محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

صدر مشرف جي سياسي اڪيلائي ۽ مخدوم صاحب!




اڱارو 12 آگسٽ 2008ع



صدر جنرل (ر) پرويز مشرف جي مواخذي جون تياريون آخري مرحلي ۾آهن، پر هن اڃا استعيفيٰ ناهي ڏني ۽ اڃا به هو وسوسي ۾ آهي ته شايد سندس بچاءُ ٿي وڃي. هاڻي ته ڀڳت ڪنور به ڪونهي جو سندس لاءِ ڳائي ها ته، ”نالي الک جي ٻيڙو تار منهنجو“ اخباري اطلاعن موجب هن 3 دفعا صدر بش کي فون ڪئي، پر هن سندس فون نه ٻڌي ۽ مصروفيت جو بهانو ڪري ساڻس ڪو نه ڳالهايو ۽ نه ئي کيس ڪال بيڪ ڪئي آهي. آمريڪي سفير اين پيٽرسن جيڪا واشنگٽن هئي، تنهن موٽڻ سان ساڻس ملاقات ڪئي آهي ۽ کيس ”ڀيڻ“ جي حيثيت ۾ اطلاعن مطابق مشورو ڏنو آهي ته ادا هاڻي خدا حافظ، پر تڏهن به هو مواخذي جو مقابلو ڪرڻ لاءِ تيار آهي. ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته تازو وزير اعظم سيد يوسف رضا گيلاني جڏهن آمريڪا ويو ته هن آمريڪي انتظاميا سان کلي طرح ڳالهايو ته سندن حڪومت کي بدنام ڪرڻ ۽ ان کي ناڪام ڪرڻ لاءِ ايوانِ صدر سازشون ڪري رهيو آهي، پاڪستان ۾ جمهوريت جي مضبوطي ۽ پارلياماني بالادستي لاءِ ضروري آهي ته ”آر يا پار“ ڪرڻ گهرجي.

ظاهر آهي ته حڪومت وارا ٻار ته آهن ڪو نه، ان لاءِ هنن مڪمل هوم ورڪ ڪري آمريڪا ۽ آرمي جو موڊ ڏسي ڪري الله توهار ڪئي آهي. ٻه مهينا اڳ جڏهن پنجاب هائوس ۾ ميان نواز شريف ۽ آصف علي زرداري جي ملاقات ٿي هئي ته کانئس اهو سوال ڪيو ويو هو ته صدر مشرف جو مواخذو ڪڏهن ٿا ڪريو ته ميان صاحب کلي چيو هو ته ”مان ته چاهيان ٿو ته اڄ ئي ٿئي، پر آصف علي زرداري چوي ٿو ته ڪجهه وقت ترسو ۽ وقت جو انتظار ڪريو“ ظاهر آهي ته اهو وقت اچي ويو آهي ۽ 90 سيڪڙو امڪان آهي ته صدر جو تقريبن 9 سالن وارو دور پڄاڻي تي پهچڻ وارو آهي ۽ هن جي اها حسرت ئي رهندي ته هو ماڊرن جنرل هوندي به هڪ قدامت پسند جنرل جي 11 سالن واري اقتدار واري مدت جو رڪارڊ ٽوڙي نه سگهيو. ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته صدر مشرف آمريڪي سفير کي چيو آهي ته ڪجهه هفتا معاملي کي ٽاريو ۽ هو هوا ختم ٿيڻ بعد پاڻ ئي استعيفيٰ ڏئي ڇڏيندو ۽ موجوده حالتن ۾ استعيفيٰ ڏيڻ هڪ ڪمانڊو صدر جي لاءِ ٺيڪ نه آهي. آمريڪي سفير کيس ڪا خاطري ته ناهي ڪرائي، پر مڙئي آسرو ڏنو آهي ۽ اهو ئي سبب آهي جو هن ڪالهه رات هي سٽون لکجڻ تائين استعيفيٰ نه ڏني هئي. صدر صاحب سان هن مشڪل وقت ۾ حقيقي طور تي مسلم ليگ (ق) وارا گڏ ناهن، ايم ڪيو ايم وارا ته دلي طرح گڏ اٿس ۽ شاباس هجي هالا جي پير سائين مخدوم امين فهيم جن کي، جنهن پنهنجي دوستي جو فرض نڀائيندي سندس ساٿ ڏنو آهي. هو هڪڙي فون ڪال تي اسلام آباد پهتا ۽ ٻه ٽي ڏينهن روزانو ٽي وي چئنلز تي باهه ٻاري ڏني ته، ”ملڪ کي خطرو آهي، صدر جو مواخذو غلط آهي، مان صدر جي خلاف ووٽ نه ڏيندس“ وغيره وغيره. مخدوم صاحب سان جيڪو ٿيو، اهو بحث جوڳو معاملو آهي ۽ مان سندس حق ۾ راءِ رکان ٿو، پر هي موقعو نه هو جنهن تي هو ذاتي انتقام خاطر صدر مشرف جو حامي ٿي پيو. جڏهن پوري ملڪ ۾ اتفاق راءِ آهي ته صدر مشرف جو مواخذو ٿيڻ گهرجي ۽ خاص ڪري جڏهن آمريڪي صحافي آمريڪا جي نيشنل سيڪيورٽي ايجنسي جي اها ٽيپ سامهون آندي، جنهن ۾ صدر پرويز مشرف ۽ محترمه جي ڳالهه ٻولهه رڪارڊ ٿيل هئي، جنهن ۾ صدر مشرف محترمه کيس چيو ته اوهان جي سيڪيورٽي مون سان سياسي تعلقات تي منحصر هوندي، ان وقت ۾ مخدوم صاحب صدر مشرف جي حمايت ڪئي. صدر مشرف جو محترمه کي اهو چوڻ ته ”اوهان جي سيڪيورٽي جو دارومدار مون سان سياسي تعلقات تي آهي“ بقول پيپلز پارٽي وارن جي ته اهو قتل جي اقرار برابر آهي ۽ اهڙي موقعي تي پنهنجي شهيد ليڊر جي پارٽي بدران مخدوم صاحب پاران صدر مشرف جو ساٿ ڏيڻ عجيب ٿو لڳي. مسلم ليگ (ق) وارا ته صدر صاحب چون ٿا ته مواخذي جو مقابلو ڪري ۽ ميدان نه ڇڏي. مون مسلم ليگ (ق) جي هڪ سينيئر اڳواڻ کي فون ڪيو ۽ چيو ته اوهين صدر کي مقابلي جي صلاح ڏئي ساڻس دشمني ٿا ڪريو، يا مڪمل پڪ پڪاڻي ٿا ڪريو ته وڃي ته ائين وڃي جو مسلم ليگ (ق) جي قيادت سنڀالڻ جهڙو ئي نه رهي. ڪجهه ڏينهن کان صدر پرويز مشرف مسلم ليگ (ق) جي قيادت تبديل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، پر ڪامياب نه ٿي سگهيو. چوڌري برادران ٺهيل ٺڪيل پارٽي سندس حوالي ڪرڻ لاءِ تيار نه ٿيا ۽ اتان ئي خرابيءَ جي شروعات ٿي. صدر جي کليل حمايت ايم ڪيو ايم وارا ڪري رهيا هئا، پر ٻن ڏينهن کان هنن به پنهنجي موقف ۾ تبديلي آندي آهي. هنن کي خبر آهي ته جيڪڏهن هو صدر جو ساٿ ڏين ٿا ته کين گورنري، ناظمي ۽ سنڌ حڪومت ۾ حصيداريءَ جي قرباني ڏيڻي پوندي ۽ هنن کان 1994ع وارو زمانو اڃا وسريو ناهي.

صورتحال کي ڏسجي ٿو ته ائين پيو لڳي ته حڪومت وٽ صدر جو مواخذو ڪرڻ لاءِ گهربل انگ کان وڌيڪ ميمبر موجود آهن. مواخذي جي تحريڪ ڪامياب ٿي ويندي، اهڙي صورت ۾ ايم ڪيو ايم ووٽ نه به ڏنو ته به تحريڪ ڪامياب ٿيندي ۽ هو سڀ ڪجهه وڃائي ويهندا. ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته مسلم ليگ (ق) کان وڌيڪ ايم ڪيو ايم پريشان آهي ۽ الطاف حسين واحد ليڊر آهي، جنهن جي صلاح تي صدر استعيفيٰ ڏئي هنن کي بچائي سگهي ٿو. صدر مشرف کي هاڻي اهو احساس شدت سان ٿي رهيو آهي ته شوڪت عزيز سيزن ڪمائي ٻاهر هليو ويو ۽ پنهنجي بئنڪ کولي رهيو آهي، چوڌري شجاعت حسين کي وزير اعظم بنايو، ظفرالله خان جمالي کي به وزير اعظم بڻايو، پر مشڪل وقت ۾ سڀ کيس ڇڏي ويا آهن. ٻيو ته ٺهيو شيخ رشيد جهڙو ماڻهو به کيس چوي پيو ته، استعيفيٰ ڏيو، جو نه آمريڪا اوهان سان گڏآهي، نه آرمي. پوءِ به صدر صاحب بلڪل ائين غيبي مدد جو انتظار پيو ڪري، جيئن بنگلاديش ۾ 71ع جي جنگ وقت پاڪستان فوج ڪري رهي هئي. هنن کي نه اهو آسرو هو ته آمريڪا جو ستون ٻيڙو رستي ۾ آهي ۽ اجهو آيو، پر ان آسري ۾ ملڪ ٽٽي ويو. جن ماڻهن جي اڪثريت ڪالهه صدر مشرف سان گڏ هئا، اڄ اهي ڳوليا نٿا لڀن. شايد تڏهن ئي چوندا آهن ته ”سياست جي سيني ۾دل ناهي هوندي“ وڏن قبيلن جا پاڻ کي سردار سڏائڻ وارا وزير، مشير ۽ ناظم انهن مان ڪو هڪ ڄڻو به صدر جي حق ۾ بيان ڏيڻ لاءِ تيار ناهي. ڪالهه تائين صدر جي اشاري تي ڪالا باغ ڊيم جي حق ۾ مظاهرا ڪرڻ وارا وڏيرا، جيڪي سنڌ جي عوام کان به نه ڊڄندا هئا، اڄ اهي به هن کان پري آهن. ڪالهه صدر صاحب جي سالگرهه هئي ۽ هو هاڻي 65 سالن جو ٿي ويو آهي. هن سالگرهه به ڪو نه ملهائي، نه ئي کيس ڪنهن ڪو تحفو ڏنو. پاڪستان ۾ هي تاريخي لمحا آهن، انهن لمحن ۾ جيڪڏهن ڪنهن سياسي پارٽي، سياسي گروهه يا ڪنهن فرد ان مواخذي جي مخالفت ڪئي ته مورخ انهن جي ڪردار کي به تاريخ ۾ جمهوريت دشمن طور تي رقم ڪري ڇڏيندو. بظاهر ڊيموڪريسي ۽ ڊڪٽيٽرشپ جي هن لڙائي ۾ پهريون ڀيرو ڊيموڪريسي جي جيت نظر اچي رهي آهي. ان جا سبب کڻي ڪهڙا به هجن، پر ان جو ڪريڊٽ محترمه بينظير ڀٽو ڏانهن به وڃي ٿو، جنهن هن ملڪ ۾ جمهوريت جي مضبوطي لاءِ پنهنجي والد، ٻن ڀائرن ۽ پنهنجي جان قربان ڪري ڇڏي. اڄ جڏهن آمريت جي جهولي ۾ پليل پريشان آهن، ته انهن لاءِ به اهو پيغام آهي ته هو پنهنجي ڪردار تي نظرثاني ڪن.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

ڇا ججن جي بحاليءَ بابت به ڪو سرپرائيز ملڻ وارو آهي؟




اربع 20 آگسٽ 2008ع



جنرل (ر) پرويز مشرف نيٺ نه چاهيندي به حالات کان مجبور ٿي آلين اکين سان استعيفيٰ ڏئي ڇڏي. سندس استعيفيٰ تي ملڪ ۾ اتفاق راءِ ايترو هو جيئن ڪشمير بابت آهي. ان جو ثبوت ڪالهه کان ملڪ ۾ ملهائجندڙ جشن مان به ڪري سگهجي ٿو، پر ساڳئي وقت آمريت جي جهول ۾ 8 سالن کان مزا ماڻيندڙ سردار، پير، وڏيرا، مير ۽ ناظم ان فيصلي تي ايترو ئي افسردا آهن، ڄڻ انهن کان ڪو پنهنجو پيارو وڇڙي ويو هجي. پرويز مشرف جي استعيفيٰ کي اڪثر سياستدان ۽ تجزيه ڪار جمهوريت جي جيت ۽ آمريت جي شڪست قرار ڏئي رهيا ته ڪي وري پارليمان جي بالادستي سان ان کي تعبير ڪري رهيا آهن. ان ڳالهه ۾ ڪو شڪ ناهي ته پاڪستان جي تاريخ ۾ پهريون ڀيرو ائين ٿيو آهي جو جمهوريت پسند ڌريون بالادست حيثيت ۾ سامهون آيون آهن ۽ هي ملڪ جنهن کي سيڪيورٽي اسٽيٽ سڏيو پئي ويو، ان ۾ حالتن هٿان مجبور طاقت جا محور با اختيار ادارا پوئتي هٽيا آهن. ڳالهه اها ته اهم آهي ئي سهي ته جمهوريت جي جيت ٿي آهي ۽ آمريت جي شڪست، پر اصل مسئلو ان جيت کي برقرار رکڻ جو آهي. ان جو پورو دارومدار ملڪ جي سياسي قيادت ۽ خاص ڪري حڪمران اتحاد ۾ شامل جماعتن جي سربراهن تي آهي ته هو ڪو اهڙو تڪڙ ۾ قدم نه کڻن، جو هن جيت جي خوشيءَ ۾ سڄو کيل بگاڙي ڇڏين.

ملڪ جي سياسي قيادت لاءِ وڏي ۾ وڏو چئلينج جمهوريت جي فتح کي برقرار رکڻ لاءِ آئنده جا اپاءَ وٺڻا آهن ۽ اهڙي لانگ ٽرم پاليسي ٺاهڻي آهي، جنهن سان اها فتح، جنهن ۾ پارليمان جي بالادستي برقرار رهي. ان سان گڏوگڏ حڪمران اتحاد جي لاءِ ٻيو وڏي ۾ وڏو چئلينج اهو به آهي ته هو ملڪ مان مهانگائي ختم ڪن يا ان تي ضابطو آڻين، جيئن هن ملڪ جو 70 سيڪڙو غريب عوام به جمهوريت جي فتح جو مزو وٺي ۽ فتح جي خوشي ۾ هو به پاڻ کي ڀائيوار سمجهن. هن مهل تائين ته هر معاملي جو الزام مشرف تي لڳندو هو ته هو سڀني براين جي پاڙ آهي پر هاڻي اها پاڙ به اکڙي وئي آهي، ان ڪري حڪمرانن کي الزام جو جواز به ناهي رهيو. پرويز مشرف بابت استعيفيٰ ڏيڻ کانپوءِ اڄڪلهه آرام ڪري رهيو آهي ۽ سامان ٻڌي رهيو آهي. هن جو راولپنڊي ۾ چڪلالا اسڪيم وارو گهر به ٺهي ٿو ته تحفي ۾ مليل فارم هائوس تي به رنگ روغن هلي رهيا آهن. اڄ به همراهه جو خيال آهي ته موجوده حڪومت کان ماڻهو 6 مهينن ۾ بيزار ٿيندا ۽ وري روڊن تي ايندا ته ”مشرف واپس اچ“ استعيفا ڏيڻ کانپوءِ به همراهه جو ذهن اڃا اتي بيٺو آهي، جتان سندس زوال شروع ٿيو. جيتوڻيڪ مشرف جي حامين جي دعويٰ آهي ته هو پاڪستان ۾ رهندو پر ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته هو سامان پيڪ ڪري رهيو آهي. اڳ ۾ گناهه بخشرائڻ جدي ويندو ۽ عمرو ادا ڪرڻ بعد لنڊن يا ترڪي ويندو ۽ بعد ۾ آمريڪا ۾ پنهنجي پٽ جي گهر رهندو. ڪجهه وقت بعد جڏهن حالتون بهتر ٿيون ته هو موٽي ايندو ۽ پوءِ جيڪڏهن زندگي سندس ساٿ ڏنو ته سياسي پارٽي به ٺاهيندو. صدر صاحب جو في الحال ٽارگيٽ چند هفتا، بلڪه مهينا خاموشي ۾ گذارڻ جو آهي ۽ پوءِ هو انٽرويو ڏيڻ شروع ڪندو ۽ دنيا جي مختلف يونيورسٽيز ۾ ليڪچر ڏيڻ شروع ڪندو. مشرف صاحب ڀلي استعيفيٰ ڏئي ڇڏي آهي، پر اها پنهنجي جاءِ تي حقيقت آهي ته بينظير ڀٽو شهيد کانپوءِ هي ٻيو پاڪستاني هوندو، جنهن کي دنيا ۾ ليڪچرز لاءِ گهرايو ويندو ۽ دنيا جو هڪ مهانگو ”وزٽنگ پروفيسر“ ثابت ٿي سگهي ٿو.

پرويز مشرف ويچاري 8 سال گذاريا هئا جرنيلي جمهوريت جي پيداوار سياستدانن سان پر هن کي اصل سياستدانن سان پالي پوڻ بعد اندازو ٿي ويو ته اصل سياستدانن جي سياست هوندي ڇا آهي؟ صدر جي عهدي تان مشرف کي هٽائڻ لاءِ ميان نواز شريف ته پهرين ڏينهن کان تيار هو ۽ بي صبري جو به مظاهرو ڪري رهيو هو ۽ آصف علي زرداري جيڪا حڪمت عملي اختيار ڪئي، اها ڪامياب رهي ۽ اڄ سڀ سندس گڻ ڳائي رهيا آهن. مون سميت اڪثر صحافي ۽ تجزيه نگار آصف علي زرداري جي حڪمت عملي تي تنقيد به ڪندا رهيا، پر جهڙي نموني صورتحال پلٽي آهي، ان ۾ سموري اتحادي ڌرين جي قيادت کي به مجموعي طور ڪريڊٽ وڃي ٿو پر ان کان ٿورو وڌيڪ ڪريڊٽ آصف علي زرداري کي به ڏيڻو پوندو، ڇو ته ليڊينگ ۽ فيصلائتو ڪردار هن جو رهيو آهي. ان جو ڪريڊٽ ميڊيا، سول سوسائٽي ۽ وڪيل برادري کي به وڃي ٿو. اڄ خود اهي مسلم ليگ (ن) وارا جيڪي ججن جي بحالي ۾ دير تي آصف علي زرداري سان ناراض هئا ته هو خوامخواهه دير ڪري رهيو آهي پر اڄ چون پيا ته اهو سندن وهم و گمان ۾ به نه هو ته مشرف جي ڀرتي ڪيل پي سي او وارن ججن کان به صدر کي مايوس ٿيڻو پوندو ۽ اهي جمهوريت ۽ آمريت جي جنگ ۾ حڪمران اتحاد جو ساٿ ڏيندا. خود ملڪ قيوم جهڙو ماڻهو، جيڪو اٽارني جنرل آهي ان تي به اعتراض هئا ته هي ڪهڙي حڪومت آهي، جو ملڪ قيوم کي نه هٽائي سگهي آهي. ملڪ قيوم اهو شخص آهي، جنهن محترمه بينظير ڀٽو ۽ آصف علي زرداري کي مبينه ڪرپشن جي هڪ ڪيس ۾ سزا ڏني هئي ۽ جڏهن محترمه وارن اهو ثابت ڪيو ته اها سزا ميرٽ تي نه، پر سيف الرحمان جي خواهش ۽ ميان نواز شريف جي حڪم تي ڏني آهي ۽ ان قسم جي ڳالهه ٻولهه جي ٽيپ سپريم ڪورٽ ۾ پيش ڪئي ته اهو فيصلو ڪالعدم قرار ڏئي ٻيهر ٽرائل جو حڪم ڏنو ويو هو. جنهن کان پوءِ ملڪ قيوم کي هاءِ ڪورٽ جي جج جي نوڪري ڇڏڻي پئي هئي. اهو ملڪ قيوم اٽارني جنرل جي عهدي تي برقرار رهيو ۽ 18 فيبروري جي چونڊ ۾ سندس ڀيڻ کي پيپلز پارٽي عورتن جي خاص سيٽن تي ايم اين اي به چونڊرايو، اهو فيصلو محترمه پاڻ ڪري وئي هئي. اڄ ان اٽارني جنرل ئي پنهنجو ڪم ڏيکاريو، جو صدر کي ڊيڄاريندو رهيو ته مواخذي جي تحريڪ کي عدالت ۾ چئلينج نٿو ڪري سگهجي ۽ اوهان کي استعيفيٰ ڏيڻي پوندي. صدر جڏهن قانوني مشيرن سان صلاح پئي ڪئي ته سدائين اسيمبلي ٽوڙڻ جي صلاح ڏيندڙ آمريت جو علمبردار شريف الدين پيرزادو به هن ڀيري شرمائي رهيو هو، پر وري اهو ڪردار نڀائڻ لاءِ هڪ ٻيو پيرزادو ميدان ۾ لٿو. سياسي فرنٽ تي مشرف جي ٻيڙي تارڻ لاءِ مسلم ليگ (ق) ۽ ايم ڪيو ايم جي مايوسي بعد به جهڙي طرح سائين مخدوم امين صاحب سندس ساٿ نه ڇڏيو، اهڙي طرح قانوني فرنٽ تي شريف الدين پيرزادو هٿ کڻي ويو، پر حفيظ پيرزادو آخر تائين سندس ساٿ ڏيندو رهيو ۽ مفت ۾ وڪيل ٿيڻ جي پيشڪش تان هٿ نه کنيو. انهن ٻنهي سنڌ ڄاون جي صدر مشرف سان محبت جو هنن حالت ۾ سبب ڇا آهي؟ اهو پاڻ ئي بهتر ٻڌائي سگهن ٿا ته هنن آمريت جا وڪيل ٿيڻ جو فيصلو ڇو ڪيو؟ اڄڪلهه ته صدر مشرف جا ساٿي چاهي اهو چوڌري شجاعت هجي، يا مشاهد حسين يا وري مخدوم صاحب اهي وڏي واڪ ججن جي بحالي جو مطالبو ڪري رهيا آهن ۽ حڪومت تي ججن جي بحالي ۾ دير تي تنقيد ڪري رهيا آهن. ججن جي بحالي وارو مسئلو حڪومتي اتحاد جي اجلاس ۾ به 2 ڏينهن زير غور رهيو، پر فوري بحالي جو ڪو فيصلو نه ٿي سگهيو ۽ 72 ڪلاڪن تائين اهو معاملو التويٰ ۾ هليو ويو. ججن جي بحالي بابت جيڪي 72 ڪلاڪ آهن، اهي تمام گهڻو اهم آهن ۽ ان ۾ وڏي جوڙ توڙ ٿيندي ۽ ٿي سگهي ٿو ته حڪمران اتحاد جي ٻنهي وڏن ۾ وري ڪجهه ڏينهن جي دوري به ٿئي، پر ايترو ضرور آهي ته ميان نواز شريف جنهن نموني ماضي ۾ بردباري جو مظاهرو ڪيو ۽ اتحاد کي ٽٽڻ کان بچايو، هاڻي به صبر جو مظاهرو ڪري پر سندس پارٽي جي ٻن ٽن عقابي سوچ جي حامل همراهن جي هر ممڪن ڪوشش هوندي ته هو اتحاد کي نقصان پهچائن.

