتي حڪومت ٺاهڻ هڪ ڏکيو ڪم هو، اتي هاڻي حڪومت هلائڻ ان کان وڌيڪ ڏکيو نظر اچي رهيو آهي، جيڪو پ پ قيادت لاءِ هڪ وڏي امتحان کان گهٽ ناهي. جتي نئين حڪومت کي عوامي مسئلن کي حل ڪرڻ جو ٽاسڪ آهي، اتي ڪمزور پارليامينٽ کي بالادست بنائڻ، صدر جا اسيمبلي ٽوڙڻ، ججن ۽ جرنيلن جي ڀرتي ۽ برطرفي جا اختيار وزير اعظم کي ڏيارڻ سميت عدالتن کي آزاد بنائڻ ۽ هٽايل ججن کي بحال ڪرڻ جا معاملا به طئي ڪرڻا آهن.

ان لاءِ بظاهر جيڪا پيپلز پارٽيءَ جي حڪمت عملي نظر اچي رهي آهي، ان مطابق عاصمه جهانگير ۽ اعتزاز احسن ذريعي عدالتي ريفارمرز پيڪيج تيار ڪرائيندي. جج بحال ٿيندا ۽ بحالي بعد چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري چوندو ته هن جي شخصيت تڪراري ٿي آهي، ان ڪري هو استعيفيٰ ٿو ڏئي. ان بعد کيس اليڪشن ڪميشن کي با اختيار ۽ طاقتور بنائڻ جو ٽاسڪ ڏئي سگهجي ٿو، يا وري ڪنهن ملڪ ۾ بطور سفير به مقرر ڪري سگهجي ٿو. اهڙي صورت ۾ جسٽس عبدالحميد ڊوگر وري چيف جسٽس ٿي ويندو. ٻيو فارمولا اهو آهي ته عاصمه جهانگير جو جيڪو سالن کان موقف آهي ته جڏهن صدر ۽ وزير اعظم سميت سمورن آئيني عهدن جي مدت مقرر ٿيل آهي ته چيف جسٽس جي عهدي جي به مدت مقرر ٿئي. بهرحال ٿئي ڇا ٿو، اهو ته وقت ٻڌائيندو.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

غير معمولي اهميت رکندڙ ”معمول واريون سرگرميون“




اربع 26 مارچ 2008ع



پاڪستان پيپلز پارٽي جي پنجين وزير اعظم طور سيد يوسف رضا گيلاني ڪالهه حلف کنيو. پيپلز پارٽيءَ جو هي پهريون غير ڀٽو وزير اعظم آهي. پاڪستان جي تاريخ ۾ ڪڏهن ائين ناهي ٿيو ته ڪنهن وزير اعظم بنا ڪابينا ميمبرن جي حلف کنيو هجي.

ايوانِ صدر ۾ ٿيل حلف برداري جي تقريب ۾ پيپلز پارٽيءَ جي شريڪ چيئرمين آصف علي زرداري، مسلم ليگ (ن) جي سربراهه ميان نواز شريف، عوامي نيشنل پارٽي جي صدر اسفند يار ولي ۽ جمعيت علماءِ اسلام (ف) جي مولانا فضل الرحمان سميت اتحادي جماعتن جي ڪنهن به سربراهه يا مک رهنما شرڪت نه ڪئي آهي. ٻيو ته ٺهيو پر مسلم ليگ (ق) جي صدر چوڌري شجاعت حسين ۽ پرويز الاهي به دعوت جي باوجود شرڪت نه ڪئي. ها البته متحده قومي موومينٽ جي وفد حلف برداري واري تقريب ۾ ڀرپور شرڪت ڪئي.

نئين حڪومتي اتحاد جي اڳواڻن جي حلف برداري ۾ عدم شرڪت صدر پرويز مشرف لاءِ واضح پيغام آهي ته هو ساڻس گڏجي هلڻ لاءِ تيار ناهن. پر ان جي باوجود به صدر پرويز مشرف اڃا تائين نئين حڪومت سان گڏجي ڪم ڪرڻ جو خواهشمند آهي. ايوانِ صدر ۾ ٿيل تقريب ۾ حيران ڪُن عمل حڪومتي اتحاد جي اڳواڻن جي عدم شرڪت کان به وڌيڪ پيپلز پارٽي جي جيالن پاران يوسف رضا گيلاني جي وزير اعظم طور حلف کڻڻ بعد ”جيئي ڀٽو“ ۽ ”چارون صوبو کي زنجير، بينظير بينظير“ جا نعرا هئا، جيڪي ايوانِ صدر جي ديوارن ڪڏهن نه ٻڌا هئا ۽ نه ئي وري صدر پرويز مشرف سميت ايوانِ صدر جا ڪرتا ڌرتا ٻڌڻ لاءِ تيار هئا ۽ نه وري کين اهڙي ڪا توقع هئي.

صدر پرويز مشرف کي حالتن اهڙي ته موڙ ته آڻي بيهاريو آهي، جو هو اڳ ۾ محترمه کان ايترو چڙندو هو، جو ساڻس ڳالهائڻ به پسند نه ڪندو هو، پر آهستي آهستي جيئن جيئن هو ڪمزور ٿيندو ويو ته نه صرف محترمه سان ڳالهائڻ لاءِ تيار ٿيو، پر دبئي وٽس هلي ويو. پنهنجي صدارت بچائڻ لاءِ کانئس سياسي تعاون گهريو. ان کان پوءِ ساڻس اقتدار ۾ حصيداريءَ جو معاهدو ڪيو. ان معاهدي ڪرڻ ۾ هو ڪيترو سچو هو، ان جو اندازو محترمه جي ان خط مان لڳائي سگهجي ٿو، جنهن ۾ هن ناڪافي سيڪيورٽي جي فراهمي ۽ سندس جان کي لاحق خطرن ۾ حڪومت جي 4 ماڻهن جي ملوث هئڻ بابت ڄاڻ ڏني پر صدر صاحب انهن خلاف ڪو قدم نه کنيو ۽ محترمه جي شهادت بعد هن قتل جي جانچ اقوامِ متحده کان ڪرائڻ کان انڪار ڪندي اسڪاٽ لينڊ مان ٽيم گهرائي فقط محترمه جي قتل جو سبب معلوم ڪرايو، باقي هن کي قتل ڪنهن ڪيو؟ قاتلن کي سهولت ڪنهن ڏني؟ انهن نقطن جي جانچ پاڪستان ٽيم حوالي ڪئي.

ظاهر آهي ته اهڙي صورتحال مان اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته هن وٽ محترمه لاءِ ڪيترو قدر هو، پر چوندا آهن ته ”بندو سوچيندو آهي، ڪندو الله آهي.“ 18 فيبروري جي چونڊن ۾ به اهڙو ڪجهه ٿيو ۽ صدر پرويز مشرف ۽ سندس همنوائن جيڪو سوچيو، ٿيو ان جي ابتڙ. ظاهر آهي ته محترمه شهيد ٿي وئي، پر اها شهيد محترمه جي قبر اسٽيبلشمينٽ لاءِ زنده محترمه کان وڌيڪ ڳري ثابت ٿي آهي. جهڙي طرح هندوستان ۾ عامر خان جي فلم ”تاري زمين پر“ هٽ ٿي آهي، اهڙي طرح پاڪستان ۾ ”ساري محترمه مخالف زمين پر“ واري فلم هٽ ٿي آهي. سو ڳالهه پئي ڪئي سين ايوانِ صدر ۾ جيئي ڀٽو جي نعرن ۽ بينظير ڀٽو جي ذڪر جي. صدر مشرف چاهيندي به ڪو ردِ عمل ظاهر نه ڪري سگهيو ۽ جيالن آڏو مجبور ۽ بي وس نظر آيو. صدر جا ڪمانڊو هونئن ته الائي ڇا ڇا ڪري ڇڏين ها، پر اها بي بي ۽ پي پي جي طاقت هئي، جو ايوان صدر جي انتظاميا ڪجهه نه ڪري سگهي. اهڙي طرح قومي اسيمبلي ۾ قائدِ ايوان جي چونڊ وقت جڏهن بلاول ڀٽو زرداري ايوان ۾ داخل ٿيو ته ان وقت به ”جيئي ڀٽو“ جا اڀ ڏاريندڙ نعرا ٻڌڻ ۾ آيا هئا. يوسف رضا گيلانيءَ جي ڪاميابي واري اعلان بعد انهن نعرن جي اڃان وڌيڪ گونج ٻڌڻ ۾ آئي هئي ۽ جڏهن ججن جي گهرن تان پوليس پهرو هٽائڻ جو يوسف رضا گيلاني اعلان ڪيو هو ته ايوان جي گيلرين مان اٿندڙ ”گو مشرف گو“ جا نعرا ۽ ايم اين ايز جي ڊيسڪ وڄائڻ سبب ڌم ڌم جا آوز گڏجي جڏهن دٻڪو ڪري رهيا هئا ته ان مهل بلاول ڀٽو لڙڪ لاڙي ويٺو هو ۽ سندس پارٽيءَ جا اڪثر ايم اين ايز خاص ڪري عورتون به پنهنجا لڙڪ روڪي نه سگهيون هيون.

قومي اسيمبليءَ ۾ ”جيئي ڀٽو“ ۽ ”زندهه آ، بي بي زندهه آ“ جي نعرن تي ايوان جي ڪسٽوڊين فهميده مرزا مهذب انداز ۾ ڪارڪنن کي روڪيندي رهي ته، ”پليز نعرا نه هڻو“ پر سڀني کي حيرت پارٽيءَ جي سينئر ترين اڳواڻ مخدوم امين فهيم تي ٿي هئي، جنهن پنهنجي تقرير ۾ ايوان اندر نعرن تي سخت ڪاوڙ جو اظهار ڪندي چيو هو ته، ”نعرا هڻندڙ پارلياماني روايت جي خلاف ورزي ڪندي غير مهذب پڻي جو مظاهرو ڪري رهيا آهن.“

”جيئي ڀٽو“، ”زندهه آ بي بي زندهه آ“ جي نعرن ۾ ”گو مشرف گو“ جي نعرن تي ته پرويز الاهي به اعتراض نه ڪيو هو. ڪيترن ايم اين ايز اجلاس کانپوءِ مخدوم صاحب جهڙي سنجيده شخص پاران ڪيل اعتراض تي حيراني ۽ افسوس ظاهر ڪيو.

خير پيپلز پارٽي حڪومت سازي جي هاڻي آخري مرحلي ۾ آهي. جتي کين ڪابينا تشڪيل ڏيڻي آهي ۽ وزير اعظم کي اعتماد جو ووٽ وٺڻو آهي. وزير اعظم جي اعتماد جي ووٽ لاءِ 29 مارچ تي صبح 10 وڳي اجلاس طلب ڪيو ويو آهي. امڪان آهي ته ان ئي ڏينهن شام جو ڪابينا حلف کڻندي. اطلاعن مطابق سيد يوسف رضا گيلاني جي وزير اعظم ٿيڻ بعد شاهه محمود قريشي کي ٿورا تحفظات هئا، پر هن وري به پارٽي قيادت جو فيصلو تسليم ڪندي اعتراض نه واريو. ان شاهه محمود قريشيءَ کي وزير خارجه بنائڻ جو فيصلو ڪيو ويو آهي. جڏهن ته رحمان ملڪ کي وزير اعظم جو مشير بنايو پيو وڃي، ۽ سندس مشيريءَ درجو وفاقي وزير برابر هوندو. امڪان آهن ته رحمان ملڪ گهرو کاتي جو قلمدان سنڀاليندو.

وزارت خزانه اسحاق ڊار کي ملندي، جڏهن ته شيري رحمان کي اطلاعت واري وزارت ملندي. دفاع، صحت، تعليم، پاڻي ۽ بجلي سميت ڪجهه اهم وزارتن، جن ۾ پيٽروليم به شامل آهي، انهن جي ورهاست بابت اڃان حتمي مشاورت ٿي رهي آهي. اطلاعن موجب معاملو ٻن ٽن ڏينهن ۾ طئي ٿي ويندو. ڪابينا جي تشڪيل ٽن کان چئن مرحلن ۾ مڪمل ٿيندي. حالت اها آهي ته هر حڪومتي پارٽيءَ جو هر ايم اين اي پاڻ کي وزارتن جي پهرين لسٽ ۾ شامل ڪري رهيو آهي پر گهڻن کي 29 هين مارچ تي خبر پئجي ويندي.

اسلام آباد ۾ وزير اعظم جي حلف کان هڪ ڏينهن اڳ ٻه اهم واقعا به ٿيا آهن. هڪ ته آمريڪي عملدار نيگرو پونٽي ۽ رچرڊ بائوچر اسلام آباد پهتا ۽ ٻيو ته منگلا ۽ لاهور جا ڪور ڪمانڊر تبديل ڪيا ويا. اهي ٻئي اهڙا اهم ڪور ڪمانڊر آهن، جيڪي صدر پرويز مشرف مقرر ڪيا هئا ۽ نئين آرمي چيف انهن کي تبديل ڪيو آهي. ڪور ڪمانڊرن جي تبديليءَ بابت فوجي ترجمان جو چوڻ آهي ته اها معمول جي ڳالهه آهي. ٿي سگهي ٿو ته ائين ئي هجي، پر حقيقت اها آهي ته وزير اعظم جو حلف، حڪومتي اتحاد جي اڳواڻن پاران تقريب جو بائيڪاٽ ۽ ڪور ڪمانڊرز جي تبديلي هڪ ئي وقت ٿيڻ اهم آهي.

ڪالهه 25 مارچ تي وزير اعظم جي حلف برداري واري تقريب ختم ٿيڻ بعد خبر ملي ته ملٽري انٽيليجنس جي سربراهه ميجر جنرل نديم اعجاز کي به هٽايو ويو آهي. نديم اعجاز به صدر جنرل پرويز مشرف جو مقرر ٿيل ۽ سندس خاص اعتماد وارو ماڻهو هو. ڪجهه حلقن جو چوڻ آهي ته هو ميڊم صهبا مشرف جو ويجهو عزيز به آهي. ظاهر آهي ته هن جي بدلي به روٽين جو حصو آهي، پر ٽائمنگ اهم آهي. انهن سڀني واقعن وقت آمريڪي عملدارن جو اچڻ به بظاهر ته روٽين جو حصو آهي، ڇو ته هنن 5 ڏينهن اڳ جڏهن وزير اعظم جي حلف جي تاريخ به طئي نه ٿي هئي ته نواز شريف ۽ ٻين سان ملاقات لاءِ وقت طئي ڪرڻ بابت رابطا ڪيا هئا.

