ڪالاباغ ڊيم: اسٽيبلشمينٽ پنهنجو بحران ٽارڻ چاهي ٿي؟
اڱارو 3 جنوري 2006ع
اها هڪ مڃيل حقيقت آهي ته هن ملڪ تي اصل حڪمراني هميشه سول ۽ اسٽيبلشمينٽ ڪئي آهي. سياسي پارٽيون جيڪڏهن اقتدار ۾ آيون به آهن، تڏهن به اسٽيبلشمينٽ جي شرطن ۽ آشيرواد سان. پر جيئن ته اسٽيبلشمينٽ گهڻي ڀاڱي ٻن نسلي گروهن سان تعلق رکي ٿي ۽ انهن جي مفادن جو خيال رکي ٿي، ان ڪري ملڪ جي اڪثريتي عوام سان هميشه ٽڪراءَ ۾ رهي ٿي ۽ وقت بوقت محلاتي سازش ۽ پردي پويان ٿيندڙ سرگرمين جي ذريعي مختلف بحرانن کي جنم ڏئي پوءِ وري انهن کي ٽارڻ جون ٽلون سوچي ٿي.
جيئن ته ملڪ ۾ آئيني، قانوني يا جمهوري قدر اسٽيبلشمينٽ سان مڪمل ٽڪراءَ ۾ آهن، ان ڪري اها انهن قدرن جي پاسداري ڪندڙ ڌرين سان ٽڪراءَ ۾ آهي. اهو ٽڪراءُ ملڪ ٺهڻ کان پوءِ سست ئي نمودار ٿيو ۽ جڏهن ملڪ جي پهرين قانون ساز اسيمبلي کي 1954ع ۾ ٽوڙيو ويو، ان ڏينهن کان هڪ صوبي جي سول ۽ اسٽيبلشمينٽ ۽ ان جي ساٿاري گروهن جو هن ملڪ تي مسلسل تسلط ۽ غلبو قائم آهي. ان غلبي ۽ تسلط کي هو آئين ۽ قانون کان مٿانهون ٿي پڪو ڪرڻ جي ڪوشش ۾ رڌل آهن. ملڪ ۾ نج آئيني ۽ جمهوري حڪومت قائم ٿيڻ سان اسٽيبلشمينٽ جا مفاد ٽڪراءَ ۾ هجن ٿا، ڇو ته اسٽيبلشمينٽ اقليتي گروهن جي نمائندگي ڪري ٿي، جنهن مان سنڌي، بلوچ، سرائڪي ۽ پٺاڻ ٻاهر آهن. ملڪ تي اسٽيبلشمينٽ جي مسلسل تسلط اندروني توڙي بيروني بحران پيدا ڪيا آهن، جيڪي اهڙا ته شديد ۽ ڳنڀير بحران آهن، جو خود اسٽيبلشمينٽ کي به پنهنجي لپيٽ ۾ آڻي سگهن ٿا. انهن بحرانن ٽارڻ لاءِ ڏينهن رات جتن ٿي رهيا آهن، پر پوءِ به تضاد ڏينهون ڏينهن وڌندا ئي رهن ٿا. اسٽيبلشمينٽ کي ملڪ تي نه رڳو پنهنجي غير قانوني ۽ غير آئيني قبضي جو ادراڪ آهي، پر هو عوامي طاقتن کي ڪمزور ڪرڻ لاءِ مختلف کيڏ پڻ کيڏي رهي آهي. انهن کيڏن ذريعي دراصل هوءَ پنهنجو بحران لڪائڻ چاهي ٿي. هي بحران نج سرڪار جو بحران نه آهي، پر رياست جو بحران آهي، جنهن ۾ موجوده سرڪار هڪ ننڍڙو مهرو آهي.