پيپلز پارٽي جي هڪ لڏي جي راءِ آهي ته معزول چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري جو ڪردار هاڻي سياسي بڻجي ويو آهي ۽ هن پاڻ کي هڪ سياسي ڌر سان گڏائي پاڻ کي تڪراري ڪيو آهي، ان ڪري هن کي بطور چيف جسٽس رهڻ نه گهرجي. پيپلز پارٽي جي آخري وقت تائين ڪوشش هوندي ته چيف جسٽس جو معاملو پردي پويان ڪنهن طريقي سان حل ڪجي. جسٽس عبدالحميد ڊوگر، جيڪو چيف جسٽس آهي ۽ صدر مشرف کي هٽائڻ ۾ جيڪو به سندس ڪردار رهيو آهي، ان جي بدلي هن کي رسوا ڪرڻ نه گهرجي. هڪ اطلاع اهو آهي ته چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري ۽ عبدالحميد ڊوگر ٻئي استعيفيٰ ڏين ۽ ڪنهن غير تڪراري شخص کي چيف جسٽس بنايو وڃي. هڪ راءِ اها آهي ته ڪنهن نموني جسٽس افتخار سان ڳالهيون ڪجن ۽ کيس راضي ڪرڻ جي ڪوشش ڪجي ته هو بحال ٿيڻ بعد رضاڪارانه طور تي استعيفيٰ ڏئي ڇڏي ۽ سندس جاءِ تي وري ڊوگر صاحب ڪم ڪندو رهي. ان جي بدلي جهڙي طرح پرويز مشرف کي ريٽائرمينٽ جا فائدا ڏنا ويا آهن، اهڙي طرح لانگ ٽرم فائدو هن کي به ملي. سندس پٽ کي ايس پي جو عهدو ملي ۽ کيس چيف اليڪشن ڪمشنر يا سفير جو ڪو عهدو آڇيو وڃي. افتخار محمد چوڌري کي اليڪشن ڪميشن ۾ سڌارن جو ٽاسڪ ڏنو وڃي ۽ هو شفاف اليڪشن لاءِ ڍانچو تيار ڪري. اهو به ممڪن آهي ته هن کي پيپلز پارٽي سينيٽرشپ آفر ڪري ۽ مارچ 2009ع ۾ سينيٽر چونڊرائي. بهرحال ڪجهه به ممڪن آهي ۽ ايندڙ 72 ڪلاڪن ۾ ججن جي بحالي بابت هڪ نئون سرپرائيز قوم کي ملي سگهي ٿو.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

ٻه-واٽي تي بيٺل نواز ليگ ڪهڙي رستي جي چونڊ ڪندي؟




سومر 25 آگسٽ 2008ع



سياسي طور ته آصف علي زرداري ميان نواز شريف کي ڄڻ ته شڪست ڏئي چڪو آهي ۽ پيپلز پارٽي وارا جشن ملهائي رهيا آهن، پر ان سان پاڪستان جي روايتي سياست ۾ جيڪا تبديلي جي اميد پيدا ٿي هئي، سا ختم ٿي وئي آهي. سياست ۾ هڪٻئي جي نظرياتي مخالفت جي باوجود حد درجي جا مخالف مستقبل ۾ جڏهن به گڏيا ته هڪٻئي تي اعتماد ۽ ڀروسو هاڻي شايد ئي ڪير ڪنهن تي ڪري سگهي. ان بابت ڇنڇر تي مون وزير اعظم هائوس ۾ آصف علي زرداري جو بي بي سي لاءِ انٽرويو ڪيو ۽ کانئس پڇيم ته ڇا اوهان ميان نواز شريف سان ڪو معاهدو ڪيو هو ته 17هين ترميم ختم ٿيڻ تائين پيپلز پارٽي جو ڪو به اميدوار صدر نه ٿيندو؟ ته آصف علي زرداري مسڪرائيندي چيو ته سياست ۾ ڪا به شئي حرفِ آخر ناهي هوندي ۽ جڏهن ڪنهن معاملي جو حل نه نڪري ته مقصد حاصل ڪرڻ لاءِ حڪمت عملي تبديلي ڪبي آهي، ڳنڍ ٻڌي نه بيهبو آهي ته هي هيئن ٿيڻ گهرجي.

آصف علي زرداري چيو ته، سياسي جماعتن وچ ۾ معاهدا نه ٿيندا آهن، پر مفاهمت ٿيندي آهي ۽ ميان صاحب سان جيڪي به معاهدا يا مفاهمت هئي، اهي ڪو قرآني آيتون يا حديث نه هئا، جن ۾ تبديلي نه ڪري سگهجي. کانئس ججن جي بحالي بابت پڇيو ته چيائين ”انشاءَ الله.“ پرويز مشرف جو جان نشين ٿيڻ لاءِ آصف علي زرداري کي پيپلز پارٽي نامزد ڪيو آهي ۽ تاحال ميان نواز شريف جي پارٽي کان علاوه ٻين اتحادي جماعتن ۽ ايم ڪيو ايم به آصف علي زرداري جي حمايت جوا علان ڪري ڇڏيو آهي. بقول سيد خورشيد شاهه جي ته آصف علي زرداري کي صدر چونڊرائڻ لاءِ هنن وٽ گهربل ووٽن کان وڌيڪ ووٽ آهن. مسلم ليگ (ن) جيڪڏهن ووٽ نه به ڏئي تڏهن به گهربل ووٽن کان هنن وٽ 50 کن وڌيڪ ووٽ ٿيندا.

موجوده صورتحال ۾ ججن جي بحالي جو امڪان تمام گهٽ آهي ۽ لڳي ٿو ته چند ڏينهن ۾ معزول ججن مان ڪجهه بحال ٿي ويندا. اهڙي صورت ۾ وڪيلن جو احتجاج به ڪمزور ٿيندو ۽ هونئن به اڳ ۾ ججن جي بحالي لاءِ وڪيلن جي تحريڪ کي جيڪا عوامي حمايت حاصل هئي، اصل ۾ اها پرويز مشرف خلاف نفرت جي ڪري هئي ۽ اڪثر تجزيه ڪار سمجهن ٿا ته جڏهن پرويز مشرف هليو ويو ته هاڻي ججن جي بحالي واري وڪيلن جي تحريڪ کي شايد اها عوامي حمايت نه ملي سگهي، جيڪا اڳ ۾ مشرف جي هجڻ جي ڪري ان سان نفرت سبب ملي هئي. ان ماحول ۾ جيڪڏهن نواز ليگ ججن جي بحالي وارو ضد اڃا نه ڇڏيو ۽ نواز ليگ وڪيلن جي پويان هلي پئي ته شايد جماعت اسلامي ۽ عمران خان وغيره ساڻن گڏجي وڃن. ان صورت ۾ کين ڪنهن حد تائين عوامي حمايت حاصل ٿي سگهي.

نواز ليگ لاءِ موجوده صورتحال ۾ ٻه آپشن آهن. هڪ اهو ته هو ججن جي بحالي لاءِ جدوجهد جاري رکي ۽ وڪيلن جي تحريڪ سان گڏجي سياست ڪري. ٻيو اهو ته هو في الحال ماٺ ڪري ويهن. ميان صاحب مهينو ٻه ملڪ کان ٻاهر هليو وڃي ۽ پارٽي معاملا شهباز شريف حوالي ڪري ڇڏي. شهباز شريف جي طبيعت ۽ سوچ آلي لڪڻ واري آهي، هن ۾ لچڪ به آهي ۽ هو حڪومت سان گڏجي هلي سگهي ٿو، جو هو ميان نواز شريف وانگر سڪي ڪاٺي ناهي. جيڪڏهن نواز ليگ حڪومت ڇڏي ٿي ۽ پيپلز پارٽي جي روايتي مخالف وارو ڪردار ادا ڪري ٿي ته ان لاءِ کين پنجاب حڪومت جي قرباني ڏيڻي پوندي. ان صورت ۾ مسلم ليگ (ق) يقينن حڪومت سان گڏبي ۽ مستقبل ۾ وري هنن کي هٿي ملي ويندي. پيپلز پارٽي کي ته اها ڳالهه سوٽ ٿي ڪري ته پنجاب ۾ نواز ليگ جو زور ختم ڪرڻ لاءِ پنجاب جي ئي ڪا هڪ جماعت هجي، جيئن پنجاب جون سيٽون ٽن حصن مسلم ليگ (ن)، پيپلز پارٽي ۽ مسلم ليگ (ق) ۾ ورهائجن. جيڪڏهن نواز ليگ تڪڙ ڪئي ۽ حڪومت سان ڦٽايو ته مستقبل ۾ هنن جو اڪيلي سر حڪومت ٺاهڻ ممڪن ئي نه رهندو.

ان کانسواءِ جيڪي فوري طور تي مسلم ليگ (ن) کي نقصان ٿيندا، ان ۾ ميان صاحب جي اهليت واري ڪيس ۾ هن خلاف فيصلو اچي سگهي ٿو ۽ هڪ دفعو ائين ٿيو ته سندس سياسي مستقبل داءَ تي لڳي سگهي ٿو. ٻيو اهو آهي ته 17هين ترميم ۾ ٻه دفعا وزير اعظم ٿيڻ واري جيڪا پابندي صدر مشرف هڻي ويو آهي، اها به ختم نه ٿيندي ۽ مستقبل ۾ به ضروري ناهي ته مسلم ليگ (ن) کي 3/2 اڪثريت ملي، جو هو آئين ۾ ترميم ڪري سگهن. مسلم ليگ (ن) جي ڪنهن به اٻهرائي واري فيصلي سبب 58(2) بي جو اختيار به ختم نه ٿي سگهندو ۽ جمهوري ادارا بدستور نازڪ حالت ۾ رهندا. اهڙي صورتحال ۾ وري پ پ وارا اهو چئي سگهندا ته 58(2) بي ختم ڪرڻ لاءِ کين ٻه ڀاڱي ٽي اڪثريت ڪانهي، جو آئين ۾ ترميم ڪري سگهن ۽ نواز ليگ جو اميج خراب ٿيندو ته هنن منفي ڪردار ادا ڪيو.

جيستائين معاملو آهي ججن جي بحالي جو ته پرويز مشرف پاران هٽايل 60 ججن مان 20 سندس پي سي او هيٺ ئي حلف کڻي ڇڏيو هو، جڏهن ته ٽي چار ريٽائر ٿي چڪا آهن ۽ پهرين آڪٽوبر تائين ٻه ٽي ريٽائر ٿي ويندا، باقي 25 کان 30 جج هونئن ئي بحال ٿي ويندا. باقي رهندو معاملو چوڌري افتخار جو، ۽ جيڪڏهن هن کي به يقين ٿي ويو ته ٻيا جج بحال ٿين ٿا ته هو به ڪنهن معاملي تي ساڻن ٺهي ويندو. پيپلز پارٽي وارا هاڻي به ساڻس ڳالهائين پيا ته اوهان عدليه جي بطور اداري جي مفاد ۾ استعيفيٰ ڏيو ته اوهان کي ڪو به سرڪاري عهدو ملي ويندو. هڪ اطلاع ته اهو به آهي ته کيس صلاح ڏني وئي آهي ته هو رٽائر ٿي پيپلز پارٽي ۾ شامل ٿئي ته اڳتي هلي کيس سينيٽر وغيره به بنائي سگهجي ٿو. جيڪڏهن چوڌري افتخار صاحب ڪو اهڙو فيصلو ڪري ڇڏيو ته وڪيلن واري تحريڪ لڙهي ويندي ۽ بعد ۾ اعتزاز احسن فل ٽائيم پارٽي پالٽڪس ڪندو، رُلي اهي ويندا، جيڪي هنن سان گڏ هوندا. اعتزاز احسن ته اڳ ۾ ئي پنهنجو تعلق پ پ سان رکيو پيو اچي. اهڙي ماحول ۾ مسلم ليگ (ن) کي تڪڙ ۾ ڪو به فيصلو ڪرڻ کان اڳ سوچڻو پوندو. جيڪڏهن هو حڪومت سان گڏجي هلن ٿا ته بظاهر اهو تاثر به قائم ٿيندو ته هو پيپلز پارٽي جي پويان هلڻ لاءِ مجبور آهن.

هن مهل پيپلز پارٽي جو طوطو ٻولي رهيو آهي، پر هنن کي به ڊگهي سوچ رکڻي پوندي ۽ اهڙو ڪو فيصلو نه ڪرڻ گهرجي، جنهن سان جمهوريت کي نقصان پهچي. في الحال ته کڻي آصف علي زرداري صدر به چونڊجي ويندو، وزير اعظم به هنن جو آهي، پر اڳتي لاءِ سوچڻ گهرجي. ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته آصف علي زرداري آفتاب شيرپائو کي پنهنجي پيپلز پارٽي ۾ ضم ڪرڻ لاءِ به ڪوشش ورتي آهي ۽ ڪافي امڪان آهي ته هو ائين ڪري.

هاڻي ڪجهه صدارتي چونڊ جي طريقهءِ ڪار بابت ذڪر ڪجي. ٿي سگهي ٿو ته اوهان کي ان باري ۾ مڪمل ڄاڻ به هجي، ڇو ته صدر جي چونڊ 6 آڪٽوبر 2007ع تي ٿي هئي، جڏهن پرويز مشرف پاڻ کي 5 سالن لاءِ چونڊرايو هو. عجب حالتون آهن، جو 10 مهينن ۾ ٻيو دفعو صدر جي چونڊ ٿي رهي آهي. صدر جي چونڊ جو طريقو به تقريباً سينيٽر چونڊجڻ وارو آهي، فرق رڳو اهو آهي ته جنهن صوبي مان جيڪو سينيٽر چونڊبو آهي، ان کي ان صوبي جي اسيمبلي مان ئي ووٽ وٺڻو هوندو آهي. صدر جو اليڪٽورل ڪالج پارليامينٽ جي ٻنهي ايوانن يعني سينٽ ۽ قومي اسيمبلي سان گڏوگڏ چار صوبائي اسيمبليون پڻ آهن. آئين ۾ اهو واضح ناهي ته 6 ئي ايوانن مان صدر کي اڪثريتي ووٽ وٺڻا آهن، يا مجموعي طور اڪثريت حاصل ڪرڻي آهي. اهو بحث گذريل سال به ڇڙيو هو ۽ بعد ۾ اليڪشن ڪميشن فيصلو ڪيو ته صدر مجموعي طور تي سادي اڪثريت سان ئي چونڊجي سگهي ٿو، پر آئيني ماهرن جو چوڻ آهي ته آئين جي لاڳاپيل آرٽيڪل ۾ جهول موجود آهي، ان جي ٻئي تشريح جي به گنجائش موجود آهي.

بهرحال قومي اسيمبلي ۽ سينيٽ ۾ في ميمبر في ووٽ ڳڻبو ۽ بلوچستان اسيمبلي ۾ في ووٽ في ميمبر ڳڻيو ويندو. باقي ٽنهي صوبن ۾ في ميمبر في ووٽ نه هوندو. قومي اسيمبلي ۾ 342 ۽ سينيٽ ۾ 100 ميمبر آهن. جڏهن ته بلوچستان اسيمبلي ۾ 65 ميمبر آهن. سنڌ اسيمبلي جون ڪل سيٽون 168، پنجاب ۾ 371 ۽ سرحد ۾ 124 ميمبر آهن. پر صدارتي چونڊ هجي يا سينيٽر جي چونڊ ان ۾ ٽنهي اسيمبلين جي ميمبرن جا ووٽ به 65 ڳڻيا ويندا. يعني پنجاب جي 371 ميمبرن کي 65 سان ونڊ ڪبي ته 5.7 ميمبرن جو هڪ ووٽ ڳڻيو ويندو. ان طريقي سان سنڌ جي 168 ميمبرن کي به 65 سان ونڊ ڪبي ته 2.58 ميمبرن تي هڪ ووٽ ٺهندو ۽ اهڙي طرح سرحد اسيمبلي جي 124 ميمبرن کي 65 سان ونڊ ڪبي ته 1.9 ميمبرن تي هڪ ووٽ ٺهندو.

بلوچستان اسيمبلي جا جيڪي ميمبر آهن، ان کي صدارت ۽ سينيٽرشپ جي چونڊ لاءِ بينچ مارڪ مقرر ڪيو ويو آهي. جيئن صوبن ۾ ننڍ وڏائي جو فرق نه رهي. ان اعتبار کان سينيٽ، قومي اسيمبلي ۽ چئن اسيمبلين ۾ بظاهر ته 1170 ووٽ آهن، پر صدارتي چونڊ ۾ انهن جو ڪل تعداد 702 ووٽ ٿئي ٿو ۽ صدر چونڊجڻ لاءِ 352 ووٽ گهربل آهن. جڏهن ته پيپلز پارٽي نواز ليگ کي ڇڏي به 400 جي لڳ ڀڳ ووٽ هئڻ جي دعويٰ ڪري رهي آهي. سندن دعويٰ مان ته لڳي ٿو ته مسلم ليگ (ن) کانسواءِ باقي سڀ سياسي جماعتون جن کي پارليامينٽ ۾ نمائندگي آهي، اهي پ پ جو ساٿ ڏينديون. پيپلز پارٽي وٽ گهربل انگ ۾ ووٽ هئڻ جي باوجود هنن جي ڪوشش آهي ته آصف علي زرداري کي بنا مقابلي صدر چونڊرايو وڃي.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

صدارتي ڪرسيءَ جا ٽي اميدوار ۽ نمبر گيم جي حقيقت!




اڱارو 2 سيپٽمبر 2008ع



پاڪستان جي نئين صدر جي چونڊ ۾ باقي چار ڏينهن بچيا آهن ۽ ٽنهي اميدوارن هن مهل تائين هڪ ٻئي جي حق ۾ نه هٿ کنيو آهي ۽ نه ئي هاڻي آصف علي زرداري جي بنا مقابلي چونڊجڻ جو بظاهر ڪو امڪان نظر اچي رهيو آهي. صدارتي چونڊ جا نتيجا واضح نظر اچي رهيا آهن ته پيپلز پارٽي جو اميدوار آصف علي زرداري وڏي اڪثريت سان ڪامياب ٿيندو، پر ان جي باوجود به سندس مخالف اميدوار ائين سرگرم آهن ڄڻ ته سندن ڪانٽي جو مقابلو ٿيڻو آهي.

وزيرِ اطلاعات شيري رحمان جي دعويٰ آهي ته کين 500 ووٽ ملندا ۽ جيڪڏهن سينٽ، قومي اسيمبلي ۽ چئني صوبائي اسيمبلين جو جائزو وٺجي ته ان جي اها دعويٰ بظاهر غلط به ڪونهي. صدارتي چونڊ ۾ ڪاميابي لاءِ 352 ووٽ گهربل آهن. جيڪڏهن شيري رحمان جي 500 ووٽن جي دعويٰ کي ٿورو گهٽ به ڪجي تڏهن به ان ڳالهه ۾ ذري جو به شڪ ناهي ته گهربل ووٽن کان گهٽ ۾ گهٽ 100 ووٽ آصف زرداري وڌيڪ کڻندو. سينٽ ۾ 100 ميمبرن مان 60 کان وڌيڪ ووٽ پي پي کي ملي سگهن ٿا. سينيٽ ۾ پي پي جا 10، ايم ڪيو ايم جا 6، عوامي نيشنل پارٽي جا 2، جمعيتِ علماءِ اسلام (ف) جا 13، بي اين پي (عوامي) هڪ، آفتاب شيرپائو 3، اين پي پي هڪ جمهوري وطن پارٽي هڪ، پختونخواهه ملي عوامي پارٽي 3، بلوچستان نيشنل پارٽي (مينگل) هڪ، جمعيتِ علماءِ اسلام (سميع الحق) هڪ، مسلم ليگ (ف) هڪ، آزاد 11 ۽ مسلم ليگ (ق) جي فارورڊ بلاڪ جا 10 ووٽ شامل آهن.

