ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

منتظر زيديءَ جو متعارف ڪرايل ڪلچر ۽ اسان جو خطو!




خميس 17 سيپٽمبر 2009ع



صحافي گذريل نون مهينن کان انهيءَ هڻ وٺ ۾ لڳل آهي ته ميڊيائي اخلاقيات ۾ منتظر زيديءَ جي متعارف ڪرايل ”پادر پروف“ ڪلچر کي ڪٿي فٽ ڪجي؟ ڇا صحافتي ڌريون اها اجازت ڏيڻ فرمائين ٿيون ان ڳالهه بابت ته جرنلسٽ کي جيئن جيءَ ۾ اچي تيئن ”هڻي ڪڍي“ يا پنهنجا پسند ۽ ناپسند وارا خيال پاڻ تائين محدود رکي ۽ هٿ کس جي کيس ڪنهن به صورت ۾ موڪل نه ملڻ گهرجي...اهي بحث گذريل هفتي تڏهن ماڳهين چوٽ چڙهي ويا، جڏهن بش جو پادرن سان آڌر ڀاءُ ڪندڙ جڳ مشهور جرنلسٽ منتظر زيديءَ لاءِ اهي خبرون نشر ٿيڻ لڳيون، جن ۾ معلومات مهيا ڪئي پئي ويئي ته موصوف کي قبل از وقت آزاد ڪيو پيو وڃي، پر نوري المالڪيءَ سميت عراقي سرڪار کي اميد آهي ته بش کي بيهوش ڪندڙ هي بهادر بغدادي اسان لاءِ وڌيڪ پرابلم پيدا ڪو نه ڪندو ۽ خيرن سان ديس پنهنجو ڇڏي وڃي پرديس وسائيندو ۽ پنهنجي شهرت جو کٽيو کائڻ لاءِ ڪنهن نئين نشرياتي اداري سان منسلڪ ٿي ويندو.

منتظر جي انتظار ۾ موجود سندس همنوا کيس کيڪارڻ لاءِ لکن جي تعداد ۾ پهچن ها، پر امن امان ۽ عالمي اسٽيڪ هولڊرز جي دل رکڻ لاءِ عراقي سرڪار سندس آزاديءَ واري ڏينهن کان چوويهه ڪلاڪ اڳ چئي ڏنو ته زيديءَ جا ڪاغذ پٽ مڪمل ناهن، ان ڪري کيس آزاد ڪرڻ جي راهه ۾ ڪي رنڊڪون اچي ويون آهن. حڪومتي وضاحت کانپوءِ به جيتوڻيڪ همراهه کي ترم مان ڪڍڻ لاءِ ساڳيو مقرره ٽائيم ڪتب آندو ويو، پر استقبالي هجوم جي انگ کي محدود ڪرڻ وارين ڪوششون ڪنهن حد تائين ڪامياب ويون. منتظر جيئن ٻاهر آيو ته کيس سندس همشيره نراڙ تي چمي ڏني ۽ پوءِ ٻين آڌر ڀائي ڀائرن ۽ ڀينرن کيس سهڻي سواگت سان نوازيو....زيديءَ مختصر گفتگو ۾ چيو ته ٿي سگهي ٿو ته آئون ”يونان“ هليو وڃان، ڇاڪاڻ ته عراق مان آمريڪي فوجون ۽ ٻاهريون مداخلتي ڪارروايون هلڻ هارا گيت ڳائي رهيون آهن. منهنجي موجودگيءَ سان ممڪن آهي ته سندن الوداعي عرصو محدود ٿيڻ بدران طوالت جو شڪار ٿي وڃي. آئون ڪو به اهڙو جذباتي قدم کڻڻ لاءِ تيار ناهيان....زيديءَ کي ٻاهر نڪرڻ سان ئي کنڀي کنيو اٿن. بيشمار حسينن ۽ نازينين نڪاح جا پيغام موڪليا آهن. واضح رهي ته منتظر شب عروسيءَ کان اڄ سوڌو محروم رهيو آهي. سندس عشق عراق سان آهي ۽ بغداد سان محبت واريون فرحت بخش لذتون موصوف کي رفيقهءِ حيات جي تلاش کان باز رکنديون پئي آيون آهن.

عراق ۽ عرب دنيا ۾ سندس رهائيءَ تي جيڪي خوشيون ملهائيون پيون وڃن، تن شادمانين تي لکين شاديون قربان ڪري سگهجن ٿيون. سندس ڀاءُ ”عودي“ چوي پيو ته، ماڻهن منهنجا ڪن کائي ڇڏيا آهن، اليڪٽرانڪ ۽ پرنٽ ميڊيا جا مشهور ادارا کيس ناقابل يقين حد تائين پگهاري پيڪيج آڇي رهيا آهن. الاهي سارن سرمائيدارن ته اها به پيشڪش ڪئي آهي ته جيڪڏهن زيدي ڪو نئون نيوز چينل کولي ته سيڙپ جي پرواهه نه ڪري. نوجوان نارا ۽ ناريون زيديءَ جي تصويرن وارا شرٽ ۽ گنجيون پائي نچي رهيا آهن. اردن جو مشهور پاپ سنگر کيس منظوم خراج عقيدت پيش ڪرڻ ۾ هڙني کان گوءِ کڻي ويو آهي. مقبول ڌنن تي ڳايل سندس گيت جون هزارين ڪيسٽون هٿو هٿ وڪرو ٿي رهيون آهن. زيدي جڏهن بش سان پادريشن ذريعي مخاطب ٿيو هو، تڏهن ڪلين شيو ۽ هاڻي سندس خوبصورت چهري تي چانپئي سونهاري موجود آهي. جيل مان نڪرڻ مهل ”سن گلاسز“ سان به موصوف مزين هيو...سندس ڪلهن تي ياسر عرفات جيان خوبصورت رومال رکيل هو ۽ انهيءَ شال کان ننڍي چادر تي عراقي پرچم اڪريل هو. زيديءَ کي دنبي (گهيٽي) جي صدقي سان گهر ۾ داخل ٿيڻ جا مرحلا طي ڪرايا ويا. هن ٻڌايو ته، منهنجيون پاسراٽيون، نڪ جي هڏي، هٿن جون ڪرايون ڀڳل آهن. تشدد سان منهنجو جسم چڪنا چور آهي، پر صدقي وڃان نجف اشرف ۽ ڪربلا معليٰ تان....هن مقدس سرزمين تان پليتن جا پير اکيڙڻ لاءِ جان به هلي وڃي ها ته ان کي آئون پنهنجي خوش قسمتي ڀانيان ها. هن کي وڌيڪ تشدد جو نشانو تڏهن بڻايو ويو، جڏهن هن بش سان معذرت ڪرڻ واري پيشڪش کي ٿڏي ڇڏيو هو. سندس مدر اداري ”البغداديه چينل“ چيو آهي ته اسين موصوف کي ماضيءَ جون بقايات بمع اضافي الائونسز ڏيڻ لاءِ تيار آهيون. زيدي چوي ٿو ته هاڻ نوان جهان تلاش ڪبا ۽ البغداديه لاءِ ڏچو بڻجڻ به پسند ڪو نه ڪندس. کيس سياست جو به شوق ناهي ۽ سستي شهرت مان هو ڪنهن مالي منفعت لاءِ به منصوبه بندي ڪرڻ بابت سرد مهريءَ جو شڪار آهي.