اڄ تائين اسان کي باور ڪرايو ويو آهي ته ملڪ جي سلامتيءَ کي خطرو آهي ۽ ان ڪري ملڪ جي وسيلن کي ان طرف استعمال ڪرڻ ضروري آهي. ملڪ جا خاطر خواهه وسيلا اڄ ڏينهن تائين قومي سلامتيءَ جي ڪتب پئي آندا ويا آهن، پر ان جي باوجود هي ملڪ جيترو اڄڪلهه بيروني ۽ اندروني خطرن جي ور چڙهيل آهي، اهڙو تاريخ ۾ ڪڏهن به مثال نٿو ملي. بيروني محاذ تي اسٽيبلشمينٽ جا دادلا طالبان ٿڪجي چڪا آهن. افغانستان اندر وڏي پيماني تي قومي تعميرات ۽ سياسي پختگي ڊيورينڊ لائين وارو معاملو ويجهو آڻي رهي آهي، ڇو ته 1892ع ۾ سرمور ٽيمر ڊيورينڊ صوبي سرحد ۽ بلوچستان جا پختون علائقا صرف هڪ سئو سال لاءِ افغان حڪومت کان پٽي تي ورتا هئا، جن جو مدو 1992ع ۾ اڳ ئي ختم ٿي چڪو آهي، پر اسٽيبلشمينٽ افغانستان ۾ هميشه انشار ڦهلائي ان معاملي کي ٽاريندي رهي آهي. پهريون دفعو نيٽو ۽ آمريڪي فوجون پاڪستان جي سرحد تي موجود آهن، جڏهن ته افغانستان ۾ اسٽيبلشمينٽ جا پير نڪري چڪا آهن.
آمريڪا جو دهشتگردي واري جنگ ۾ اهم اتحادي هجڻ لاءِ هر روز آمريڪا جون نيون فرمائشون پوريون ڪرڻ لاءِ کيس ڪجهه نه ڪجهه ضرور ڪرڻو پوي ٿو، توڙي جو قبائلي علائقا هاڻي اسٽيبلشمينٽ جي اثر کان ڪوهه پري هليا ويا آهن. دنيا ۾ پنهنجو اميج بهتر ڪرڻ لاءِ کيس جنگجوئن کي لغام ڏيڻو پيو آهي، ۽ ان ڪري نه چاهيندي به انڊيا سان رغبت وڌائڻي پئي آهي، جنهن جي ڪري هڪ طرف جنگجو ناراض آهن ته ٻئي طرف انڊيا ڏينهون ڏينهن پنهنجا مطالبا وڌائي رهيو آهي. چين پنهنجي عمليت پسند پاليسي هيٺ آمريڪا يا انڊيا سان سڌي ٽڪراءَ ۾ اچڻ لاءِ تيار نه آهي، ان ڪري اسٽيبلشمينٽ جي راند جو محور عارضي طور انڊيا ۽ آمريڪا جي ارادن کان پاڻ کي بچائڻ آهي. توڙي جو ظاهري طور تي اسٽيبلشمينٽ ٻنهي ملڪن سان پاڻ کي ويجهو ڏيکاري رهي آهي، پر کيس پروڙ آهي ته دنيا جي ٻن وڏين جمهوريتن سان دوستي جي ڪري کيس وڏي قيمت ڏيڻي پوندي. ان ڪري ئي ڪشمير تي ڏينهون ڏينهن سندس موقف مٽبو رهي ٿو، ڇو ته ڪشميري هاڻي مسئلي جو پُرامن حل چاهين ٿا. اسٽيبلشمينٽ جنهن نظرئي تي ڪار بند هئي، ان جا بخيا اڊڙي رهيا آهن. اسرائيل سان ملاقاتن جو سلسلو ٻڌائي ٿو ته بحران تمام شديد آهي. بين الاقوامي فرنٽ تي صرف فوٽو سيشن کان سواءِ ڪجهه نه آهي ۽ واپار جي سلسلي ۾ ڳالهيون مڙيو ئي ميڊيا مئنيجمينٽ کان سواءِ ڪجهه نه آهن.