اهڙي طرح قومي اسيمبلي ۾ پيپلز پارٽي 125، ايم ڪيو ايم 25، عوامي نيشنل پارٽي جا 13، جمعيتِ علماءِ اسلام (ف) 7، بي اين پي عوامي ۽ شيرپائو هڪ هڪ، آزاد 18، مسلم ليگ (ف) 5 ۽ مسلم ليگ (ق) جي فارورڊ بلاڪ جا 30 ووٽ آصف زرداري کي ملي سگهن ٿا. اها ته حڪومت جي دعويٰ آهي ۽ ان حساب سان قومي اسيمبلي ۾ سندن 225 ووٽ ٺهن ٿا، پر جيڪڏهن مسلم ليگ (ق) جي فارورڊ بلاڪ ۽ مسلم ليگ (ف) جا ووٽ گهٽ به ڪجن ته به هو اڪثريت سان کٽي ٿو وڃي. صدارتي چونڊ جي فارمولي موجب سينٽ، قومي اسيمبلي ۽ بلوچستان اسيمبلي ۾ في ميمبر في ووٽ ڳڻبو. بلوچستان جي 65 ميمبرن مان گهٽ ۾ گهٽ آصف زرداري کي 60 ووٽ ملي سگهن ٿا. هنن ٽن ايوانن مان پيپلز پارٽي جي دعويٰ موجب کين 352 ووٽ ملي ويندا. جيڪڏهن هنن جي دعويٰ کي گهٽ ڪجي ته به 10 کان 15 ووٽن جو ئي وڌ ۾ وڌ فرق ٿي سگهي ٿو.

سنڌ، سرحد ۽ پنجاب اسيمبلي ۾ صدارتي فارمولي موجب جيڪو اميدوار جيترا ووٽ کڻندو، انهن کي 65 سان ضرب ڪري متعلقه اسيمبلي جي ڪل ميمبرن جي تعداد سان ونڊ ڪبي ته جيڪو جواب ايندو اهي صدارتي ووٽ ڳڻيا ويندا. سنڌ اسيمبلي ۾ 168 ميمبر آهن ۽ بظاهر سڀ جا سڀ ووٽ پيپلز پارٽي کي ملي سگهن ٿا، پر جيڪڏهن مسلم ليگ (ف) ۽ ڪجهه مسلم ليگ (ق) وارا همراهه اجلاس ۾ نٿا اچن ته به آصف زرداري کي 60 کان وڌيڪ ووٽ ملي سگهن ٿا. اهڙي طرح صدارتي چونڊ ۾ ڪاميابي لاءِ گهربل تعداد کان به ڪافي گهڻي انگ ۾ پيپلز پارٽي جو کٽڻ يقيني آهي. سرحد ۽ پنجاب اسيمبلي مان ملندڙ ووٽ هنن جا بونس وارا ووٽ هوندا.

پنجاب اسيمبلي ۾ ڪل 371 ميمبر آهن، جنهن مان پيپلز پارٽي 107، متحده مجلسِ عمل 2، آزاد 25 ۽ مسلم ليگ (ق) جي ڪل 59 ميمبرن مان پ پ جي دعويٰ موجب 30 فارورڊ بلاڪ جا ووٽ کين ملندا. صدارتي فارمولي موجب پنجاب مان پ پ جي دعويٰ مطابق کين 23 ووٽ ملي سگهن ٿا. اهڙي طرح سرحد جي صوبائي اسيمبلي ۾ پيپلز پارٽي 30، عوامي نيشنل پارٽي 48، جمعيت علماءِ اسلام 14، شيرپائو 6، آزاد 11 ۽ مسلم ليگ فارورڊ بلاڪ جا 3 ووٽ ملي سگهن ٿا ۽ پ پ جي دعويٰ موجب 58 صدارتي ووٽ کين سرحد مان ملندا.

پيپلز پارٽي جي اميدوار طور آصف علي زرداري جي کٽڻ جا واضح امڪان ڏسي مٿس تهمت بازي به شروع ڪئي وئي آهي ۽ هاڻي ڪرپشن بجاءِ هن مٿان ذهني بيماري جا الزام لڳايا پيا وڃن. خير انهن الزامن جا جواب ته پ پ وارا پاڻ ڏيندا، پر بقول هڪ دوست جي ته پاڪستان جي سياست ڪوئلي جي ڪاروبار جيان آهي، جنهن ۾ ڪنهن جا هٿ شايد صاف نه هجي.

مسلم ليگ (ق) جنهن نموني هن مهل تائين اپوزيشن جو ڪردار تعميري انداز ۾ ادا ڪيو، ان تي کين مڃتا به ملي پر صدارتي چونڊ جي شيڊيول اچڻ بعد چوڌري برادران ته آصف زرداري تي شخصي حوالي سان اڃا تنقيد کان لنوائي رهيا آهن، جڏهن ته سيد مشاهد حسين فرنٽ فوٽ تي کيڏي رهيو آهي. مشاهد صاحب جي ٻين معاملن جي مونکي خبر ناهي پر اڄ کان تقريباً 10 سال اڳ جڏهن هو وفاقي وزيرِ اطلاعات هيو ته منسٽرز ڪالوني ۾ ”ڪاوش“ جي پينل انٽرويو ۾ جڏهن کانئس پڇيو هو ته، اوهانجي زندگي جي وڏي حاصلات ڇا آهي؟ ته هن چيو هو ته ”مون نواز شريف کي اسٽيبلشمينٽ جي حامي ليڊر کان اينٽي اسٽيبلشمينٽ ليڊر ٺاهيو آهي.“ مشاهد صاحب سان پراڻو رستو آهي ۽ بعد ۾ جڏهن هن جنرل مشرف کي وردي ۾ پنهنجو سياسي رهنما بنائڻ جو اعلان ڪيو هو ته مون سميت سندس ڪافي گهڻ گهرن کي افسوس ٿيو هو. ميان نواز شريف، جنهن شخص کي اميدوار نامزد ڪيو آهي، سو سپريم ڪورٽ جو سابق چيف جسٽس آهي. ان لاءِ نواز شريف چئي پيو ته هو آئين جو محافظ ۽ مشرف جي عبوري آئين تحت حلف کڻڻ کان انڪاري جج ۽ بي داغ ماضي وارو ماڻهو آهي. ان باري ۾ سجاد علي شاهه وڌيڪ ٻڌائي سگهندو ته حقيقت ڇا آهي؟

مونکي صرف ايترو ياد آهي ۽ مان ان عدالتي ڪارروائي جو اکين ڏٺو شاهد به آهيان ته هن آئين جي عملبردار ڪهڙي انداز ۾ ججن کي ورهائي ”قانون جي جادوگر“ ۽ پاڪستان ۾ آمريت جي مددگار شريف الدين پيرزادو سان گڏجي پنهنجي باس ۽ چيف جسٽس سجاد علي شاهه کي ڪيئن غير آئيني انداز ۾ هٽايو هو. سپريم ڪورٽ تي حملو ڪندڙ مسلم ليگ نواز سان گڏجي سعيد الزمان صديقي ڪيئن آئين جي انحرافي جو دنيا ۾ پنهنجي نوعيت جو پهريون مثال قائم ڪيو هو.

ميان صاحب ان ڳالهه تي ته خوش آهي ته سعيد الزمان صديقي مشرف جي پي سي او هيٺ حلف نه کنيو، پر اها ڳالهه شايد متان کيس ياد نه هجي ته هن ضياءُ الحق جي پي سي او جو حلف به کنيو ۽ مشرف جي ججن جي رٽائرمينٽ واري حڪم تحت فائدا به حاصل ڪيا. يعني 62 سال عمر هوندي فائدا 65 سالن جي عمر هجڻ وارا ورتا. هن جي ويجهن حلقن ۽ خود حڪومتي حلقن جي به اها دعويٰ رهي آهي ته اصل ۾ صدر مشرف هن کي پي سي او هيٺ حلف لاءِ گهرايو ئي نه هو. وڌيڪ درست حقيقت ڇا آهي، ان باري ۾ صديقي صاحب پاڻ وضاحت ڪري سگهن ٿا. اسلام آباد جي سياسي ۽ صحافي حلقن ۾ ۽ خود اسلام آباد جي پمز اسپتال جا ملازم به اڃا اهو وساري نه سگهيا آهن ته جڏهن صديقي صاحب چيف جسٽس هو ته سندس گهر واري پمز اسپتال ۾ ڊاڪٽر هئي ۽ جونيئر پوزيشن ۾ هجڻ جي باوجود سڄو انتظام هن جي حڪم هيٺ هلندو هو. صديقي صاحب ۽ ميان نواز شريف جي تعلقات ۾ مضبوطي ان وقت آئي هئي، جڏهن ميان صاحب کي جنرل (ر) مشرف مري جي هڪ گهر ۾ نظر بند رکيو هو ته بطور چيف جسٽس سعيد الزمان صديقي هن کي سپريم ڪورٽ ۾ پيش ڪرڻ جو حڪم ڏنو هو ۽ اهو حڪم ئي سندس نوڪري جي خاتمي جو سبب بڻيو هو.

هونئن ته ڊوميسائيل جي اعتبار کان صدر مشرف به سنڌ جي کاتي ۾ ڳڻبو، پر ذوالفقار علي ڀٽو کانپوءِ آصف زرداري پهريون ماڻهو آهي، جيڪو سنڌ مان صدر ٿيندو.

موجوده حالتن ۾ لڳي رهيو آهي ته آصف علي زرداري پاڪستان جي ڪنهن به فوجي صدر جيترو ئي طاقتور هوندو، پر سندس لاءِ چئلينجز به گهٽ ناهن. ملڪ مان غربت گهٽ ڪرڻ، اقتصادي بهتري آڻڻ ۽ دهشتگردي خلاف جنگ جا ٽي وڏا چئلينج بقول سندس هن جا منتظر آهن.

دهشتگردي واري جنگ هاڻي قبائلي علائقن جي پهاڙن کان ٽپي شهرن ۾ پهتي آهي ۽ ان کي منهن ڏيڻ لاءِ اهڙي ڪارروائي ۽ حڪمت عملي جي ضرورت آهي، جهڙي باجوڙ ۽ وزيرستان ۾ ٻن هفتن کان اختيار ڪئي وئي. ان ۾ في الحال احترام رمضان المبارڪ جي ڪري هڪ مهيني لاءِ سيز فائر ڪيو ويو آهي، پر ان جنگ کي منطقي انجام تي پهچائڻ لاءِ ننڍي ۽ ڊگهي مدت واري پاليسي اختيار ڪرڻي پوندي ۽ جيسين اها جنگ ان جذبي سان جاري رهندي، تيسين کيس آمريڪا کان به مدد ملي سگهي ٿي، ٻي صورت ۾ ملڪ ۾ هر فرنٽ تي سندس لاءِ سازشن جا ڄار وڇايل هوندا ۽ ڪنهن نه ڪنهن ۾ هو ضرور ڦاسندو يا کيس ڦاسايو ويندو.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

چئلينجن جي گهيري ۾ بيٺل حڪومت ۽ نئين صفبنديءَ ڏانهن ويندڙ سياست!




سومر 15 سيپٽمبر 2008ع



پاڪستان ۾ جمهوري عمل ته مڪمل ٿيو آهي پر حڪمرانن جو اصل امتحان هاڻي شروع ٿيو آهي. جيڪڏهن ايندڙ چند مهينن ۾ توانائي ۽ خوراڪ جي بحران کي منهن ڏيڻ لاءِ حڪومت اپاءَ نه ورتا، ۽ عوام کي رليف نه مليو ته موجوده حڪومت جي مقبوليت ته گهٽ ٿيندي ئي سهي پر ملڪ ۾ ججن جي بحالي کان به سگهاري تحريڪ حڪومت خلاف جنم وٺي سگهي ٿي. ڇو ته اڄڪلهه جيتري مهانگائي آهي ان سان غربت جي بجاءِ غريب جلد ختم ٿي ويندو ۽ جيئن چوندا آهن ته، بکيو گدڙ به شينهن سان وڙهي پوندو آهي، ايئن ئي حڪومت ڪيترو به موجوده حالتن جو ذميوار سابق حڪومت ۽ پرويز مشرف کي قرار ڏئي، پر هاڻي اهو عذر ڪو گهڻي عرصي تائين قابل قبول نه هوندو.

اڄڪلهه موسم مٽجي رهي آهي ۽ جيئن ٿڌڪار شروع ٿيندي ته بجلي جو بحران ته ختم ٿيندو پر ان سان گڏ وري گئس جو بحران اڳ ۾ ئي ڪر کنيو بيٺو آهي. حڪومت کي جنگي بنيادن تي توانائي جو بحران ختم ڪرڻ لاءِ اپاءَ وٺڻا پوندا ۽ ايندڙ سال گرمين کان اڳ ڪو نه ڪو بندوبست ڪرڻو پوندو. ٿر جي ڪوئلي کي استعمال ڪرڻ ۽ بجلي پيدا ڪرڻ لاءِ اپاءَ وٺڻا پوندا. جيڪڏهن ڏٺو وڃي ته هن سال سارين جو بمپر فصل ٿيندو، پر ان سان گڏ ملڪ ۾ ڪپهه جي کوٽ ٿيندي. جنهن نموني اڄڪلهه فرٽيلائيزر جو بحران آهي ته اهو بلڪل مصنوعي بحران آهي، ان کي Manage ڪرڻ جي ضرورت آهي. اتر سنڌ ۾ جنهن نموني ماڻهن ڪڻڪ ۽ فرٽيلائيزر اسٽاڪ ڪيو ۽ عام ماڻهن کي بليڪ تي وڪرو ڪري ڏنو پيو وڃي، ان جي جانچ ڪرائبي ته پيرا حڪمران جماعت جي چونڊيل اميدوارن جي گدامن ۽ اوطاقن ڏانهن به ويندا. پنو عاقل ۾ جتوئي ذات جي مسڪين هاري کي ڀاڻ جي ٻوري وٺڻ تي ڏنڊا هڻي ماريو ويو ۽ هاڻي سندس خون به پوليس لوڙهڻ جي چڪر ۾ آهي.

ڌاڙيلن کي ته چٺي پهچڻ شرط واپاري ٽراليون ڀرائي سندن ڪچي جي زمين جي فصلن لاءِ هول سيل ريٽ تي ڀاڻ پهچائي ٿا ڏين، پر غريب هاري 900 کان هزار رپيا في ٻوري ڀرڻ لاءِ مجبور آهي. اطلاعن موجب پوليس آفيسرن جي پرچي تي ڀاڻ جون ٻوريون واپاري ورهائي رهيا آهن. پيپلز پارٽي جي ماضي وارن دورن ۾ ته اڪثر رينڪر پوليس سربراهه مقرر ٿيندا هئا، پر هن دفعي عقل کان ڪم وٺي هنن بظاهر ايماندار آفيسر طور مشهور ماڻهن کي اڪثر ڪري اڳيان ته آندو آهي پر هي انهن لاءِ هڪ وڏو چئلينج آهي ته ماضي جيان وڏيرن ۽ ناظمن جي ڪمداري ڪرڻ جي عادي ٿي ويل پوليس کي ٺيڪ ڪن ۽ ڀاڻ ۽ ڪڻڪ سميت مختلف شين جي بحران ۾ واپارين کان ڀتا وٺندڙ پوليس وارن تي چيڪ رکڻ منهنجي خيال ۾ انهن ايماندار پوليس آفيسرن لاءِ هڪ وڏو چئلينج آهي.

موجوده حڪومت لاءِ انٽرنيشنل فورم ۽ ملڪي سطح تي وڏا چيلنج آهن ۽ انهن کي منهن ڏيڻ به يقينن هن لاءِ ترجيح هجڻ گهرجي، پر جيئن هي حڪومت دعويدار آهي ته هاڻي عوامي حڪومت آهي ته عوام جي مسئلن لاءِ اپاءَ وٺڻ به هنن جي اولين ترجيح هجڻ گهرجي. هٿرادو بحران پيدا ڪندڙ واپارين کي ٻه ڏينهن ٿاڻي تي ويهاريو ته سڄو مسئلو حل ٿي ويندو. ان لاءِ حڪومت کي نه ڊالر خرچ ڪرڻاپوندا، نه ٻيا وسيلا رڳو سختي ڪرڻي پوندي.

جيئن اسين مٿي ذڪر ڪري آيا آهيون ته عالمي ۽ ملڪي سطح جا مسئلا اهم آهن، ان ۾ به حڪومت کي گهرجي ته جنهن نموني پاڪستان جي تاريخ ۾ پهريون ڀيرو سياسي معاملن ۾ رواداري، بردباري ۽ هڪ ٻئي کي برداشت ڪرڻ جون نيون روايتون جنم وٺي چڪيون آهن ته انهن کي مضبوط ڪرڻ جي ضرورت آهي. پهريون دفعو هن ملڪ جي اسٽيبلشمنٽ سياسي ۽ جمهوري قوتن جي ڀيٽ ۾ ڪمزور ٿي آهي ۽ جيڪڏهن سياسي ڌرين وري 90ع جي ڏهاڪي واري راند شروع ڪئي ته اها صورتحال تبديل ٿيندي ۽ سياسي ڌريون وري اسٽيبلشمينٽ جي رحم و ڪرم تي هونديون.

تازو ڪور ڪمانڊرز ڪانفرنس جي جاري ڪيل بيان ۾ لکيو ويو ته فوج ۽ حڪومت ۾ آمريڪي حملن جي حوالي سان ڪو اختلاف ناهي ۽ فوج نئين جمهوري قيادت جي ماتحتي ۾ ملڪي سرحدن جو دفاع ڪندي. قانون ۽ آئين جي لحاظ کان فوج هميشه چونڊيل حڪومتن جي ماتحت آهي پر حقيقت ان جي برعڪس رهي آهي. 61 سالن جي پاڪستان جي تاريخ تي نظر وجهو ته 16 عوامي حاڪمن، جن ۾ نگران وزير اعظم به شامل آهن، انهن کان وڌيڪ عرصو هن ملڪ تي حڪمراني 4 فوجي حاڪمن ڪئي آهي.

پيپلز پارٽي نان سويلين دورن ۾ سڀ کان وڌيڪ مار کاڌي آهي ۽ متاثره ڌر آهي، تنهن ڪري هنن لاءِ هي نادر موقعو آهي ته هو مضبوط جمهوريت ذريعي کانئس انتقام وٺي. ادارن کي مضبوط ڪري، آئين ۾ ننڍن صوبن سان اڻ برابري وارا نقطا ختم ڪري، صوبن کي خودمختياري ڏئي پارليامينٽ کي مضبوط ڪري. ان لاءِ ملڪ گير سطح تي آئيني ماهرن جي ڪاميٽي ٺاهي، جيڪا فوجي حاڪمن جي دور ۾ ڏنڊي جي زور تي ڪيل ترميمون ختم ڪري. 1973ع جي آئين کي اصل شڪل ۾ بحال ڪري. اهو ڪم جيترو جلد ممڪن ٿي سگهي، اوترو ڪرڻ گهرجي، نه ته جيئن جيئن وقت گذرندو ويندو، تيئن نوان مسئلا جنم وٺندا رهندا، پوءِ حڪومت جون ترجيحات تبديل ٿينديون وينديون ۽ معاملو لٽڪندو رهندو.

ججن جي بحالي وارو معاملو ٿڌو ٿيو آهي، ڇو ته 60 هٽايل ججن مان باقي 23 بچيا آهن يعني اڌ کان وڌيڪ هٽايل ججن جو مسئلو ايڊجسٽ ٿي ويو آهي. 23 مان به 2 آڪٽوبر جي پهرين هفتي ۾ ريٽائر ٿي رهيا آهن ۽ سپريم ڪورٽ جا 3 جج ۽ لاهور هاءِ ڪورٽ جا چند جج شايد عيد کان اڳ بحال به ٿي وڃن. ڇو ته حڪومت کي به اندازو آهي ته رمضان جي ڪري وڪلين ۽ اپوزيشن جي جماعتن لاءِ تحريڪ هلائڻ ڏکيو ڪم آهي. عمران خان ۽ جماعت اسلامي وارا وڪيلن سان گڏجي عيد کانپوءِ تحريڪ جي تياري ڪري رهيا آهن. عمران خان بابت لاهور مان شايع ٿيندڙ هفتيوار ميگزين ”فرائيڊي ٽائمز“ خبر شايع ڪئي آهي ته صدارتي چونڊ لاءِ جيڪو ميلو متل هو، ان دوران مسلم ليگ (ن) جي سربراهه ميان نواز شريف اسحاق ڊار معرفت شوڪت خانم ميموريل اسپتال لاءِ 50 لک رپين جو عطيو موڪليو آهي.

عيد کانپوءِ پنجاب ۾ به سياسي دنگل جو امڪان آهي. سلمان تاثير ۽ منظور وٽو سرگرم آهن ۽ هو شريف برادران سان پنهنجا ذاتي معاملا برابر ڪرڻ لاءِ پيپلز پارٽيءَ جي گهوڙي تي چڙهي هن دفعي کين مات ڏيڻ لاءِ چهبڪ کنيو بيٺا آهن. ان معاملي ۾ پيپلز پارٽي جي قيادت کي سوچي سمجهي فيصلو ڪرڻ گهرجي، جيئن ملڪ ۾ سياسي فضا خراب نه ٿئي. مسلم ليگ (ق) جنهن کي ڪالهه ”قاتل ليگ“ سڏيو پئي ويو، انهن سان هٿ ملائڻ کان پيپلز پارٽي لاءِ بهتر هوندو ته هو نواز ليگ سان نه ڦٽائي. ان حوالي سان پيپلز پارٽي ۾ ٻه گروپ مختلف رايا رکن ٿا. هڪڙن کي تڪڙ آهي ته اڄ ئي پنجاب فتح ڪريو، پر جيڪڏهن ان ۾ڪا به جلد بازي ٿي ته وري 90ع جي ڏهاڪي واري انتقامي ۽ الزام بازي واري سياست شروع ٿي ويندي. پيپلز پارٽي جي فائدي ۾ اهو ضرور آهي ته مسلم ليگ (ق) برقرار به رهي ۽ مضبوط حيثيت ۾ به هجي، جيئن سڀاڻي پنجاب ۾ مسلم ليگ (ن) کي ڌچڪو لڳي، پر ان حوالي سان ڪجهه مبصرن جي راءِ موجب هو ٿڌائي واري پاليسي اختيار ڪن ته انهن لاءِ بهتر ٿيندو.