ڪجهه تجزيه ڪار چون ٿا ته آمريڪي عملدارن جي اچڻ جي ٽائمنگ به غلط آهي، ڇو ته ان سان اهو تاثر ويندو ته آمريڪي عملدار حڪومت سازي ۾ مداخلت ڪري رهيا آهن. جنهن سان عوام توڙي آمريڪا مخالف شدت پسند ۾ غلط تاثر ٿيندو.

آمريڪي عملدار صدر پرويز مشرف، نواز شريف ۽ پيپلز پارٽي جي اڳواڻن سان مليا آهن، ۽ اطلاع اهي ئي آهن ته نئين حڪومت آمريڪي عملدارن کان باور ڪرايو آهي ته دهشتگردي خلاف جنگ ۾ هو به ڪاميابي چاهين ٿا، پر ان لاءِ حڪمت عملي هو پنهنجي جوڙيندا، صدر مشرف جي پاليسي تي عمل نه ڪندا. آمريڪين کي اهو يقين ضرور ٿيو آهي ته سندن مقصد متاثر نه ٿيندو، پر حڪمتِ عملي تبديل ٿيندي. پاڪستان جي اندروني سياسي صورتحال سبب صدر پرويز مشرف جو جڏهن گهيرو تنگ ٿيو آهي ته ان ۾ هاڻي شايد آمريڪي به پنهنجو ذهن ٺاهين ته صدر پرويز مشرف هاڻي سندن لاءِ ضروري ناهي ۽ هو نئين حڪومت سان تعاون لاءِ پنهنجي پاليسيءَ واري گاڏيءَ جو گيئر مٽائين.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

سياسي ڌرين ۽ ايوانِ صدر درميان توازن ٿي سگهندو؟




اڱارو 15 اپريل 2008ع



صدر جنرل پرويز مشرف چين جي دوري تي آهي، مسلم ليگ (ن) جو ڪو به وزير ساڻس گڏ ناهي ويو، جڏهن ته پيپلز پارٽي جا 2 وزير به جيڪي ساڻس گڏ آهن، انهن جي به صدر کان بظاهر دوري ايتري آهي، جو سواءِ سرڪار خانه پوري جي ائين پيو لڳي ته ڪيڏانهن منهن مريم جو ڪيڏانهن ٽنڊو الهيار.

اهڙي صورتحال جي باوجود به صدر صاحب کي پرواهه ئي ناهي ۽ اڃا بضد آهي ته هو نئين حڪومت سان گڏ ڪم ڪندو رهندو. جيڪڏهن ڏٺو وڃي ته وزير اعظم ۽ ڪابينا جي حلف برداري ۾ جيڪو رويو صدر صاحب سان روا رکيو ويو ۽ هاڻي چين جي دوري دوران جيڪو وزيرن ساڻس سلوڪ ڪيو آهي، ۽ ان کان به وڏو پارليامينٽ ۾ پيپلز پارٽي جي حڪومت صدر پرويز مشرف پاران 3 نومبر 2007ع تي ميڊيا تي عائد ڪيل پابنديون ختم ڪرڻ لاءِ جيڪو بل پيش ڪيو آهي، اهو صدر لاءِ هڪ وڏو سگنل آهي ته موجوده حڪومت هن سان گڏ هلڻ نٿي چاهي، پر خبر ناهي اقتدار ۾ ڪهڙي ڪشش آهي جو ماڻهو پوءِ به ڪا ڳالهه سمجهي نٿو سگهي.

صدر مشرف جي ان انداز مان لڳي ٿو ته هن جي ذهن ۾ به ڪا نه ڪا ڳالهه آهي ۽ ڪا نه ڪا اسڪيم هو ضرور سوچي رهيو آهي، جنهن لاءِ وقت گذاري رهيو آهي ۽ وقت جي ڳولا ۾ آهي ته جيئن حڪمران اتحاد ۾ شامل جماعتون ڪا غلطي ڪن ته هي هڪ ئي ڌڪ سان سندن تڏا ويڙهه ڪري ڇڏي. ججن جي بحالي واري معاملي تي جتي پيپلز پارٽي کي حڪومتي اتحاد مان مسلم ليگ (ن) مٿي ۾ سور وڌو آهي ۽ کين چرڻ ئي نٿا ڏين اهڙي طرح ”نه دشمن، نه دوست“ ايم ڪيو ايم پيپلز پارٽيءَ کي اچي سوڙهو ڪيو آهي. 9 اپريل تي ڊاڪٽر شير افگن جي محبت ۾ جيڪو ڪجهه ڪراچيءَ ۾ ٿيو، ان پڻ پيپلز پارٽي جي حڪومت لاءِ هڪ وڏو چئلينج پيدا ڪيو آهي. پيپلز پارٽي جي حڪومت هر وقت مرڪز ۽ سنڌ ۾ دٻاءَ جو شڪار آهي. سرحد ۽ پنجاب ۾ پيپلز پارٽي بيڪ سيٽ تي آهي. بلوچستان ۾ پيپلز پارٽي جي بظاهر ته مضبوط ترين حڪومت آهي پر اصل ۾ سڀ کان وڌيڪ ڪمزور ۽ نازڪ حڪومت بلوچستان ۾ آهي. حڪمران اتحاد ۾ پيپلزپارٽي جا پنهنجا ايم پي ايز 10 جي لڳ ڀڳ آهن، باقي وڻ وڻ جي ڪاٺي آهي ۽ هرڪو پاڻ کي سير تي سوا سير ٿو سمجهي. جيڪڏهن بلوچستان ۾ اقتدار جي تبديليءَ جي ڪا هوا گهلي ته 60 ميمبرن جي حمايت واري پ پ جي حڪومت واري جي گهر جيان ڪري پوندي.

اهڙي سڄي ماحول ۾ جتي مسلم ليگ (ن) به پ پ کي ٽف ٽائيم ڏئي رهي هجي، ايوانِ صدر ۾ خفيه رستن ذريعي نئون ڄار وڇائجي رهيو هجي ته يقينن پيپلز پارٽي جي قيادت لاءِ اهڙي صورتحال ۾ اقتدار کي برقرار رکڻ هڪ وڏي چئلينج کان گهٽ ناهي ۽ اهڙي صورتحال ۾ يقينن هنن جي پاليسي ڪٿي سخت ۽ ڪٿي وري نرم هئڻ گهرجي ۽ جيئن چوندا آهن ته ”هنئين کان اولاريو ڀلو آهي“، ان مطابق ئي عمل ڪرڻ گهرجي، ڇو ته 11 سال مار کائڻ بعد جڏهن پيپلز پارٽي کي اقتدار مليو آهي ته اهو ظاهر آهي ته هو ائين تڪڙ ۾ ڪو نه وڃائيندا ۽ نه ئي محترمه جي شهادت کان پوءِ پيدا ٿيل صورتحال ۾ پيپلزپارٽي ڪو اهڙو ايڊونچر افورڊ ڪري سگهي ٿي.

ظاهر آهي ته نواز ليگ جي ڪوشش هوندي ته هو پيپلز پارٽي کي سال ڏيڍ تائين هلڻ ڏي ۽ هو چاهيندا ته جلد کان جلد اليڪشن ٿئي ته هو ليڊنگ پارٽي بڻجي وري اقتدار ۾ اچن. هوڏانهن وري ايم ڪيو ايم جي ڪوشش آهي ته ڪنهن نموني نواز ليگ ۽ پيپلز پارٽي ۾ ڦڏو ٿئي ته هنن جي بارگيننگ پوزيشن مضبوط ٿئي.

سياسي طور پوائنٽ اسڪورنگ پنهنجي جاءِ تي، پر اها به حقيقت آهي ته جنهن نموني ملڪ جون نمائنده وڏيون جماعتون گڏ ٿيون آهن، ان سان تاريخ ۾ پهريون دفعو اسٽيبلشمينٽ ڪمزور ٿي آهي ۽ اها اسٽيبلشمينٽ جي به پهرين ترجيح هوندي ته ڪنهن نموني انهن ۾ جلد کان جلد عليحدگي ٿئي. مسلم ليگ نواز جي ان صورتحال ۾ ذميداري پيپلز پارٽي جيتري ئي آهي ته هو اهڙي ڪنهن به سازش کي ڪامياب نه ٿيڻ ڏئي، جنهن سان سياسي قوتون ڪمزور ٿين ۽ اسٽيبلشمينٽ مضبوط ٿئي، ڇو ته مضبوط اسٽيبلشمينٽ خود مسلم ليگ (ن) لاءِ به پريشانيءَ جو سبب بڻبي. موجوده صورتحال ۾ جيڪڏهن مسلم ليگ (ن) ٿورڙي به تڪڙ ڪئي ته ان جو نقصان جيترو پيپلزپارٽيءَ کي ٿيندو، اوترو هنن کي به ٿيندو ۽ ”خفيه فرشتا“ وري مسلم ليگ (ق) جي ڦوڪڻي ۾ هوا ڀري سگهن ٿا. سڀ کان وڏو جيڪو سندن ڪنهن به قدم سبب گناهه سمجهيو ويندو، اهو سول سوسائٽيءَ جي ردِ عمل جي صورت ۾ ڀوڳڻو پوندو. هيءَ اها ئي سول سوسائٽي آهي، جنهن آخري وقت تي نواز ليگ کي ججن واري اشو تي واضح موقف رکڻ جي ڪري پنجاب جي شهرن خاص ڪري راولپنڊي، اسلام آباد ۽ هزاره بيلٽ ۾ سوئيپ ڪرايو ۽ ايتريون مسلم ليگ (ن) کي سيٽون مليون، جيتري هنن کي پاڻ کي ئي توقع نه هئي.

خود پاڪستان پيپلزپارٽي جي به حق ۾ آهي ته هاڻي هو ججن واري معاملي تي واضح موقف اختيار ڪري. جيڪڏهن پارليامينٽ، عدليه ۽ اليڪشن ڪميشن جا 3 ادارا مضبوط، آزاد ۽ غير جانبردار ٿين ٿا ته ان جو فائدو سڀني کي ٿيندو. سڀاڻي جيڪڏهن صدر پرويز مشرف ڪو به قدم کڻي ٿو ته ظاهر آهي ته اهو ايندو عدليه وٽ ۽ جيڪڏهن عدليه مضبوط هوندي ته آسانيءَ سان صدر کي سڀ ڪجهه ڪو نه ڦٻي سگهندو.

اڄ پروگرام موجب آصف علي زرداري ۽ ميان نواز شريف جي جيڪا ملاقات رٿيل آهي، ان ۾ ججن جي معاملي تي غور ٿيندو ۽ اهو مسئلو جيترو جلد حل ٿيندو، اوترو پيپلز پارٽيءَ کي به فائدو ٿيندو. ججن جي بحاليءَ کانپوءِ عدليه ۾ سڌارن بابت عاصمه جهانگير ڪميشن جي سفارش موجب آئيني ترميم جو پيڪيج منظور ڪرايو وڃي، جنهن ۾ چيف جسٽس جي عهدي جي مدت مقرر ڪيل آهي. عاصمه جهانگير ڪاميٽي جو وڏي ۾ وڏو اهم نقطو اهو آهي ته پاڪستان ۾ جيڪي به آئيني عهدا آهن، انهن جي مدت مقرر آهي، صدر هجي يا وزير اعظم، اسيمبلي هجي يا سينيٽ، اسپيڪر هجي يا چيئرمين سينيٽ، آرمي چيف هجي يا آڊيٽر جنرل يا وري چيف اليڪشن ڪمشنر، باقي رڳو سپريم ڪورٽ جي چيف جسٽس جو واحد آئيني عهدو آهي، جنهن جي مدت مقرر ناهي ٿيل. جيڪڏهن عاصمه تجويز ڪندي ته ان جي مخالفت ڪير به نه ڪندو ۽ بحال ٿيندڙ چيف جسٽس کي ڪنهن نموني راضي ڪري سگهجي ٿو، ڇو ته جسٽس افتخار کي به احساس آهي ته هو هاڻي سياسي طور ڪافي متنازعه بڻجي ويو آهي ۽ بحالي بعد کيس خود عدليه جي مفاد ۾ مستعفي ٿيڻ گهرجي ۽ اليڪشن ڪميشن يا اهڙي ڪنهن ٻئي اداري ۾ اچي هن کي ريفارمز ڪرڻ گهرجن.

ججن واري معاملي مان پيپلز پارٽيءَ کي جان ڇڏائڻ بعد پارليامينٽ کي مضبوط ڪرڻ لاءِ آئيني پيڪيج آڻڻ گهرجي، جنهن ۾ صدر جا اسيمبلي ٽوڙڻ، ججن ۽ جنرلن جي ڀرتي جا اختيار ختم ڪرڻ گهرجن. وزير اعظم تي ٻن دفعن کانپوءِ وري اهو عهدو حاصل نه ڪري سگهڻ جي پابندي ۽ ايم اين اي ٿيڻ لاءِ گريجوئيٽ جو شرط ختم ڪرڻ گهرجي، جنهن جو بظاهر هر فائدو ميان نواز شريف ۽ آصف علي زرداري کي به ٿيندو.

ججن جي بحالي ۽ آئيني پيڪيج وارو ڪم 3 کان چئن هفتن ۾ ڪرڻ گهرجي، نه ته جيترو پوئتي ٿيندو، ان سان سياسي قوتون ڪمزور ۽ صدر مضبوط ٿي سگهي ٿو. ججن واري معاملي تي اسفنديار ولي ۽ مولانا فضل الرحمان جي راءِ آصف علي زرداري کان مختلف ناهي ۽ هو سربراهي اجلاس گهرائي ميان نواز شريف سان ڏي وٺ ڪري هميشه لاءِ اهو مسئلو طئي ڪري سگهي ٿو. جنهن بعد پيپلز پارٽي کي ايم ڪيو ايم جو معاملو نبيرڻو پوندو. اهو طئه آهي ته ايم ڪيو ايم جا ٽي وڏا اهم مسئلا آهن، جيڪا پيپلز پارٽي کي به خبر آهي ته خود ايم ڪيو ايم کي به. هڪ ته گورنر کي بچائڻ، ايم ڪيو ايم حقيقي وارن کي جيل ۾ رکڻ ۽ ڪراچيءَ جي ضلعي حڪومت سان ڇيڙ ڇاڙ نه ڪرڻ ۽ هن مهل تائين جيڪو ڪجهه ڪراچيءَ ۾ ٿيو آهي، ان جي ڇنڊڇاڻ نه ڪرڻ. صوبائي حڪومت ۾ شامل نه ٿيڻ، ۽ ان جهڙا ٻيا عمل دراصل اهي سڀ بارگين جا طريقا آهن. ايم ڪيو ايم کي پيپلز پارٽيءَ جا هٿ لڳل آهن ۽ انهن کي اها به خبر آهي ته جيڪڏهن پ پ پاڻ ڪجهه به نه ڪري، رڳو سني تحريڪ ۽ ايم ڪيو ايم حقيقي جي مالڪي ڪري ته متحده وارن لاءِ ڏاڍي ڏکي صورتحال ٿي ويندي. جنهن نموني 9 اپريل جي طاهر پلازه ۾ ايڊووڪيٽ عباسي جي آفيس کي تالو هڻي 6 ڄڻن کي زنده ساڙيو ويو، اهو واقعو حادثو نه، پر ڄاڻي واڻي منصوبابندي تحت ٿيل لڳي ٿو. پيپلز پارٽيءَ جي دور ۾ سنڌ ۾ لاش اچڻ جو سلسلو جيڪڏهن بند نه ٿيو ته اهو خود پيپلز پارٽيءَ لاءِ مهانگو سودو هوندو. موجوده صورتحال ۾ ايم ڪيو ايم لاءِ آپشن گهٽ، پر پيپلز پارٽي وٽ وڌيڪ آهن ۽ کين سوچي سمجهي ڪارڊ کيڏڻ گهرجن.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

ڇا ججن جي بحاليءَ لاءِ ڏنل ڊيڊلائين وڌي به سگهي ٿي؟




سومر 5 مئي 2008ع



پاڪستان پيپلز پارٽي ۽ مسلم ليگ (ن) تقريباً هفتو کن دبئي ۾ ججن جي بحالي بابت ڳالهين جو جيڪو سلسلو جاري رکيو، ان جو نتيجو به اچي چڪو آهي، اعلان به ٿي ويا آهن ته 12 مئي تي جج بحال ٿيندا. پر ان جي باوجود به اڪثر ماڻهن کي يقين گهٽ آهي ته ڪو واقعي ائين ٿيندو، جيئن ميان نواز شريف چئي چڪو آهي.