ساڄي ڌر ۽ مذهبي ڌريون هميشه اسٽيبلشمينٽ سان ٻِٽ رهيون آهن، پر پهريون ڀيرو هي رومانس به ٽُٽي رهيو آهي ۽ اسٽيبلشمينٽ جا حامي خود ورهائجي ويا آهن. اسٽيبلشمينٽ پنهنجي اتحادين کي عارضي طور اهو سبق پڙهائي رهي آهي ته بين الاقوامي بحران سندن حق ۾ آهي ۽ هو ان کي پنهنجي مفاد ۾ استعمال ڪري وري ساڳي رستي تي هلي پوندا. پر حميد گل جهڙا گرگ سياستدان اهو ڄاڻن ٿا ته اسٽيبلشمينٽ جي اندروني توڙي ٻاهرين پاليسي گهڻو وقت هلي به سگهندي ۽ کيس هر محاذ تي جهڪڻو پوندو. ان ڪري ئي هو نواز شريف ۽ بينظير ڀٽو کي ملڪ واپس آڻڻ جا زبردست حامي ٿي ويا آهن، ڇاڪاڻ ته جنرل جو وڌيڪ اقتدار ۾ رهڻ ساڄي ڌر جي خوابن کي به چڪنا چور ڪري رهيو آهي. بين الاقوامي دٻاءَ وڌڻ ڪري اسٽيبلشمينٽ جا گهٽ بند ٿي رهيا آهن ۽ هو انهن مسئلن تان ڌيان هٽائڻ لاءِ تڪراري مسئلا جهڙوڪ ڪالاباغ ڊيم کڙا ڪري عوام جو ڌيان اصلي بحران تان هٽائڻ چاهين ٿا.
ملڪي حڪمران اهو ڀلي ڀت ڄاڻن ٿا ته وردي ۽ آمريڪا کان سواءِ هو پنهنجو اقتدار قائم رکي نه ٿا سگهن. ان کان سواءِ اندروني طور تي کين وردي وارو مسئلو وري ڪر کڻندو، جڏهن ته آمريڪا جو دٻاءُ به ڏينهون ڏينهن وڌندو وڃي ٿو. تازو آمريڪي نائب صدر ۽ وزير دفاع جو دورو اهميت کان خالي نه آهي. ڪشمير، افغانستان ۽ دهشتگردي تي حڪمرانن مٿان پوندڙ وڏي دٻاءَ وارو مَٽُ اسٽيبلشمينٽ ماضي وانگر سنڌ ۽ بلوچستان تي ڀڃڻ چاهي ٿي، ڇو ته جيڪڏهن انهن سڀني مسئلن تي هو ڪو به سمجهوتو ڪندي ته پنجاب جي عوام کي راضي ڪرڻو پوندو، جن کي گذريل 8 5 سالن دوران هڪ ئي پٽي پڙهائي وئي آهي ته ملڪي مشينري سڀني محاذن تي ڪاميابي سان همڪنار ٿيندي. هاڻي جڏهن اسٽيبلشمينٽ کي مٿين سڀني محاذن تي پنهنجي پراڻي پاليسي جي ناڪامي ڏسڻ ۾ اچي ٿي ته اها پنهنجي تڪ يعني پنجاب کي ٻين طريقن سان خوش ڪرڻ چاهي ٿي، يعني جيڪڏهن اسان کان ڪشمير ۽ افغانستان ۾ جهاد جو هٿيار کسجي ويو ته ڪالاباغ ڊيم ۽ گوادر جي صورت ۾ هو پنهنجي ڪاميابي ڏيکاري سگهن ٿا، پر سنڌ ۽ بلوچستان ۾ شديد مزاحمت جي ڪري کين سخت مشڪلاتون پيش اچي رهيون آهن.
اها هڪ مڃيل حقيقت آهي ته زلزلي کان پوءِ ملڪ ۾ هڪ زبردست يڪجهتيءَ وارو ماحول جڙيو هو. سڄي ملڪ جا ماڻهو اهو ئي محسوس ڪري رهيا هئا ته شايد هاڻي اسين قدرتي آفتن مان سبق وٺي اڳتي انصاف سان هلون، پر اسٽيبلشمينٽ ان ساري ٻڌي ۽ يڪجهتي واري ماحول کي هڪ ڌڪ سان ختم ڪري ڇڏيو، ڇو ته ان کي خبر آهي ته ايندڙ وقت هو پرڏيهي محاذ تي تمام ڪڙا فيصلا ڪري رهي آهي، جن سان پنجاب جي عوام ۾ سندن ساک متاثر ٿيندي، ان ڪري هو اڳواٽ پنجاب کي خوش ڪرڻ لاءِ سنڌ، بلوچستان ۽ سرحد تي دٻاءُ وجهڻ چاهين ٿا.