آصف علي زرداري بابت شيخ رشيد چواڻي ته، هن وڏي استادي ڪئي ۽ سياسي پتا اهڙي نموني کيڏي سڀني سان سياست ڪئي، جو نواز ليگ سميت سڀني کي هن کان سکڻ گهرجي. پاڪستان جو صدر ٿيڻ ۽ موجوده حالتن ۾ ايڏو وڏو طاقتور صدر ٿيڻ يقينن وڏي اعزاز جي ڳالهه آهي ۽ آئنده شايد ئي ڪو سويلين صدر ايترو طاقتور بنجي. پنهنجي مصروفيتن سان گڏوگڏ ملڪي سلامتي جي معاملن، پارٽي کي مضبوط ڪرڻ، حڪومت کي هلائڻ، فوري اقتصادي معاملا ٺيڪ ڪرڻ، عوامي مسئلا حل ڪرڻ به سندس ئي کاتي ۾ آهي، ڇو ته انهن سمورن فورمز تي ويٺو ڪير به هجي پر ذميواري صدر جي ئي ڳڻي ويندي.

آمريڪا سان حملن بابت به کين معاملا اٿارڻ گهرجي ۽ ان سڄي معاملي ۾ پارليامينٽ کي بالاتر ڪردار ڏيڻ گهرجي. پاڪستان ۾ گهڙي اچي حملا ڪرڻ وارو معاملو ڪجهه تجزيه ڪارن موجب آمريڪا ۾ نومبر ۾ رٿيل صدارتي چونڊ جي سياسي تقاضا آهي ۽ سيپٽمبر جي آخر ۾ جڏهن اقوام متحده جي فورم تي آصف علي زرداري پاڪستان جي نمائندگي ڪندو ته اهو به هن لاءِ چئلينج آهي ته هو پنهنجو ڪيس ڪيئن ٿو پيش ڪري. ان کان اڳ هو چين ويندو ۽ مسلم ليگ (ق) جو وفد به ساڳي تقريب ۾ شرڪت لاءِ چين وڃي رهيو آهي، جنهن لاءِ صدر پيو وڃي. ائين نه ٿئي جو اولمپڪ گيمز جي پڄاڻي واري تقريب پيپلز پارٽي ۽ مسلم ليگ (ق) جي سياسي نڪاح جو سبب به بنجي.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

صدر آصف جو آمريڪي دورو ۽ اسلام آباد ۾ ٿيل نائين اليون!




سومر22 سيپٽمبر 2008ع



پاڪستان ۾ نئين حڪومت جي قيام بعد پهريون دفعو نئون چونڊيل صدر آصف علي زرداري آمريڪا لاءِ روانو ٿيو آهي ۽ لنڊن کان ٿيندو اڄ رات تائين آمريڪا پهچندو. سڀاڻي سندس آمريڪي صدر جارج بش سان ملاقات رٿيل آهي. سندس ميڊيا مئنجرز مطابق هن جي صدر بش سان ملاقات ۾ ٻه مک ايجنڊائون شامل آهن، جن ۾ پاڪستان ۾ آمريڪي حملا روڪڻ ۽ پاڪستان لاءِ وڌ کان وڌ اقتصادي امداد حاصل ڪرڻ آهي. جيتوڻيڪ وزير اعظم سيد يوسف رضا گيلاني به تازو آمريڪي ياترا ڪري آيو ۽ صدر بش سان ملاقات به ڪيائين پر ان مان بظاهر ڪو کڙ تيل نه نڪتو ۽ ان جا نتيجا پاڪستان تي وڌندڙ آمريڪي حملن جي صورت ۾ ظاهر ٿيا. وزير اعظم مطابق هن صدر بش سان ملاقات ۾ رڳو ٻن خواهشن جو اظهار ڪيو ۽ ٻنهي خواهشن کي صدر بش قبول به ڪيو ۽ گڏيل پريس ڪانفرنس ۾ ان جو اظهار به ڪيو. انهن ٻن خواهشن ۾ هڪ اها هئي ته آمريڪا پاڪستان ۾ جمهوريت جي مدد ڪري ۽ ٻيو پاڪستان جي خودمختياري جو احترام ڪري.

گهڻي ڀاڱي مبصرن جو خيال آهي ته پاڪستان تي تازو آمريڪي حملن ۾ ٿيل اضافي جو بنيادي مقصد پاڪستان جي چونڊيل حڪومت تي دٻاءُ وجهڻ آهي ته آمريڪا ۾ هلندڙ سال نومبر ۾ رٿيل صدارتي چونڊ کان اڳ اها ڪو هاءِ ويليو ٽارگيٽ ڪري. يعني القائده ۽ طالبان جو ڪو اعليٰ رهنما پوءِ چاهي اهو اسامه ۽ ملا عمر کڻي نه ئي هجن، پر ايمن الزواهري ۽ ملا داد الله کان گهٽ به نه هجن. ايمن الزواهري القائده جو ۽ ملا داد الله طالبان جو ٻئي نمبر تي ڪمانڊر آهي. جيڪڏهن بيت الله محسود ئي پڪڙجي پوي ته به بش انتظاميه جو ڪم هلي ويندو. ظاهر آهي ته حڪومت کي به ان تي اعتراض نه هوندو ۽ بظاهر لڳي ٿو ته آمريڪا به ڪو گهڻو رولو نه مچائيندو ڇو ته هنن کي اڳتي به هلڻو آهي ۽ پاڪستان کي هو صفا ڇڏي به نٿا سگهن، ڇو ته پاڪستان جو جاگرافيائي اعتبار کان هڪ وڏو ڪردار ۽ اهميت آهي. ڪجهه مبصرن جو خيال آهي ته جهڙي نموني پاڪ فوج جي ڪمانڊر جا بيان آيا ته ملڪي سلامتي جو دفاع ڪنداسين ۽ فوج کي جوابي ڪارروائي لاءِ تيار رهڻ جو حڪم ڏئي ڇڏيو آهي ۽ مٿان وري اينٽي ايئرڪرافٽ گنز جون تصويرون به شايع ٿيون ته جوان تيار آهن. عين ان ڏينهن آمريڪا وري ميزائيل حملو ڪيو ۽ اسان جو فورس اهو ڏسندي رهجي ويو. ان موقعي تي اهو سوال اڀريو ته اسان جيڪي ڀارتي فوج آڏو هٿيار ڦٽا ڪري چڪا آهيون، سي آمريڪا جهڙي سپر پاور ۽ بدمست هاٿي سان مهاڏو اٽڪائي سگهنداسين؟ آمريڪا سان مهاڏي واري سوال تي ڪجهه دفاعي مبصرن جو چوڻ آهي ته هن وقت خطي جي جيڪا صورتحال آهي، ان ۾ جنهن نموني آمريڪا محاذ کولي ويٺو آهي ۽ اقتصادي دٻاءَ هيٺ آهي، ان لاءِ وڌيڪ جنگ ڇيڙڻ مشڪل ٿيندو ۽ اهڙي صورت ۾ جيڪڏهن پاڪستاني فوج آمريڪا جي مزاحمت ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ته ٽئين عالمي جنگ لڳي سگهي ٿي. اهڙي راءِ رکندڙن جو چوڻ آهي ته ايران اڳ ۾ ئي آمريڪا لاءِ چئلينج آهي، عراق ۽ افغانستان آمريڪا جي ناڪامي وارا ميدانِ جنگ بڻيل آهن، پاڪستان تي حملن واري سوال تي نيٽو ۽ برطانيا آمريڪا جي کليل مخالفت ڪئي. چين ۽ روس جيڪي ٻه سپر پاور آهن، اهي آمريڪا جا مخالف آهن، خود لاطيني آمريڪا جي ملڪن بوليويا ۽ وينزويلا آمريڪي سفيرن کي ملڪ نيڪالي ڏني آهي، ان ڪري انٽرنيشنل صورتحال آمريڪا جي حق ۾ ناهي ۽ هنن جي ڪنهن به اٻهرائپ سبب ٽيئن جنگِ عظيم ڇڙڻ جو امڪان موجود آهي. بهرحال ان بحث کان قطع نظر اسين واپس ان نقطي تي اچون ٿا ته پاڪستان جي صدر آصف علي زرداري جي صدر بش سان ملاقات جي ڪاميابي جا امڪان ڪيترا آهن ۽ ان ڳالهه جو امڪان ڪيترو آهي ته آمريڪا آئنده پاڪستان تي حملا نه ڪندو.

بظاهر ته لڳي پيو ته آمريڪا ۽ پاڪستان جي ضرورت آهي ته هو گڏجي ساڳين شرطن تي هڪٻئي سان ڪم ڪن ۽ آمريڪا پاڪستان ۾ انٽيليجنس سڌارن لاءِ دٻاءَ وڌائي ۽ جمهوري حڪومت کي فري هينڊ ڏئي ته هو دهشتگردي خلاف جنگ ۾ ڪجهه ڪري سگهن. جهڙي طرح پاڪستان ۾ لبرل جمهوري ڌريون، جن ۾ پيپلز پارٽي، عوامي نيشنل پارٽي دهشتگردي خلاف جنگ ۾ گڏ آهن ۽ جيڪڏهن ان معاملي ۾ ايم ڪيو ايم کي به شمار ڪجي ته اڳ ۾ ايتري ڪڏهن به دهشتگردي خلاف جنگ کي پاڪستان م گراس روٽ جي سطح وارين سياسي جماعتن جي حمايت ناهي رهي، جنهن نموني باجوڙ ۽ وزيرستان ۾ جمهوري حڪومت شدت پسندن خلاف ڪارروائي ڪئي آهي اهڙي ڪارروائي اڳ ۾ ڪڏهن به نه ٿي. پهريون دفعو 2 لک ماڻهو لڏپلاڻ تي مجبور ٿيا ۽ مقامي ماڻهن لشڪر ٺاهي طالبان شدت پسندن خلاف جنگ ڪرڻ شروع ڪئي آهي. باجوڙ مان آيل عزيز خان نالي همراه ٻڌايو ته، ”اڳ ۾ هو حڪومتي فورسز ۽ طالبان جنگجوئن وچ ۾ سينڊوچ بنيل هئا، پر پهريون دفعو کين محسوس ٿيو آهي ته حڪومتي فورسز طالبان خلاف سنجيده آهن ۽ اصل ٺڪاڻن کي نشانو بنايو پيو وڃي.“

اهڙي صورتحال جي ڪري آمريڪا کي هن جنگ ۾ ايندڙ وقت ۾ فائدو ٿيندو، جنهن ڪري لڳي پيو ته هو تڪڙ نه ڪندا ۽ گهڻي ڀاڱي معاملا بش-آصف ميٽنگ ۾ طئي ٿيندا. آمريڪا رواني کان صرف هڪ ڏينهن اڳ پارليامينٽ جي گڏيل اجلاس کي خطاب دوران نئين صدر پنهنجي تقرير ۾ آمريڪا جو نالو کڻڻ کانسواءِ واضح طور چيو ته، ”ڪنهن به طاقت کي دهشتگردي خلاف جنگ جي نالي ۾ پاڪستاني سرحدن جي خلاف ورزي ڪرڻ نه ڏينداسين.“ سندس پوري تقرير دوران پارليامينٽ ۾ مسلم ليگ (ن) ۽ مسلم ليگ (ق) وارن جيڪڏهن ڊيسڪون وڄايون ته اهي هڪ ان ڳالهه تي ۽ ٻيو 17 هين ترميم ختم ڪرڻ واري ڳالهه تي. 20 سيپٽمبر تي صدر جو پارليامينٽ کي خطاب هڪ تاريخي لمحو هو، جڏهن پهريون دفعو پارلياماني تاريخ ۾ ڪنهن به گوڙ نه ڪيو. چوڌري نثار علي خان چاهيندي به ڪجهه نه چئي سگهيو، نه ڪري سگهيو، ڇو ته ميان نواز شريف جا آصف زرداري سان معاملا طئي ٿي چڪا هئا. اپوزيشن اهو انداز اختيار ڪري نئين پارلياماني تاريخ رقم ڪئي آهي، جيڪا هن ملڪ ۾ جمهوريت جي مضبوطي لاءِ هڪ ساراهه جوڳو قدم ثابت ٿي سگهي ٿي.

صدر جي تقرير جي اهم ڳالهه اها به هئي ته هن پهريون دفعو مير مرتضيٰ ڀٽو جو ذڪر ڪيو، کيس شهيدِ جمهوريت سڏيو ۽ ٽاپ ملٽري ۽ سياسي قيادت کان هن شهيد ذوالفقار علي ڀٽو، شهيد مير مرتضيٰ ۽ شهيد بينظير ڀٽو لاءِ دعاءِ مغفرت ڪرائي. مير مرتضيٰ جي گهر واري غنويٰ ڀٽو سميت سندس ڪيترائي چاهيندڙ مير جي قتل جو الزام صدر تي هڻندا رهيا آهن ۽ 8 سال جيڪو هن جيل ڪاٽيو، ان ۾ هڪ ڪيس اهو به هو جيڪو هاڻي مٿس ختم ٿي چڪو آهي. مون کي ياد ناهي ته مرتضيٰ جي قتل کانپوءِ ڪنهن اعليٰ فورم تي آصف علي زرداري ايڏي احترام سان مرتضيٰ ڀٽو جو ذڪر ڪيو هجي. بهرحال سندس ان عمل کي اسلام آباد جي وسيع تر سياسي ۽ صحافتي حلقن ۾ واکاڻيو پيو وڃي. شايد اهو سڀ ڪجهه مٿس پيل غير معمولي ذميوارين جي ڪري هجي، يا ساڍن اٺن سالن جي مسلسل قيد هن کي تبديل ڪيو هجي.

صدر آصف علي زرداري پاڪستان جو پهريون صدر آهي، جنهن کي پارليامينٽ ۾ ايڏو مان مليو ۽ هو پنهنجي ان ايوينٽ جي مزي ۾ ئي هو ته مٿان اسلام آباد ۾ قيامت برپا ٿي ۽ اسلام آباد جي هڪ وڏي هوٽل کي خودڪش حملا آور نشانو بنايو. 60 کان وڌيڪ قيمتي جانيون ضايع ٿيون، اڍائي سئو کان وڌيڪ زخمي ٿيا ۽ جمهوريت جي هڪ جيت شدت پسندن جي دهشتگرديءَ جي هن ڪارروائيءَ جو نشانو بڻي آهي. هن خوفناڪ ڌماڪي کي اڪثر ماڻهو پاڪستان جو نائين اليون قرار ڏئي رهيا آهن ۽ جيڪڏهن ڏسجي ته معاملو ان کان گهٽ به ناهي. هي واقعو ايترو ته خطرناڪ آهي، جيڪو تمام وڏي منظم نيٽ ورڪ جي حرڪت ئي ٿي سگهي ٿو. ان جو مقصد جمهوريت دشمني به ٿي سگهي ٿو. حڪومت لاءِ ان جا پيرا کڻڻ ضروري آهن ۽ اهو تلاش ڪرڻ به لازم آهي ته ان ۾ ڪير ملوث آهي؟ ڇا اهو باجوڙ ۽ وزيرستان جو بدلو آهي يا جمهوريت دشمن ڌرين جي ڪاوڙ!

پاڪستان ۾ گذريل ٽن سالن ۾ جيترا خودڪش حملا ٿيا آهن، انهن جو محتاط اندازي مطابق تعداد 70 جي لڳ ڀڳ آهي، جنهن ۾ سوين ماڻهو ناحق ماريا ويا آهن. انهن مان جيڪڏهن ڪنهن هڪ جا به ملزم سامهون اچن ها ته شايد 20 سيپٽمبر جو واقعو نه ٿئي ها ۽ محترمه بينظير ڀٽو جو سانحو به نه ٿئي ها. سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته آخر اهي ڪهڙا نظر نه ايندڙ عناصر آهن، يا اهي ايڏا طاقتور آهن، جو حڪومت به مجبور آهي؟

موجوده حڪومت لاءِ هاڻي جهڙي نموني رستو صاف ٿيو آهي ۽ پاڪستان ۾ پهريون دفعو طاقتور حڪومت ۽ طاقتور صدر ٿيڻ جون ڳالهيون عام ٿي رهيون آهن، ان ماحول ۾ جيڪڏهن هاڻي به حڪومت انهن ملڪ دشمن عناصرن کي پڌرو نه ڪيو ته شايد ڪڏهن به ائين ڪرڻ ممڪن نه هجي ۽ آئنده به هن ملڪ ۾ محترمه بينظير ڀٽو جهڙا هاءِ پروفائيل قتل ٿيندا رهندا ۽ شايد هن حڪومت جا ذميوار به هٽ لسٽ تي هجن.

پيپلز پارٽي جي حڪومت کي محترم جي قتل جي جانچ اقوام متحده کان جلد کان جلد شروع ڪرائڻ لاءِ هي مناسب وقت آهي. جيڪڏهن وقت هليو ويو ته شايد ان جي کين ڳري قيمت ادا ڪرڻي پوي ۽ اهڙي قيمت جنهن جو هن وقت شايد ڪنهن کي اندازو به نه ٿئي.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

ٽرين مارچ اصل اقتدار ڌڻين لاءِ تبديليءَ جي راهه هموار ڪرڻ آهي؟




سومر 13 آڪٽوبر 2008ع



ان ڳالهه ۾ ڪو شڪ ناهي ته هن وقت امن امان پاڪستان جو وڏو مسئلو آهي. جنهن نموني دهشتگردي خلاف جنگ جي موٽ ۾ هر ايندڙ ڏينهن بم ڌماڪا، حملا ۽ خودڪش بمبار ڪارروايون ڪري رهيا آهن، ان مان عوام ايترو خوفزده آهي، جو صبح جو ڪم ڪار لاءِ ويندڙ ماڻهوءَ کي سڄو ڏينهن اهو خوف ٿو رهي ته ڪٿي ڪنهن مهل ڪنهن خودڪش حملي آور جو نشانو نه بڻجي وڃي. اهو خوف سيڪيورٽي فورسز، خاص ڪري پوليس ۾ اڃا به وڌيڪ آهي.

ان باري ۾ جيڪڏهن اوهين چند هفتا اڳ جون اخبارون کڻي ڏسو ته مسلم ليگ (ن، جمعيت علماءِ اسلام (ف)، محمود خان اچڪزئي، قاضي حسين احمد ۽ عمران خان، مطلب ته اڪثر سياسي ڌرين ۽ اڳواڻن جو اهو مطالبو هر هر ٿيندو رهيو ته حڪومت کي گهرجي ته هڪدم پارليامينٽ جو اجلاس سڏائي ۽ پارليامينٽ کي اعتماد ۾ ورتو وڃي ۽ دهشتگرديءَ خلاف جنگ جي باري ۾ اتفاق راءِ سان قومي پاليسي جوڙي وڃي. جنهن تي حڪومت غور ويچار بعد پارليامنٽ جو گڏيل اجلاس گهرائڻ جو فيصلو ڪيو. پر ان حڪومتي قدم تي سڀ کان پهرين تنقيد قاضي حسين احمد، لياقت بلوچ ۽ عمران خان ڪئي، ته اهو اجلاس ”فضول“ آهي. اڳ ۾ پارليامينٽ جو اجلاس سڏائڻ لاءِ زور ڀريندڙن پوءِ اوچتو اهو موقف اختيار ڪيو، جنهن مان اهو واضح ٿئي ٿو ته هنن جو مقصد ڪجهه ٻيو آهي. هو هروڀرو مخالفت براءِ مخالفت واري پاليسي تي عمل پيرا آهن. هنن جي منصوبا بندي بابت اڳتي تفصيل سان ذڪر ڪنداسين، پر هتي رڳو سندن انداز سياست تي ٿا غور ڪريون.

حالانڪه حڪومت پارليامينٽ ۾ هڪ نشست به نه رکندڙ عمران خان سميت محمود خان اچڪزئي، عطاءُ الله مينگل ۽ قاضي حسين احمد سميت 17 اهڙن اڳواڻن کي اجلاس ۾ شرڪت جي خصوصي دعوت ڏني، جيڪي پارليامينٽ جي ٻنهي ايوانن مان ڪنهن هڪ جا به ميمبر ناهن. انهن مان ميان نواز شريف کانسواءِ ڪنهن ٻئي شرڪت نه ڪئي. بلڪه عمران خان آسٽريليا ۾ ليڪچر ڏيڻ جو بهانو ڪري هليو ويو ۽ قاضي حسين احمد پشاور کان ٽرين مارچ شروع ڪري ڇڏيو ته ملڪ ۾ امن امان ٺيڪ ناهي. ان ڪري اهو ٽرين مارچ ڪرڻ ضروري آهي. قاضي حسين احمد جي ٽرين مارچ کي ڪا پذيرائي ناهي ملي ۽ اوهان اڪثر ٽي وي چينلز ۽ اخبارن ۾ ڏٺو هوندو ته سواءِ ٻن ٽن ريلوي اسٽيشنز جي ڪنهن به جاءِ تي کيس موٽ نه ملي آهي.

قاضي حسين احمد جي جماعت اسلامي جي هڪ اڳواڻ تازو هڪ اردو اخبار کي انٽرويو ڏيندي چيو آهي ته، ”پارليامينٽ کي هڪ فوجي کان بريفنگ ڏياري حڪومت اهو تسليم ڪيو آهي ته پارليامينٽ فوج جي ماتحت آهي.“ منور حسين سان منسوب ان بيان تي صرف کلي ئي سگهجي ٿو. جماعت اسلامي صدر مشرف جي 7 سالن ۾ ڪو ٽرين مارچ نه ڪيو پر هاڻي جمهوري حڪومت جي 7 مهينن ۾ کيس ڪيتري تڪليف ٿي آهي، ان جو اندازو سندس ٽرين مارچ مان لڳائي سگهجي ٿو. جنهن جو بنيادي مقصد نه هن ملڪ ۾ مهانگائي، بدامني ۽ بي روزگاري ڄاڻائي آهي پر سندس اصل نيت جو اندازو هن جي ان بيان مان لڳائي سگهجي ٿو، جنهن ۾ هن جلد ملڪ ۾ نئين چونڊ ڪرائڻ جو مطالبو ڪيو آهي.