12 مئي تي ججن جي بحالي واري اعلان بعد آمريڪي سفير اين پيٽرسن به سرگرم ٿي وئي آهي. هن جتي ميان نواز شريف سان ملاقات ڪئي آهي ته آصف علي زرداري سان به ملي آهي. هنن وچ ۾ ڇا طئي ٿيو، ان باري ۾ اڃا حقيقت ته سامهون ناهي آئي پر دبئي ۾ پهرين مئي تي ججن جي بحالي لاءِ حتمي ڳالهين جي رائونڊ لاءِ ويندڙ ميان نواز شريف دٻيل لفظن ۾ اهو تاثر ڏنو هو ته ڄڻ ان معاملي ۾ بيروني مداخلت ٿي رهي آهي.

دبئي ۾ سربراهي سطح تي ٿيل ڳالهين جي ڪوريج لاءِ دبئي وڃڻو پيو ۽ اتي جيڪي شيون ڏٺيون، ٻڌيون يا محسوس ڪيون، انهن مان ته بظاهر ائين پيو محسوس ٿئي ته ٻنهي ليڊرن في الحال ”وقت ٽپايو“ واري معاملي کانسواءِ ٻيو ڪجهه نه ڪيو. ٻه ڏينهن شهباز شريف جي سربراهي ۾ پيپلز پارٽي سان ٿيل ڳالهين ۾ چوڌري نثار ڇانيل رهيو ۽ بضد هو ته پي پي وارن کي ڪيئن به ڪري مڃائبو، نه ته حڪومت کان ڌار ٿيڻ ۾ دير نه ڪرڻ گهرجي. مسلم ليگ (ن) کي پيپلز پارٽي جي بي ٽيم نه بنجڻ گهرجي وغيره وغيره. اهڙي صورتحال ۾ جڏهن ميان نواز شريف کي مداخلت ڪرڻي پئي ۽ هو دبئي پهتو ته چوڌري نثار ٿورو پوئتي هٽيو ۽ خواجه آصف جي موقف کي هٿي ملي. خواجه آصف چوڌري نثار جي ڀيٽ ۾ ججن جي بحالي بابت ڳالهين ۾ نرم ۽ لبرل رويو اختيار ڪيو. جڏهن پهرين ڏينهن جي سربراهي اجلاس جون ڳالهيون ڊگهيون ٿي ويون ۽ 7 ڪلاڪن جي آمهون سامهون ٿيل گفتگو ۾ به معاملا طئي نه ٿيا ۽ ٻئي ڏينهن به ڳالهيون جاري رکڻ جو فيصلو ڪيو ويو ته اها صورتحال ميڊيا کي ٻڌائڻ لاءِ چوڌري نثار جي چونڊ ڪئي وئي. هن چيو ته مثبت پيش رفت ٿي آهي، ٻئي ڌريون سنجيده آهن ۽ سڀاڻي مسئلو حل ٿي ويندو. چوڌري نثار علي خان کي مان 14 سالن کان اقتداري ايوانن ۽ اپوزيشن جي مختلف ڪردارن ۾ ڏسندو رهيو آهيان، هن کي قابلِ عزت شخصيت سمجهيو ويندو آهي. کيس شاطر ۽ سياڻو سياستدان به ڳڻيو ويندو آهي پر جڏهن کان هن جنرل مشرف کي آرمي چيف بنائڻ جي تجويز ڏني ۽ هن ميان نواز شريف جي سرڪار ختم ڪئي، ان وقت کان ميان نواز شريف سندس مشورن ۽ تجويزن تي اکيون ٻوٽي عمل ڪرڻ کان پرهيز ڪندو آهي.

چوڌري نثار علي خان اڪثر اقتدار ۾ اچڻ بعد پيٽروليم واري وزارت وٺندو آهي، پر هن دفعي اها وزارت کيس نه ملي سگهي. جڏهن پيپلز پاٽي ۽ مسلم ليگ (ن) ۾ پاور شيئرنگ جي ڳالهه ٻولهه هلي رهي هئي ته هڪ موقعي تي پيٽروليم جي وزارت مسلم ليگ (ن) کي نه ملڻ جي بنياد تي ڳالهيون ختم ٿيندي ٿيندي بچي ويون هيون. جڏهن پيپلز پارٽي کي يقين ٿي ويو ته مسلم ليگ (ن) پيٽروليم جي وزارت ڪنهن قيمت تي ڇڏڻ لاءِ تيار ناهي ته پوءِ جوڙ توڙ جي ماهر پيپلز پارٽي ٻيو پتو کيڏيو ۽ اهو هيءُ هو ته پيٽروليم جي وزارت مسلم ليگ (ن) کي ڀلي ملي، پر چوڌري نثار کي نه ملي.

ان چڪر ۾ خواجه محمد آصف ان وزارت لاءِ اميدوار طور سامهون آيو. خواجه آصف سيالڪوٽ مان ايم اين اي چونڊجي آيو آهي، سندس والد ضياءُ الحق جي شوريٰ ۾ به رهيو پر جنهن ڏينهن خواجه آصف قومي اسيمبلي جي فلور تي پنهنجي والد جي ضياءُ الحق (آمر ۽ آمريت) سان ساٿ ڏيڻ تي قوم کان معافي ورتي هئي، تڏهن کان خواجه آصف هڪ نئين روپ ۾ سامهون آيو، ان سان گڏ ميڊيا ۽ ٻين حلقن ۾ سندس احترام وڌيو. هن صدر مشرف جي دور ۾ مشڪلاتون ڪاٽي نواز شريف جو ساٿ نڀايو ۽ پنهنجي لاءِ نئون ۽ اعليٰ سياسي مقام پيدا ڪيو. خواجا آصف ۽ چوڌري نثار ۾ پيٽروليم جي وزارت لاءِ مقابلو ٿيو ۽ اطلاعات موجب نواز شريف کي مداخلت ڪرڻي پئي ۽ نيٺ اها وزارت خواجا آصف کي ملي. ان ڏينهن کان چوڌري نثار ۽ خواجه آصف ۾ پارٽي اندر ۽ ٻاهر ڄڻ ته سرد جنگ شروع آهي. خواجه آصف بابت اهو به ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته هو قانون واري وزير فاروق نائيڪ جو مائٽ به آهي. بهرحال اهي سڀ معاملا خواجه آصف کي ججن جي معاملي تي حڪومت کان ڌار ٿيڻ جهڙي انتهائي فيصلي کان روڪڻ لاءِ جواز بڻيا ۽ هن کي چوڌري نثار علي خان جي مقابلي ۾ نرم ۽ لبرل لهجو ۽ موقف اختيار ڪرڻو پيو ۽ هن خود ميان نواز شريف کي به ڪو به انتهائي قدم کڻڻ لاءِ تڪڙ ڪرڻ کان روڪيو.

هتي اهو به ٻڌائيندو هلان ته پيپلز پارٽي جي دور ۾ (94-96) تائين انور سيف الله جڏهن پيٽروليم جو وزير هو، ان وقت سئي ناردرن گئس ۽ سئي سدرن گئس ۾ هزارين ملازم ڀرتي ڪيا ويا. جڏهن 96ع ۾ پ پ حڪومت ختم ٿي ۽ 97ع ۾ مسلم ليگ (ن) جي 3/2 اڪثريت واري طاقتور حڪومت ٺهي ته چوڌري نثار علي خان پيٽروليم جو وزير ٿيو. هن سئي سدرن مان 95 سيڪڙو پ پ جا ڀرتي ڪيل ملازم برطرف ڪيا پر سئي ناردرن مان 10 سيڪڙو ملازم برطرف نه ڪيا ويا. سئي سدرن ۾ ظاهر آهي ته سنڌ ۽ بلوچستان جا ملازم آهن ۽ سئي ناردرن ۾ سرحد ۽ پنجاب جا ماڻهو گهڻا آهن ۽ مون هڪ دفعي سپريم ڪورٽ جي ڏاڪڻين وٽ عدالتن جا چڪر ڪاٽي ملازمن جي بحالي لاءِ هيڻا حال ڪندڙ ڪيترن ملازمن کي اهو چوندي ٻڌو هو ته چوڌري نثار علي خان معتصب ماڻهو آهي.

پيپلز پارٽي جي هڪ همراهه جي اها دعويٰ به آهي ته چوڌري نثار علي خان کي پيٽروليم جي وزارت ڏيڻ جي مخالفت هنن ان ڪري ڪئي جو هن تعصب جي بنياد تي سڀ کان وڌيڪ سنڌي ملازم برطرف ڪيا. چوڌري نثار علي خان ۽ پ پ وارن جي اهڙين دعوائن ۽ عملن بابت ته هو پاڻ ئي ڪا وضاحت ڪري سگهن ٿا ته اصل حقيقت ڇا آهي.

دبئي ۾ ججن جي بحالي بابت ٿيل ڳالهين ۾ مسلم ليگ (ن) پاران رکيل موقف ۾ به ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته پيٽروليم واري وزارت جي اختلافن جو پاڇو رهيو.

خير اهڙي سڄي صورتحال جي باوجود جڏهن آخري ڏينهن دبئي ڳالهين ختم ٿيڻ کان ٿورو اڳ ۾ آصف علي زرداري اٿي هليو ويو ته هر ڪو پريشان هو ۽ ڪجهه ٽي وي چينلز ته ڳالهين جي ناڪامي جو اعلان به ڪري ڇڏيو پر ڪجهه ئي دير بعد دبئي جي سمنڊ ڪناري واقعي هلٽن هوٽل ۾ جڏهن نواز شريف فاروق نائيڪ ۽ رحمان ملڪ سان گڏ آيو ته ڪافي خوش هو. شهباز شريف ۽ خواجه آصف به خوش خوش هئا، پر چوڌري نثار علي خان ۽ خواجه آصف حارث بردارن جيترا پُرجوش ۽ خوش نظر نه آيا. جڏهن ميڊيا سان ڳالهين بعد نواز شريف وڃڻ لڳو ته پنهنجي ڪار ۾ پويان شهباز ۽ خواجه کي ويهڻ لاءِ چيائين.

ججن جي بحالي واري معاملي جي اختلافن جو جيترو شور ميڊيا ۾ گونجي رهيو هو، ان جي زميني حقيقت مختلف هئي. جيترا ڏينهن نواز شريف دبئي ۾ هو، کيس ڳالهين لاءِ کڻي اچڻ، ڇڏي اچڻ لاءِ گاڏيون آصف علي زرداري موڪليندو هو. ٿي سگهي ٿو ته ان جو سبب دبئي سان زرداري جي شناسائي وڌيڪ هجڻ هجي ۽ شايد جده يا سعوي عرب ۾ اهو ڪم وري نواز شريف احسن انداز ۾ ڪري سگهي ها.

بهرحال ججن جي بحالي بابت 12 مئي جي جيڪا نئي ڊيڊلائين سامهون آئي آهي، اها آئيني ماهرن جي ڪاميٽي جي رپورٽ ۾ دير سبب اڃان وڌي سگهي ٿي. ڇو ته اڃان به پيپلز پارٽي جو چوڻ آهي ته اڳ ۾ پيڪيج اچي، ۽ متعلقه قانون ۾ ترميم ڪئي وڃي، جنهن بعد ججن جي بحاليءَ جو حڪم جاري ڪيو وڃي. جڏهن ته مسلم ليگ (ن) جو موقف آهي ته سادي قرارداد ذريعي اڳ ۾ جج بحال ٿين، پوءِ آئيني پيڪيج اچي. ان سڄي پيچيده صورتحال جو حل ڳولهڻ لاءِ مينڊيٽ آئيني ڪاميٽي کي آهي ۽ ظاهر آهي ته اها به اهو ئي تجويز ڪندي ته جج ڀرتي ڪرڻ جو يا بحال ڪرڻ جوا ختيار جيستائين وزير اعظم کي نه ملندو ته هو ڪهڙي قانون هيٺ بحالي جو حڪم جاري ڪندو. سپريم ڪورٽ ۾ ججن جو تعداد 17 مان وڌائڻ بابت جيستائين قانون ۾ ترميم نه ٿيندي، تيستائين ڪيئن وڌيڪ جج مقرر ٿيندا؟ جهڙي طرح ججن جي برطرفي وارو صدر مشرف جو حڪم غير قانوني هو، اهڙي طرح بنا قانون جي وزير اعظم جيڪڏهن جج بحال ڪيا ته ان جي حيثيت به ان کان وڌيڪ نه هوندي. اهڙي صورتحال ۾ جج هلندڙ مهيني جي آخر ۾ بحال ٿيا به لک کٽيا.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

ڇا پيپلز پارٽي ۽ نواز ليگ جو اتحاد پڄاڻيءَ تي پهچڻ وارو آهي؟




سومر 12 مئي 2008ع



ججن جي بحالي وارو معاملو اسلام آباد کان دبئي ۽ لاهور کان لنڊن تائين گهمڻ ڦرڻ کان پوءِ پيپلز پارٽي ۽ نواز ليگ وچ ۾ ٿيل ڳالهين مان لڳي ائين پيو ته 12 مئي واري تاريخ به فقط تاريخ ئي هئي.