ٻاهريان محاذ بند ڪرڻ سان اسٽيبلشمينٽ کي ملڪي سطح تي وردي ۽ جمهوريت تي سخت مزاحمت کي منهن ڏيڻو پوندو ۽ اهو وقت تيزيءَ سان ويجهو اچي رهيو آهي، ان ڪري اها اهڙي منصوبه بندي جي پٺيان آهي، جنهن سان سندس تڪ پنجاب اڳواٽ راضي ٿي پوي، ٻي صورت ۾ پنجاب جي سول سوسائٽي جيڪڏهن ٽڪراءَ ۾ اچي وئي ته وڏي تڏا ويڙهه ٿي سگهي ٿي ۽ سندس مفادن کي مستقبل ۾ نقصان پهچي سگهي ٿو. ان سبب جي ڪري ئي جنرل پرويز مشرف پ پ ۽ نواز ليگ سان ڳجهيون ڳالهيون مسلسل جاري رکي رهيو آهي ته جيئن ڪنهن به موڙ تي جيڪڏهن بحران تمام وڌي وڃي ته پ پ يا نواز ليگ مان هڪ کي سسٽم جو حصو بڻائي سگهجي.
سنڌ ۾ ڪن ڌرين جو خيال آهي ته جنرل جو ڪالاباغ وارو منصوبو محض ايندڙ چونڊن جي تياري آهي، جيڪو هرگز صحيح نه آهي. ڪالاباغ ڊيم تي اسٽيبلشمينٽ بلڪل بضد آهي، ان ڪري جو کيس اڳتي هلي اهڙا فيصلا ڪرڻا آهن، جيڪي پنجاب جي عوام لاءِ ڪڙا هوندا. ملڪ جي تاريخ ۾ پهريون دفعو خود اسٽيبلشمينٽ اندر تضاد موجود آهن، جن کي هو وقتن بوقت ماٺو ضرور ڪن ٿا، پر وري اهو تضاد اڀري ٿو. 8 5 سالن واري پاليسي کي هڪ ئي ڌڪ سان ختم ڪرڻ، ۽ سو به پسپائي واري حالت ۾ ختم ڪرڻ وارو عمل ساڄي ڌر جي نه رڳو مفادن، پر سمجهه کان به ٻاهر آهي. اسٽيبلشمينٽ پنهنجي اتحادين کي اهو باور ڪرائي رهي آهي ته اسين ان عمل سان اڳتي وڃي رهيا آهيون ۽ ملڪ کي زبردست فائدو رسندو، پر کيس خبر آهي ته پرڏيهي محاذ تي سڀ فيصلا بين الاقوامي دٻاءَ هيٺ ئي ڪرڻا پوندا، جنهن کان پوءِ کيس زبردست اندروني دٻاءُ کي منهن ڏيڻو پوندو.
جيڪڏهن هن وقت وردي يا جمهوريت جي مسئلي تي سياسي ڌريون گڏ ٿي ٿوري به جدوجهد شروع ڪن ٿيون ته ان سان اسٽيبلشمينٽ سخت بحران جي ور چڙهي ويندي، ڇو ته جنرل مشرف جي وردي کان سواءِ سندس مفادن جو پورائو هرگز نٿو ٿي سگهي. اسٽيبلشمينٽ جنرل مشرف جي وردي کان سواءِ بلڪل ئي پنهنجو اثر ۽ غلبو وڃائي ويهندي، جنهن سان جمهوري قوتن، صوبن توڙي سول سوسائٽي کي زبردست فائدو رسندو. مٿين ڌرين جو فائدو اسٽيبلشمينٽ جو زبردست نقصان آهي، جيڪا هو ڪنهن به قيمت تي ڀرڻ لاءِ تيار نه آهي.
ڪالاباغ ڊيم سان گڏوگڏ جلد ئي هڪ سياسي اسڪيم به متعارف ڪرائي ويندي ته جيئن ڊسمبر 2006ع ۾ وردي واري بحران مان اڳواٽ ئي نڪري سگهجي، پر ان ۾ اصل اقتدار ڌڻين کي سخت مشڪلاتون پيش اچي رهيون آهن. ڪنهن به عوامي پارٽيءَ سان سمجهوتو اسٽيبلشمينٽ کي ضرور ڪمزور ڪندو، جنهن کان هو ڊڄي رهي آهي، پر ٻاهرين محاذ تي غير مقبول فيصلا عوامي سپورٽ کان سواءِ ناممڪن نظر اچن ٿا. ڏسون ته هن دفعي رياست بحران تي ڪنٽرول ڪري وڃي ٿي، يا وري کيس بحران پيٽ ۾ آڻي ٿو.