پاڪستان ۾ هر آمر جو ساٿ ڏيندڙ جماعت اسلامي کي پنهنجي انداز جي سياست جو مڪمل اختيار ۽ حق حاصل آهي پر رڳو ڏسڻو اهو آهي ته هن دفعي سندن چال ڪهڙي آهي. عمران خان به نئين چونڊ جو مطالبو ڪري رهيو آهي ۽ قاضي صاحب به. عمران خان ته خير بعد جي پيداوار آهي پر جماعت اسلامي هن ملڪ جي پراڻي جماعت آهي ۽ سندن ماضي ۾ ڪردار غير جمهوري قوتن جي مدد ڪرڻ ۽ جمهوري قوتن خلاف سرگرم رهڻ وارو رهيو آهي، 80 ۽ 90 جي ڏهاڪي تي نظر وجهبي ته چاهي پيپلز پارٽي جي حڪومت هجي يا نواز شريف جي، حڪومت ٺهڻ جي هميشه ٻن اڍائي سالن کانپوءِ ڌرڻا، احتجاج ۽ جلسا جلوس ڪري انهن کي هٽائڻ لاءِ پاڪستان جي اصل اقتدار ڌڻين لاءِ تبديلي جي راهه هموار ڪرڻ ۾ اهي سر فهرست رهيا آهن. صدر مشرف سان آخر ۾ جماعت ڦٽايو ۽ بظاهر هن خلاف احتجاج به ڪيا پر اهو به سڀني کي ياد آهي ته صدر مشرف جي ايل ايف او کي آئين ۾ شامل ڪرائڻ وارا به ڪي ٻيا نه پر اهي ئي هئا.

اسلام آباد جي سياسي حلقن ۾ اهي سرٻاٽ آهن ته موجوده حڪومت کي، جيترو جلد ممڪن ٿي سگهي گهر ڀيڙو ڪرڻ لاءِ راهه هموار ڪرڻ جي شروعات قاضي حسين احمد صاحب ٽرين مارچ سان شروع ڪئي آهي. هڪ مذهبي شخصيت جنهن جو تعلق جهنگ شهر سان هو .جي قتل کي سال گذري ويا پر سندس پٽ پاران والد جي قاتلن جي گرفتاري بابت اڄڪلهه بيانن ۾ تيزي اچي وئي آهي. اسلام آباد جي ڪجهه چوراهن تي سندن حامين بورڊ لڳائڻ شروع ڪيا آهن ۽ چاڪنگ به شروع ڪئي آهي. رٿيل منصوبي تحت ايندڙ ڪجهه هفتن ۾ ڪالعدم جهادي گروپ سرگرم ٿيڻ وارا آهن ۽ ملڪ ۾ فرقيوارانه فسادن جو به امڪان پيدا ٿي رهيو آهي. ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته ان گيم پلان مطابق ملڪ جي هڪ وڏي سياسي جماعت جي مرڪزي قيادت تحفظات ظاهر ڪيا آهن پر سندن ٻئي درجي واري قيادت جماعت اسلامي سميت ٻين ڌرين سان گڏجي گرينڊ اپوزيشن اتحاد جوڙي ملڪ ۾ نئين چونڊ ڪرائڻ لاءِ دٻاءَ وجهڻ لاءِ پيش پيش آهي.

اڄ پارليامينٽ ۾ وزير اطلاعات شيري رحمان ملڪ جي امن امان واري صورتحال ۽ خاص ڪري دهشتگردي خلاف جنگ واري حڪومتي پاليسي بابت پارليامينٽ کي بريفنگ ڏيندي. حالانڪه اها بريفنگ شاهه محمود قريشي يا گهرو کاتي واري مشير رحمان ملڪ کي ڏيڻ گهرجي ها پر هنن تي شايد وزير اعظم کي اعتماد گهٽ آهي ته متان معاملي کي ”هينڊل“ نه ڪري سگهن. ان بريفنگ کي قاضي حسين احمد وارا ته اڳ ۾ ئي ”فضول“ قرار ڏئي تڪراري بنائي چڪا آهن پر مسلم ليگ (ن) جي ڪجهه ماڻهن به وسان ڪو نه گهٽايو آهي. مسلم ليگ (ن) ٿورو طريقه ڪار مختلف اختيار ڪيو آهي ۽ ان جو اندازو قومي اسيمبلي ۾ اپوزيشن ليڊر چوڌري نثار جي تازو ڪيل پريس ڪانفرنس مان ڪري سگهجي ٿو. سندن اهڙي انداز بابت حڪومت کي ڳڻتيءَ ورتو آهي ته جيڪڏهن مسلم ليگ (ن) پارليامينٽ واري بريفنگ کي ”فضول۾ قرار ڏيئي ڇڏيو ته پوءِ ڇا ٿيندو؟ ڇو ته آءِ ايس آءِ جي نئين سربراهه کان جڏهن سوالن جوابن دوران پاليسي بابت بريفنگ جي فرمائش ٿي، ته هن معاملو حڪومت جي ذميواري قرار ڏئي ڇڏيو. حالانڪه اها سڀني کي خبر آهي ته پاڪستان جي خارجه پاليسي هجي يا داخلي، ان جا جوڙيندڙ ڪير آهن ۽ ان ۾ سول حڪومت جو ڪيترو هٿ هوندو آهي. اڄوڪي سيشن ۾ مسلم ليگ (ن) جي مخالفت ۽ بريفنگ ختم ٿيڻ بعد شدت پسندن خلاف ڪارروائي جاري رکڻ بابت گڏيل ٺهراءَ منظور ڪرڻ لاءِ پيپلز پارٽي ڪوششون ڪري رهي آهي ۽ اهو ئي سبب آهي ته رحمان ملڪ ۽ فاروق نائيڪ لاهور ۽ رائيونڊ جا چڪر هڻي رهيا آهن.

قبائلي علائقا هجن يا لال مسجد، مسلم ليگ (ن) جي پاليسي ان بابت مذهبي جماعتن کان مختلف ناهي رهي ۽ اهو خود مسلم ليگ (ن) لاءِ ٽيسٽ ڪيس آهي ته هو ان ٺهراءَ جو حصو بنجن ٿا يا نه. جيڪڏهن مسلم ليگ (ن) ان انتهائي حساس ۽ اهم معاملي تي حڪومت جو ساٿ نه ڏنو ته ان مان سندن مستقبل جي حڪمت عملي ۽ گيم پلان جو اندازو ٿي ويندو ته اصل ۾ جيڪو ڪجهه ايندڙ ڪجهه هفتن ۾ بدامني، احتجاج ۽ جلسن جلوسن وارو کيل تماشو شروع ٿيڻو آهي، ان ۾ فيصلائتو ڪردار مسلم ليگ (ن) به ادا ڪندي.

هن وقت جنهن نموني دنيا ۾ مالي بحران آهي، خوراڪ ۽ توانائي جا مسئلا آهن، جنهن جا يقينن اثرات پاڪستان تي ٿي رهيا آهن، اهي اڃا وڌيڪ خراب ٿيندا ۽ جيڪڏهن ملڪ جي سياسي ڌرين سياسي بلوغت جو مظاهرو نه ڪيو ته هن ملڪ ۾ وري اهو 90ع جي ڏهاڪي واري سياست موٽي سگهي ٿي. جيڪا ڪنهن به طرح هن ملڪ ۽ جمهوري نظام لاءِ فائديمند نه هوندي. پيپلز پارٽي کي به گهرجي ته اها ذميواري جو مظاهرو ڪري جمهوريت ۽ جمهوري ادارن جي مضبوطي لاءِ پارٽي مفادن کان بالاتر ٿي فيصلا ڪري. مسلم ليگ (ن) کي گڏ کڻي هلڻ لاءِ اهو ضروري آهي ته 17هين ترميم جي خاتمي لاءِ تياري ڪرڻ گهرجي ۽ ائين نه ٿئي ته ٻه دفعا وزير اعظم ٿيڻ تي پابندي واري ڪارڊ کي هو کيسي ۾ رکندا رهجي وڃن ۽ وقت سندن هٿن مان نڪري وڃي. مسلم ليگ (ن) لاءِ اهو ڪو ايڏو وڏو مسئلو شايد اڳتي هلي نه ٿئي، ڇو ته جيڪڏهن کين ٻه ڀاڱي ٽي واري اڪثريت نه به ملي ته به اهي عدليا ذريعي ان جو حل ڪڍي وٺندا.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

آمريڪا جو معاشي بحران ۽ اوباما لاءِ نوان چئلينج




سومر 17 نومبر 2008ع



4- نومبر تي ٿيل آمريڪي صدارتي اليڪشن جي ڪوريج لاءِ مون کي به بي بي سي طرفان آمريڪا وڃڻو پيو ۽ آمريڪا جي الهندي ڪناري تي واقع رياستن ڪيليفورنيا ۽ ايريزونا جي مختلف شهرن ۾ وڃڻ جو اتفاق ٿيو. 50 رياستن ۽ ڪولمبيا ضلعي تي مشتمل ملڪ آمريڪا جي، آبادي واري لحاظ کان وڏي ۾ وڏي رياست ڪيليفورنيا، جنهن جا صدارتي ووٽ 55 آهن، اها شروع کان وٺي ڊيموڪريٽس جي رياست رهي آهي ۽ گذريل 4 صدارتي چونڊن وانگر هن دفعي به ڪيليفورنيا مان ڊيموڪريٽڪ پارٽي جي اميدوار باراڪ اوباما کي اڪثريت حاصل رهي.

پاڪستان ۽ ڪيليفورنيا ۾ اڳ ۾ ته وقت جو فرق 13 ڪلاڪ هو پر پاڪستان پهرين نومبر کان جڏهن وقت هڪ ڪلاڪ پوئتي ڪيو ته اهو فرق گهٽجي 12 ڪلاڪ ٿيو، يعني پاڪستان ۾ صبح جا 8، ته ڪيليفورنيا ۽ ايريزونا ۾ رات جا 8 ٿيند هئا. وقت جي فرق ۽ مصروفيتن سبب آمريڪا مان چاهيندي به ڪاوش لاءِ ڪجهه لکي نه سگهيس ۽ واپسيءَ تي سوچيم ته ان باري ۾ پنهنجي پڙهندڙن سان حال اوربو.

اڄڪلهه سڄي دنيا ۾ معاشي بحران آهي ۽ ان باري ۾ اوهانکي گهڻي ڄاڻ هوندي. هونئن به ميڊيا ۾ واڌاري سبب فاصلا گهٽ ٿيا آهن ۽ پل پل جي خبر دنيا جي هڪ ڇيڙي کان ٻئي ڇيڙي تائين سيڪنڊن ۾ سامهون اچيو وڃي. آمريڪا، جنهن جي آبادي 30 ڪروڙ آهي ۽ هن وقت دنيا جو واحد سپر پاور ملڪ آهي، ان ۾ به ماڻهو خراب معيشت سبب پريشان آهن. رياست ڪيليفورنيا جا ٻه وڏا شهر ته لاس اينجلس ۽ سان فرانسسڪو آهن، پر گاديءَ جو هنڌ سيڪرامينٽو آهي. سيڪرامينٽو ۾ پاڪستان ٺهڻ کان اڳ جي هڪ مسجد آهي، جتي آس پاس جي زندگي پاڪستاني ماحول جهڙي آهي. هن رياست جو گورنر مشهور انگريزي فلمن جو اداڪار آرنالڊ شوارزنگر آهي ۽ سندس تعلق ريپبلڪن پارٽي سان آهي. گورنر ته 4 نومبر جي اليڪشن هارائيندڙ پارٽي ريپبلڪن جو آهي پر عوام جي اڪثريت ڊيموڪريٽس سان آهي.

سيڪرامينٽو جي مختلف علائقن ۾ قائم شاپنگ مالز ۾ وياسين ته مالز خالي خالي لڳا. دوستن ٻڌايو ته عام ڏينهن ۾ شاپنگ مالز جي پارڪنگ ۾ گاڏي بيهارڻ جي جاءِ ناهي ملندي ۽ هاڻي حالت اها آهي ته اڌ کان وڌيڪ پارڪنگ خالي آهي، جنهن مان ماڻهن جي قوت خريد گهٽ ٿيڻ ۽ گهران نه نڪرڻ جي رجحان جو اندازو لڳائي سگهجي پيو. اليڪٽرانڪس جي شين جي هڪ وڏي اسٽور ۾ وياسين ته خريداري ڪرڻ بعد ادائگي لاءِ جيڪي 45 ڪائونٽر ٺهيل هئا، انهن مان رڳو پنج هلي رهيا هئا، يعني 40 ڪائونٽر بنهه خالي هئا ۽ ظاهر آهي ته انهن ماڻهن جي روزگار تي به اثر پيو هوندو ۽ هو بيروزگار ٿيا هوندا. آمريڪي معيشت جي خراب حالت جو ٻيو مثال اهو آهي ته، سيڪرامينٽو ۾ استعمال شده شين جي هڪ وڏي اسٽور تي جڏهن وياسين ته نين شين جي شاپنگ مالز جي ڀيٽ ۾ ان اسٽور تي رش وڌيڪ نظر آئي.

پولنگ واري ڏينهن ايريزونا ۾ هئاسين. ايريزونا جي گاديءَ واري شهر فينڪس ۾ گرمي هئي. هن رياست ۾ وڏو بيابان آهي ۽ پهاڙ به ائين آهن، جو اسلام آباد جي سڪ لهي پئي. اها ريپبلڪن پارٽي جي اميدوار جان مڪين جي آبائي رياست آهي ۽ اوباما کي جان مڪين هن رياست ۾ ڏيڍ لک جي ”ليڊ“ تان هارايو. پر ايترو ضرور ٿيو ته هن دفعي ڊيموڪريٽس کي 2004ع واري چونڊ جي ڀيٽ ۾ ووٽ وڌيڪ مليا. جان مڪين، جيڪو آمريڪي نيوي ۾ پائلٽ رهيو آهي ۽ ويٽنام واري جنگ ۾ جهاز ڪرڻ سبب هن کي ويٽنامي ماڻهن گرفتار ڪري سخت تشدد ڪري حڪومت حوالي ڪيو هو ۽ آمريڪا جي هن جنگي قيدي کي بعد ۾ ڪجهه سالن کانپوءِ آزادي ملي هئي.

ايريزونا ريزارٽ نالي هوٽل ۾ جان مڪين پنهنجي فتح جو جشن ملهائڻ لاءِ جيڪا تقريب منعقد ڪئي هئي، اها 4 نومبر جي رات 8 وڳي، يعني پاڪستان ۾ 5 نومبر جي صبح 8 وڳي اها تقريب فتح جي جشن بدران شڪست جي سوڳ ۾ بدلجي وئي ۽ جان مڪين ٽي وي تي اڻپورا نتيجا ڏسڻ بعد شڪست تسليم ڪندي اوباما کي مبارڪ ڏني هئي. جان مڪين جي شڪست پنهنجي جاءِ تي، پر هن جنهن نموني سرڪاري نتيجا اچڻ کان اڳ عوامي راءِ جو احترام ڪندي هن شڪست تسليم ڪئي، اهو اهڙو انداز هو، جيڪو حقيقي جمهوريت جو عڪاس هو ۽ پاڪستان جهڙن ملڪن ۾ ان جي ته حسرت ئي ڪري سگهجي ٿي.

جڏهن ذڪر نڪتو آهي آمريڪي صدارتي چونڊن جي سرڪاري نتيجن جو، ته اهو ٻڌائيندو هلجي ته 4 نومبر جي چونڊ کي ايترا ڏينهن ٿيا آهن پر اڃان سرڪاري نتيجا سامهون نه آيا آهن ۽ نه ئي اوباما کٽڻ جي باوجود سرڪاري طور تي کٽيل صدر سڏائي سگهي ٿو. آمريڪا جو آئين ۽ چونڊن جي طريقي ڪار بابت قانون به عجيب آهن. 50 رياستن مان 48 رياستن ۾ ”Winner For all“ وارو اصول لاڳو آهي، يعني انهن رياستن ۾ صدارتي چونڊ جي اميدوارن مان جيڪو به عوامي ووٽ وڌيڪ کڻندو ته ان رياست جا سمورا صدارتي ووٽ به ان جا ٿي ويندا. مثال طور ايريزونا، جنهن جا 10 صدارتي ووٽ آهن، ان ۾ جان مڪين 10 لک ووٽ کنيا ۽ اوباما کي ساڍا اٺ لک ووٽ مليا پر صدارتي ووٽ جيڪي 10 آهن، اهي سڀ جا سڀ جان مڪين کڻي ويو. ساڍا 8 لک ووٽ کڻڻ بعد به اوباما کي هڪڙو به صدارتي ووٽ نه مليو. آمريڪا جون ٻه رياستون اهڙيون آهن، جن ۾ اهو قانون ناهي پر انهن ۾ متناسب نمائندگيءَ وارو طريقه ڪار رائج آهي.

باراڪ اوباما آمريڪا جو پهريون ڪاري نسل جو صدر ٿيو آهي ۽ آمريڪا ۾ غلام ٿي آيل آفريقي شهري، جيڪي ساڍا چار سئو سالن تائين برابريءَ جي شهري رتبي لاءِ جدوجهد ڪندا آيا، اها جدوجهد ڪامياب ٿي. تاريخ موجب پهريون دفعو سورهين صديءَ ۾ جڏهن هڪ سامونڊي جهاز خراب ٿيڻ بعد ان جي ڪيپٽن جهاز جا ملازم وڪڻي رقم حاصل ڪري جهاز ٺهرائي واپسي جو بندوبست ڪيو هو ته اهي وڪرو ڪيل غلام ڪاري نسل جا هئا ۽ بعد ۾ آمريڪي غلام خريد ڪندا آڻيندا رهيا.

گورا آمريڪي ايڏا ته نسل پرست ۽ تنگ نظر ماڻهو آهن، جو بمشڪل تقريباً اڌ صدي اڳ هنن مس مس عورتن کي ووٽ جو حق ڏنو ۽ 43 سال اڳ ڪاري نسل جي ماڻهن کي ووٽ جو حق مليو. ڪيترا گورا آمريڪي اڄ به پنهنجي خيالن ۾ نسل پرست آهن ۽ ايترائي جنوني آهن، جيترا شايد پاڪستان جي قبائلي علائقن جا اهي بنياد پرست به نه هجن، جيڪي اڄ به موسيقي ۽ فوٽو ڪڍائڻ کي خراب سمجهندا آهن. پر چوندا آهن ته قدرت ۽ تاريخ جا پنهنجا فيصلا هوندا آهن ۽ اڄ هڪ ڪاري نسل جو شخص آمريڪا جو صدر بڻيو آهي. باراڪ اوباما جي والده، جيڪا 1986ع ۾ هڪ آمريڪي ڪمپني جي ڪنسلٽنٽ طور گجرانوالا ۾ ملازمت ڪري چڪي آهي، اڄ سندس روح کي تسڪين ضرور ٿيندي هوندي، ڇو ته هن کي اوباما جي والد سان شادي کانپوءِ خانداني ۽ دوستن جي نفرت سبب پنهنجي آبائي رياست ڇڏڻي پئي هئي.

اوباما پنهنجي زال، ٻن ڌيئرن ۽ ٻارن لاءِ خريد ڪيل نئين ڪُتي سان گڏ ايندڙ سال وائيٽ هائوس ۾ منتقل ٿيندو. آمريڪي قانون مطابق، 4 نومبر وارين چونڊن ۾ جيڪي صدارتي ووٽ ڏيندڙ يا ”اليڪٽر“ چونڊيا آهن، انهن کي پنهنجي پنهنجي رياست ۾ 15 ڊسمبر تائين گڏجڻو آهي ۽ جڏهن اهي ووٽ ڏيندا ته هر رياست جو گورنر انهن ووٽن بابت سرڪاري طور تي آمريڪي سينٽ، سيڪريٽري اسٽيٽ ڊپارٽمينٽ، نيشنل آرڪائيوز ۽ جنهن رياست جي جنهن ضلعي ۾ اليڪٽر گڏيا ۽ ووٽ ڏنا، ان ضلعي جي جج کي ووٽن جا سرٽيفڪيٽ موڪليندا.

آمريڪي قانون مطابق نيشنل آرڪائيوز وارا 3 جنوري تائين سمورين رياستن مان موڪليل اليڪٽرز جي ووٽن وارا سرٽيفڪيٽ ڪانگريس کي موڪليندا. 6 جنوري تي ڪانگريس ۽ سينيٽ جو اجلاس ٿيندو، جنهن ۾ صدارتي ووٽن جي ڳڻپ ٿيندي ۽ نتيجو پڌرو ٿيندو. نتيجي جي اعلان بعد ٻن هفتن اندر نئون چونڊيل صدر باراڪ اوباما پنهنجي عهدي جو قسم کڻندو ۽ ان لاءِ تاريخ 20 جنوري جي طئي ٿيل آهي. 20 جنوري تي اوباما صدر ٿيندو ۽ جارج ڊبليو بش گهر روانو ٿيندو. ان لحاظ کان عوامي ووٽ ۾ اڪثريت جي باوجود به گهٽ ۾ گهٽ 6 جنوري تائين باراڪ اوباما صدر نٿو سڏرائي سگهي.

آمريڪا جي هن تاريخي اليڪشن بعد چونڊيل صدر باراڪ اوباما لاءِ چئلينج به تاريخي آهن. آمريڪا جي 80 سالن ۾ ڪڏهن به اهڙو معاشي بحران ناهي آيو، جهڙو اڄڪلهه آيل آهي. اهڙي ماحول ۾ اوباما کي اهو واعدو به پورو ڪرڻو آهي، جنهن ۾ هو عوام کي آسرو ڏئي چڪو آهي ته اڍائي لک ڊالر ساليانو ڪمائڻ وارن تي ٽيڪس گهٽ ٿيڻ گهرجي. اڍائي لک ساليانو ڪمائڻ وارن کي ٽيڪس ۾ رعايت ڏيڻ ۽ شهرين کي صحت جون سهولتون ڏيڻ وارن معاملن تي عمل ڪرڻ اوباما لاءِ آمريڪا اندر وڏا چئلينج هوندا، ڇو ته خراب معاشي حالتن ۾ ائين ڪرڻ سندس انتظاميا لاءِ وڌيڪ ڏکيو هوندو، ڇو ته ان تي عمل ڪرڻ سان معاشي صورتحال وڌيڪ ابتڙ به ٿي سگهي ٿي ۽ سندس ڪو به غلط فيصلو هن کي آمريڪا اندر غير مقبول پڻ بنائي سگهي ٿو.