زيدي ڪنهن وڏي اداري جوڙڻ جا جتن ڪرڻ جي موڊ ۾ آهي. چوي ٿو ته مسڪينن ۽ غريبن لاءِ ڪنهن لاڀائتي ٽرسٽ جو قيام منهنجي پيشِ نظر آهي ته جيئن جنگ زده زخمي عراقي عوام لاءِ ڪنهن حد تائين مرهم تلاش ڪري سگهان. ٽرسٽ لاءِ سونا زيور، نقد رقم، بنگلا، ڪارون ۽ ٻيون گهربل ضرورتون کيس فراهم ڪرڻ لاءِ ”ٽڪيٽ ڪٽائو، لين بڻائو، اسان تي جاڻا منتظر زيدي دي ڪول“ جيان لکين ماڻهو زرِ ڪثير عنايت ڪرڻ لاءِ چشم براهه آهن.

زيديءَ جي متعارف ڪرايل ”پادر ٽيڪنالاجي“ ممڪن آهي ته وڌيڪ مقبوليت ماڻي ۽ اهڙو وايومنڊل تهان مٿي مروج ٿي وڃي، جنهن ڪلچر ۾ جوتي کي ڇٽيهه لکڻو چيو پئي ويو آهي...اهو ڪلچر توڙي جو عالمي شهرت تڏهن ماڻي جڏهن منتظر زيديءَ بش کي جوتو هنيو، پر ان کان اڳ پاڻ سنڌ ۾ اهو منظر تڏهن ڏسي چڪا هئاسين، جڏهن 2008ع ۾ ٿيل اليڪشن کان پوءِ نون چونڊيل نمائيندن سنڌ اسيمبليءَ ۾ حلف پئي کنيو. يعني بش کان اڳ ”پنهنجي ڳوٺ وارو همراهه“ ان ڪلچر جو نشانو بڻيو. ٻنهي سان ٿي اهڙي، جو هڪڙو اقتدار کان ٻاهر هليو ويو، ۽ ٻيو ملڪ ئي ڇڏي ويو. پادر پروف پارٽيون به جنم وٺي سگهن ٿيون. لبرٽي جي سڪل کيٽر، موجي جتي ۽ وينڌولي جتيءَ جا وارا نيارا ٿي ويا آهن...بش بدناميءَ جون هڙيئي ملامتون ماڻيون ۽ زيديءَ کي خراجِ تحسين جا خلعت زرين عطا ٿيا. سچ پچ دل چاهي ٿي ته اهو ڪلچر فروغ وٺي، پر جيستائين صحافين ۾ اهي بحث مڪمل نٿا ٿين، جن مذاڪرن ۾ ”پادر اخلاقيات“ جي جواز ۽ عدم جواز بابت متفقه فتويٰ مرتب نٿي ٿئي، تيستائين ڪنهن صحافيءَ ڪو ”ڪڌو يا چڱو“ ڪم ڪيو ته مسافر پنهنجي سامان جو پاڻ ذميوار هوندو.