barrister_ghumro@hotmail.com
اڱارو 3 جنوري 2006ع
اها هڪ مڃيل حقيقت آهي ته هن ملڪ تي اصل حڪمراني هميشه سول ۽ اسٽيبلشمينٽ ڪئي آهي. سياسي پارٽيون جيڪڏهن اقتدار ۾ آيون به آهن، تڏهن به اسٽيبلشمينٽ جي شرطن ۽ آشيرواد سان. پر جيئن ته اسٽيبلشمينٽ گهڻي ڀاڱي ٻن نسلي گروهن سان تعلق رکي ٿي ۽ انهن جي مفادن جو خيال رکي ٿي، ان ڪري ملڪ جي اڪثريتي عوام سان هميشه ٽڪراءَ ۾ رهي ٿي ۽ وقت بوقت محلاتي سازش ۽ پردي پويان ٿيندڙ سرگرمين جي ذريعي مختلف بحرانن کي جنم ڏئي پوءِ وري انهن کي ٽارڻ جون ٽلون سوچي ٿي.
جيئن ته ملڪ ۾ آئيني، قانوني يا جمهوري قدر اسٽيبلشمينٽ سان مڪمل ٽڪراءَ ۾ آهن، ان ڪري اها انهن قدرن جي پاسداري ڪندڙ ڌرين سان ٽڪراءَ ۾ آهي. اهو ٽڪراءُ ملڪ ٺهڻ کان پوءِ سست ئي نمودار ٿيو ۽ جڏهن ملڪ جي پهرين قانون ساز اسيمبلي کي 1954ع ۾ ٽوڙيو ويو، ان ڏينهن کان هڪ صوبي جي سول ۽ اسٽيبلشمينٽ ۽ ان جي ساٿاري گروهن جو هن ملڪ تي مسلسل تسلط ۽ غلبو قائم آهي. ان غلبي ۽ تسلط کي هو آئين ۽ قانون کان مٿانهون ٿي پڪو ڪرڻ جي ڪوشش ۾ رڌل آهن. ملڪ ۾ نج آئيني ۽ جمهوري حڪومت قائم ٿيڻ سان اسٽيبلشمينٽ جا مفاد ٽڪراءَ ۾ هجن ٿا، ڇو ته اسٽيبلشمينٽ اقليتي گروهن جي نمائندگي ڪري ٿي، جنهن مان سنڌي، بلوچ، سرائڪي ۽ پٺاڻ ٻاهر آهن. ملڪ تي اسٽيبلشمينٽ جي مسلسل تسلط اندروني توڙي بيروني بحران پيدا ڪيا آهن، جيڪي اهڙا ته شديد ۽ ڳنڀير بحران آهن، جو خود اسٽيبلشمينٽ کي به پنهنجي لپيٽ ۾ آڻي سگهن ٿا. انهن بحرانن ٽارڻ لاءِ ڏينهن رات جتن ٿي رهيا آهن، پر پوءِ به تضاد ڏينهون ڏينهن وڌندا ئي رهن ٿا. اسٽيبلشمينٽ کي ملڪ تي نه رڳو پنهنجي غير قانوني ۽ غير آئيني قبضي جو ادراڪ آهي، پر هو عوامي طاقتن کي ڪمزور ڪرڻ لاءِ مختلف کيڏ پڻ کيڏي رهي آهي. انهن کيڏن ذريعي دراصل هوءَ پنهنجو بحران لڪائڻ چاهي ٿي. هي بحران نج سرڪار جو بحران نه آهي، پر رياست جو بحران آهي، جنهن ۾ موجوده سرڪار هڪ ننڍڙو مهرو آهي.