اوباما عراق جنگ جي مخالفت ڪندو رهيو آهي ۽ 16 مهينن ۾ آمريڪي فوج گهرائڻ جو به هو اعلان ڪري چڪو آهي. جيڪڏهن 16 مهينن ۾، يعني اپريل 2010ع تائين جڏهن آمريڪي فوج عراق خالي ڪندي ته سوال اهو آهي ته ڇا آمريڪا جي ٿاڦيل عراقي حڪومت اندروني مزاحمت جي سٽ سهي سگهندي يا عراق ۾ ويڙهاڪ وري سرگرم ٿيندا ۽ عراق وري گهرو جنگ ۾ موڪليو ويندو، جيئن افغانستان ۾ روس جي واپسيءَ بعد ٿيو هو.

ايران جو ايٽمي پروگرام، فلسطيني رياست جي قيام ۽ افغانستان جي صورتحال سان گڏوگڏ روس جي ٻيهر اسرڻ، چين ۽ روس جي گڏجڻ سبب نئين جڙندڙ صورتحال، جنهن ۾ يورپ به هاڻي اکيون ٻوٽي آمريڪا جي پويان هلڻ کان لنوائي پيو، اهڙي ماحول ۾ ڪو به اهڙو فرنٽ ناهي، جتي اوباما لاءِ ڪو وڏو چئلينج ۽ نازڪ صورتحال نه هجي. جيڪڏهن تيزيءَ سان تبديل ٿيندڙ صورتحال ۾ دنيا مان آمريڪا جي ”صوبيداري“ ختم يا گهٽ ٿئي ٿي ته آمريڪا جا نسل پرست گورا اوباما کي آمريڪا جو گوربا چوف قرار ڏئي سگهن ٿا.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

اقوامِ متحده ۽ بينظير ڀٽو جي قتل واري تحقيقات جو سوال!




آچر 28 ڊسمبر 2008ع



محترمه بينظير ڀٽو جي شهادت کي هڪ سال پورو ٿيو آهي، پر ائين پيو لڳي ته اها ڪالهه جي ڳالهه آهي، سندس تقريرون ۽ ٻيا فوٽيجز ڏسي ائين پيو لڳي ته هوءَ اڄ به زنده آهي ۽ سندس قاتلن کي يقينن شرمساري محسوس ٿيندي هوندي. سندس پهرين ورسي جي موقعي تي سخت سيڪيورٽي هوندي به ٽي وي تي جيڪي منظر ڏٺا ائين پيو لڳي ته هزارين ماڻهو کيس ڀيٽا ڏيڻ لاءِ ڳڙهي خدا بخش پهتا ۽ هوءَ پنهنجي والد جيان هڪ سياسي ولي بڻجي وئي آهي، پر افسوس اهو آهي ته هڪ سال گذرڻ باوجود به هن جي قاتلن جو پتو نه پئجي سگهيو آهي ۽ اها ڳالهه اڃا وڌيڪ افسوسناڪ پئي لڳي ته جڏهن سندس پارٽي حڪومت ۾ آهي ۽ ان کي به تقريبن ڏهه مهينا ٿي ويا آهن ۽ هنن ان باري ۾ معاملو اقوام متحده ۾ موڪلي ڄڻ ته پنهنجي ذميواري پوري ڪري ڇڏي آهي. صدر آصف علي زرداري هجي يا وزير اعظم سيد يوسف رضا گيلاني انهن جو اهو چوڻ آهي ته جيڪڏهن سندن حڪومت تحقيقات ڪري ها ته اها اڻ ڌري نه ليکي وڃي ها ۽ تڪراري بڻجي وڃي ها. ان ڳالهه ۾ بظاهر وزن آهي، پر اقوام متحده به ته اڃا ڪجهه ناهي ڪيو ڇو؟

تازو ممبئي حملن کانپوءِ به ته اقوامِ متحده جي سلامتي ڪائونسل جماعت الدعويٰ تي پابندي هڻڻ بابت قرارداد منظور ڪرڻ ۾ دير ئي نه ڪئي پر محترمه جنهن جي شهيد ٿيڻ بعد خود اقوامِ متحده انساني حقن جو ايوارڊ ڏنو، ان جي قتل لاءِ ٽيم جوڙڻ ۾ ڪيٻايو پيو وڃي. گهڻي ڀاڱي سڀني کي ياد هوندو ته جڏهن 17 هين آڪٽوبر تي محترمه ڪراچي پهتي هئي ۽ 17 ۽ 18 هين آڪٽوبر جي وچ واري رات سندس استقبالي جلوس تي حملو ٿيو هو ته اها ئي اقوامِ متحده جي سلامتي ڪائونسل هئي، جنهن ٻئي ڏينهن اجلاس گهرائي حملي جي مذمت ڪندي سڄي دنيا جي ملڪن کي اپيل ڪئي هئي ته ان حملي جي تحقيقات ۾ مدد فراهم ڪئي وڃي، پر پاڪستان جي سيڪيورٽي ادارن نه ڪنهن کان مدد گهري ۽ نه ئي ان جاچ کي ڪنهن انجام تائين پهچايو ويو. ان حملي ۾ سيڪيورٽي جي ڪوتاهين بابت جيڪا خود محترمه نشاندهي ڪئي هئي، ان جي ذميوارن خلاف به اڄ تائين ڪا ڪارروائي ناهي ڪئي وئي. جڏهن 27 هين ڊسمبر تي راولپنڊي ۾ محترمه کي شهيد ڪيو ويو ته ان وقت به اقوامِ متحده جي سلامتي ڪائونسل جو تڪڙ ۾ اجلاس سڏايو ويو هو، پر ان اجلاس ۾ افسوس ظاهر ڪرڻ ۽ دهشتگردن جي مذمت کانسواءِ ٻيو ڪجهه نه طئي ٿي سگهيو هو ۽ ائين پيو لڳي ته ڪنهن طاقت کين ڪو به فيصلو ڪرڻ کان عين وقت تي ڄڻ منع ڪري ڇڏي هجي. ظاهر آهي ته اها طاقت دنيا جي واحد سپر پاور ليکجندڙ ئي ٿي سگهي ٿي، ان تناظر ۾ ڪجهه مبصرن پنهنجا رايا ڏيندي، اهو به چيو هو ته جيڪو ٿيڻو هو، سو ٿي ويو ۽ محترمه جي قتل جي حوالي سان صدر پرويز مشرف جي حڪومت تي ڪو دٻاءُ نه وجهڻ گهرجي، ڇو ته ان سان ئي کين ڪم ڪرڻو آهي، پر اڄڪلهه ان کان هڪ قدم اڳتي وڌي ڪجهه مبصر اهو چئي رهيا آهن ته محترمه ۽ مشرف ۾ عالمي ٽياڪڙي ۾ جيڪي معاملا طئي ٿيا هئا، ان مطابق محترمه کي چونڊن تائين پاڪستان نه اچڻو هو ۽ جڏهن هوءَ آئي ۽ لکين ماڻهن جو استقبالي جلوس ڏٺو ته هن جو اعتماد ۽ يقين آمريڪا يا عالمي قوتن بدران عوامي طاقت تي پختو ٿيو هو. ان ئي اعتماد صدر مشرف ۽ محترمه ۾ ويڇا وڌايا ۽ جڏهن صدر پرويز مشرف پاڻ کان ٻيهر صدر چونڊرائڻ کي يقيني بنائڻ لاءِ 3 نومبر تي ٻيهر ايمرجنسي نافذ ڪري آئين ٽوڙي ججن کي هٽايو هو ته ان معاملي تي محترمه جي جيڪا به مشرف سان مفاهمت هئي، اها ختم ٿي وئي هئي ۽ سندس قتل ان اختلاف جو ئي نتيجو ٿي سگهي ٿو، ان ڳالهه کي هٿي آمريڪا جي ان صحافي پاران لکيل ڪتاب مان به ملي ٿي، جنهن ۾ بار بار محترمه پاران صدر مشرف کان سيڪيورٽي گهرڻ واري معاملي تي صدر مشرف جو اهو جواب هو ته، ”اوهان جي سيڪيورٽي (حفاظت) جو دارومدار مون سان سياسي تعلقات تي آهي.“

اهڙن سڌن ۽ اڻ سڌن ثبوتن مان ڳالهه چٽي پئي آهي، ٿوري همت جي ضرورت آهي ته انهن کي سڌو ڪير ڪري؟ ظاهر آهي ته ان جو نتيجو ائين وري سنڌ کي هڪ ٻئي لاش جي صورت ۾ ملي سگهي ٿو. اهو ايترو آسان ڪم ناهي، ان ۾ ته عالمي قوتن جو عمل دخل آهي، واعدا وعيد ٿيل آهن، پر اها به حقيقت آهي ته جيڪڏهن محترمه جو خون ان جي قاتلن کي ڦٻي ويو ته وقفي وقفي سان لاش سنڌ کي ملندا رهندا ۽ اهو سلسلو ختم نه ٿيندو. محترمه جي پارٽي وارن کي به يقينن ان ڳالهه جو ادراڪ هوندو ۽ جيڪڏهن هو ايترو ڪن جو هن ملڪ ۾ پارليامينٽ ۽ عدليه ۽ ميڊيا جا آزاد ادارا مضبوط ڪن ته اهو هڪ لحاظ کان محترمه جي خون جو پلاند نه به سهي ته ان کان گهٽ نه هوندو. محترمه کي پاڪستان جي نظام قتل ڪيو آهي، اهو نظام جنهن ۾ ڪو به ادارو مضبوط ناهي، سواءِ اسٽيبلشمينٽ جي. اهو ئي سبب آهي ته اهو ادارو سڀني تي حاوي آهي ۽ نتيجي ۾ ٻيو ڪو ادارو مضبوط نٿو ٿي سگهي. محترمه وطن ورڻ کان اڳ جيڪي انٽرويو ڏنا ۽ چارٽر آف ڊيموڪريسي سميت جيڪي به پنهنجي بدترين سياسي مخالف سمجهي ويندڙ مسلم ليگ (ن) سان معاهدا ڪيا، انهن مان اها ڳالهه واضح هئي ته هوءَ هاڻي ميچوئرٽي جي انتها کي پهچي چڪي هئي. کيس احساس ٿي چڪو هو ته پارليامينٽ ۽ عدليه جهڙن ادارن کي مضبوط ڪرڻ کانسواءِ هن نظام مان جان ڇڏائڻ ممڪن ناهي. ٻن پاپولر سياسي ليڊرن کي ڪيئن ۽ ڪير وڙهائيندو رهيو، چارٽر آف ڊيموڪريسي ان جو واضح ثبوت آهي. محترمه جي شهادت کانپوءِ پيپلز پارٽي جي قيادت محترمه جي ان منشور جو نعرو ته هنيو ته اسين نظام بدلائينداسين پر 10 مهينن ۾ جيڪو ڪجهه ٿيو آهي، اهو صرف چهرا بدليا آهن، نه ڪي نظام. اقتدار جا اصل ڌڻي اهو چاهين ٿا ته هن نظام سان ڪير به ڇيڙ ڇاڙ نه ڪري بس پنهنجو وارو هرڪو وٺندو رهي. سياسي مصلحت سبب نظام بدلائڻ لاءِ بينظير ڀٽو جي ڏنل روڊ ميپ يعني چارٽر آف ڊيموڪريسي تي عمل ۾ دير سان هن حڪومت کي ٻه نقصان ٿيندا. هڪ ته ڏينهون ڏينهن غير مقبول ٿيڻ ڪري ڪمزور ٿيندي ۽ ٻيو ته ان تي سياسي ڌرين جو ڀروسو ٽٽندو ويندو. ڀروسو ته خير هاڻي به ڪافي ڪمزور ٿيو آهي پر ان کان اڳ جو پاڻي پلين هيٺان وهي، حڪومت کي گهرجي ته هو پنهنجي ساک برقرار ۽ بحال ڪرڻ لاءِ فوري طور تي مسلم ليگ (ن) سان گڏجي سترهين ترميم ختم ڪرڻ سان گڏوگڏ چارٽر آف ڊيموڪريسي تي عمل ڪري پارليامينٽ ۽ عدليه کي مضبوط ڪرڻ جو بنياد رکي ۽ اهو ڪجهه ڪرڻ جي ڏوهه ۾ جيڪڏهن ڪجهه ٿيو به ته گهٽ ۾ گهٽ سياسي ڌريون متحد هونديون ۽ مداخلت ڪندڙن جو گڏجي مقابلو ڪري سگهنديون، سياسي فضا خراب ڪرڻ ۽ پنهنجي لاءِ دشمني وڌائڻ لاءِ ڪنهن گورنر يا ڪنهن جج جو دفاع نه ڪرڻ گهرجي، اها ڪا وڏي قيمت ناهي.

اقتداري ايوانن ۾ سازشون شروع ٿي چڪيون آهن ۽ انهن عناصرن جي ته اها خواهش آهي ته هي معاملو مارچ ۾ سينيٽ جي اليڪشن کان اڳ ئي هڪ ڀرڪجي، ڇو ته افغانستان ۽ ڀارت بابت پاليسين ۾ حڪمرانن ۽ اصل مالڪن جي سوچ ۾ جيڪو فرق آهي، ان جي سزا لاءِ سانباها ٿي رهيا آهن ۽ چارج شيٽ به تيار ٿي رهي آهي. اها بدقسمتي آهي جو اقتدار ۾ اچڻ کان پوءِ سوچ ۽ خواهش بدلجي ويندي آهي ۽ هر ڪو پنهنجا ماڻهو عدليه ۽ ٻين ادارن ۾ رکندو آهي. اقتداري ايوانن ۾ ٿيندڙ سازشن کان حڪمران به يقينن باخبر هوندا پر انهن کي روڪڻ لاءِ جيڪا حڪمت عملي حڪمرانن جوڙي آهي، اها بظاهر ٺيڪ ناهي ۽ جيڪڏهن جلد اک نه پٽيائون ۽ فوري طور تي درست قدم نه کنيائون ته اقتدار جو ڪارپٽ کسڪڻ ۾ ڪا گهڻي دير به ڪو نه ٿيندي. خود پيپلز پارٽي جا سرڪرده ماڻهو ان باري ۾ پريشان آهن، پر هرڪو پنهنجي نوڪري بچائڻ جي چڪر ۾ چپ آهي ۽ متعلقه فورم تي ڪير به ان باري ۾ ڪڇڻ لاءِ تيار ناهي. تازو ڪجهه دوستن سان ڪچهري ٿي ته هو ان حد تائين به چئي رهيا هئا ته جيترو مينڊيٽ محترمه جي شهادت کانپوءِ پارٽي کي مليو آهي، اهڙو شايد وري ڪڏهن به پارٽي کي نه ملي سگهي ۽ ايتري مينڊيٽ جي باوجود جهڙي نموني حڪومتي معاملا هلن ٿا، اهي هلندا رهيا ته پوءِ پيپلز پارٽي جي بقاءَ جو سوال به پيدا ٿي سگهي ٿو. پيپلز پارٽي جي ڪيترن ئي ڪارڪنن کي به اها شڪايت آهي ته حڪومت ۾ کين ٻيو ته ٺهيو پر عزت به نٿي ملي ۽ جيڪڏهن ان جو تدارڪ نه ٿيو ته سنڌي ماڻهن جي واحد وفاقي نمائنده جماعت جي ساک کي نقصان رسي سگهي ٿو.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

ڀارت، اجمل قصاب ۽ محمود دراني جي مخفي ميلاپ جي ڪهاڻي!







آچر 11 جنوري 2009ع



گذريل ڏيڍ مهيني کان خوف ۽ دهشت جي سوناميءَ ۾ وڪوڙيل ڀڪشوئن، گوتم ٻڌ ۽ صوفين جي سرزمين (برصغير) نئين سال جي شروعات ٿيندي ئي هڪ نئين ٽڪراءَ طرف وڌندي نظر اچي رهي آهي. ٻه چار ڏينهن پاڪستاني حڪومت پاران 26 نومبر تي ٿيل ممبئي سانحي جي اڪيلي زنده بچي ويل ۽ ڀارتي اختيارين جي تحويل ۾ موجود اجمل قصاب جي پاڪستاني شهريت جي تصديق کانپوءِ اهو روايتي ۽ ملڪي مفادن وارو نٽ نٽاءُ پنهنجو دم ٽوڙي چڪو آهي، جنهن مٿان گذريل ڏيڍ مهيني کان دانسته يا نادانسته پرديداري ٿي رهي هئي ۽ هاڻي يقيني طرح سان ڀارت پاران پاڪستان مٿان اهو دٻاءُ پڻ ڊبل ٿيندو ته باقي انهيءَ حادثي ۾ مارجي ويل دهشت پسندن بابت به پاڪستاني شهريت واري تصديق جي هڪ هڪاڻي ضرور ٿيڻ گهرجي. نه صرف ايترو پر اهو ڀارتي مطالبو پڻ تقويت پڪڙيندو ته اهڙين دهشت پسند قوتن پوءِ اهي کڻي غير رياستي ئي هجن، انهن خلاف پاڪستاني حڪومت ۽ رياست ڀرپور ڪارروائي پڻ ڪري. ان حوالي سان پاڪستاني حڪومت هن وقت تائين اقوام متحده جي قرارداد ۽ ڀارتي حڪومت جي شروعاتي موقف ۽ جنگي جذبي جي ٽوڙ طور ڪنهن حد تائين جماعت الدعويٰ ۽ هڪ اڌ ٻين تنظيمن مٿان ڪارروائي پڻ ڪئي آهي، پر عالمي برادري بشمول آمريڪي ۽ ڀارتي واسطيدار اختياريون پنهنجي ان موقف تي اڃا به بضد رهندي وڌيڪ سخت ٿيندي نظر اچي رهيون آهن. ڇاڪاڻ ته ممبئي ڌماڪا فقط جهادي يا مقامي جنوني قوتن جي ڪارستانيءَ کان وڌيڪ هڪ اهڙي نئين عالمي دهشت خلاف آمريڪي جنگ ڏانهن ڀارتي حڪومت کي ڌڪڻ کان وٺي ڀارتي رياست جي وڌندڙ عالمي طاقت مٿان پڻ جنگ تصور ٿي سگهن ٿيون، جيڪو ڀارت خاموشيءَ سان سٺ واري ڏهاڪي واري چين جيان حاصل ته ڪري رهيو هو، پر آمريڪي دهشت خلاف عالمي جنگ ۾ مسلم دنيا سان پڻ ڪنهن ٽڪراءُ ۾ نه هو ۽ ڀارت پاران اها ٻٽي حڪمت عمليءَ ئي هڪڙي خيال موجب ممبئي ڌماڪن جي صورت ۾ حملي هيٺ آئي آهي.