بهرحال منتظر زيديءَ وارو واقعو پنبهنجي جاءِ تي، پر هاڻي اهي شيون واضح ٿي رهيون آهن ته واشنگٽن ڏينهون ڏينهن پوئتي آهي، ان ڪري هن خطي جي حڪمرانن کي به پنهنجيون پاليسيون بدلائڻ گهرجن. اسان جيڪا 47ع ۾ آزادي ورتي هئي، ان کان پوءِ به ٻاهرين قوتن جي هتي وڏي مداخلت رهي آهي. ان لاءِ اسان کي هڪ ڀيرو وري جسونت سنگهه جي لکيل ڪتاب جي ٽڪرن جو ٿورو سهارو وٺڻو پوندو. ڪتاب ۾ هن راڻي راجپوت مواد فراهم ڪيو آهي، (1) ننڍي کنڊ جي ورهاڱي سان هي خطو واشنگٽن، بيجنگ ۽ ماسڪو جي مفادن لاءِ وڌيڪ استعمال ٿي رهيو آهي. (2) ورهاڱي جو گهڻي ۾ گهڻو نقصان مسلمانن کي پهتو، جيڪي ٽن حصن ۾ تقسيم ٿيا ۽ هندستان ۾ ”ڪمزور“ بڻجي ويا. هندستاني اشرافيه کين ٽئين درجي جي شهريءَ واريون مراعاتون ڏيڻ لاءِ به تيار ناهي. جسونت کي گمان هو ته مسلمانن کي ورهاڱي جي مخالفت ۽ سندن طاقت جي تتر بتر ٿيڻ واري ٿيوري ڪانه وڻندي ۽ هو ڪتاب کي تنقيد جو نشانو بڻائيندا، پر ٿيو سندس خيال جي ابتڙ. سندس ڪتاب جي مهورت جي موقعي تي مختلف مڪاتبِ فڪر جا مفڪر گهرايل هئا، پر ڪٽر هندو تواجا ارون شوريءَ جهڙا اڪثر مقرر بائيڪاٽ ڪري غير حاضر رهيا. ايم جي اڪبر، لارڊ ميگهانند ۽ رام جيٺ ملاڻيءَ پاران ڪتاب تي خوبصورت پيرايهءِ بيان ۾ خيالن جو اظهار ڪيو. ملاڻي چيو ته هندستاني سياست کي ”ارٿ شاستر“ ۽ چانڪيا ڪوٽليا جي دائري مان ٻاهر نه ڪڍيو ويو ته هي خطو سدائين سورن ۾هوندو. جسونت سنگهه جو ڪتاب ”ارٿ شاستري“ بنياد پرستي کي ترڪ ڪرڻ جو گس نروار ڪري ٿو. ايم جي اڪبر چيو ته، ڪتاب جو مصنف ”سرد جنگ“ سان سلهاڙيل تڏهوڪن ٻنهي بلاڪن واري ورهاڱي بابت پاليسيءَ کي وڌيڪ تفصيل سان بحث هيٺ آڻي ها ته بهتر ٿئي ها. لارڊ ميگهانند جو خيال هو ته ممبئي واقعن وارن زخمن جي تازگيءَ ۽ ڪتاب جي اجراءَ جي ٽائيمنگ ۾ مماثلت تلاش ڪندڙ نقاد جسونت سنگهه جي پرخلوص ڪوشش کي وڌيڪ متنازعه بڻائي سگهن ٿا. ڪتاب تي هندستان ۾ جيڪو ٻڙڌڪ متو آهي، تنهن لارڊ ميگهانند جي ڳالهه جي تصديق ڪئي آهي. مورخ جنهن ارٿ شاستر کي هندستاني سياست جو ”مئنيفيسٽو“ قرار ڏئي رهيا آهن، ان پنڊت بابت اها ڳالهه مشهور آهي ته هو چندر گپت موريا خاندان جو ”درٻاري“ هو. چار سئو سال قبل مسيح واري زماني ۾ پيدا ٿيندڙ ڪوٽليا چانڪيا جو ڪتاب ايڪهين صدي ۾ به سناتن ڌرمي اسٽئبلشمينٽ وٽ ”مئنيفيسٽو“ جو مقام ماڻيندڙ هجي ته پوءِ رجعت پرستيءَ کي ڇا ڪي سڱ ٿيندا آهن؟

”ارٿ شاستر“ جو فلسفو عبادتن، روين ۽ جنگ توڙي امن جي حالتن لاءِ ڪتب آڻيندڙن تي هروڀروءَ جي ارهائي به نامناسب آهي. پسند ۽ ناپسند جي حوالي سان انساني حقن جو چارٽر ”آزاد خياليءَ“ کي تسليم ڪري ٿو پر چانڪيا ڪوٽليا جا هي فرمان ڪيڏانهن ڪبا، جن حڪم نامن ۾ هو چوي ٿو ته (1) پاڙيسريءَ کي سدائين دشمن سمجهڻ گهرجي. (2) بهتر نتيجن جي حصول لاءِ ڪڌا طور طريقا ۽ ناجائز ذريعا/وسيلا استعمال ڪرڻ ضروري آهن. هيءُ سڪندر-اعظم جي واپسيءَ کانپوءِ جو زمانو آهي.ميڪاولي ۽ ارسطا طاليس جي ڀيٽ ۾ چانڪيا کي سناتن ڌرمي اشرافيه ڇا لاءِ وڌيڪ اهميت ٿي ڏئي؟ هن سياست کي تمدن ۽ معاشرت سان مطابقت ڏياري آهي ۽ ڪلچر کي ڪليدي ڪردار طور اپنائڻ بابت نوان لاڙا ۽ خوبصورت خيال پيش ڪيا آهن. جنگي اصولن لاءِ ”ارٿ شاستري“ نظرين کي پرکڻ لاءِ هن هڪڙي مثال کي سامهون رکي سگهجي ٿو. موريا خاندان جو بادشاهه چانڪيا ڪوٽليا سميت لائو لشڪر وٺي شڪار لاءِ نڪتل هجي، پري پري تائين جو پنڌ جهاڳي لشڪر پڙاءُ ڪيو. نوڪر نوابان دي خيما هڻڻ ۽ رڌ پچاءَ واري ڪرت کي لڳل هجن. چانڪيا اوسي پاسي جا چوراڻا گس گهيڙ ڏسڻ لاءِ روانو ٿيو. اچانڪ ڪانڊيرن تان لهندي کيس ڪنڊا لڳا. ڪانڊيرا ولين جيان زمين تي آهليل هئا. پنڊت ترت شربت ٺهرائي مٿن مٺي پاڻيءَ جي ڇڻڪار ڪرائي ڇڏي. صبح جو بادشاهه لوٽي تي ويو ته ڇا ڏسي ته راتوڪي پهر واري جهنگل جي سرسبزي ۽ شادابي غارت تيل هجي. ڪيڙن ماڪوڙن ۽ ٻئي حشرات الارض هڻي ڪانڊيرن جي پاڙ پٽي ڇڏي هئي. بادشاهه پنڊت کان پڇيو ته هي ڪهڙي ماجرا آهي. چانڪيا چيس ته ”دشمن“ کي مٺي زهر سان مارڻ ۾ ئي موزونيت هوندي آهي.