ڪالهه جڏهن ججن جي بحاليءَ لاءِ ڏنل ڊيڊلائين تيزيءَ سان پنهنجي پڄاڻيءَ ڏانهن ڊوڙي رهي هئي، ٺيڪ ان وقت اهي عالمي اسٽيڪ هولڊر به ان معاملي ۾ سرگرم ٿي ويا، جيڪي بظاهر اهو چوندا رهيا آهن ته ججن جي بحالي پاڪستان جو اندروني معاملو آهي. آمريڪا جو نائب پرڏيهي وزير رچرڊ بائوچر ملاقات ڪرڻ لاءِ نواز شريف وٽ پهتو. ان مان اندازو هڻي سگهجي ٿو ته ججن جي بحاليءَ کي پرڏيهي قوتون ڪيترو پاڪستان جو اندروني معاملو سمجهن ٿيون.ان مان اهو به اندزو بخوبي لڳائي سگهجي ٿو ته جيڪڏهن ججن واري معاملي کي ايترو اينگاهيو ۽ گهليو ويو آهي ته ان گهل ۾ خود پرڏيهي قوتن جي به وڏي دلچسپي آهي، بلڪه انهن جي دلچسپي ان ڳالهه ۾ وڌيڪ آهي ته ڪيئن به ڪري صدر مشرف کي بچائجي، جيڪو گذريل 8 سالن کان انهن جي نمائندگي ڪندي دهشتگرديءَ خلاف جنگ واري مورچي تي سندن ساٿ ڏيندو رهيو آهي.لنڊن ۾ بائوچر جي ملاقات رڳو نواز شريف سان ناهي ٿي، پر ٻڌايو پيو وڃي ته هو آصف علي زرداريءَ سان به مليو آهي.دراصل آمريڪين جو ڪردار ٽياڪڙيءَ وارو آهي، هو ئي هاڻوڪي سيٽ اپ جا بين الاقوامي گارنٽيئر آهن. انهن کي گارنٽي ڏني وئي هئي ته ڪيئن به ڪري صدر مشرف کي رهڻ ڏنو ويندو، ان ڪري صدر مشرف جي حمايت ۾ بائوچر پونٽي سان گڏجي پاڪستان پهتو هو، پر هاڻي جڏهن پاڪستان جي انتهائي اهم اشو تي پاڪستاني قيادت لنڊن ۾ گڏ ٿي آهي ته بائوچر اتي به پهتو آهي.

سياسي حلقن جو خيال آهي ته جيڪڏهن پيپلز پارٽي جي قيادت سان بائوچر يا ٻيا عالمي گارنٽيئر ملن ٿا ته اهو سندن مٿان ڪو پريشر وجهڻ لاءِ نه، پر کين اهو ياد ڏيارڻ جي ڪوشش ڪن ٿا ته کين صدر مشرف کي رهڻ ڏيڻو آهي، جو صدر مشرف ۽ پيپلز پارٽيءَ جي وچ ۾ اسان هئاسين، پر جڏهن هو نواز شريف سان ملن ٿا، تڏهن هو ان مٿان دٻاءُ وجهڻ لاءِ ملن ٿا ته هو ڪيئن به ڪري ججن واري معاملي تان هٽي وڃي ۽ صدر مشرف لاءِ نرم ٿئي، ڇاڪاڻ جو نواز شريف جي پاڪستان اچڻ ۾ آمريڪين ڪا به ٽياڪڙي نه ڪئي هئي. محترمه جي پاڪستان اچڻ کان پوءِ انهن جي ذهانت سان ڪيل سياست سبب اهڙو ماحول ٺهيو، جو نواز شريف کي ملڪ اچڻ کان ڪير به روڪي نه سگهيو، ۽ اتفاق سان اليڪشن ۾ هن کي ايترو مينڊيٽ مليو، جو نواز ليگ ملڪ جي ٻي اڪثريتي پارٽي ثابت ٿي. ان کان پوءِ صدر مشرف کي اها ڳالهه وڻي يا نه وڻي، پر اها ڪڙي حقيقت ان کي به مڃڻي پئي.جيئن هڪ پاسي نواز شريف کي مليل مينڊيٽ حقيقت آهي، ايئن ئي ٻئي پاسي خود صدر مشرف به اهڙي حقيقت آهي، جنهن حقيقت کي ايترو آسانيءَ سان نظرانداز نٿو ڪري سگهجي. جهڙي نموني سان اليڪشن جي نتيجن کان پوءِ ايئن نظر اچي رهيو هو ته هاڻي شايد صدر مشرف جو رهڻ ممڪن نه هجي، پر انهيءَ هڪ ڏيڍ مهيني جي عرصي دوران آمريڪين جي سرگرميءَ کان پوءِ اهو ظاهر ٿيڻ شروع ٿيو آهي ته نه صدر مشرف جو وڃڻ ايترو آسان آهي، نه وري ججن جي بحالي اهڙو سولو ڪم آهي.

توڙي جو نواز شريف ۽ نواز ليگ جي ٻي قيادت اهو چيو آهي ته بائوچر سان ملاقات ۾ ججن واري معاملي تي ڪي به ڳالهيون نه ٿيون. نواز شريف چيو ته بائوچر بنگلا ديش کان آمريڪا پئي ويو، لنڊن ۾ ترسيو ان ڪري مون سان ملاقات ڪيائين. ڇا ايئن ٿي سگهي ٿو؟ بائوچر ڪو نواز شريف جو ذاتي دوست ڪونهي، جو آمريڪا ويندي رستي ۾ هن سان ملڻ جو سوچيائين. هن کي ساڻس ملڻ جي اهڙي چاهه هجي ها ته هو ان وقت به هن سان ملي ها. جڏهن نواز شريف جدي شريف ۾ جلاوطنيءَ جا ڏينهن گذاري رهيو هو، يا ان کان پوءِ جڏهن هو لنڊن شفٽ ٿيو تڏهن به هو آمريڪا ويندي رستي ۾ هن لاءِ لنڊن ۾ لهي پئي ها. ظاهر آهي ته اها هڪ سياسي ملاقات هئي، ۽ يقينن ججن جي معاملي تي ئي ٿي هوندي. جيڪڏهن ان ملاقات ۾ ججن جي معاملي تي ڳالهيون ناهن ٿيون ته پوءِ اها ڳالهه ڪرڻ جي ڪهڙي ضرورت آهي ته ”آمريڪا جو دٻاءُ قبول نه ڪيو ويندو.“ بائوچر جي ملاقات کي سياسي حلقا نواز شريف مٿان آمريڪي دٻاءُ قرار ڏئي رهيا آهن، ڏسجي ته هو اهو دٻاءُ ڪيتري حد تائين برداشت ٿو ڪري؟

هاڻي جڏهن نواز ليگ ۽ پيپلز پارٽيءَ درميان ججن واري معاملي تي ڳالهيون ذري گهٽ ناڪام ٿي ويون آهن، ان وقت ماڻهن کي اهو صاف نظر پيو اچي ته حڪومتي اتحاد ٽُٽي ويندو. پر نواز ليگ ايترو جلدي پيپلز پارٽيءَ کان ڌار نه ٿيندي. ان جا ڪجهه سبب آهن. هڪ ته نوا ز ليگ ۾ به سياسي ماڻهو ويٺا آهن، جيڪي سمجهن ٿا ته جيڪڏهن هڪ هڪ ڌڪ سان پيپلز پارٽيءَ کان الڳ ٿي وڃن ٿا ته ان صورت ۾ قائد ليگ لاءِ هڪ ڀيرو وري جڳهه پيدا ٿيندي. ان کي وري پاور ۾ شيئر ملندو. نواز ليگ ڪنهن به صورت ۾ اهڙو ويڪيوم پيدا ڪرڻ لاءِ تيار نه ٿيندي، جنهن ويڪيوم مان انهن کي فائدو ملي، جيڪي گذريل 8 سالن کان صدر مشرف سان گڏجي مزا ڪندا رهيا آهن. پنجاب نواز ليگ جو پاور بيس آهي، ان ڪري هن وقت نواز ليگ اتان اقتدار کان الڳ ٿيڻ نه چاهيندي. جيڪڏهن نواز ليگ ۽ پيپلز پارٽي وارا ججن جي معاملي تي صفا نٿا ٺهن ته به نواز ليگ جي حڪمتِ عملي اها هوندي، جو انهن جا وزير پهرين آفيسن ۾ نه ويهڻ جو احتجاج ڪندا، ان کان پوءِ وزارتون ڇڏڻ جي ڪا ڊيڊلائين ڏيندا، ۽ اندازو آهي ته ان ڊيڊلائين ۾ ڪجهه اضافو ڪندا. ايتري عرصي ۾ ججن واري معاملي مان ڪافي حد تائين اسپرٽ ختم ٿي ويندو، ۽ اهو اشو غير اهم بڻجي ويندو.

جيستائين نواز ليگ جي جدا ٿيڻ جي صورت ۾ قائد ليگ سان پيپلز پارٽيءَ جي اتحاد جي ڳالهه آهي ته اها قائد ليگ جيڪا مستقبل ۾ پيپلز پارٽيءَ سان گڏجندي، سا هاڻوڪي قائد ليگ جهڙي نه هوندي، جنهن جي اڳواڻي چوڌري شجاعت ڪري رهيو آهي، پر ان جي قيادت امڪاني طور تي حامد ناصر چٺا جهڙن ماڻهن وٽ ٿي سگهي ٿي. جيئن ته ٽياڪڙي ڪندڙ عالمي ڌرين جو خيال آهي ته پيپلز پارٽي قائد ليگ سان گڏجي، تڏهن آصف علي زرادري انتهائي طاقتور ڪارڊ اهو کيڏيو آهي ته پهرين قائد ليگ جي قيادت تبديل ٿئي.جنهن جي ڪري ئي صدر مشرف پاران چوڌري برادران تي دٻاءُ وڌو ويو ته اهي قيادت ڇڏي ڏين. پر چوڌري ڪنهن به صورت ۾ ايئن ڪرڻ لاءِ تيار ناهن، ۽ انهن چئي ڇڏيو آهي ته اسان ڪو 17، 18 هين گريڊ جا ملازم ناهيون جو ايئن تبديل ڪيو ويندو. آصف علي زرادريءَ پاران رڳو چوڌري برادران کي هٽائڻ جو شرط ڪونهي، پر هو اڳوڻي صدر فاروق لغاري کي به قائد ليگ مان نيڪالي ڏيڻ جي ڳالهه ڪري ٿو. قائد ليگ جي قيادت تبديل ڪرڻ واري آصف علي زرادريءَ جي ڪارڊ جو ڌڪ چوڌرين ۽ فاروق لغاريءَ کي ته ٿيندو ئي ٿيندو، پر ان جو سياسي ڌڪ خود صدر مشرف کي به ٿيندو، ڇاڪاڻ جو گڏيل ليگ صدر مشرف جو سياسي بيڪ اپ آهي. جيڪڏهن ان سياسي بيڪ اپ ۾ ڏارون پون ٿيون ته صدر مشرف ڪمزور ٿيندو.

چئن پارٽين واري حڪومتي اتحاد جي ٻنهي وڏين پارٽين نواز ليگ ۽ پيپلز پارٽي وچ ۾ هلندڙ ڳالهين جا دور شيطان جي آنڊي کان به وڏا ٿيندا پيا وڃن. ان باري ۾ هاڻ ڪجهه مبصر اهو شڪ به ظاهر ڪري رهيا آهن ته اها حڪمران اتحاد جي هڪڙي چال به ٿي سگهي ٿي. انهن جي مطابق گذريل هڪڙي هفتي ۾ ڊالر جي ڀيٽ ۾ رپئي جي قيمت ۾ اٺڻ رپين کان وڌيڪ ڪمي اچي چڪي آهي. اسٽاڪ مارڪيٽ ۾ ٻاڙائي آهي، تيل جي قيمتن ۾ مسلسل اضافو ٿي رهيو آهي، عام واهپي جي شين جا اگهه آسمان سان ڳالهيون ڪري رهيا آهن پر ان هوندي به ميڊيا، سياسي حلقا ۽ عام ماڻهو ججن جي بحالي واري ڪمبل ۾ ئي ويڙهيل نظر اچن ٿا.

ظاهر آهي ته اهڙي صورتحال ۾ جيڪڏهن ججن جي بحالي وارو معاملو حل ٿي ويو ته ميڊيا جي توپن جو رُخ مهانگائي جي طوفان سميت ٻين مسئلن ڏانهن ٿي ويندو، جيڪو حڪمران اتحاد لاءِ وڌيڪ خطرناڪ ٿي سگهي ٿو. ميان نواز شريف ۽ آصف علي زرداري ٻئي ڪئين ڀيرا چئي چڪا آهن ته هو جيڪي ڪجهه به ڪن پيا، انهن جي ڪوشش ۽ ترجيح حڪومتي اتحاد کي وکرڻ کان بچائڻ لاءِ آهي. انهن جا اهڙا بيان بظاهر ججن جي بحالي جي باري ۾ هلندڙ ڳالهين کي هٿ وٺي ڊيگهه ڏيڻ ۽ مهانگائي سميت ٻين مسئلن تان توجهه هٽائڻ واري راءِ کي تقويت ڏين ٿا.

گذريل هڪ هفتي دوران مسلم ليگ نواز جي وزيرن احسن اقبال ۽ خواجه سعد رفيق جيڪي بيان ڏنا ۽ جيڪي ڪجهه هنن مختلف ٽي وي چينلز جي بحث مباحثن وارن پروگرامن ۾ ڳالهايو آهي، ان مان ائين ٿو محسوس ٿئي ته سندن لهجي ۾ ججن جي بحالي واري مسئلي تي ڪافي نرمي اچي وئي آهي.

اُن هوندي به جاويد هاشمي ۽ چوڌري نثار علي خان نواز ليگ جا اهي اڳواڻ آهن، جيڪي اڃا تائين ٻارهين مئي (اڄ) واري ڊيڊ لائن تي ڪنهن به قسم جو سودو نه ڪرڻ جي ڳالهه ڳاءِ وڄائي ڪري رهيا آهن ۽ هو پنهنجي آر يا پار واري موقف تي اٽل نظر اچي رهيا آهن. چوڌري نثار علي خان جيڪو حڪومت ۾ شامل ٿيڻ کان وٺي ججن جي بحالي تائين سمورن معاملن ۾ نواز ليگ طرفان ڳالهين ۾ سرِ فهرست رهيو آهي. هن کي سندس پارٽي لنڊن ۾ رات تائين جاري ڳالهين ۾ شامل ئي نه ڪيو.