اڄ تائين اسان کي باور ڪرايو ويو آهي ته ملڪ جي سلامتيءَ کي خطرو آهي ۽ ان ڪري ملڪ جي وسيلن کي ان طرف استعمال ڪرڻ ضروري آهي. ملڪ جا خاطر خواهه وسيلا اڄ ڏينهن تائين قومي سلامتيءَ جي ڪتب پئي آندا ويا آهن، پر ان جي باوجود هي ملڪ جيترو اڄڪلهه بيروني ۽ اندروني خطرن جي ور چڙهيل آهي، اهڙو تاريخ ۾ ڪڏهن به مثال نٿو ملي. بيروني محاذ تي اسٽيبلشمينٽ جا دادلا طالبان ٿڪجي چڪا آهن. افغانستان اندر وڏي پيماني تي قومي تعميرات ۽ سياسي پختگي ڊيورينڊ لائين وارو معاملو ويجهو آڻي رهي آهي، ڇو ته 1892ع ۾ سرمور ٽيمر ڊيورينڊ صوبي سرحد ۽ بلوچستان جا پختون علائقا صرف هڪ سئو سال لاءِ افغان حڪومت کان پٽي تي ورتا هئا، جن جو مدو 1992ع ۾ اڳ ئي ختم ٿي چڪو آهي، پر اسٽيبلشمينٽ افغانستان ۾ هميشه انشار ڦهلائي ان معاملي کي ٽاريندي رهي آهي. پهريون دفعو نيٽو ۽ آمريڪي فوجون پاڪستان جي سرحد تي موجود آهن، جڏهن ته افغانستان ۾ اسٽيبلشمينٽ جا پير نڪري چڪا آهن.
آمريڪا جو دهشتگردي واري جنگ ۾ اهم اتحادي هجڻ لاءِ هر روز آمريڪا جون نيون فرمائشون پوريون ڪرڻ لاءِ کيس ڪجهه نه ڪجهه ضرور ڪرڻو پوي ٿو، توڙي جو قبائلي علائقا هاڻي اسٽيبلشمينٽ جي اثر کان ڪوهه پري هليا ويا آهن. دنيا ۾ پنهنجو اميج بهتر ڪرڻ لاءِ کيس جنگجوئن کي لغام ڏيڻو پيو آهي، ۽ ان ڪري نه چاهيندي به انڊيا سان رغبت وڌائڻي پئي آهي، جنهن جي ڪري هڪ طرف جنگجو ناراض آهن ته ٻئي طرف انڊيا ڏينهون ڏينهن پنهنجا مطالبا وڌائي رهيو آهي. چين پنهنجي عمليت پسند پاليسي هيٺ آمريڪا يا انڊيا سان سڌي ٽڪراءَ ۾ اچڻ لاءِ تيار نه آهي، ان ڪري اسٽيبلشمينٽ جي راند جو محور عارضي طور انڊيا ۽ آمريڪا جي ارادن کان پاڻ کي بچائڻ آهي. توڙي جو ظاهري طور تي اسٽيبلشمينٽ ٻنهي ملڪن سان پاڻ کي ويجهو ڏيکاري رهي آهي، پر کيس پروڙ آهي ته دنيا جي ٻن وڏين جمهوريتن سان دوستي جي ڪري کيس وڏي قيمت ڏيڻي پوندي. ان ڪري ئي ڪشمير تي ڏينهون ڏينهن سندس موقف مٽبو رهي ٿو، ڇو ته ڪشميري هاڻي مسئلي جو پُرامن حل چاهين ٿا. اسٽيبلشمينٽ جنهن نظرئي تي ڪار بند هئي، ان جا بخيا اڊڙي رهيا آهن. اسرائيل سان ملاقاتن جو سلسلو ٻڌائي ٿو ته بحران تمام شديد آهي. بين الاقوامي فرنٽ تي صرف فوٽو سيشن کان سواءِ ڪجهه نه آهي ۽ واپار جي سلسلي ۾ ڳالهيون مڙيو ئي ميڊيا مئنيجمينٽ کان سواءِ ڪجهه نه آهن.
ساڄي ڌر ۽ مذهبي ڌريون هميشه اسٽيبلشمينٽ سان ٻِٽ رهيون آهن، پر پهريون ڀيرو هي رومانس به ٽُٽي رهيو آهي ۽ اسٽيبلشمينٽ جا حامي خود ورهائجي ويا آهن. اسٽيبلشمينٽ پنهنجي اتحادين کي عارضي طور اهو سبق پڙهائي رهي آهي ته بين الاقوامي بحران سندن حق ۾ آهي ۽ هو ان کي پنهنجي مفاد ۾ استعمال ڪري وري ساڳي رستي تي هلي پوندا. پر حميد گل جهڙا گرگ سياستدان اهو ڄاڻن ٿا ته اسٽيبلشمينٽ جي اندروني توڙي ٻاهرين پاليسي گهڻو وقت هلي به سگهندي ۽ کيس هر محاذ تي جهڪڻو پوندو. ان ڪري ئي هو نواز شريف ۽ بينظير ڀٽو کي ملڪ واپس آڻڻ جا زبردست حامي ٿي ويا آهن، ڇاڪاڻ ته جنرل جو وڌيڪ اقتدار ۾ رهڻ ساڄي ڌر جي خوابن کي به چڪنا چور ڪري رهيو آهي. بين الاقوامي دٻاءَ وڌڻ ڪري اسٽيبلشمينٽ جا گهٽ بند ٿي رهيا آهن ۽ هو انهن مسئلن تان ڌيان هٽائڻ لاءِ تڪراري مسئلا جهڙوڪ ڪالاباغ ڊيم کڙا ڪري عوام جو ڌيان اصلي بحران تان هٽائڻ چاهين ٿا.