جسونت سنگهه جي ڪتاب ۾ جناح صاحب کي ”مسلم ليگ“ ٺهڻ وقت تڏهوڪي آل انڊيا نيشنل ڪانگريس جي صدر دادا ڀائي نوروجيءَ جو سيڪريٽري ڏيکاريو ويو آهي. اوڻيهه سئو ڇهه کان وٺي اوڻيهه سئو تيرهان تائين پونجا ڀائيءَ جو لختِ جگر مسلم ليگ کي ناموزون سياست جي علمبردار قرار ڏيندڙ آهي. سندس هم نام مولانا محمد علي جوهر کيس زور بار سان اوڻيهه سئو تيرهان ۾ مسلم ليگ ڏانهن راغب ڪرڻ ۾ ڪامياب وڃي ٿو، پر جناح ڪانگريس جي رڪنيت کي قائم رکڻ جو شرط جوهر صاحب کان مڃرائي وٺي ٿو. اوڻيهه سئو ٽيهه تائين به جهرڪن ڄائو جهانگي ٻنهي جماعتن جو ٻن ٻن آنن وارو ميمبر رهيو ۽ ٻنهي پارٽين کي قريب ڪرڻ ۾ مگن پڻ. سنڌ جي ممبئيءَ کان آزاديءَ جي تحريڪ دوران کيس سناتن ڌرمي اشرافيه کان سخت مايوسي ٿئي ٿي ۽ موصوف قومي نظرئي جي ڌميمي ڌميمي وڪالت لاءِ پنهنجو پاڻ کي وقف ڪري ڇڏي ٿو. 1946ع ۾ ليگ-ڪانگريس مشترڪه اميدوار بيهارڻ تي پڻ نواب اسماعيل خان ۽ آئي ايڇ اصفهانيءَ جي ٽڪيٽن کان ويندي پنڊت جواهر لال نهروءَ جي ننڍپڻ جي بيشمار واقعن کيس ورهاڱي جي حتمي فيصلي ڏانهن ڌڪي ڇڏيو.

ڀٽ ڌڻي بادشاهه جيڪو سامين جوڳين سان گڏجي ستن سالن جو طويل لانگ مارچ ڪيو هو، انهيءَ پنڌ جو اختتام بالي رام ڀڳت جي آشرم تي ٿيو هو. ڀڳت جو آشرم جسونت سنگهه جي ”جسول“ ڳوٺ لڳ اڄ به موجود آهي. جسونت سنگهه جناح صاحب جي تلاش ۾ ٽي سال پهرين ڀٽ ڌڻي جي نگري ڀيٽي ويو آهي. هند مان سنڌ ڏانهن تشريف فرما ٿيندڙ سنڌي وفدن ۾ جسونت سنگهه جو قافلو اهو واحد وفد هو، جنهن ۾ هند جي سنڌي مسلمانن جي مڪمل نمائندگي موجود هئي. جسونت سنگهه کي ننڍي کنڊ جي آئيندي بابت خوبصورت خواب لهڻ تي جس هجي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

”گلف آف سنڌ“ واري نئين شاهراهه ۽ حل ڏانهن ويندڙ بلوچستان اشو!




ڇنڇر 19 سيپٽمبر 2009ع



بلور صاحب جي بات چيت مان اها ڳالهه پڌري ٿي آهي ته پاڪستان کي ايران ۽ ترڪيءَ تائين ريلوي راهداريءَ ڏيڻ لاءِ هندستان هٿ ادب جا ٻڌي درخواست ڏني آهي. هوڏانهن شاهه محمود قريشي صاحب باور ڪرايو آهي ته آمريڪا جي ٽياڪڙيءَ ۾ اسلام آباد ۽ دهلي ڳالهيون ٻولهيون ڪرڻ لاءِ آماده ٿي چڪا آهن....چدم برم به واشنگٽن پهتل آهي ۽ هن صاحب ڌر ڌڻين کي اسلام آباد جو ”قرطاس ابيض“ پيش ڪيو آهي ته توهان جا ڏنل ڪارتوس ڪرزئيءَ جي نسلي ڀائرن بدران بمبئي ۽ دهليءَ لاءِ استعمال ٿي رهيا آهن. رحمان ملڪ جي صدارت هيٺ تازو پرڏيهي وزارت ۽ گهرو منسٽريءَ جو جيڪو مشترڪه اجلاس اسلام آباد ۾ منعقد ٿيو هو، ان اجلاس کانپوءِ ميڊيا تي حافظ سعيد وارن جي حوالي سان هندستاني تحفظات بابت جيڪا ٻولي استعمال ڪئي اٿن، ان گفتو کي تلخيءَ بدران شيرينيءَ ڏانهن مائل محسوس ڪري سگهجي ٿو. چئبو ته آڪٽوبر جي وچ ڌاري هندستان اندر ٽن رياستن ۾ ٿيندڙ چونڊن واري مرحلي مڪمل ٿيڻ کان ترت پوءِ هندستان ۽ پاڪستان جا جامع مذاڪرات ٻيهر بحال ٿي سگهن ٿا. ڇڪي تاڻي اهو اعليٰ سطحي مذاڪراتي عمل ڇويهين نومبر تائين مڪمل طور تي بحاليءَ واري دائري ۾ داخل ٿي سگهي ٿو. تيستائين خيرن سان ممبئي سانحي جو پهريون ”ٻارهو“ به گذري ويندو.