دبئي ۾ ٻن ڏينهن جي ڳالهه ٻولهه کانپوءِ جڏهن ميان نواز شريف، آصف علي زرداري طرفان موڪليل گاڏي ۾ ويهي رهيو هو ته هُن اُن وقت شهباز شريف ۽ خواجه آصف کي پاڻ سان گڏ گاڏي ۾ ويهڻ لاءِ چيو جڏهن ته چوڌري نثار علي خان خاموشي سان اڪيلو هڪ ٻئي گاڏي ۾ ويهي رهيو.

نواز ليگ جي هڪ اهم رهنما مطابق دبئي ۾ ڪيل ڳالهين جي موقعي تي چوڌري نثار علي خان جي سخت ۽ تلخ لهجي جي ڪري اتحاد ٽٽندي ٽٽندي بچيو ۽ ان لاءِ ميان نواز شريف کي اُن ئي وقت مداخلت ڪرڻي پئي.

ججن جي بحالي بابت هلندڙ ڳالهين جي لنڊن واري اهم موڙ تي چوڌري نثار علي جي غير حاضري به انهن خدشن کي مضبوط ڪري ٿي، جن موجب چيو پيو وڃي ته ڳالهين ۾ ڊيگهه هڪڙي حڪمت عملي جو حصو آهي.

مسلم ليگ نواز جي هڪڙي وزير ٻڌايو ته، لنڊن وارين ڳالهين جي ناڪامي جي صورت ۾ به مسلم ليگ نواز فوري طور حڪومتي اتحاد کان عليحدگي جو فيصلو نه ڪندي. هن جي چوڻ مطابق جيڪڏهن ضرورت پئي ته 12 مئي (اڄ) سينٽرل ڪاميٽي ۽ پارلياماني پارٽي جي گڏيل اجلاس ۾ حڪومتي اتحاد کان عليحدگي جي لاءِ مسلم ليگ نواز ڊيڊ لائن ڏيندي ته فلاڻي تاريخ تائين جيڪڏهن جج بحال نه ٿيا ته هو حڪومت کان ڌار ٿي ويندا. بقول هن جي ته ٿي سگهي ٿو ته اُن مهلت واري عرصي دوران نواز ليگ جا وزير آفيسن ۾ نه ويهڻ جو فيصلو به ڪن. مسلم ليگ نواز جا اڳواڻ ججن جي بحالي واري سوال تي پنهنجي پارٽي جي پيپلز پارٽي سان هلندڙ ”ڪوئي ٻلي واري راند“ جي سختي سان ترديد ڪن ٿا پر ڪجهه مبصر چون ٿا ته کين دال ۾ ڪجهه ڪارو لڳي ٿو. ججن جي بحالي واري سوال تي بظاهر عام ماڻهن جي خيال ۾ پيپلز پارٽي ولن ۽ نواز ليگ هيرو جو روپ اختيار ڪيو اچن پر پيپلز پارٽي وارا چون ٿا ته سئو ڌڪ سوناري جا هڪڙو ڌڪ لوهار جو. هنن مطابق هاڻ ڏسڻو اهو آهي ته لوهار ڪڏهن ٿو پنهنجو وارو وٺي.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

پيپلز پارٽي ۽ ايوانِ صدر ۾ تڪرار ڪيئن پيدا ٿيو؟




اڱارو 27 مئي 2008ع



صدر پرويز مشرف اڄڪلهه سخت اضطرابي ڪيفيت ۾ مبتلا آهي ۽ سنجيدگي سان غور ڪري رهيو آهي ته استعيفيٰ ڏئي ٻارڙن وٽ آمريڪا هليو وڃي.کيس ڪجهه مشير ائين ڪرڻ کان روڪي رهيا آهن، ڇو ته هنن کي پنهنجي سر جي لڳل آهي ۽ سمجهن ٿا ته جيڪڏهن صدر مشرف هليو ويو ته هنن جي نوڪري به ختم ٿي ويندي. اهڙن ئي سندس ساٿين ۾ هڪ پراڻو دوست به شامل آهي، جنهن تازو ڀلوڙ گهوڙا امپورٽ ڪيا ۽ قانوني تقاضائون به پوريون نه ڪيون آهن. صدر پرويز مشرف استعيفيٰ جو اڳ ۾ به سوچيو هو ۽ هو 18 هين فيبروري جي چونڊ نتيجن بعد عزت سان وڃڻ چاهي پيو پر ان وقت به کيس انهن مشيرن ”ملڪي مفاد“ ۾ عهدو نه ڇڏڻ لاءِ ايلاز ڪيا، پر هن دفعي هو ڪافي سنجيده آهي ۽ ڪنهن به وقت سندس استعيفيٰ جو اعلان ٿي سگهي ٿو. آرمي چيف جو عهدو ڇڏڻ بعد به راولپنڊي جو آرمي هائوس اڃا خالي نه ڪيو اٿائين ۽ اڳ ۾ سندس ارادو هو ته ايندڙ مهيني ايوان صدر اسلام آباد منتقل ٿيندو، جتي سيڪيورٽي جي اعتبار سان ڪافي ڪم هلي رهيو آهي. اسلام آباد جي انتظاميا ايوانِ صدر جي آس پاس صدين کان ويٺل ماڻهن کي منتقل ٿيڻ جو حڪم به ڏنو پر انهن آرڊرز تي عمل ڪرائڻ ۾ اڄڪلهه اها تيزي ناهي، جيڪا ٻه هفتا اڳ تائين نظر اچي رهي هئي.

صدر پرويز مشرف جا پراڻا سياسي اتحادي ئي هن جي مشڪلاتن جو سبب آهن ۽ جيڪي آصف علي زرداري سان سندس اختلاف ٿيا آهن ۽ معاملو ڌمڪين تائين پهتو، ان جي ذميواري به مسلم ليگ (ق) جي ”داناءَ“ قيادت تي عائد ٿئي ٿي. گذريل هفتي دوران چوڌري برادران ٻه ڀيرا صدر مشرف سان مليا. پهرين ملاقات کان پوءِ هنن ميڊيا ۾ اها خبر ڦهلائي ته صدر پرويز مشرف چوي ٿو ته هن کي آصف علي زرداري تي ڀروسو ناهي. جنهن ڏينهن صدر جو اهو بيان آيو، پيپلز پارٽي وارا ان جي ترديد جي توقع ڪري رهيا هئا ۽ جڏهن 20 ڪلاڪ گذرڻ جي باوجود به ترديد نه ٿي ته پيپلز پارٽي جي ترجمان فرحت الله بابر ان جي مذمت ڪندي سخت بيان جاري ڪيو، جنهن ۾ چيو ويو ته صدر مشرف جي اعتماد جي پيپلز پارٽي کي ضرورت ناهي پر عوام جي اعتماد جي کين ضرورت آهي. ان تي ايوان صدر ٿورو ردعمل ظاهر ڪيو ۽ ڪاوڙ جو اظهار به ڪيو، جنهن تي آصف علي زرداري ڀارتي خابرو اداري ”پي ٽي آءِ“ کي انٽرويو ۾ چيو ته، صدر مشرف کي هٽائڻ لاءِ حڪومت تي عوام جو سخت دٻاءُ آهي ۽ پيپلز پارٽي عوام جي خواهش مطابق عمل ڪندي. ان کان به وڌيڪ ان انٽرويو ۾ سخت ڳالهه اها هئي ته ماڻهن کي اٽي ۽ بجلي کان وڌيڪ فڪر صدر مشرف کان نجات حاصل ڪرڻ جو آهي. جنهن تي ايوان صدر ۾ ٿرٿلو مچي ويو ۽ وري چوڌري شجاعت حسين صدر سان ملاقات ڪئي ۽ بعد ۾ پريس ڪانفرنس ڪئي ته صدر مشرف تي به دٻاءُ هو ته ”قومي مفاهمتي آرڊيننس“ جاري نه ڪري پر هن ڪيو. هڪ لحاظ کان سندس پريس ڪانفرنس آصف علي زرداري کي ڌمڪي هئي، جنهن جي جواب ۾ آصف علي زرداري ڏکڻ ايشيا جي صحافين جي هڪ تنظيم SAFMA کي خطاب ڪندي وري پنهنجي موقف جو ورجاءُ ڪيو، جنهن بعد ايوان صدر وري ڌمڪي ڏني ته چارج شيٽ ٺهي رهي آهي، جلد صدر وزير اعظم کي گهرائي اهو معاملو اٿاريندو. ان بعد 24 مئي تي پيپلز پارٽي جي سينٽرل ايگزيڪيوٽو ڪميٽي جو اجلاس ٿيو، جنهن بعد پريس ڪانفرنس ڪندي آصف علي زرداري چيو ته اسين چاهيون ٿا ته مشرف پاڻ هليو وڃي، بجاءِ ان جي ته سندس احتساب ڪريون. آصف علي زرداري جي ان بيان بعد ايوان صدر تي سانت طاري ٿي وئي ۽ شايد کين واشنگٽن مان به ماٺ رهڻ جو مشورو مليو. آصف علي زرداري جي ان پريس ڪانفرنس ۾ جتي صدر مشرف لاءِ واضح پيغام هو ته ساڳئي وقت ISI جيڪا ملڪ ۾ با اثر ادارو آهي، ان جو سربراهه صدر مشرف جو انتهائي بااعتماد ساٿي جيڪو اڪرام سهگل مطابق صدر جو عزيز به آهي، انهن لاءِ به پيغام هو ته اوهين اسان جي ماتحت آهيو، اسين اوهان جا باس آهيون.

مون پنهنجي 19 سالن جي صحافتي ڪيريئر ۾ اڄ تائين ڪنهن به حڪمران جماعت جي سربراهه کي ISI خلاف ايترو سخت آن رڪارڊ ڳالهائيندي ناهي ٻڌو. آءِ ايس آءِ واري سوال تي آصف علي زرداري هڪ پوسٽر ڏيکاريندي چيو هو ته، ”هيءُ سڄيل منهن منهنجو آهي، ڪٽيل زبان منهنجي آهي، ڪٽيل ڳلو منهنجو آهي، جڏهن مان هن حال ۾ آءِ ايس آءِ جي نه مڃي ته هاڻي نئين حيثيت (حڪمران جماعت جي سربراهه) ۾ ڪيئن مڃيندس. هو راند ته ڪري سگهن ٿا، پر مون کي اهو نٿا چئي سگهن ته مون کي ڇا ڪرڻ گهرجي. آصف علي زرداري سان سندس مختلف پاليسين بابت لک اختلاف ڪري سگهجن ٿا، پر گهٽ ۾ گهٽ هن دفعي صدر مشرف کي غير آئيني صدر قرار ڏيڻ سان گڏ طاقتور ڳجهي اداري خلاف جيڪو هن موقف رکيو آهي، مان سمجهان ٿو ته ايتري بهادري شايد ئي ڪنهن سياستدان هن مهل تائين ڪئي هجي. سنڌ ۾ وڏيرا جنهن نموني رينجرز جي صوبيدار ۽ ڳجهن ادارن جي ڪنهن ميجر سان تعلق رکڻ لاءِ بيتابيءَ جو شڪار هوندا آهن، اهڙي ماحول ۾ آصف علي زرادريءَ جو اهو بيان انتهائي جرئت منداڻو قدم آهي. سنڌ ۾ جنهن کي چاهي هيرو، ۽ جنهن کي چاهي زيرو ٺاهڻ وارو برگيڊيئر مرزا جيڪو هاڻي بدلي ٿي چڪو آهي، ان کي بي اختيار به هن حڪومت ئي ڪيو. بهرحال هيءُ ملڪ، جنهن جي موجوده نظام سبب اعتزاز احسن ان کي سيڪيورٽي اسٽيٽ چوندو آهي، ته ان ۾ جيڪڏهن ڪا به سياسي ڌر، جمهوري سوچ رکندڙ جماعت يا فرد جڏهن ان سيڪيورٽي اسٽيٽ جا بنياد لوڏي ٿو ته ان کي گهٽ ۾ گهٽ همٿائڻ ضرور گهرجي.

پيپلز پارٽي جيڪو 62 نقاطي آئيني پيڪيج تيار ڪيو آهي، اهو صدر پرويز مشرف جي اقتدار جي الوداع لاءِ آخري ڌڪو ٿي سگهي ٿو، ۽ ان پيڪيج جي منظوري کان اڳ ئي شايد صدر مشرف استعيفيٰ ڏئي ڇڏي. آصف علي زرداري ۽ صدر درميان اختلافن جي واضح اعلان واري صورتحال کي جيڪڏهن ڏسجي ته آخر هن ائين ڇو ڪيو؟ آخر اهو ڪهڙو معاملو هو، جنهن سبب مصلحت رقابت ۾ تبديل ٿي وئي؟ ته ان لاءِ هتان جي سياسي مارڪيٽ ۾ جيڪا ڳالهه گشت ڪري رهي آهي، اها هيءَ آهي ته صدر پرويز مشرف سوچيو هو يا هن جي خواهش هئي ته آرمي چيف اشفاق پرويز ڪياني کي هٽائي سندس جاءِ تي سينيئر جرنلز کي باءِ پاس ڪري آءِ ايس آءِ جي سربراهه ليفٽيننٽ جنرل نديم تاج کي مقرر ڪجي، ۽ ان بعد قومي اسيمبلي ٽوڙي ڇڏجي. اهڙي خواهش تاحال ته ناڪام ئي آهي، ۽ جڏهن اها ڳالهه جڏهن کلي ته صدر کي آرمي چيف جنرل ڪياني کي گهرائي ان بابت وضاحت ڪرڻي پئي ته ڪجهه عنصر فوج ۽ ايوان صدر ۾ غلط فهميون پيدا ڪري رهيا آهن، اوهان کي هٽائڻ جي ڪا به تجويز غور هيٺ ڪونهي، اوهين 3 سالن لاءِ آرمي چيف بدستور برقرار رهندا. آرمي چيف کي هٽائڻ بابت حقيقت کڻي ڇا به هجي، ٿي سگهي ٿو ته ائين نه به هجي پر ان خبر ملڪ جي صدر کي مجبور ڪيو ته هو ڪالهه تائين پنهنجي ماتحت رهندڙ جنرل ڪياني کي گهرائي وضاحت پيش ڪري ٿي. خير صدر ۽ آصف علي زرداري وچ ۾ شروع ٿيل تڪرار حل ٿيڻو آهي ۽ ظاهر آهي ته موجوده صورتحال ۾ ڪمزور بظاهر ايوان صدر آهي ۽ پارليامان جو پلڙو ڀاري آهي، پر هن سڄي معاملي ۾ جماعتِ اسلامي جيڪا اي پي ڊي ايم جي اهم جماعت آهي، ان جي سربراهه قاضي حسين احمد 5 سال صدر مشرف جي مخالفت به ڪئي ۽ اڃان به بظاهر سڀني کان اڳيان اڳيان آهي، تن جا تيور به بدليل نظر اچي رهيا آهن. جماعتِ اسلامي سرحد جو نالو پختوتخواهه رکڻ تي اعتراض ڪيو آهي، ان سبب امڪان واضح آهن ته آءِ سي يو ۾ مصنوعي سان کڻڻ واري سياسي اتحاد APDM جو جنازو به کڄڻ وارو آهي، ڇو ته محمود خان اچڪزئي لاءِ ڏکيو هوندو ته پختوتخواهه جي نالي تي اعتراض ڪندڙ جماعتِ اسلامي سان گڏ هلي سگهي. هڪ پاسي قاضي حسين احمد صدر مشرف جي مخالفت ڪندي ڪو نه ٿڪجي پر ٻئي پاسي سندس پارٽي جي سينيٽر پرويز خورشيد جا ڪم وري ٻيا آهن. تازو آمريڪي سفارتخاني سينيٽ جي دفاع واري ڪاميٽي کي بريفنگ جي آڇ ڪئي ته 5 سالن ۾ آمريڪا پاڪستان کي جيڪا به اربين ڊالرز امداد ڏني آهي، بشمول فوجي امداد جي انهن جا تفصيل پيش ڪريون ٿا. سينيٽ جي ڪميشن جو سربراهه نثار ميمڻ آهي ۽ ان بريفنگ لاءِ سمورن ميمبرن کي نوٽيس جاري ٿيا. خبر ان مهل پئي جڏهن اوچتو اها بريفنگ ملتوي ڪئي وئي. سبب اهو معلوم ٿيو ته پرويز خورشيد اعتراض ڪيو. آمريڪي سفارتخانو اها بريفنگ فارين آفيس کي اعتماد ۾ وٺڻ کانسواءِ ڏئي رهيو آهي. هن مهل تائين اهو مطالبو سڀني جماعتن جو رهيو آهي ته 5 سالن ۾ مليل آمريڪي امداد جا تفصيل ڏيو ۽ جڏهن اهو موقعو آيو ۽ قوم لاءِ هڪ گولڊن چانس هو ته کين خبر پوي ته ڪيتري رقم آئي، ڪيئن خرچ ٿي، ڇا ڇا مليو؟ جڏهن هڪ موقعو مليو ته اهو موقعو پروفيسر خورشيد جي بظاهر ناداني سبب ضايع ٿي ويو. حالانڪه ان بريفنگ ۾ فارين آفيس ۽ وزارت دفاع جي نمائندن کي به اچڻو هو پر اوچتو اوچتو ”اڇي ڪاري جي مالڪن“ ان ۾ رڪاوٽ پيدا ڪئي ۽ ان لاءِ خدمتون پروفيسر آڇيون. اهڙن معاملن جي خبر ڪڏهن به نه پوندي آهي ۽ جڏهن حساب ڪتاب جو وقت ايندو آهي ته اوجهڙي ڪيمپ جهڙا واقعا ٿي ويندا آهن، ۽ خبر ڪڏهن به نه پوندي آهي.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