ملڪي حڪمران اهو ڀلي ڀت ڄاڻن ٿا ته وردي ۽ آمريڪا کان سواءِ هو پنهنجو اقتدار قائم رکي نه ٿا سگهن. ان کان سواءِ اندروني طور تي کين وردي وارو مسئلو وري ڪر کڻندو، جڏهن ته آمريڪا جو دٻاءُ به ڏينهون ڏينهن وڌندو وڃي ٿو. تازو آمريڪي نائب صدر ۽ وزير دفاع جو دورو اهميت کان خالي نه آهي. ڪشمير، افغانستان ۽ دهشتگردي تي حڪمرانن مٿان پوندڙ وڏي دٻاءَ وارو مَٽُ اسٽيبلشمينٽ ماضي وانگر سنڌ ۽ بلوچستان تي ڀڃڻ چاهي ٿي، ڇو ته جيڪڏهن انهن سڀني مسئلن تي هو ڪو به سمجهوتو ڪندي ته پنجاب جي عوام کي راضي ڪرڻو پوندو، جن کي گذريل 8 5 سالن دوران هڪ ئي پٽي پڙهائي وئي آهي ته ملڪي مشينري سڀني محاذن تي ڪاميابي سان همڪنار ٿيندي. هاڻي جڏهن اسٽيبلشمينٽ کي مٿين سڀني محاذن تي پنهنجي پراڻي پاليسي جي ناڪامي ڏسڻ ۾ اچي ٿي ته اها پنهنجي تڪ يعني پنجاب کي ٻين طريقن سان خوش ڪرڻ چاهي ٿي، يعني جيڪڏهن اسان کان ڪشمير ۽ افغانستان ۾ جهاد جو هٿيار کسجي ويو ته ڪالاباغ ڊيم ۽ گوادر جي صورت ۾ هو پنهنجي ڪاميابي ڏيکاري سگهن ٿا، پر سنڌ ۽ بلوچستان ۾ شديد مزاحمت جي ڪري کين سخت مشڪلاتون پيش اچي رهيون آهن.
اها هڪ مڃيل حقيقت آهي ته زلزلي کان پوءِ ملڪ ۾ هڪ زبردست يڪجهتيءَ وارو ماحول جڙيو هو. سڄي ملڪ جا ماڻهو اهو ئي محسوس ڪري رهيا هئا ته شايد هاڻي اسين قدرتي آفتن مان سبق وٺي اڳتي انصاف سان هلون، پر اسٽيبلشمينٽ ان ساري ٻڌي ۽ يڪجهتي واري ماحول کي هڪ ڌڪ سان ختم ڪري ڇڏيو، ڇو ته ان کي خبر آهي ته ايندڙ وقت هو پرڏيهي محاذ تي تمام ڪڙا فيصلا ڪري رهي آهي، جن سان پنجاب جي عوام ۾ سندن ساک متاثر ٿيندي، ان ڪري هو اڳواٽ پنجاب کي خوش ڪرڻ لاءِ سنڌ، بلوچستان ۽ سرحد تي دٻاءُ وجهڻ چاهين ٿا.