بلوچستان لاءِ پاڪستان سرڪار اهڙو ميڪنزم متعارف ڪرائڻ لاءِ ڪامياب پيش رفت ساڳئي پيرڊ ۾ ڪري سگهي ٿي. جنهن پيڪيج وسيلي برهمداغ بگٽيءَ کان ويندي سردار خير بخش مري ۽ سردار عطاءُ الله مينگل جهڙن سمورن نه سهي، پر اڪثر بلوچ ليڊرن کي مطمئن ڪري سگهڻ وارا مرحلا مڪمل ٿي سگهن ٿا. تازو سردار ظفر الله جماليءَ جي سربراهيءَ ۾ جن بلوچ ليڊرن صدر زرداريءَ ۽ وزير اعظم گيلانيءَ سان تفصيلي ملاقاتون ڪيون آهن ۽ ساڳين ڏينهن ۾ بلوچستان مسئلي بابت فوج جو موقف سمجهڻ لاءِ سينيٽ جي ڊپٽي چيئرمين سردار جان محمد جماليءَ جي جيڪا تفصيلي ملاقات جنرل اشفاق ڪيانيءَ سان ٿي آهي، انهن رابطن کان ترت پوءِ فوجي قيادت صدر ۽ وزير اعظم سان بلوچستان جي باهه تي پاڻي هارڻ لاءِ ”فائنل پروگرام“ بابت جيڪا گفتگو ڪئي آهي، اهڙين ڪامياب ڪوششن کانپوءِ حڪومت اعلان ڪيو آهي ته عيد کان ترت پوءِ ”بلوچستان پيڪيج“ متعارف ڪرايو ويندو...هندستان کي شرم الشيخ واري مذاڪراتي عمل دوران بلوچستان ۾ ملوث ڏيکاريو ويو هو...ٻروچن لاءِ قابل عمل ۽ متاثر ڪن پيڪيج اچي ٿو ته هندستان از خود انهن الزامن مان آجو ٿي ويندو. حافظ سعيد جهڙن هندستان کي مطلوب فردن وارو چمڪندڙ فانوس لوڊشيڊنگ جي نظر ٿي سگهي ٿو. دهلي پنڊيءَ جي ”پيارن“ کي رعايت به ڏيئي سگهي ٿو، ڇاڪاڻ ته کيس خبر آهي ته سردار سولي نموني سان چوري جي ٻانهن ڀاڳين حوالي ناهن ڪندا. هن وچ ۾ اوچتو ”گلف آف سنڌ“ جي حدن ۾ اضافي ٿيڻ کانپوءِ ”سر ڪريڪ“ وارو سوال نئين رنگ ۽ روپ سان نکري نروار ٿيو آهي. سر ڪريڪ ڏانهن پوءِ ٿا اچون، پهرين هلجي سمنڊ جي حدن متعين ڪرڻ واري مامري ڏانهن!

اوشنو گرافيءَ ۽ سنڌي وڏي سمنڊ بابت اهليانِ سنڌ جي عدم دلچسپي پنهنجي جاءِ تي، پر ڪجهه هفتا اڳ ”گلف آف سنڌ“ جون حدون ٻه سئو ناٽيڪل ميلن مان وڌي ساڍا ٽي سئو ناٽيڪل ميلن تائين وسيع ٿي ويون آهن. کپندو ته ائين هو ته اهڙي تاريخي خوشيءَ تي سنڌ ۾ سرهائي محسوس ڪئي وڃي ها، سامونڊي علم بابت معلومات جو تبادلو ٿئي ها ۽ هن معاشي ۽ اقتصادي سوڀ تي شهنائيون نه سهي، پر مرليون ته ضرور متحرڪ ڪجن ها. ”لا آف دي سي ٽريٽي“ گڏيل قومن جي انهيءَ معاهدي جو نالو آهي، جنهن پيڪيٽ وسيلي سامونڊي حدن جو تعين ٿيل آهي. 1982ع-12-10 تي هن معاهدي جي تجديد ڪئي هئائون. نئين ترميمي بل کانپوءِ فيصلو ٿيو ته هرڪو ملڪ سامونڊي ساحل جي ٻارهان ناٽيڪل ميلن جو مالڪ هوندو، پر مهاڳي ۾ ايندڙ ٻه سئو ناٽيڪل ميلن جي علائقي ۾ متعلقه ملڪ کي سي بيلٽ مان واپاري وسيلا ۽ قدرتي معدني سورسز حاصل ڪرڻ جا اختيار حاصل هوندا. جنهن لاءِ ”خصوصي معاشي زون“ جو اصطلاح ڪتب آندي هئائون. آگور جو اهو حصو ڪنهن روڪ ٽوڪ کانسواءِ سائنسي، ماحولياتي، ڪاروباري ۽ سفري حوالي سان لاڀ حاصل ڪرڻ جا هڙيئي حق واسطيدار ملڪ لاءِ مختص ڪرڻ جو روادار قرار ڏنو ويو. 1997ع ڌاري پاڪستان اقوام متحده ۾ اپيل ڪئي ته اسان جي سي بيلٽ واري حصي ۾ سمنڊ جي تهه تائين واري ايراضيءَ جو از سرِ نو جائزو وٺو. گڏيل قومن تيرهان مئي 2009ع تائين پنهنجو تفصيلي ڪيس پيش ڪرڻ جي مهلت ڏني. پاڪستان سرڪار دي نيشنل انسٽيٽيوٽ آف اوشنو گرافيءَ جي ماهرن کي هن ڪم تي لڳايو، ڪنهن مشق ڪاريگرن سائنٽيفڪ طريقي سان ساڍا چار سال سنڌي وڏي سمنڊ جو سينو چيرڻ ۾ لڳائي ڇڏيا. پراجيڪٽ لاءِ پنج ڪروڙ رپين جي بجيٽ مختص ڪئي وئي هئي. سائنسدانن وقت کان اڳ ريسرچ جو ڪم پايهءِ تڪميل تي پهچائڻ واري کيپ کٽي ورتي...دليلن پروفن وارو مسودو سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَ واري وزارت جي توسط سان گڏيل قومن جي سامهون پيش ڪيو ويو. هندستان کي شابس هجي، جنهن سنڌي وڏي سمنڊ جي حدن بابت جيڪا تحقيق پاڪستاني ماهرن ڪئي پئي تنهن بابت تحفظات جو اظهار ڪو نه ڪيو. نتيجي طور خيرن سان ”گلف آف سنڌ“ جي ٻه سئو ناٽيڪل ميلن جي جاءِ تي ساڍا ٽي سئو ناٽيڪل ميلن ۾ توسيع ٿي چڪي آهي. هاڻ سنڌي وڏو سمنڊ چورس ڪلوميٽرن جي حساب سان ٻه لک نوي هزار مربع ڪلوميٽرن تي مشتمل شمار ٿيندو. اهو انگ پاڪستان جي زميني چورس ڪلوميٽرن جي ماپ واري انگ جو ٽيهه سيڪڙو ٿيو. ايران ۽ هندستان به پاڪستان جي نقشِ قدم تي هلندي ايراني وڏي سمنڊ ۽ هندي وڏي سمنڊ جون حدون وڌائڻ لاءِ گڏيل قومن سان لهه وچڙ ۾ لڳا پيا آهن. هن اضافي سان مهاڻن جون موجون ٿي ويون آهن، کين پنجاهه هزار چورس ڪلوميٽرن تي مشتمل نئون علائقو هٿ اچي ويو آهي، جتي هو قانوني طريقي سان مڇيون ماري سگهن ٿا. ”گلف آف سنڌ“ لاءِ پنجاهه هزار چورس ڪلوميٽرن وارو نئون کارو ديس مبارڪ هجي. هن پٽ ۾ موجود معدني ذخيرا ۽ تيل گئس جو حصو به هاڻ پنهنجي بلي ٿي ويو آهي ”وطنِ عزيز ۽ عزيز هم وطنو“ جهڙا ڀاشڻ ڏيندڙن جون ته هاڻ پنج ئي گيهه ۾ آهن.