پارليامينٽ ۽ ايوانِ صدر ۾ اختيارن جو تڪرار ۽ آمريڪا مان آيل فون!




اڱارو 3 جون 2008ع



پاڪستان جي تاريخ تي نظر ڊوڙائي ڏسبي ته ايوب خان ۽ ذوالفقار علي ڀٽو کان سواءِ ڪو به اهڙو صدر ناهي، جنهن حالات کان مجبور ٿي استعيفيٰ نه ڏني هجي. 1973ع جي آئين ٺهڻ بعد فضل الاهي صدر ٿيو ۽ هن لاءِ عام چوڻي آهي ته هو ايترو ته بي اختيار هو، جو ”فضل الاهي کي آزاد ڪريو“ جا نعرا هڻندو هو. ان وقت وزير اعظم ذوالفقار علي ڀٽو هو ۽ پارلياماني طرزِ حڪمراني ۾ سمورا اختيار سندس وٽ هئا ۽ صدر جو عهدو صرف هڪ رسمي حد تائين محدود هو.

ضياءُ الحق اقتدار تي قبضو ڪيو ۽ سندس انجام اسان سڀني سامهون آهي ۽ هو پنهنجي ڪيترن سينئر ساٿي جرنيلن سميت جهاز ۾ ئي تباهه ٿي ويو ۽ سندس لاش به نه مليو. چون ٿا ته سندس رڳو جبڙو مليو. بهرحال هن جا جيڪي عضوا مليا، اهي فيصل مسجد اسلام آباد جي آڳر ۾ پوريا ويا ۽ سندس سنگِ مرمر جي قبر تي تختي لڳائي وئي. اڄ به ويگن ۽ سوزوڪين جا ڪنڊيڪٽر ان اسٽاپ تي جبڙا چوڪ جا آواز ڏئي مسافرن کي لاهيندا ۽ چاڙهيندا آهن.

بعد ۾ غلام اسحاق صدر ٿيو ۽ ان جو به اسين انجام ڏٺو ته جڏهن نواز شريف سان ڦڏو ٿيو ته جنرل وحيد ڪاڪڙ وچ ۾ پئجي ٻنهي کي چلتو ڪيو. بعد ۾ فاروق لغاري ۽ رفيق تارڙ جو انجام به غلام اسحاق خان کان مختلف نه ٿيو. رفيق تارڙ ته اڃا تائين گرمين ۾ به شيرواني ۽ جناح ڪيپ پائي پاڻ کي صدر سمجهندو ۽ سڏائيندو ٿو رهي.

صدر جنرل پرويز مشرف بابت گذريل هفتي هن ئي ڪالم ۾ مون لکيو هو ته هو سنجيدگي سان غور پيو ڪري ته وقت سر استعيفيٰ ڏئي ٻاهر هليو وڃي. معاملو چپ چپات ۾ طئي ٿي رهيو هو پر اخبارن ۾ جڏهن آرمي چيف ۽ صدر جي خفيه ملاقات جي خبر شايع ٿي ۽ اها ڳالهه سامهون آئي ته صدر کان زوري استعيفيٰ ورتي پئي وڃي ته ڪمانڊو صدر پنهنجي توهين محسوس ڪئي ۽ اڙجي ٻيهر رهيو ته هاڻي نه ويندس. صدر مشرف جي صلاحڪارن جن جي نوڪري صدر جي ستعيفيٰ ڏيڻ سبب ختم ٿي رهي آهي، انهن جي ڳالهه تي اڳ ۾ هو غور نه پيو ڪري پر اڄڪلهه اها لابي وري حاوي ٿي وئي آهي.

عام تاثر اهو آهي ته فوج جي ساک کي بطور اداري صدر مشرف ڌڪ رسايو آهي ۽ فوج هن سان گڏ ناهي پر حقيقت ٿوري ان جي ابتڙ آهي. آفيسر رينڪ جي سطح تائين اڪثريت صدر کان خوش ناهي ۽ اهو تاثر انهن عهدن تائين ٿي سگهي ٿو پر جيئن جيئن انهن آفيسرن جيڪي هن اداري کي هلائيندڙ آهن. انهن ۾ سطح ان حد تائين ته هم خيالي آهي جو سندن سابق ڪمانڊر خاطر فوج کي وڌيڪ رسوائي ۽ بدنامي نه کڻڻ گهرجي، پر ان لاءِ هو هرگز تيار ناهن ته عوامي راڄ واري حڪومت سندس احتساب ڪري ۽ کيس خراب طريقي سان هٽائي ڇڏي. فوجي قيادت جو سڄو زور ان ڳالهه تي آهي ته هن کي وڃڻ ڏيو ۽ سندس سٺي انداز ۾ وڃڻ لاءِ راهه هموار ڪريو.

اها راهه ان طرح به هموار ٿي سگهي ته آئيني پيڪيج منظور ڪيو وڃي. صدر جا سمورا اختيار واپس وزير اعظم کي ڏياريا وڃن ۽ پوءِ هو مجبور ٿي هٿ ڪڍي. ان دوران فورسز صدر کي اهو احساس ڏياري ته موجوده حالتن ۾ اسيمبلي ٽوڙي آئين معطل ڪرڻ ۽ مارشل لا هڻڻ ڏاڍو ڏکيو آهي. ڇو ته هن دفعي جيڪڏهن فورسز طاقت جي زور تي ائين ڪيو ته جمهوريت جي لڙائي جو ميدان پنجاب ۽ سرحد به هوندا، جتان جي ماڻهن جي اڪثريت پڻ نان سولين ادارن ۾ آهي.

ان سڄي صورتحال جو ادراڪ سياسي قيادت کي به آهي ۽ تڏهن هو ملڪي تاريخ ۾ پهريون دفعو ڪمزور ترين حيثيت ۾ نظر ايندڙ اسٽيبلشمينٽ کان هر ممڪن حد تائين اختيار وراپس وٺن. جيڪڏهن هن موقعي تي سياسي قيادت ڪا به غلطي ڪئي ۽ ننڍين ننڍين ڳالهين ۾ الجهي موقعو هٿان وڃايو ته تاريخ ۾ کين چڱن لفظن ۾ شايد ياد نه ڪيو وڃي ۽ پاڪستان ۾ شايد ڪڏهن به جرنيلي جمهوريت کان معاملو اڳتي نه وڌي سگهي ۽ جنهن نموني فوجي سويلين قيادت کي تربيتي ورڪشاپ جي نالي ۾ ڊفينس يونيورسٽي ۾ جمهوريت سيکاريندا رهيا آهن، شايد اهڙي طرح آئنده به جمهوريت جو سبق جرنيل پڙهائيندا رهن.

موجوده صورتحال ۾ سڀني ڌرين کي متحد ٿيڻ گهرجي ۽ 80 نڪاتي آئيني پيڪيج منظور ڪرائڻ تي فوڪس ڪرڻ گهرجي ته جيترو جلد کان جلد ممڪن هجي اهو منظور ٿئي. جيڪي ترجيحات آئيني پيڪيج ۾ آهن، اهي منظور ٿيڻ سان هن ملڪ جي ادارن خاص ڪري عدليه ۽ پارليامينٽ ايترا ته با اختيار ٿيندا، جنهن جو اندازو ڪرڻ مشڪل آهي، ڇو ته اسين هن ملڪ ۾ 40 سالن کان جرنيلي جمهوريت ۽ مارشل لا ئي ڏٺو آهي.

سياسي ڌرين لاءِ اهو به ضروري آهي ته آئيني پيڪيج کي ايترو بيلنس ڪرڻ گهرجي، جو ائين نه ٿئي ته ملڪ تي وري صدارتي آمريت بجاءِ وزير اعظم جي آمريت قائم ٿي وڃي. وزير اعظم بااختيار ضرور هجي پر هن تي چيڪ به هئڻ گهرجي، پوءِ چاهي اهو عدليه جي صورت ۾ هجي يا پارليامينٽ جي صورت ۾. ايوانِ صدر ۽ پارليامينٽ وچ ۾ اختيارن جي رسه ڪشي واري هن موقعي تي جيڪڏهن پارليامينٽ هار کاڌي ته ان جا عذاب ايندڙ نسل به ڀوڳيندو. ان رسه ڪشي ۾ تازو آمريڪي صدر جارج ڊبليو بش جيڪو پاڻ هن سال جي آخر ۾ وڃڻ وارو آهي، ان ٽپو کاڌو آهي ۽ فون تي صدر مشرف سان ڳالهايو آهي. ڪجهه اخبارن ۾ اها خبر شايع ڪرائي وئي ته آمريڪا صدر مشرف سان گڏ آهي ۽ هن کي ڏکئي وقت ۾ اڪيلو نه ڇڏيندو. صدر بش جي صدر مشرف سان فون تي ڳالهه ٻولهه جي ٻئي ڏينهن تي آمريڪي سفير زرداري هائوس ۾ آصف علي زرداري سان ملاقات ڪئي ۽ کيس خاطري ڪرائي ته هو انهن سان گڏ آهن ۽ آمريڪا پاڪستاني عوام جي خواهشن جي ابتڙ نه ويندو. آمريڪا بهادر جي بظاهر ته پاليسي ائين پئي لڳي ته هو صدر مشرف جو پاسو به کڻي پيو، جو ان سان هو 8 سالن تائين گڏ رهيو آهي، ۽ انهن جي خواهشن موجب ڪم ڪندو رهيو آهي، ٻئي پاسي هو نئين جمهوري حڪومت کي اهو تاثر ڏيڻ ٿو چاهي ته هو انهن جا حامي آهن. هنن جو ائين ڪرڻ جو مطلب به سمجهه ۾ اچي ٿو، ڇو ته جهيڙي ۾ جيڪو کٽي هو (آمريڪا) وري ان سان گڏ هوندو.

جيڪڏهن ٿورو سوچجي ته اها پراڻي ڳالهه ناهي، 18 هين فيبروري جي چونڊن بعد آمريڪي ترجمان جا اهي بيان آيا ته ”آمريڪا پاڪستاني عوام سان گڏ آهي، صدر مشرف جي قسمت جو فيصلو عوام ڪندو. وغيره وغيره. ان مان ته لڳي ٿو ته خود آمريڪا کي به افسوس آهي ته صدر مشرف جي وڃڻ ۾ دير ڇو ٿي آهي، جو کين وري موقف بدلائڻو پيو. پارليامينٽ ۽ ايوانِ صدر ۾ اختيارن جي جاري جنگ ۾ هار ڪنهن جو مقدر ٿي ٿئي، ان بابت في الحال ڪجهه به چوڻ قبل از وقت آهي ۽ ان جو اندازو اسپيڪر قومي اسيمبلي ڊاڪٽر فهميده مرزا جي ان بيان مان به لڳائي سگهجي ٿو ته جيسين آئيني پيڪيج منظور ٿئي، تيستائين پارليامينٽ لاءِ خطرو موجود رهندو. ڪالهه اسلام آباد ۾ ڊينمارڪ جي سفارتخاني ٻاهران ٿيندڙ بم ڌماڪي بابت به ڪجهه حلقن جو خيال آهي ته ان جو به ڪنهن نه ڪنهن طرح تعلق سياسي معاملن سان آهي. ڪجهه هفتن جي خاموشيءَ کان پوءِ اوچتو اسلام آباد جي وچ ۾ ڌماڪي ڪيترن ئي سوالن کي به جنم ڏنو آهي.