ٻاهريان محاذ بند ڪرڻ سان اسٽيبلشمينٽ کي ملڪي سطح تي وردي ۽ جمهوريت تي سخت مزاحمت کي منهن ڏيڻو پوندو ۽ اهو وقت تيزيءَ سان ويجهو اچي رهيو آهي، ان ڪري اها اهڙي منصوبه بندي جي پٺيان آهي، جنهن سان سندس تڪ پنجاب اڳواٽ راضي ٿي پوي، ٻي صورت ۾ پنجاب جي سول سوسائٽي جيڪڏهن ٽڪراءَ ۾ اچي وئي ته وڏي تڏا ويڙهه ٿي سگهي ٿي ۽ سندس مفادن کي مستقبل ۾ نقصان پهچي سگهي ٿو. ان سبب جي ڪري ئي جنرل پرويز مشرف پ پ ۽ نواز ليگ سان ڳجهيون ڳالهيون مسلسل جاري رکي رهيو آهي ته جيئن ڪنهن به موڙ تي جيڪڏهن بحران تمام وڌي وڃي ته پ پ يا نواز ليگ مان هڪ کي سسٽم جو حصو بڻائي سگهجي.
سنڌ ۾ ڪن ڌرين جو خيال آهي ته جنرل جو ڪالاباغ وارو منصوبو محض ايندڙ چونڊن جي تياري آهي، جيڪو هرگز صحيح نه آهي. ڪالاباغ ڊيم تي اسٽيبلشمينٽ بلڪل بضد آهي، ان ڪري جو کيس اڳتي هلي اهڙا فيصلا ڪرڻا آهن، جيڪي پنجاب جي عوام لاءِ ڪڙا هوندا. ملڪ جي تاريخ ۾ پهريون دفعو خود اسٽيبلشمينٽ اندر تضاد موجود آهن، جن کي هو وقتن بوقت ماٺو ضرور ڪن ٿا، پر وري اهو تضاد اڀري ٿو. 8 5 سالن واري پاليسي کي هڪ ئي ڌڪ سان ختم ڪرڻ، ۽ سو به پسپائي واري حالت ۾ ختم ڪرڻ وارو عمل ساڄي ڌر جي نه رڳو مفادن، پر سمجهه کان به ٻاهر آهي. اسٽيبلشمينٽ پنهنجي اتحادين کي اهو باور ڪرائي رهي آهي ته اسين ان عمل سان اڳتي وڃي رهيا آهيون ۽ ملڪ کي زبردست فائدو رسندو، پر کيس خبر آهي ته پرڏيهي محاذ تي سڀ فيصلا بين الاقوامي دٻاءَ هيٺ ئي ڪرڻا پوندا، جنهن کان پوءِ کيس زبردست اندروني دٻاءُ کي منهن ڏيڻو پوندو.
جيڪڏهن هن وقت وردي يا جمهوريت جي مسئلي تي سياسي ڌريون گڏ ٿي ٿوري به جدوجهد شروع ڪن ٿيون ته ان سان اسٽيبلشمينٽ سخت بحران جي ور چڙهي ويندي، ڇو ته جنرل مشرف جي وردي کان سواءِ سندس مفادن جو پورائو هرگز نٿو ٿي سگهي. اسٽيبلشمينٽ جنرل مشرف جي وردي کان سواءِ بلڪل ئي پنهنجو اثر ۽ غلبو وڃائي ويهندي، جنهن سان جمهوري قوتن، صوبن توڙي سول سوسائٽي کي زبردست فائدو رسندو. مٿين ڌرين جو فائدو اسٽيبلشمينٽ جو زبردست نقصان آهي، جيڪا هو ڪنهن به قيمت تي ڀرڻ لاءِ تيار نه آهي.
ڪالاباغ ڊيم سان گڏوگڏ جلد ئي هڪ سياسي اسڪيم به متعارف ڪرائي ويندي ته جيئن ڊسمبر 2006ع ۾ وردي واري بحران مان اڳواٽ ئي نڪري سگهجي، پر ان ۾ اصل اقتدار ڌڻين کي سخت مشڪلاتون پيش اچي رهيون آهن. ڪنهن به عوامي پارٽيءَ سان سمجهوتو اسٽيبلشمينٽ کي ضرور ڪمزور ڪندو، جنهن کان هو ڊڄي رهي آهي، پر ٻاهرين محاذ تي غير مقبول فيصلا عوامي سپورٽ کان سواءِ ناممڪن نظر اچن ٿا. ڏسون ته هن دفعي رياست بحران تي ڪنٽرول ڪري وڃي ٿي، يا وري کيس بحران پيٽ ۾ آڻي ٿو.
barrister_ghumro@hotmail.com