اهليانِ سنڌ جو سامونڊي جهان سان تعلق واجبي وڃي بچيو آهي. هوڙا به برمي ۽ افغاني سنڀالي رهيا آهن، سموريون کاريون سنڌين کان جهڙوڪر ڇڏائجي ويون آهن. شپنگ ڪارپوريشن، فش هاربر، نيوي، ميري ٽائيم سيڪيورٽي ايجنسي، ڪوسٽ گارڊ ۽ رينجرز ”گلف آف سنڌ“ تي ڳوٺن مٿان ڳوٺ ٻڌي ڇڏيا آهن. گوادر بندر تي بلوچستان سرڪار ”سنڌ هائوس“ لاءِ جيڪا زمين ڏني هئي، ٻن سالن کان ان جو قبضو هٿ ڪرڻ کان به سنڌ سرڪار لاچار آهي. ڪيٽي بندر جي تجديد ۽ ذوالفقار آباد جهڙا ”سنڌ دوست“ منصوبا ڪن جاهل وطن دوست حلقن هٿان متنازعه بڻايا پيا وڃن. هر ميدان ۾ ”نه کپي“ جو نعرو ڪٿي سنڌين کي روزگار به نه کپي، واپار به نه کپي، سرير ۾ ساهه به نه کپي ڏانهن نه وٺي وڃي....ڪن دوستن ”انڊس دوست“ فورم ته جوڙيا آهن، پر اهي به فشر فوڪ فورم جيان چند مخصوص سرگرمين تائين محدود آهن. سياست ۽ حڪومت ۾ موجود اهليانِ سنڌ کي ”گلف آف سنڌ“ بابت روايتي لاتعلقيءَ وارو رويو ترڪ ڪرڻ گهرجي. جنهن قوم جو مائينڊ سيٽ منفي هجي، ان قوم کي وسيلن جي جنگ جي جديد شاهراهن تي ڊوڙائڻ ناممڪن نه سهي البته ڏکيو ضرور آهي. ڪراچيءَ جو ڪاڪوسي فضلو، سنڌي وڏي سمنڊ کي آبي حيات ۽ مڇين کان محروم ڪرڻ لاءِ ناڪاري ڪردار ادا ڪري رهيو آهي. ڪراچيءَ جي ڪارخانن جو ڪيميڪل زده پاڻي به ”گلف آف سنڌ“ جي چهري تي تيزاب هاري رهيو آهي. سامونڊي جيوت جو وڏو سهارو تمر جا ٻيلا هئا. انڊس ڊيلٽا ڇهه لک هيڪڙ رقبي واري علائقي تي مشتمل آهي، چاليهارو سال اڳ تائين هن ساحلي پٽيءَ تي ٻه لک سٺ هزار هيڪٽرن تي ٻيلا هئا، جتي جهينگا، مڇيون، واڳون ۽ ٻيا سامونڊي ساهه وارا لڳ ڪندا ۽ خانداني منصوبابنديءَ جي مخالفت ڪندي آنا ۽ ٻچا وافر مقدار ۾ ڏيندا هئا. قدرتي گهر گهاٽ ويران ٿي وڃڻ سان سامونڊي مخلوق به راهه رباني ورتي ۽ هاڻي آهن گهڻي ڀاڱي ڪاريءَ وارا ڪک....”گلف آف سنڌ“ ۽ سنڌي وڏي سمنڊ جون اصطلاحون هنن صفحن تي ڪڏهن ڪڏهن گوش گذار ٿينديون آهن ته ڪي خان شاهه جا نوازيل دليل ڏيڻ جي درخواست ڪندا آهن. کين گذارش آهي ته جنهن هندي وڏي هندي سمنڊ ۽ عربي وڏي سمنڊ کان پنهنجا ڪن مانوس آهن، انهيءَ اٺٽيهه لک ٻاهٺ هزار چورس ڪلوميٽرن واري سامونڊي خطي کي ”سينسڪرت“ ٻولي ۾ ”مها سنڌو ساگر“ چيو ويندو آهي. سنڌ-بلوچستان واري سامونڊي حصي جا پندرهان سئو نوي ڪلوميٽر وارا ساحلي بيلٽ ”گلف آف سنڌ“ ۽ سنڌي وڏي سمنڊ جهڙي اسم بامسميٰ سان سينگارجن ٿا ته ان ۾ ارها ٿيڻ جي اربعا ۽ خطا نه توهان کي ۽ نه اسان کي ڪرڻ گهرجي.