هڪ سوال ته اهو آهي ته ڇا اهو ڪنهن لاءِ ڪو پيغام آهي، ڇو ته ڊينمارڪ جي ايمبيسي جنهن گهٽي ۾ واقع آهي، ان جي ٻنهي ڇيڙن تي پوليس چوڪيون آهن، بيريئر لڳل آهن. ان گهٽي ۾ ڀارتي هاءِ ڪمشنر جو گهر به آهي. پوليس ڪنهن به گاڏي کي چيڪ ڪرڻ کان سواءِ نه ڇڏيندي آهي ته پوءِ آخر بارود سان ڀريل اها ڪار ڪيئن ان علائقي ۾ داخل ٿي وئي. بظاهر اهو تاثر ڏٺو ويو آهي ته ڪنهن مذهبي ماڻهو اهو ڌماڪو ڪيو هوندو، ڇو ته ڊينمارڪ جي اخبارن ۾ گستاخ خاڪا شايع ٿيندا رهيا ۽ هڪ همراهه پاڪ ڪتاب بابت متنازعه فلم به ٺاهي. جيڪڏهن اهو تاثر درست مڃجي ته پوءِ حملا آور يا منصوبه ساز جو مقصد وڌ کان وڌ نقصان ڪرڻ هجڻ گهرجي ۽ ان کي اها ڪار بيهاري هليو وڃڻ بجاءِ ڊينمارڪ ايميسي جي گيٽ يا ڀت سان ٽڪرائڻ گهرجي. پر هن بم حملي ۾ وڌيڪ نقصان اقوامِ متحده جي تعاون سان ڪميونٽي ڊولپمينٽ جي هڪ پروجيڪٽ (DTCE) جي آفيس کي ٿيو ۽ مرڻ وارا به پاڪستاني آهن. ان ئي حملي ۾ اسان جو هڪ دوست ۽ ڪاوش جو ڪالم نگار سڪندر علي هليو به زخمي ٿيو آهي، جيڪو DTCE جي آفيس ۾ ڪم ڪندو آهي.

ان ڪري اهو سوال به اڀري ٿو ته هن حملي جو مقصد خوف پيدا ڪرڻ ۽ ڪنهن اعليٰ شخصيت کي اهو باور ڪرائڻ به ٿي سگهي ٿو ته اوهان ڪيترو به پاڻ کي محفوظ سمجهو، ڪيتري به سيڪيورٽي هجي، ڀلي پوليس چوڪيون هجن پر پوءِ به ڪجهه به ٿي سگهي ٿو.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

پيپلز پارٽي معاشي ۽ سياسي بحران مان نڪري سگهندي؟




آچر 13 جولاءِ 2008ع



پاڪستان پيپلز پارٽي کي اقتدار ۾ 100 ڏينهن کان وڌيڪ ٿيا آهن، اهو ڪو ايترو وڏو عرصو به ناهي، جنهن جي بنياد تي ڪنهن حڪومت جي ڪاميابي يا ناڪامي جي فتويٰ جاري ڪئي وڃي. پر ان آڌار تي اهو ضرور سوچڻ گهرجي ته هنن جي پاليسين جو رخ ڪهڙي طرف آهي.

پيپلز پارٽي هڪ عوامي جماعت آهي ۽ ظاهر آهي ته هڪ عوامي جماعت جي دور ۾ عوام توقع ڪندو ته کين وڌ کان وڌ رليف ملي، عوامي فلاح جا ڪم ٿين، مهانگائي گهٽ ٿئي ۽ ماڻهن کي وڌ کان وڌ روزگار ملي. روزگار جي حوالي سان وفاقي ۽ صوبائي کاتن ۾ نوڪرين جا اشتهار ڌڙا ڌڙ اچي رهيا آهن ۽ هن مهل تائين محتاط اندازي مطابق 25 کان 30 هزار نوڪرين جا اشتهار اچي چڪا آهن. رهي ڳالهه مهانگائي جي ته ان ۾ تيل جي اگهن ۾ واڌ آڻي ماڻهن جو تيل ڪڍيو ويو آهي. 4 مهينا اڳ عالمي مارڪيٽ ۾ 65 ڊالر في بيرل تيل جو اگهه هو، جيڪو هينئر 147 ڊالر في بيرل ٿي ويو آهي. يعني لڳ ڀڳ 100 سيڪڙو اگهه وڌيو آهي. تيل جي اگهه ۾ واڌ رڳو پاڪستان نه پر پوري دنيا کي منجهائي ڇڏيو آهي. پولينڊ جي مهاڻن کان ڀارت جي هارين تائين تيل جي اگهن ۾ واڌ سبب پيدا ٿيل مهانگائي جي طوفان جي لپيٽ ۾ سڀ آهن. تيل جون قيمتون وڌيون ته معنيٰ هر شيءِ مهانگي ٿي ويندي، جو تيل جا اگهه وڌڻ مهانگائي جي ماءُ سمجهيا ويندا آهن.

تيل جي اگهن ۾ اضافي سان هر صنعت متاثر ٿئي ٿي ۽ اهو ئي سبب آهي جو ايئر لائينز، ريلوي ٽرانسپورٽرز ڀاڙن ۾ واڌ ڪئي آهي. زراعت بري طرح متاثر ٿي آهي، ڇو ته ٽريڪٽر، ٿريشر، ٽيوب ويل مطلب ته زراعت سان لاڳاپيل مشينري جو خرچ به 100 سيڪڙو وڌندو. ايئن ٿئي ٿو ته فطري طور تي زراعت جي اپت واري اگهه ۾ به واڌ ٿيندي پوءِ يقينن پراڊڪٽ جو اگهه به وڌندو. اهڙي صورتحال ۾ دنيا جي هر ملڪ جي حڪومت پنهنجي عوام جي بهتري لاءِ صورتحال کي منهن ڏيڻ لاءِ مختلف طريقا اختيار ڪري رهي ته جيئن عام ماڻهن تي ان جو اثر گهٽ کان گهٽ ٿئي، پر پاڪستان جي حڪومت اهڙي ماحول ۾ 15 سيڪڙو بجلي تي ڏنل جي ايس ٽي جي ڇوٽ ختم ڪرڻ ۽ گئس جي قيمت ۾ 30 سيڪڙو واڌ جو اعلان ڪيو آهي، جنهن سان غريب ماڻهو جو حال ڇا ٿيندو؟ ان باري ۾ ڪاش ڪو وڃي ڏهاڙي واري مزدور، گڏهه گاڏي ۽ ريڙهي واري کان پڇي ته هن جو ڇا حشر آهي؟ هو ڪيئن پيو گذر سفر ڪري؟ ملڪ ۾ مهانگائي جي آيل لهر ته چڱن ڀلن سفيد پوش ماڻهن جا به پول پڌرا ڪري ڇڏيا آهن ۽ مڊل ڪلاس جا ماڻهو به پريشان آهن. اهڙي صورتحال جاري رهي ۽ حڪومت ان جو فوري حل نه ڳوليو ته ته جلد پاڪستان مان غريب ۽ غربت ٻئي وڏي پيماني تي گهٽجي ويندا، جو هاڻي کان ئي خودڪشين جو خبرون وڏي پيماني تي اچڻ شروع ٿي ويون آهن.

حڪومت کي سوچڻ گهرجي ته جڏهن 100 سيڪڙو تيل جا اگهه وڌيا ۽ چند هفتن اندر هن حڪومت جي مقبوليت متاثر ٿيڻ لڳي ته اهڙي صورتحال ۾ اهي ڪير آهن، جن گئس ۽ بجلي جي اگهن ۾ به اضافي جو اعلان ڪيو؟ جڏهن هاءِ گهوڙا ٿي ته اخباري اطلاعن موجب آصف علي زرداري جي هدايت تي وزير اعظم اجلاس گهرايو ۽ گئس جا اگهه گهٽ ڪرڻ لاءِ ڪاميٽي ٺاهي ڇڏي. خدا جا بندا! ماڻهو مرن پيا، اوهين ڪاميٽي پيا ٺاهيو. ڇا اگهه وڌائڻ جي اعلان وقت ڪاميٽي ٺهي هئي؟ حڪومت کي ته گهرجي ته اها ان سلسلي ۾ اعلان ڪرڻ واري کان پڇاڻو ڪري.

گئس جي اگهن ۾ واڌ جو اثر گاڏين ۾ استعمال ٿيندڙ سي اين جي جي اگهن تي به پيو. شاهه محمود قريشي، جنهن وٽ پيٽروليم جي اضافي چارج به آهي، هن ته 13 رپيا في ڪلو سي اين جي ۾ اضافي جو دفاع ڪيو. ٻن ڏينهن بعد کين خيال آيو ته اصل ۾ ساڍا چار رپيا ڪلو تي واڌ آهي، غلطي سان 13 رپيا ٽائپ ٿي ويا. ٻن ڏينهن بعد 13 رپيا واڌ کي گهٽايو ويو پر ان جو ذميوار ڪير آهي جو ساڍا اٺ رپيا ڪلو تي غريب عوام ڀريا. اهو واقعو ته ثابت ٿو ڪري ته حڪومت ڪيتري ڪنفيوز آهي ۽ بيوس آهي.

موجوده حڪومت لاءِ سڀ کان وڏو چئلينج مهانگائي تي ڪنٽرول ڪرڻ ۽ عوام کي رليف ڏيڻ جو آهي. ان لاءِ جيڪڏهن بجيٽ ۾ ترقياتي منصوبن لاءِ رکيل رقم مان ٻه چار ارب رپيا ڪجهه نون منصوبن جي بجيٽ مان ڪٽي عوامي رليف تي خرچ ڪجن ته ان ۾ ڪو هرج ناهي. نوان منصوبا به ظاهر آهي ته عوام لاءِ آهن، پر جڏهن عوام مهانگائي سبب زندگيءَ ۽ موت واري صورتحال کي منهن ڏيندو هجي ته ان لاءِ انفرا اسٽرڪچر جا منصوبا ڪا اهميت نٿا رکن. هونئن ته ڪيترائي مد آهن، جتان ڪٽوتي ڪري سگهجي ٿي پر هي آسان ترين معاملو آهي ۽ اهي فنڊ فوري طور رليف ۾ بدلائي سگهجن ٿا. ان ڳالهه ۾ ڪو شڪ ناهي ته موجوده حڪومت لاءِ تمام وڏا چئلينج آهن، کين قدم قدم تي سازشن کي منهن ڏيڻا ٿا پون. ايوان صدر ۾ ويٺل شخص کان اختيار واپس وٺڻ يقينن شينهن جي وات مان گرهه ڪڍڻ برابر آهي، پر صورتحال اهڙي آهي جو حڪومت کي ائين ڪرڻو پوندو، نه ته اهو ”شينهن“ ڪنهن ڏينهن حڪومت کي ختم ڪري ڇڏيندو. نيب سميت مختلف ادارن ۾ اڃا تائين جنرل (ر) مشرف جا ماڻهو ويٺا آهن ۽ اڪثريت اهڙن ماڻهن جي آهي، جيڪي رٽائرڊ آهن. انهن کان جان ڇڏائڻ ۽ انهن جي جاءِ تي نوان ماڻهو آڻڻا پوندا. ”پنهنجا ماڻهو“ مقرر ڪرڻ وقت حڪومت کي سڀني صوبن مان اهي مقرريون ڪرڻ گهرجن، ڪنهن مخصوص لابي يا علائقي جي ماڻهن کي ٿاڦڻ نه گهرجي. هن مهل تائين اڪنامڪ ايڊوائيزري ڪائونسل کان وٺي وزير اعظم جي خاص عملي تائين، ڪي پي ٽي کان او جي ڊي سي تائين ڪيل مقرريون سواليه نشان ڇڏي رهيون آهن ۽ هڪ مخصوص لابي ئي مستفيد ٿيندڙن ۾ شامل آهي.

پيپلز پارٽي لاءِ چئلينجز تمام گهڻا آهن، ڏينهون ڏينهن سندن مشڪلات ۾ به واڌارو ٿي رهيو آهي ۽ هن وقت جيڪڏهن حڪومت اک نه پٽي ۽ درست وقت تي ٺيڪ فيصلا نه ڪيا ته ان جو نتيجو پيپلز پارٽي ته ڀوڳيندي ئي سهي پر ان جو نزلو سنڌي ماڻهن تي به ڪرندو. پيپلز پارٽي کي بطور سياسي جماعت ۽ بطور حڪومت جن چئلينجز جو مقابلو ڪرڻو آهي ان لاءِ کين حڪمتِ عملي جوڙڻ جي ضرورت آهي، مشاورت سان معاملا اڪلائڻ جي ضرورت آهي، اتحادي ڌرين جي بدگماني ۽ بي اعتمادي ختم ڪرڻي آهي، کين گڏ کڻي هلڻو آهي. پارٽي اندر ٿيندڙ مخالفت کي منهن ڏيڻ لاءِ به مناسب منصوبا بندي ڪرڻي پوندي ۽ اسٽيبلشمينٽ جي منصوبه بندين کي به منهن ڏيڻو آهي.

تازو پيپلز پارٽي جي ڪجهه دوستن سان ڪچهري ٿي ته هو ته ڪافي خوفزده هئا. هنن جو خيال هو ته آهستي آهستي پيپلزپارٽي جي پيرن هيٺان زمين کسڪي رهي آهي. ڏينهون ڏينهن جنرل (ر) مشرف مضبوط ۽ پيپلز پارٽي جي حڪومت ڪمزور ٿي رهي آهي. ڪجهه حلقن ۾ چيو پيو وڃي ته اقتدار جي اصل مالڪن موجوده حڪومت کي غير مقبول بنائڻ لاءِ ڪم شروع ڪري ڇڏيو آهي ۽ اهڙي صورتحال ۾ جيڪڏهن پيپلز پارٽي جي قيادت صدر پرويز مشرف جو ڪو فيصلو نه ڪيو ته پوءِ اهو ڏينهن پري ناهي جڏهن صدر صاحب هنن مان جان ڇڏائي وٺندو. ڪجهه حلقن جي دعويٰ آهي ته بااختيار قوتون مسلم ليگ (ق) ۽ ايم ڪيو ايم کي آسرا ڏئي چڪيون آهن ته چند مهينن جي ڳالهه آهي، وري هن ملڪ جي اقتدار تي انهن کي آڻڻ جي تياري ٿي رهي آهي. شايد اهو ئي سبب آهي جو وڏي وقت کان وٺي هر حڪمران ڌر ۾ چنبڙي هلڻ جا هيراڪ وڏيرا مسلم ليگ ق جهڙي جماعت جو اپوزيشن ۾ حصو بڻيا ويٺا آهن.