حالانڪه نومبر جي آخري هفتي ۾ ٿيل ممبئي سانحي کان فورن پوءِ اها پاڪ-ڀارت تعلقات جي روايتن جي ابتڙ هو ته ڀارت روايتي طرح سان پاڪستاني ڳجهن ادارن مٿان سڌو الزام نه مڙهيو پر ڀارتي ميڊيا جنگي ۽ لساني جنون ۾ پاڪستاني ميڊيا جي جهادين کان ٻه هٿ اڳتي نڪتي، ان کان پوءِ آهستي آهستي ڀارتي حڪومت پنهنجو موقف جوڙڻ لڳي. هنن جو اثر هن وقت کلي طرح سان نظر اچي رهيو آهي. جيتوڻيڪ پاڪستاني حڪومت هن وقت تائين سفارتي ۽ سياسي لحاظ کان ٺيڪ پتا کيڏيا آهن ته ان واقعي ۾ ”غير رياستي“ عنصر وغيره ملوث ٿي سگهن ٿا، پر هنن پاران به ڪيترائي قدم تڪڙ ۽ بعد ۾ پوئين پير هٽڻ جي صورت ۾ کنيا ويا آهن. شروعات ۾ ڀارت ڏانهن تحقيقات لاءِ آءِ ايس آءِ جي ڊائريڪٽر جنرل کي موڪلڻ ۽ پوئتي هٽڻ، بعد ۾ صدر مملڪت کي ڀارتي پرڏيهي آفيس مان مبينا طور ڌمڪي آميز ٽيليفون اچڻ ۽ ان ڳالهه مٿان ڍڪ وجهڻ ۽ ان کان به وڌيڪ ڀارتي جهازن جي پاڪستاني حدن مٿان ڪنهن ٽيسٽ ڪيس جيان هوابازي ۽ هتي حڪومت پاران اها هڪ ٽيڪنيڪل يعني فني غلطي مڃڻ ۽ ان جو دفاع ڪرڻ، حڪومت جي پنهنجي ئي صفن ۾ ڪمزوريءَ جي علامت تصور ڪيون ويون آهن، ورنه جنهن طرح سان صدر صاحب ۽ حڪومت آمريڪا ۽ مغربي حڪومت کي اهو بانور ڪرائڻ ۾ ڪامياب ويا آهن ته ڀارت سان پنگي جي صورت ۾ کين مغربي يعني افغانستان واري سرحد تان فوجون هٽائي، مشرقي يعني ڀارت واري سرحد تي مامور ڪرڻيون پونديون، تنهن ڀارتي اسٽيبلشمينٽ ۾ ٿرٿلو مچايو هو ۽ بالآخر ڀارت پنهنجي موقف تان ٽڙندي ۽ هٽندي نظر آيو هو. پر اجمل قصاب واري قصي ۽ سندس شهريت جي تصديق ۽ باقي معاملي کي لئه مٽي ڪرڻ وارين ڪوششن ۾ مجموعي طور تي ڪمزور ڀارتي موقف هڪ دفعو ٻيهر تقويت پڪڙڻ لڳو آهي، جنهن کي ساڳئي چابڪدستيءَ سان ڪنٽرول ڪرڻ گهرجي. ان جي ابتڙ ٿيو اهو آهي ته اجمل قصاب واري قصي کي قبوليت پهچائڻ واري شخص ۽ وزير اعظم جي قومي سلامتي بابت صلاحڪار جنرل (ر) محمود علي درانيءَ کي پنهنجي عهدي جي موجوده پوزيشن کان منطقي انجام تي پهچائيندي فارغ ڪيو ويو آهي. جنرل دراني هونئن ته پنهنجي آمريڪا نوازي ۽ تعلقاتن ۾ پنهنجو مٽ پاڻ رهيو آهي پر هن کي هن وقت ائين بيٺي پير فارغ ڪرڻ حڪومت جي ڪارڪردگي ۽ ڪار گذارين بابت دنيا ۽ خاص طور تي ڀارت ۽ آمريڪا وٽ ڪو چڱو تاثر نه ڇڏيو آهي. جنرل دراني جيڪڏهن اهو انڪشاف نما اعتراف ڪيو هو ته اجمل قصاب پاڪستاني آهي ته انهيءَ ۾ ڪهڙو عجب آهي؟

سورنهن ڪروڙ ماڻهن واري ملڪ ۾ جيڪڏهن اهڙو ڪو ماڻهو يا ٽولو ممبئي ڌماڪا ۽ سانحو ڪري سگهي ٿو ته پاڪستاني حڪومت کي ته پنهنجو ڪيس اڃا به وڌيڪ جارحاڻي طريقي سان وڙهڻ گهرجي ها. گذريل سال ميرئٽ هوٽل وارو سانحو ۽ ان کان به اڳ محترمه جي شهادت وارو حادثو، اڃا به وڌيڪ گذريل پنجن ڇهن سالن کان ملڪ اندر انتهاپسندي ۽ دهشت پسنديءَ جي نالي ۾ پاڪستان خودڪش بمبارن جو جيڪڏهن هن وقت شڪار آهي، تنهن جو ڀارت ته تصور به نٿو ڪري سگهي! جيڪڏهن اڄ ڀارت پنهنجي عالمي پاور واري ريس ۾ ڪجهه عرصي لاءِ بيهندي اهو سوچي ٿو ته سندن واپار، تجارت، سياحت، معيشت ۽ سڀ کان وڌيڪ دفاع محفوظ نه آهي ته سندس پاڙيسري (پاڪستان) سالن کان ان خونخوار شڪنجي ۾ وڪوڙيل آهي. ان ڪري هو هڪٻئي بجاءِ پنهنجي ان دشمن خلاف جيڪڏهن متحد ٿيڻ کي ترجيح ڏين ته برِصغير جو ڀلو ٿي سگهي ٿو، باقي جيستائين جنرل دراني واري معاملي جو تعلق آهي ته هن پاران منتخب ڪيل ٽائيم يقينن ٺيڪ نه هو، پر هن بلآخر ائين ڇو ڪيو ته ان جي جواب لاءِ ضروري آهي ته هن جي ذاتي پروفائيل مٿان هڪ نظر ڦيرجي.

پختونخواهه پرڳڻي جي ايبٽ آباد ضلعي ۾ 1941ع ۾ جنم وٺندڙ جنرل محمود علي دراني پڻ دراني قبيلي جو هڪ فرد آهي، جنهن کي وڌيڪ تعارف جي ضرورت نه آهي. 1961ع ۾ پاڪستان ملٽري اڪيڊمي ڪاڪول مان پنهنجي فوجي ڪيريئر جي ڊگري وٺڻ کانپوءِ هو هميشه ڪمانڊ ۽ ڪنٽرول وارين پوسٽن تي فائز رهيو آهي. هن جي ڪيريئر جي اصل شروعات هڪڙي مروج خيال موجب 1977ع کان 1982ع تائين ٿي، جڏهن هو ضياءُ الحق جي زماني ۾ پاڪستان جو آمريڪا ۾ دفاعي ۽ فوجي اتاشي هو ۽ بعد ۾ هو ان ئي ضياءُ الحق جو 1986ع تائين ملٽري سيڪريٽري پڻ رهيو. ان عرصي دوران ئي هن جا آمريڪي اختيارين ۽ خفيه ادارن سان رابطا پڻ هموار ٿيندي ٻڌڻ ۾ اچن ٿا، جن جي بازگشت هن جي نالي ۽ ڪردار سان هميشه منسوب رهي آهي، ان ڪري اها ڳالهه به عالمِ آشڪار آهي ته جنرل ضياءُالحق جو ملٽري سيڪريٽري رهڻ وارو جنرل دراني ان ئي جنرل ضيا الحق جو سر کڻڻ واري سازش ۾ به الزامن هيٺ ائين رهندو آيو آهي، ڇاڪاڻ ته 17 آگسٽ 1988ع تي جنهن فوجي جهاز C–130 ۾ بهاولپور ايئرپورٽ کان اڏندي ئي ڪنهن شاعر جي بقول ضياءُ الحق جو ”ٽو لو ئي بم گولو“ ٿي ويو هو، تنهن وقت هو ان ئي جنرل دراني جي دعوت تي ملتان جي پهرئين آرمڊ ڊويزن جي ڪور ڪمانڊر جي حيثيت ۾ آيو ته هو، پر آخر وقت تائين ضياءُالحق اها دعوت قبولڻ کان انڪاري هو ۽ بالآخر آمريڪي سفير کي ساڻ ڪري جنرل ضياءُالحق سندس دعوت تي بهاولپور واري بيابان ۾ ٽئنڪن جي ايڪسرسائيز ڏسڻ ته زنده سلامت آيو هو، پر اسلام آباد سندس لاش چند بيجن ۽ ڏندن جي ٽڪرن کان وڌيڪ نه آيو هو. بعد ۾ اعجاز الحق هن مٿان اخباري بيانن ۽ وضاحتن ۾ الزام پڻ مڙهيندو رهيو آهي ۽ هو اهو سڀ ڪجهه مڃڻ کان انڪاري پڻ رهندو آيو آهي.

سندس تازي وزير اعظم جي قومي سلامتيءَ واري صلاحڪار طور برطرفيءَ مٿان آمريڪا ۽ ڀارت نوازيءَ وارن الزامن کانپوءِ اعجاز الحق هڪ دفعو ٻيهر هن مٿان کليل ڪيس هلائڻ جو مطالبو پڻ ڪيو هو، پر اها اعجاز الحق کي به پڪ آهي ته سندس پيءُ جي ڪيس وارو فائيل هميشه بند ٿي چڪو آهي. بهرحال انهن الزامن جي تناظر ۾ جنرل درانيءَ جي ڪيريئر جو سفر هڪ دفعو ٻيهر ان وقت ٻڌندي آيو ۽ تڪراري پڻ رهيو، جڏهن هن 2001ع کان 2004ع تائين لنڊن ۾ واقع انتهائي باوثوق عالمي دفاعي ۽ حڪمت عمليءَ واري ٿنڪ ٽينڪ ”انٽرنيشنل انسٽيٽيوٽ فار اسٽريٽجڪ اسٽڊيز“ ۾ صلاحڪار طور مقرر ٿيو.

ان ئي عرصي دوران رپورٽن موجب هو پاڪ-ڀارت امن ڳالهين ۽ بعد ۾ اقوامِ متحده جي پرپٺ آشيرواد سان افغان مسئلي جي حل لاءِ آمريڪا، روس ۽ ايران سان پڻ غير رسمي دفاعي ۽ حڪمتِ عمليءَ وارين ڪوششن ۾ سرگرم رهيو. ان ڪري ئي جون 2007ع ۾ جڏهن جنرل مشرف ملڪ اندر وڪيلن ۽ سول سوسائٽي جي تحريڪ جي عتاب کانپوءِ سياسي ڏيوالپڻي جو پڻ شڪار ٿيو ته هن پنهنجي ٽيم ۾ تبديلين جو فيصلو ڪندي پنهنجي فوجي ڪيريئر جي سينيئر ۽ فوج ۾ فڪري ۽ علمي ذهانت رکڻ واري شخص طور تصور ڪئي ويندڙ جنرل جهانگير ڪرامت کي آمريڪا مان پاڪستان جو سفير هٽائيندي جنرل درانيءَ کي اتي مقرر ڪيو. آمريڪا اندر جنرل طور دراني پاڪستان جو ٽيون سفير هو، ڇاڪاڻ ته جهانگير ڪرامت کان به اڳ ضياءُ الحق واري دور ۾ جنرل اعجاز رحيم آمريڪا ۾ رونالڊ ريگن واري صدارت جي وڏي عرصي تائين اتي سفير طور مقيم رهيو هو. ان پسمنظر ۾ اهو پڻ انتهائي حيرتناڪ هو ته اهڙي سڃاڻپ ۽تعلقات رکڻ وارو جنرل دراني موجوده حڪومت جي قائم ٿيڻ جي هڪ مهيني کانپوءِ گيلاني صاحب جي ڪابينا ۾ آمريڪا مان سڌو اچي قومي سلامتي واري صلاحڪار جي حيثيت ۾ لينڊ ڪيو هو. اتي ئي آمريڪي ادارن ۽ اختيارين کي ويجهو تصور ڪيو ويندڙ ۽ هڪ ئي وقت محترمه ۽ ميان صاحب سان پوئين حڪومتن ۾ صلاحڪار طور ڪم ڪندڙ حسين حقاني کي آمريڪا جي سفير طور مقرر ڪيو ويو هو. خبر ناهي ته اها حسين حقانيءَ جي ڪارستاني آهي يا نه، ته جيئن هيءُ جنرل درانيءَ کي آمريڪي سفير طور هٽرائڻ کانپوءِ پنهنجو پاڻ کي متبادل طور مڃرائڻ ۾ ڪامياب ويو هو، تيئن هڪ دفعو ٻيهر هو ئي کيس هڪ ٻيو ”جهٽڪو“ ڏيڻ ۾ ڪامياب ويو آهي، پر اها هڪ پڌري پٽ حقيقت آهي ته جنرل دراني محترمه جي ئي چوائس ٻڌايو وڃي ٿو ۽ سندس تازي ملڪ اندر مقرريءَ جو به واعدو هن ئي پاران ساڻس ڪيل هو ۽ هو (جنرل دراني) هڪڙي خيال موجب صدر مملڪت آصف علي زرداريءَ سان ان ئي ويجهڙائپ ۽ ربط واري مساوات ۾ نه هو، جنهن ۾ هن سان هن وقت حسين حقاني آهي. ان حوالي سان حيرتناڪ ڳالهه اها به آهي ته حسين حقاني به محترمه جي ئي چوائس هو، پر بعد ۾ هن پنهنجي سوچ ۽ نظريات ۾ ممڪن آهي ته گهربل تبديليون آنديون هجن، جنهن ڪري هو محترمه کانپوءِ واري ماحول ۾ نه صرف فٽ آهي، پر وڌيڪ محتاط ۽ پراميد پڻ آهي. هڪ وڏي عرصي تائين آمريڪي يونيورسٽين ۾ پڙهائڻ ۽ اتي ٿنڪ ٽينڪس ۾ سرڪرده ڪردار ادا ڪرڻ وارو حسين حقاني هجي يا فوجي ۽ سفارتي سرگرمين ۾ آمريڪي/برطانوي ادارن سان ويجهڙائپ ۾ رهڻ وارو جنرل محمود دراني، هو ٻئي آمريڪا نواز سمجهيا وڃن ٿا، جو هو انهن جو محتاط دفاع پڻ ڪن ٿا. جيئن هن ملڪ ۾ ٻين انيڪ اهم حڪومتي رياستي حاضر سروس، رٽائرڊ فوجي ۽ سولين آفيسرن، دانشورن، صحافين مٿان آمريڪا نوازيءَ جي ڇاپ لڳل آهي ۽ هو هر حڪومت ۽ انتظاميا اندر سدا حيات ڪردارن جيان جيئندا رهن ٿا. ان ڪري اڄ جڏهن جنرل درانيءَ جي رخصتي ٿي آهي ته سڀاڻي وري ڪنهن ٻئي اهڙي ڪردار جي مقرري ممڪن ٿي ويندي ۽ اهو سلسلو هن رياست جي تقدير ۾ بااختيار ٿيڻ تائين جاري رهندو.

پر ان في الوقت گيم ۾ اهم ڳالهه اها آهي ته جنهن طرح سان وزير اعظم اهڙي ڪنهن هڪ ڪردار جا بيٺي پير پر ڪٽيا آهن، سو يقينن هڪ بهتر عمل ۽ روايت ته آهي پر اڃا به بهتر پاليسي اها ٿيندي ته اهڙي عهدي کي يا ته هميشه لاءِ ختم ڪيو وڃي، ڇاڪاڻ ته هڪ وڏي ڪابينا جي موجودگيءَ ۾ اهڙي ڪنهن ”مهمان ڪردار“ جي مقرري نه صرف انيڪ سوال پيدا ڪري ٿي پر ان جو آئين ۾ پڻ ڪو واضح تصور به نه آهي، نه ئي ملڪ جي روايتي ”ڪابينائن واري ڪاڄ ۾ اهڙي ڪنهن ”ڪانڍيءَ“ جي گنجائش رهي آهي، پر جيڪڏهن عالمي (آمريڪي) طاقتن جي اصرار ۽ بضد رهڻ کانپوءِ ان عهدي کان ٽارو ڪرڻ جو ڪو چارو نه آهي ته پوءِ يقينن ڪنهن قابل ڀروسي ۽ معتبر پر شرطيه غير تڪراري شخصيت کي ان عهدي تي براجمان ڪرڻ گهرجي، حالانڪه اهڙي ڪا شرطيه قابليت هن وقت ملڪ ۾ اڻلڀ ضرور آهي، پر ناپيد هرگز نه آهي.

sikandarhullio@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

ڇا سنڌ کي نئين پارٽيءَ جي ضرورت ناهي؟







اڱارو 20 جنوري 2009ع

جان جان هئي جيئري ورچي نه ويٺي،

وڃي ڀونءِ پيٺي ساريندي کي سڄڻين!

ڀٽائي جي هونئن ته سڄي شاعري لازوال آهي، پر سندس هي شعر سائين جي ايم سيد کي پنهنجي 91 سال 3 مهينن ۽ 8 ڏينهن واري حياتي ۾ تمام گهڻو وڻندو هو، ۽ شايد اهو ئي سبب آهي جو سنڌو ڪناري سن شهر ۾ 14 سالن کان مدفون سيد جي سفيد سنگِ مرمر سان جوڙيل قبر تي سونهري لفظن ۾ لکرايو ويو آهي. سائين جي ايم سيد جي شخصيت ۽ سياست سان اختلاف پنهنجي جاءِ تي، پر اها ڳالهه هن جا مخالف به مڃين ٿا ته سيد جا سنڌ تي ٻه وڏا احسان آهن. هڪ ته هن ڀٽائي کي سنڌ جي قومي ۽ انقلابي شاعر طور متعارف ڪرايو ۽ پاڻ کي روايتي پير واري شناخت کان بچايو. ٻيو ته هن سنڌي ماڻهن کي قومي شعور ڏنو ته ذات پات، رنگ نسل دين ڌرم کان سنڌيت مٿانهين آهي. هن جي ان منطقي دليل ۾ ڪافي وزن آهي ته اسين 5 هزار سالن کان سنڌي آهيون، چوڏهن سئو سالن کان مسلمان ۽ 62 سالن کان پاڪستاني. ڪافي سالن کان پوءِ سيد جي سالگرهه رسمي انداز کان هٽي ڪري هن سال سندس پونئيرن چڱي نموني ملهائي. سن ۾ جيئي سنڌي قومي محاذ (بشير خان قريشي ۽ ڊاڪٽر صفدر سرڪي) جسقم (عبدالواحد آريسر) ۽ سنڌ يونائيٽيڊ پارٽي (سيد جلال محمود شاهه) وارن عليحده عليحده جلسا ڪيا ۽ سيد کي خراج پيش ڪيو.

ميڊيا رپورٽس مطابق سڀ کان وڏو ميڙ جسقم (بشير خان ۽ صفدر سرڪي) وارن جو هو ۽ خبرون ٻڌڻ ۽ ڏسڻ بعد مون کي ڪئين سال اڳ پشاور ۾ باچا خان جي ورسي جي موقعي تي جنهن ۾ خان عبدالولي خان به هو، ان ۾ محمود خان اچڪزئي جو اهو جملو ياد آيو ته، ”باچا خان جي ملڪيت جا وارث ته ان جي رت جا رشتيدار ۽ پونئير ٿي سگهن ٿا، پر هن جي فڪر ۽ فلسفي جا وارث اسان به آهيون.“ ڪافي عرصي کان ان ڳالهه تي سوچيندو آهيان ته سائين جي ايم سيد ته هڪ ئي هو، سندس سوچ، لوچ، سياست، نظريو به هڪ ئي هو پر ان جا سياسي پيروڪار هڪ ڇو نه ٿي سگهيا؟ سائين جي ايم سيد جا پوئلڳ 2 درجن کن ننڍن ننڍن گروهن ۾ جدا جدا پارٽين ۾ ڇو ورهائجي ويا ۽ هنن جي گڏ ٿيڻ ۾ آخر رڪاوٽ ڪهڙي آهي؟ ان سوال تي ڏيهه توڙي پرڏيهه ۾ سنڌ واسين سان بحث ٿيندو رهيو ته ان جواب اهو پئي آيو ته اسٽيبلشمينٽ گڏ ٿيڻ نٿي ڏئي ۽ هنن هٿ وٺي ”جيئي سنڌ“ جي قوت کي ورهائي رکيو آهي. ٺيڪ آهي، ان ڳالهه کان انڪار نٿو ڪري سگهجي پر منهنجو زور ان ڳالهه تي رهيو آهي ته ڇا ايترن ليڊرن مان ڪو به ناهي، جيڪو ان معاملي کي سمجهي ۽ ڇڙوڇڙ ٿيل قوت کي متحد ڪري. منهنجي نظر ۾ ان ڳالهه ۾ سڀ کان وڏي رڪاوٽ اسان جي ذاتي انا، لالچ، خوف ۽ ساڙ آهي، جنهن ڪري اهو ممڪن نه ٿي سگهيو آهي. (منهنجي راءِ سان هر ڪنهن کي اختلاف ڪرڻ جو حق آهي). سنڌ جي ان قوت جي ڇڙوڇڙ هجڻ جو فائدو ڪنهن کي ٿيو آهي؟ يقينن سنڌ مخالفن کي ٿيو آهي ۽ نقصان سنڌي ماڻهن، سنڌي سماج، سنڌ جي تعليم، تهذيب، ثقافت مطلب ته هر شعبي کي ٿيو آهي ۽ ان جا ذميوار به اسين سڀ آهيون. اڄ واري سنڌ جيڪا وري ذات پات، برادرين ۽ مذهب جي بنياد تي تقسيم ٿيل ٿي ڏسجي، تعليم سميت سمورا ادارا تباهه آهن. سنڌ جي وسيلن تي مالڪي ڪنهن ٻئي جي آهي. ملڪ جي ڪاروهنوار ۾ وڏو مالي حصو ڏيندڙ سنڌ جيڪڏهن مقروض آهي، بک، بدحالي، بيروزگاري ۽ ان کان به وڌيڪ خطرناڪ بدامني جو شڪار آهي ته ان جا ذميوار به اسين سڀ آهيون ۽ خاص ڪري 2 درجن جي لڳ ڀڳ گروهن جا ليڊر.

اهڙي صورتحال ۾ سڀ کان وڌيڪ اهم سوال اهو آهي ته ٿيڻ ڇا گهرجي؟ پنهنجي پندرنهن سالن جي اسلام آباد واري صحافتي مشاهدي موجب راءِ اها آهي ته سنڌ کي نئين قيادت جي ضرورت آهي ۽ هڪ قومي پارٽي جي ضرورت آهي. گذريل ٽن کان چئن ڏهاڪن ۾ سنڌ جي سياسي نمائندگي ڪئي آهي، پيپلز پارٽي ۽ متحده قومي موومينٽ. ظاهر آهي ته هنن جي ترجيح ۽ ايجنڊا پنهنجي رهي آهي. پيپلز پارٽي ۽ ايم ڪيو ايم پارلياماني سياست ڪري رهيون آهن ۽ ٻيو ڪو اهڙو فورم نه هجڻ ڪري سنڌي ماڻهن وٽ پاڪستان يا سنڌ سطح ئي ڪو فورم ناهي. سنڌ جي سياست ڪرڻ واريون ڌريون جيڪي مختلف ڌڙن ۽ گروهن ۾ ورهايل آهن، انهن کي ”سنڌ“ خاطر متحده ٿيڻ گهرجي ۽ متبادل فورم فراهم ڪرڻ گهرجي ته مان سمجهان ٿو سنڌي ماڻهو انهن کي مايوس نه ڪندو. عوامي نيشنل پارٽي هجي يا بلوچستان نيشنل پارٽي، انهن به جڏهن ملڪي يا صوبائي سطح تي پارلياماني سياست جو رستو اختيار ڪيو ته هڪ ڏهاڪي يا ٻن ڏهاڪن جي سياسي عمل بعد کين مڃتا ملي. هنن جماعتن جي قيادت ۽ چونڊيل نمائندا پنهنجي پنهنجي صوبي سان سچا هئڻ جو جڏهن ثبوت ڏئي چڪا، پنهنجي عمل ۽ ڪردار ذريعي ته هاڻي به انهن کي ماڻهو پنهنجو ڪن ٿا. جيئي سنڌ هڪ وڏو فورم آهي، هيٺين سطح تائين نيٽ ورڪ آهي، تنظيم آهي. اهي سڀ گڏجي پنهنجي حڪمتِ عملي تبديل ڪن ۽ غير پارلياماني سياست واري حڪمتِ عملي تبديل ڪري پارلياماني سياست جي واٽ وٺن ته ڪجهه سالن ۾ هيءَ جماعت سنڌ ۾ سنڌي ماڻهن لاءِ متبادل فورم ٿي سگهي ٿي. هونئن به گذريل 30–35 سالن جي تجربي مان جيڪڏهن ڏسجي ته جيئي سنڌ جي سياست اهڙي آهي، جيڪا سدائين مارڪٽ هيٺ رهي آهي، ته پوءِ آخر سنڌي ماڻهو هن سان ڇو گڏجي هلن؟ دنيا ۾ مختلف تنظيمون ۽ تحريڪون حالتن، وقت ۽ صورتحال مطابق پاليسي تبديل ڪنديون رهيون آهن ته آخر جيئي سنڌ ڇو نٿي ڪري سگهي؟ جيئي سنڌ جي سمورن گروهن کي سوچڻ گهرجي ته آخر ڪهڙو سبب آهي جو هنن جا ڪارڪن 70 کان 80 فيصد 18 کان 20 سالن جا آهن، جذباتي سوچ ۽ تعليمي ادارن مان فراغت بعد جڏهن هو عملي زندگي ۾ اچن ٿا، شادي ڪن ٿا ته نوڪري ملي ٿي ته اهي گهڻي ڀاڱي غير سرگرم ٿي وڃن ٿا. مان ڪيترائي اهڙا مثال ڏئي سگهان ٿو ته هن تنظيم جا ڪيترائي ڪارڪن جيڪي پوليس، انٽيليجنس يا ٻين ادارن ۾ ملازم ٿيا ته هن تنظيم کي سڀ کان وڌيڪ نقصان انهن ئي پڄايو، ڇو ته هو هر شيءِ کان واقف هئا ۽ اها سندن نظرياتي طور غير پختگي هئي جو بعد ۾ هو ان نظريي يا سوچ سان پاڻ کي وابسته نه رکي سگهيا.