ڀنڀور ۽ ڪيچ مڪران سسئيءَ پنهونءَ جي ڪري پاڻ ۾ قريب ٿيڻ جي توقع نٿا رکن ته ٿيو خير...پر ”گلف آف سنڌ“ کي لطيف سرڪار ”سر سامونڊيءَ“ وسيلي جيڪي خلعتون عطا ڪيون آهن، ڇا انهن ماٿي جي جهومرن جي سار سنڀال کان به اهليانِ سنڌ آجا ٿيا؟ سنڌ واسين جي سستيءَ کي ڇڏيون ٿا اتي...ڳالهه شروع ٿي هئي هندستان پاران ريلوي ٽريڪ جي راهداريءَ واري درخواست سان...روڊن ۽ ريلوائي رستن سان دهلي ۽ اسلام آباد کوکروپار ۽ واهگا وسيلي واپار ڪن يا ننگر پارڪر ۽ ڀڄ گدڙو ۽ ٻاهڙ مير، کپرو ۽ پوکرڻ، کينجو ۽ جيسلمير، نارو ۽ کاڏار ڏيراور قلعو ۽ بداڻو، بهاول نگر ۽ بيڪانير، قصور ۽ ڀيٽنڊا، لاهور ۽ فيروز پور، سيالڪوٽ ۽ امرتسر کان ويندي ٻنهي پاسي وارا ڪشميري روٽ ۽ رستا وڻج واپار لاءِ هڪ ئي ڌڪ سان کولي سگهجن ٿا...مستقبل قريب ۾ ٻنهي ملڪن لاءِ ٻڌجي پيو ته اهي ”سر ڪريڪ“ جو مسئلو پهرين ترجيح طور نبيرڻ ۾ دلچسپي رکن ٿا. ”گلف آف سنڌ“ جي تازي توسيع کان پوءِ پاڪستان جو ڪيس قدري مضبوط ٿي ويو آهي، هيءَ کاري جاتي ۽ احمد راڄي جي وچ ۾ 96 ڪلوميٽرن جي طوالت سان موجود آهي. سنڌ گجرات حدبندين جي حوالي سان هن کاريءَ لاءِ هندستان جو موقف آهي ته اتان بين الاقوامي سامونڊي حد وچئون وچ لنگهي ٿي، جڏهن ته پاڪستان چوي ٿو ته انٽرنيشنل دنگ دڙو کاريءَ جي اوڀر مان پرڀرو لنگهي ٿو. مهاڻن لاءِ مٿي جو سور بڻيل ”سر ڪريڪ“ وارو مسئلو 1914ع ۾ حل ٿي چڪو هو، جڏهن سنڌ ممبئي جي ڪمشنري هئي. ڪڇ ڀڄ جي راجا مهاراج رائمل جي دعويٰ هئي ته ڪريڪ کاري سوراشٽر (گجرات) جو حصو آهي، جڏهن ته ممبئي سرڪار چيو ته اهو مهاراشٽر جي مطيع ۽ فرمانبردار سنڌ ڪمشنريءَ جو حصو آهي. فيصلو سنڌ جي حق ۾ ٿيو هو. پنج هزار سالن کان مها سنڌو ساگر (گلف آف سنڌ سميت) عربستان ۽ هندستان جي وچ ۾ واپار جو واهوندي جي هير جهڙو طمانيت بخش روٽ رهيو آهي. ممبئي کان ڪراچيءَ تائين مهاتما گانڌيءَ ۽ جناح صاحب لاءِ به هن سي ويو سفري سهوليتون فراهم ڪيون هيون.

هندستان ۽ پاڪستان جا باباءِ قوم ٻئي گجراتي ليڊر انهيءَ سامونڊي پٽي تي نپنا پليا ۽ وڏا ٿيا. ڪنڊلا بندر ۽ گانڌي ڌام به انهيءَ سمنڊ جا بندر آهن، جنهن سمنڊ جي ساحل تي ”شهرِ مقائد“ موجود آهي. گانڌي راڄڪوٽ کان ممبئي ۽ ڪراچيءَ لاءِ ايندو ويندو هو، جڏهن ته جناح صاحب ويراول بندر کان مالابار هل (ممبئي) جهرڪ ۽ مورڙي جي ماڳن ڏانهن اسهندو هو. 1889ع ۾ سوئيز ڪئنال جي تڪميل ٿي ته ڪراچي بندر جا وارا نيارا ٿيا. هن کان اڳ آفريقي نار جا چڪر ڪاٽي پوءِ ٻيڙا اچي ”ڪلاچ“ جي ڪننن جو ڀر وٺندا هئا. سوئيز ڪئنال ٺهڻ سان ڪراچي يورپ کي ويجهو ٿيو ۽ ائين ديسي ۽ پرديسي پکيئڙا مورڙي جي ماڳن تي مڙيا. بوهري، آغا خاني، ڇيپا، زرگر، گزدر، ميمڻ، واڍيلا، جدگال ۽ لاسي سرائيڪي هن شهر جي اڏاوت جا اولين معمار شمار ٿيڻ لڳا. هن وقت به ڪراچيءَ ۾ اهي سوا ڪروڙ سنڌي، اصلي تي وڏا سنڌي موجود آهن، جيڪي سيدن، انصارين، قريشين ۽ مدراسين جي ڀيٽ ۾ نج نبار سنڌي النسل حسب نسب سان تعلق رکن ٿا. جناح صاحب جو قبيلو به ”لوهاڻي“ مان آغا خاني ٿيو هو...ڪراچيءَ ۽ ممبئي جي وچ ۾ فيري سروس ڪڏهن ٿا شروع ڪن؟ سامونڊي پٽيءَ ۾ وڻج واپار ۾ واڌاري لاءِ ٻنهي ملڪن کي پيش رفت ڪرڻ ۾ وڌيڪ ڪيتري مدت مطلوب آهي؟