انهن حلقن جو چوڻ آهي ته پيپلز پارٽي کي اسٽيبلشمينٽ اڄ تائين قبول ناهي ڪيو ۽ 1977ع کان وٺي هن جماعت کي ٽوڙي مروڙي تباهه ڪرڻ جون منصوبه بنديون ٿينديون رهيون آهن. ڪافي پير، مير، شير ۽ وڏيرا به هن جماعت کان جدا ٿي ان کي ٽوڙڻ جي ڪوششن ۾ شامل رهيا، پر اڄ تائين اها جماعت برقرار آهي. هن پارٽي جي قائد بينظير ڀٽو جان جي قرباني ڏئي پنهنجي پارٽي کي هن ملڪ جي وڏي ۾ وڏي پارلياماني جماعت بنائي وئي. پر سندس شهادت بعد هن پارٽي جي جيتري نازڪ حالت آهي، ايتري ڪڏهن ناهي رهي. پ پ مخالف قوتن جي ڪوشش آهي ته حڪومت کي ايترو غير مقبول ڪجي، ان خلاف ايتريون چارجز ٺاهجن، جو ان کي هلندڙ سال جي آخر تائين گهر ڀيڙو ڪري سگهجي. هنن کي سڀ کان وڏو خوف پيپلزپارٽي جي سينيٽ ۾ اڪثريت حاصل ڪرڻ جو آهي ۽ هن دفعي جيتريون سيٽون مارچ 2009ع جي سينيٽ واري چونڊن ۾ کين ملنديون، شايد ايتريون هڪ ئي مهل ڪڏهن نه مليون آهن. پ پ مخالفن جي گيم پلان کي ناڪام ڪرڻ لاءِ پيپلز پارٽي کي صدر کي گهر موڪلڻ لاءِ فوري فيصلو ڪرڻو پوندو. هلندڙ سال نومبر ۾ آمريڪي صدارتي چونڊ ۾ صدر بش جي پارٽي مفاد جي تقاضا آهي ته هو صدر مشرف جي حمايت ڪن پر ان کان قطع نظر پيپلزپارٽي کي انگريزي محاوري Do or Die يعني ”ڪريو يا مرو“ مان ڪنهن هڪ جي چونڊ ڪرڻي پوندي.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

قوم کي ڪيل خطاب ۾ قوم کي ڇا مليو؟




اڱارو 22 جولاءِ 2008ع



وزير اعظم سيد يوسف رضا گيلاني جنهن مهل ٽيون ڏينهن قوم کي پهريون خطاب پئي ڪيو، ان وقت صدر پرويز مشرف آرمي چيف جنرل اشفاق پرويز ڪياني سان ڪوهه مري جي پرفضا مقام تي ڪچهري ڪري رهيو هو.

پاڪستان جي جن به وزير اعظمن جو خطاب مون کي ياد آهي، انهن ڪڏهن به رات جو يارهين وڳي خطاب ناهي ڪيو، پر نان سويلين حڪمران هجن يا جمهوريت پسند انهن جو آئيڊيل وقت رات جو 8 وڳي ئي رهيو آهي. ٽي وي جي ٻولي ۾ ان کي پرائيم ٽائيم چيو ويندو آهي ۽ عام خيال آهي ته ان مهل هر ڪو غريب غربو ڪم ڪار لاهي واندو ٿيندو آهي ۽ ٻهراڙي ۾ به اڪثر ڪري ماڻهو سمهڻ جي تياري ڪندا آهن.

وزير اعظم يوسف رضا گيلاني نامعلوم سبب ڪري حڪومت جي 100 ڏينهن جي ڪارروائي بابت قوم کي خطاب جو جيڪو فيصلو ڪيو، ان بابت اڪثر ماڻهن کي اميد هئي ته هو مهانگائي جي پهاڙ هيٺان دٻيل عوام جي رليف لاءِ ڪو نه ڪو اعلان ڪندو، پر صورتحال ان جي برعڪس رهي ۽ عوام جون اميدون اميدون ئي رهيون.

ظاهر آهي ته يوسف رضا گيلاني جي بطور ليڊر يا وزير اعظم محترمه شهيد سان ته ڀيٽ نٿي ڪري سگهجي پر پيپلزپارٽي جو وزير اعظم ائين تقرير ڪندو، اها توقع به ڪنهن کي نه هئي. وزير اعظم صاحب شروعات ته براهه راست تقرير جي ٽيلي پرامپٽر سان ڪئي. پر وچ ۾ اوچتو وقفو ڪري وري هن لکيل تقرير پڙهڻ شروع ڪئي. ماضي ۾ ڪنهن به وزير اعظم جي تقرير ۽ اها به جيڪڏهن براهه راست نشر ٿيندي هجي ته ڪڏهن وقفو ناهي ٿيندو، اوچتو وقفو اچڻ تي هر ڪو حيران هو ته ڇا ٿي ويو؟

وزير اعظم کي ظاهر آهي ته اهڙي قسم جي تقريرن جو اڳ ۾ ڪڏهن تجربو ناهي رهيو ۽ نه ئي هن ڪڏهن ٽيلي پرامپٽر استعمال ڪيو آهي، ان ڪري اها ذميواري هن جي ميڊيا مئنيجرز جي هئي ته هو کيس اڳ ۾ ٻڌائن ها ۽ تياري ڪرائين ها. ظاهر آهي ته اوهان سوچيندا هوندا ته ٽيلي پرامپٽر ڪهڙي بلا آهي. سڌن لفظن ۾ چئجي ته تقرير ڪرڻ واري آڏو هڪ ٽي وي يا ڪئمرا نما اسڪرپٽ جنهن تي وڏن لفظن ۾ تقرير لکيل هوندي آهي ۽ اها تقرير ڪندڙ پڙهندو ويندو آهي.

وزير اعظم جي ڀر ۾ هميشه ميڊيا مئنيجرز ويهندا آهن ۽ اهي اشارن سان کيس سمجهائيندا رهندا آهن (ضرورت پوڻ تي) محترمه شهيد هجي يا صدر مشرف انهن آڏو ته ڪير کين اکين ۾ اکيون ملائي ڏسي به نه سگهندو آهي، وزير اعظم تقرير ۾ صدر پرويز مشرف جو نالو کڻڻ کانسواءِ مٿس تنقيد ڪئي. جڏهن هن چيو ته، ”ڪارون“ (گاڏيون) وڌيڪ ٺهڻ يا موبائيل فون جو وڌيڪ استعمال ترقي جو پيمانو هرگز ناهي، ظاهر آهي ته اها اسان سڀني کي خبر آهي ته صدر پرويز مشرف اهو جملو چئي پنهنجي حڪومت جي ترقي جا معيار ڳڻائيندو رهيو آهي. ملتان جي گيلاني سيد آمريت کان نجات حاصل ڪرڻ، چونڊيل حڪومت خلاف آمريتي سازشن کي ناڪام بنائڻ جون ڳالهيون به ڪيون ۽ آخر ۾ ”جمهوريت زنده آباد“ جو نعرو به هنيو، پر ڇا هن دور ۾ انهن نعرن سان ڪنهن بکئي جو پيٽ ڀربو؟

وزير اعظم ججن جي جلد بحال ٿيڻ جي ڳالهه ڪئي، پر اها ”جلد“ الائي ڪڏهن اچڻي آهي. بلوچستان جو به هن سرسري ذڪر ڪيو، پر ڪو تفصيل نه ٻڌايو. بلوچستان جي عوام سميت اڪثر سياسي سوچ رکندڙ اها توقع ڪري رهيا هئا ته بلوچستان بابت جيڪا هن اسيمبلي ۾ ڪيل تقرير دوران ”سچ ۽ مصالحتي ڪميشن“ ٺاهڻ جي ڳالهه ڪئي، ان جي جوڙجڪ جو اعلان ڪندو، يا بلوچن کي رليف ڏيڻ لاءِ اڃا ٻه قدم اڳتي وڌندو، پر ان باري ۾ به ماڻهن کي ڪا سرهائي نه ٿي. جڪڏهن حڪومت بلوچستان بابت Truth and reconciliation commission ٺاهڻ جي ڳالهه ڪئي هئي ته اڪثر سياسي ڪارڪنن جي ذهن ۾ نيلسن منڊيلا ۽ ڏکڻ آفريڪا جا تصور اڀريا هئا، جتي زيادتين جو شڪار ٿيندڙن کان هڪ پاسي معافيون ورتيون ويون ته ٻئي پاسي انهن کي معاوضا وغيره ڏنا ويا. جڏهن موجوده حڪومت بلوچستان جي باري ۾ ان ڪميشن جي ڳالهه چئي هئي ته ان مهل به سڀني کي يقين هو ته بلوچن سان ڪيل زيادتين جو عملي طور ازالو ته ممڪن ناهي، ڇو ته ڪنهن به ملوث ڌر کي اوهان هٿ به نه لائي ٿا سگهو پر جيڪڏهن علامتي مشق ئي ڪئي وڃي ها ته بلوچن جي زخمن تي مرهم رکجي وڃي ها. پر ان باري ۾ به ڪجهه نه ٿيو. حڪومت صوبائي خودمختياري بابت جيڪو پيڪيج ڏنو، ان جو به ڪو ذڪر ڪو نه هو.

وزير اعظم صاحب فوج کي خراج تحسين ڪندي انهن جون ضرورتون پوريون ڪرڻ بابت به ٻه روايتي جملا چيا، پر شڪر آهي ته هن دفعي اهو هن نه چيو ته فوج اسان جي نظرياتي سرحدن جي به محافظ آهي. وزير اعظم صاحب 8 هزار سي اين جي تي هلڻ واريون بسون ٻاهران گهرائڻ جو به اعلان ڪيو ۽ ملڪ ۾ پبلڪ ٽرانسپورٽ کي هٿي ڏيارڻ جي ڳالهه ڪئي، پر جيسين اهي بسون اچن متبادل استعمال ٿئي تيسين ته عوام جو تيل نه ڪڍو سائين!

وزير اعظم صاحب اهو به فرمايو ته هر يونين ڪائونسل تائين يوٽيلٽي اسٽور جو ڄار ڦهلايو ويندو پر اها ڳالهه ته ٽن سالن کان پئي هلي. شوڪت عزيز ۽ محمد ميان سومرو صاحب به اهو چوندا رهيا. جيڪڏهن ڪو اهڙو منصوبو آهي به ته اوهين ٿورو اڳتي وڌي ان جا تفصيل ئي ٻڌايو ها ته ڪيترن سالن ۾ ان تي عمل ٿيندو؟ هن سال ڪيترين يونين ڪائونسلن ۾ اسٽور کلندا؟ وزير اعظم غريب ترين ماڻهن کي 14 آگسٽ کان بينظير ڀٽو ڪارڊ جاري ڪرڻ جو به اعلان ورجايو. جنهن موجب ملڪ جي 34 لک خاندانن کي اهي ڪارڊ ملندا ۽ هر مهيني هڪ هزار رپين تائين مفت راشن وٺي سگهندا. موجوده حڪومت عوامي حڪومت آهي، ان کي عوام جي فلاح ۽ بهبود لاءِ عملي ڪم ڪرڻ گهرجي. جيستائين عوام کي حقيقي طور تي اهو نظر نه ايندو ته کين ڪو رليف مليو آهي، تيستائين هر ڪنهن تي به يقين نه ڪندا. عوام کي رليف ڏيڻ جي ڪنهن به ٺوس اعلان کانسواءِ جن به اوهان کي اهڙي تقرير لاءِ صلاح ڏني، اهي نه اوهان جا سڄڻ آهن، نه اوهان جي حڪومت ۽ نه ئي اوهان جي پارٽي جا گهڻ گهرا آهن. عام تاثر اهو پيو اڀري ته اوهان کي پارٽي اندر ئي وڏي مخالفت آهي ۽ هاڻي حڪومت ۾ به جيڪڏهن ايئن ٿئي ٿو ته پوءِ آسان لفظن ۾ اهو چئجي ته توهان لاءِ مقابلو سخت آهي ۽ وقت گهٽ آهي.

پيپلز پارٽي جڏهن به ماضي ۾ اقتدار ۾ آئي آهي ته هن زراعت نواز پاليسيون جوڙيون آهن، هارين لاءِ ٽريڪٽر سستا مهيا ڪيا آهن، ٻج ۽ ڀاڻ تي سبسڊي ڏني آهي، پر هاڻي شايد پيپلز پارٽيءَ کان هارين ۽ نارين وارو اهو طبقو وسري ويو آهي، جيڪو ان پارٽي جي طاقت جو سرچشمو آهي. جنهن نموني ڊيزل جا اگهه وڌيا آهن ۽ فرٽيلائيزر جا ريٽ چڙهيا آهن، ان سان ته هاري غريب ته هاڻي رلي ويا. اوهان جا سڀ عذر کڻي مڃجن به سهي ته اوهان کي مهانگائي جو طوفان، خراب اقتصادي صورتحال سميت هر برائي ورثي ۾ ملي آهي، پر عام ماڻهو جو پيمانو هڪڙو ئي هوندو آهي ته ڀٽو سرڪار ۾ هي مليو، ضياءُ الحق هي ڏنو، صدر مشرف ڇا ڏنو، ۽ اوهان جي دور ۾ ڇا ٿيو؟

هي بيوروڪريٽ جن بابت پيپلز پارٽيءَ کي ڄاڻ آهي ته هو ڪڏهن به پيپلزپارٽي جهڙي جماعت جي اقتدار ۾ خوش ناهن هوندا. اوهان انهن جي عالمي منڊين ۾ تيل ۽ خوراڪ جي قيمتن ۾ واڌ بابت راڳڻيون نه ٻڌو، ان جو حل تلاش ڪيو. ماڻهن کي مرڻ کان بچايو، انهن کي رليف ڏيو، هر پندرهين ڏينهن 8 کان 10 رپيا تيل نه وڌايو، ان لاءِ غير ترقياتي خرچ هجن، يا ترقياتي خرچ انهن مان ڪٽوتي ڪري عوام کي رليف ڏيو. مهانگائي گهٽ ڪريو، نه ته عوام اوهان لاءِ ايئن نه هوندو، جيئن اهو 18 هين آڪٽوبر تي هو. ان جو شايد اوهان کي في الحال اندازو به نه ٿيندو هجي، جنهن نموني مهانگائي وڌي رهي آهي، چاهي ان جا هڪ هزار جائز جواز هجن، پر ان تي ڪنٽرول ڪرڻ حڪومت جي ذميواري آهي. جيڪڏهن ڪنٽرول نه ٿيو ته حالتون انارڪي واري صورتحال ڏانهن وڌي سگهن ٿيون. ڪٿي ماڻهو سول نافرنامي جي ازخود ڪا تحريڪ نه شروع ڪن. ملڪ ۾ ۽ خاص ڪري سنڌ ۾ ته چوريون ڦرون ۽ ڌاڙا اڳ ۾ ئي هئا ۽ اڄڪلهه جي مهانگائي سبب انهن ۾ واڌ به ٿي سگهي ٿي. ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته سنڌ ۾ هزارها نوڪرين جا اشتهار آيا آهن ۽ ماڻهن کي ٽيڪنيڪل ٽريننگ ڏيڻ جو به بندوبست ڪيو پيو وڃي، جيڪڏهن اشتهارن ۾ آيل نوڪريون ماڻهن کي ملي به ويون ته ان سان ڪنهن حد تائين فرق به پوندو، پر موجوده حالتن ۾ مهانگائي کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ اڃا حڪومت کي گهڻو ڪجهه ڪرڻو پوندو.

ahmahar@yahoo.com