مون کي چڱيءَ طرح ياد آهي ته جڏهن سائين جي ايم سيد سنڌ نيشنل الائنس ٺاهيو هو، وڏي عرصي بعد پارلياماني سياست طرف موٽيو هو ته مٿس الزام لڳا ته ”سائين ٿڪو آهي ۽ آجپي واري سياست کان هاڻي پارلياماني سياست ڏانهن موٽيو آهي. اهڙن طعنن ۽ مهڻن جي موٽ ۾ حيدرآباد جي جمع بازار گرائونڊ واري جلسي ۾ مولانا عزيز الله ٻوهيو چيو هو ته، ”سيد مورچو مٽايو آهي ۽ جنگ جي ميدان ۾ ڪمانڊر حالتن پٽاندڙ حڪمتِ عملي جوڙيندو آهي.“ سندس انهن جملن تي پنڊال ۾ ڪافي منٽ تاڙيون وڳيون هيون ۽ خود سائين جي ايم سيد به ان وضاحت تي تمام گهڻو خوش ٿيو هو. سيد زندگي جي ابتدا ۾ پاڻ پارلياماني سياست ڪئي پر بعد ۾ هو مايوس ٿيو ۽ پارلياماني سياست کي ترڪ ڪرڻ شروع ڪيائين. بعد ۾ وري سنڌ نيشنل الائنس جي صورت ۾ سندس اهو تجربو ٻڌائي ٿو ته سيد کي اهو احساس ٿيو ته سندس پارلياماني سياست کي ترڪ ڪرڻ جو سنڌ کي فائدي کان وڌيڪ نقصان ٿيو، جو حڪومتي ادارا اهڙو اچي سنڌ تي ڪڙڪيا جو ان جو ازالو اڄ تائين به ممڪن ناهي. ظاهر آهي ته اها ڳالهه ايتري آسان ناهي جو سڀ سنڌ جا سياسي گروهه هڪدم متفق ٿين ۽ جيئي سنڌ جا سڀ گروهه به گڏجي وڃن. ان لاءِ انهن ڌرين جي ساڃاهه وند ماڻهن کي سوچڻ گهرجي ۽ جيڪو جيڪو هو ڪردار ادا ڪري سگهن، اهو کين ڪرڻ گهرجي. جيڪڏهن باصلاحيت سنجيده ماڻهو Lead ڪن اهو ايڏو وڏو مسئلو به ناهي. يقينن ان ۾ رڪاوٽون اينديون ۽ پيدا به ڪيون وينديون ۽ جيڪڏهن ”جيئي سنڌ“ پارلياماني سياست ۾ نه به اچي ته سنڌ ۾ سياسي ۽ سماجي تبديلي جي حامين کي گڏجي ان تي ڪم ڪرڻ گهرجي، سڀني ڌرين سان رابطو ڪري هڪ فورم تي سوچڻ گهرجي ۽ سنڌ جي ان نئين فورم کي هن سال بلدياتي چونڊن ۾ حصو وٺڻ گهرجي. ظاهر آهي ته اهو ايترو آسان ناهي ته هڪدم سنڌي ماڻهو هنن جي پويان هلن، پر جيڪڏهن سنڌ ۾ 10 ڪائونسلر به اهڙا چونڊجن ٿا ته هو پنهنجي عمل ۽ ڪردار ذريعي وڏيرن جي واٺن ۽ منشين کان مختلف ٿي ڪم ڪن ته ايندڙ ڀيري اهو تعداد ٻيڻو ٿي سگهي ٿو ۽ ائين سنڌ ۾ تبديلي جو بنياد پئي سگهجي ٿو. ان لاءِ مان بلوچستان جي قومپرست جماعت بلوچستان نيشنل پارٽي (مينگل) جي ٻن پارليامينٽرين ثناءُ الله بلوچ ۽ عبدالرئوف مينگل جو مثال ڏيندس ته هو اڪيلا هوندي به سڄي ايوان کي سُن ڪري ڇڏيندا هئا ۽ سڄي اپوزيشن کي Lead ڪندا هئا. پارليامان جي فورم تي جڏهن ڪو حقيقي آواز گونجي ٿو ته ان کي صحافتي، سياسي ۽ سفارتي حلقن ۾ به موٽ ملي ٿي ۽ ان جو تدارڪ به ٿئي ٿو. دنيا جي تبديل ٿيل اڄ جي حالتن ۾ آجپي يا عليحدگي جي تحريڪن کي اها موٽ نٿي ملي، جيڪا 30 سال اڳ واري صورتحال هئي. دهشتگردي خلاف جنگ واري صورتحال کانپوءِ تشدد پسند ڌرين کي ٻئي نظر سان ڏٺو ٿو وڃي.

سنڌ کي جنهن نئين فورم جي ضرورت آهي، ان جي باڪردار، انڪسار ۽ عاجز قيادت جي فهم و فراصت لاءِ اهو به ضروري آهي ته هو Short cuts بجاءِ ڊگهي مدت واري عمل مان گذرڻ لاءِ گهربل بردباري جو مظاهرو ڪري ۽ عوام جي طاقت ۾ ايمان رکڻ گهرجي. ائين نه ٿئي ته فلاڻي چيو آهي ته اوهان سان اتحاد ٿا ڪريون ۽ اوهان کي هيتريون سيٽون ملنديون ۽ فلاڻي مدد جو آسرو ڏنو آهي ته هيترا سينيٽر ٿا ٿيون. اهڙي عجلت جا احوال ڪرڻ بدران تدبر ۽ تحمل سان هڪ سياسي عمل مان گذرڻ لاءِ تيار ٿي ميدان ۾ اچڻ گهرجي ته مان سمجهان ٿو ته سنڌ جا ماڻهو کين مايوس نه ڪندا. اهو اصول به سامهون رکڻ گهرجي ته نئين پارٽي جي قيادت ايم ڪيو ايم ۽ بلوچستان نيشنل پارٽي (مينگل) جي ان حڪمتِ عملي تي به پنهنجو نصب العين بڻائي جنهن تحت هنن جماعتن جي قيادت پنهنجي مٽن مائٽن بدران عام ڪارڪنن کي پارليامينٽ تائين آڻي ٿي.

ahmahar@yahoo.com

 

جواب: محترم اعجاز مهر جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔

سنڌ جي تعليم جي تباهي: صرف اعتراف ئي ڪافي ناهي!









اڱارو 3 فيبروري 2009ع



گذريل جمع واري ڏينهن قومي اسيمبليءَ ۾ سوالن جوابن جي ساهيءَ دوران تعليم جي وفاقي وزير مير هزار خان بجاراڻيءَ لکت ۾ پيش ڪيل هڪ سوال جي جواب ۾ ايوان کي ٻڌايو ته، سڄي ملڪ ۾ هن وقت به 9 هزارن کان وڌيڪ اهڙا اسڪول آهن، جيڪي ڪاغذن ۾ ته موجود آهن، پر انهن ۾ تعليم ۽ تدريس جو ڪم نه پيو ٿئي. اهڙن اسڪولن، جن کي انگريزيءَ ۾ Ghost يعني ”ڀوت اسڪول“ ڪوٺيو ٿو وڃي، انهن ۾ استاد ۽ ٻيو عملو پگهارون کڻي ٿو پر رڳو تعليم نه ٿي ڏني وڃي. يقينن اها افسوس جي ڳالهه آهي ته ايڏي وڏي تعداد ۾ جعلي اسڪول موجود آهن پر ان کان به وڌيڪ ڀيانڪ ڳالهه اها آهي ته انهن 9 هزار کان وڌيڪ جعلي اسڪولن ۾ سڀ کان وڌيڪ، يعني 7500 کان وڌيڪ جعلي اسڪول صرف سنڌ ۾ آهن. پنجاب ۾ اهڙا جعلي اسڪول 800 کن آهن، جڏهن ته بلوچستان ۾ تقريبا 90 کن اسڪول آهن.

وزير موصوف اهو به ٻڌايو ته، ٽي سال اڳ ملڪ ۾ اهڙن جعلي اسڪولن جو تعداد تقريبا 70 هزار هو، جيڪو بتدريج گهٽ ٿي رهيو آهي، پر ان جي باوجود 9 هزارن مان 7500 جعلي اسڪول سنڌ ۾ هجڻ جو اقرار ۽ انڪشاف سنڌ ۾ تعليم جي تباهيءَ جو هيبتناڪ منظر پيش ڪري ٿو ۽ سنڌ ۾ تعليم جي ڊانوا ڊول نظام جو اندازو ڪرڻ لاءِ ڪافي جواز پڻ آهي. ظاهر آهي ته انهن جعلي اسڪولن جي ذميوار موجوده سرڪار ناهي ۽ اهو شاخسانو 5 سال پورا ڪندڙ جرنيلي جمهوريت جو آهي پر هن وقت حڪمران هجڻ ناتي اها موجوده حڪومت جي ذميواري ضرور آهي، جو انهن جعلي اسڪولن جي معاملي جي ڇنڊ ڇاڻ ڪري ذميوارن کي سزا ڏئي، انهن اسڪولن کي فعال بڻائي، جيئن تعليم ۽ تدريس جو ڪم بحال ٿئي. انهن اسڪولن ۾ استاد مقرر ڪيا وڃن ۽ جيڪي جعلي استاد انهن اسڪولن جي کاتي ۾ پگهارون کڻي رهيا آهن، انهن خلاف به ڪارروائي ٿيڻ گهرجي.

مون کي ياد آهي ته ڪجهه غير سرڪاري تنظيمن ان ڏس ۾ جيڪا تحقيقات ڪئي هئي ۽ ڪجهه سال اڳ پنهنجي رپورٽن ۾ چيو هو ته، جعلي اسڪولن مان ڪجهه اسڪول اهڙا به آهن، جن ۾ وڏيرن جون اوطاقون آهن ۽ ڪي اهڙا آهن، جن ۾ پلال ۽ بهه رکيو ويو آهي. ڪي اسڪول گدام بڻيل آهن، ته ڪن ۾ جانورن جا واڙا ٺهيل آهن.

سنڌ ۾ تعليم جو ٻيڙو ٻوڙڻ جي ذميواري اڳ ۾ شاگرد تنظيمن تي عائد ڪئي ويندي هئي ته ڪڏهن رياستي ادارن تي، ۽ جڏهن تعليمي ادارن ۾ رينجرز جون چوڪيون قائم ٿيون ۽ هاسٽلز ۾ نيم فوجي دستن رهائش اختيار ڪئي ته ان وقت اهي ڳالهيون به عام ٿيون ته رياستي ادارا ڄاڻي ٻجهي سنڌ جي تعليم تباهه ڪري رهيا آهن ۽ خاص ڪري ڪوالٽي ايجوڪيشن جو سنڌ ۾ خاتمو ڪرڻ چاهين ٿا. يقينن ائين ٿيو به سهي پر ان ۾ جيڪڏهن اسين سڀ پنهنجي پنهنجي گريبان ۾ ڏسون ته هڪ لحاظ کان ان جا ذميوار اسين سڀ آهيون. جڏهن استادن محنت ڇڏي ڏني ۽ تنظيمي چڪرن ۾ پيا ته اهي به ان جا ذميوار ٿين ٿا. ظاهر آهي ته اهي استاد به هن سماج جو حصو آهن. اسان جا ئي مٽ مائٽ ۽ عزيز آهن، ڇا انهن جي ذميواري ناهي ته هو پنهنجو فرض ايمانداريءَ سان ادا ڪن؟ منهنجو مقصد استادن جي دل آزاري ڪرڻ ناهي پر هنن کي خود احتسابي واري جذبي جي ياد ڏيارڻ جي ڪوشش آهي ته اڄ جا استاد صرف اهو پنهنجي پاڻ کان سوال ڪن ته، انهن جا جيڪي استاد هئا، اهي ڪيتري محنت ڪندا هئا، انهن جي معاشري ۾، سماج ۾، ڳوٺ ۾، پاڙي ۾ ڪيڏي عزت هوندي هئي. اهو احترام اڄ جي استاد لاءِ ڇو ناهي؟

سماج ۾ تبديلي تڏهن ايندي آهي، جڏهن فرد پنهنجي ذميواري محسوس ڪندي انفرادي طور پنهنجي ذميواري نڀائڻ شروع ڪندا آهن. اڄ هڪ استاد پنهنجي ٻن ٽن ساٿي استادن کي احساس ذميواري ڏياري، سڀاڻي اهي ٻين کي ڏياريندا ۽ ائين تبديليءَ جي شروعات ڪري سگهجي ٿي. باقي جيڪڏهن اسين هر معاملو حڪومت تي ڇڏينداسين ته هو ڪجهه ڪن، يا هو ڪجهه نٿا ڪن ته اسين ڇو ڪريون، يا ڪيئن ڪريون؟ ته اها هڪ وڏي مايوسي آهي.

پاڪستان پيپلز پارٽي سنڌ جي نمائنده جماعت آهي ۽ جڏهن به اقتدار ۾ ايندي آهي ته سنڌي ماڻهن کي آسرو ۽ اميد ٿيندي آهي ته هو ڪجهه ڪندا. يقينن هن جماعت جي دور ۾ جيتريون ماضيءَ ۾ ملازمتون مليون يا ملن پيون، ايتريون ٻئي ڪنهن دور ۾ نه مليون آهن ۽ شايد نه ئي ملي سگهن. پيپلز پارٽي جي قيادت کي تعليم جي معاملي ۾ فرق ڪرڻ گهرجي ۽ گهٽ ۾ گهٽ تعليم کاتي ۾ تدريسي شعبي واريون نوڪريون ته ميرٽ تي ڏيڻ گهرجن، ڇو ته هنن جي ماضيءَ واري تجربي جو نتيجو اسان سڀني جي سامهون آهي، ان ڪري هن دفعي اهڙي ڪا غلطي نه ڪرڻ گهرجي، جنهن جي اجتماعي سزا سڄي قوم يا سماج کي ڀوڳڻي پوي.

اڄ ڪلهه سنڌ ۾ ڪميشن پاس ليڪچررز ۽ ايڊهاڪ تي ڀرتي ڪيل سال کان ملازمت ڪندڙ ليڪچررز جو مسئلو حڪومت کي حل ڪرڻ گهرجي. سنڌ ۾ اڳ ۾ ئي بيروزگاري آهي ۽ جڏهن 2005ع ۾ سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن امتحان ورتا ۽ هڪ مرحلي مان گذرڻ بعد جيڪي اميدوار ڪامياب ٿيا آهن، انهن کي وڌيڪ نااميد نه ڪرڻ گهرجي. سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن 3 سالن جي پراسيس کانپوءِ مارچ 2008ع ۾ جڏهن سفارش ڪئي ته 741 ليڪچررز کي ڀرتي ڪيو وڃي، ته ان ۾ هاڻي وڌيڪ دير نه ڪرڻ گهرجي. منهنجي معلومات مطابق، 24 مئي 2008ع تي ڪاميابي حاصل ڪندڙ اميدوارن کي آفر ليٽر به جاري ٿي چڪا آهن، رڳو پوسٽنگ جو معاملو رهي ٿو. ڪميشن پاس ليڪچررز مان 11 ڄڻن کي پوسٽنگ به حڪومت ڏني آهي، 91 اميدوارن کي سنڌ هاءِ ڪورٽ جي حڪم تي پوسٽنگ ملي آهي، ته باقي ٻين جو ڪهڙو قصور آهي؟ 741 ڪامياب قرار ڏنل اميدوارن مان متاثر اميدوارن جو چوڻ آهي ته انهن ۾ 250 ڇوڪريون آهن. حڪومت پاران انهن اميدوارن کي اهو چوڻ ته اوهان ٻيهر ڪميشن پاس ڪريو، اها هڪ وڏي زيادتي آهي. هاڻي ته وزير اعظم سيد يوسف رضا گيلاني به سنڌ حڪومت کي ان ڏس ۾ هدايت ڪري چڪو آهي ته انهن کي پوسٽنگ ڏني وڃي، ته پوءِ ان ۾ ڪا رڪاوٽ نه هجڻ گهرجي ۽ نه ئي وڌيڪ دير ٿيڻ گهرجي.

پيپلز پارٽي جي حڪومت، جنهن جو نعرو ئي روزگار ڏيڻ آهي ۽ خود محترمه بينظير ڀٽو جڏهن دبئي کان ڪراچي اچڻ کان هڪ ڏينهن اڳ دبئي ۾ پريس ڪانفرنس ڪئي هئي ته ان جو مان شاهد آهيان، جنهن ۾ محترمه شهيد هڪ سوال جي جواب ۾ چيو هو ته منهنجو پيغام اهو آهي، “بينظير آئي گي روزگار لائي گي.“ سنڌ جي تعليم واري وزير پير مظهرالحق سان منهنجو ذاتي تعلق به آهي، لنڊن جي جلاوطني واري زماني کان ساڻس نيازمندي آهي ۽ مان هن ڪالم ذريعي کيس درخواست ڪندس ته در در جا ڌڪا کائيندڙ ڪميشن پاس ليڪچررز، جيڪي آسون ۽ اميدون کڻي اسلام آباد جي سخت سردين ۾ هتي پهتا آهن، انهن جو مسئلو حل ڪيو وڃي. ان سان گڏوگڏ هڪ ٻيو عرض سنڌ جي 250 کن ايڊهاڪ ليڪچررز کي پڪو ڪرڻ بابت آهي، ان باري ۾ ڪافي متاثر استادن رابطو ڪري ٻڌايو ته هو به گذريل 4 سالن کان ڀرتي ٿيا ۽ پڙهائي رهيا آهن پر کين اڃا تائين پڪو ناهي ڪيو ويو. هاڻي معلوم ٿيو آهي ته مرڪزي حڪومت طرفان سمورن کاتن ۾ ڪانٽريڪٽ، ايڊهاڪ ۽ ڊيلي ويجز تحت ڪم ڪندڙ سمورن ملازمن کي پڪو ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ويو آهي. ان بعد سنڌ حڪومت کي ان ڏس ۾ اڳڀرائي ڪرڻ گهرجي.

جيئن مون اڳ ۾ عرض ڪيو ته سنڌ ۾ تعليم جي تباهي جا ذميوار اسين سڀ آهيون ۽ اڄ جي استادن کي خود احتسابي واري عمل تحت سوچڻ گهرجي ۽ ان ڏس ۾ ترت عمل ڪرڻ گهرجي ته اها نون ڀرتي ٿيندڙ استادن کي به ۽ خاص ڪري ڪميشن پاس ليڪچرارن کي ۽ ايڊهاڪ وارن ليڪچررز کي به عهد ڪرڻ گهرجي ته هو به پنهنجي ذميواري احسن طريقي سان ادا ڪندا ۽ ڪوالٽي ايجوڪيشن کي يقيني بڻائيندا. استاد کي پنهنجي عمل ۽ ڪردار ذريعي معاشري ۾ تبديلي آڻڻ لاءِ امام جو ڪردار ادا ڪرڻ گهرجي ۽ استاد جو جيڪو وڃايل مقام مان ۽ مرتبو آهي ان کي بحال ڪرڻ گهرجي.

ڪنهن زماني واري خوشحال سنڌ، جنهن جو ذڪر هينئر ڪتابن تائين محدود آهي، اها اڄ بدحال ٿي وئي آهي، ماڻهن جا اقتصادي مسئلا ايترا آهن، جو هو اڄ جي دور ۾ مهانگي ۽ نجي تعليم تي ايترو خرچ ڪرڻ کان لاچار آهن، جو پنهنجي ٻارن کي نجي تعليمي ادارن ۾ پڙهائي سگهن. جنهن نموني هن وقت ملڪ ۾ چٽا ڀيٽي وارو رجحان آهي ۽ اڄ جي ٻار تي وڌيڪ محنت جي ضرورت آهي، ڇو ته هن کي سڀاڻي پنجاب ۽ سرحد جي ڪيڊٽ ڪاليج ۽ اعليٰ تعليمي ادارن جي ٻارن سان مقابلو ڪرڻو آهي. اهڙي ماحول ۾ سنڌ جي شاگرد لاءِ انيڪ مسئلا آهن ۽ انهن جو مسيحا اڄ جو استاد ئي ٿي سگهي ٿو.

ahmahar@yahoo.com