اچو ته جناح صاحب جي ٻاروتڻ جي سفر جو تذڪرو ڪري ممبئي-ڪراچي سمندري روٽ جي بحاليءَ لاءِ راهه هموار ڪريون! جهرڪن ۾ هن ننڍڙي ٻار جي ولادت ٿي، کارادر کڻائي آيا، سندن اصلي ڳوٺ ”پانيليءَ“ لڳ اوليا حسن پير جي درگاهه تي جهنڊ لهرائڻ لاءِ کيس ٻيڙيءَ ۾ چاڙهي روانيا ٿيا. گونڊل رياست جو ويراول بندر ڪراچيءَ کان ساڍا چار سئو ڪلوميٽرن جي مفاصلي تي واقع آهي. ويراول بندر کان ڍڳا گاڏي ۾ هي قافلو حسن پير اولياءَ جي آستاني تي آيو، عقيقو به اتي ڪيائون ۽ واپس پانيليءَ پهتا...جتي اڄ سوڌو سندن عزيز موجود آهن. گانڌي جناح صاحب کان ست سال وڏو هو، سندس گهڻو تڻو راڄڪوٽ ۾ رهائش هئي. راڄڪوٽ ۽ پانيلي پاڙيسري شهر آهن. لکپت، کنڀاٽ، پوربندر، نارائڻ سر، ڪوٽيسر، علي بندر، ڪيٽي بندر ۽ گوادر ويندي چاهه بهار بندر ۽ بندر عباس وارو سامونڊي روٽ روڊن ۽ ريلوائي روٽن سان گڏوگڏ کوليو وڃي ته ٻنهي ملڪن ۾ غربت جي سطح پڪ سان ٽيهه سيڪڙو گهٽجي سگهي ٿي. ڪير چوي غوري، پرٿوي، ابدالي، اگني، غزنوي، ترشول ميزائل ٺاهيندڙن کي ته هي ڏيڍ ارب انسانن جو ڏيهه عنقريب ”ايٿوپيا“ ٿي ويندو، جيڪڏهن اوهان اک نه پٽي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

لاهور کي ”لهو لهان“ ڪرڻ لاءِ ڪهڙا هٿ استعمال ٿيا؟




جمع 16 آڪٽوبر 2009ع



مناوان ۽ بيديان لاهور جا مضافاتي علائقا آهن، جيڪي باٽا پور ۽ جلو باغ جي اردگرد پنهنجو وجود رکن ٿا. بي آر بي نهر جي ڪناري سان ملحق انهن علائقن کان هندستاني بارڊر سڏ پنڌ تي واقع آهي. حيدرآباد جو ڊوميسائيل هولڊر لاهور جو ڪمشنر خسرو پرويز چئي پيو ته، مناوان ۽ بيديان تي ٿيندڙ تازا حملا انڊين ڳجهي ايجنسيءَ جي ڪارستاني آهي....ڪمشنريءَ جي ڪرسيءَ کي ذميوار عهدو قرار ڏبو آهي، ممڪن آهي ته خسرو پرويز حقيقتِ حال بيان ڪري رهيو هجي. موصوف جو والد محترم ميجر (ر) افضل ثاقب لطيف آباد حيدرآباد جو رهاڪو ۽ نهايت پڪو ”پاڪستاني“ ليکبو آهي. هونئن ته هڪ ئي ڏينهن ۾ ڪوهاٽ ۽ پشاور وارن ڌماڪن سميت لاهور جا ٽي واقعا چاليهارو کن قيمتي انساني جانين کي اجل جو گرهه بڻائڻ ۾ ڪامياب ويا آهن ۽ سمورن سلسلن جا پيرا پاڪستاني ”طالبان“ ڏانهن ان ڪري به ويندي ڏسجن ٿا، ڇا ڪاڻ ته اهڙيون اعترافي بيان بازيون به نشر ٿي چڪيون آهن. جن پڌرائين ۾ چيل آهي ته اها ڪارروائي اسان جي ڪيل آهي. ڪي مبصر ان خيال جا آهن ته ”طالبان“ پاران گمنام ماڳن تان ”قبوليت“ وارا جيڪي اعترافي بيان نشر ٿيندڙ آهن، تن پڌرائين جي ”پت“ ۽ خسرو پرويز واري ”لت“ کي ساڳئي پاڃاريءَ ۾ جوٽي سگهجي ٿو. پختونخواهه ۾ هونئن باهه ڀڙڪيل آهي ۽ حڪيم الله محسود پارا بار بار ”موت“ جو شڪار ٿي ٻيهر نئون جنم وٺي رهيا آهن. وزيرستان ڏانهن سوات کان پوءِ جيڪو آپريشن اسٽارٽ وٺي رهيو آهي، گهڻن ڏاهن جي خيال ۾ پختون خواهه وارا ماڳ مڪان برباد ڪرڻ وارا ڪم انهيءَ آپريشنن جو ردِ عمل آهن، پر پريشاني جنهن پرتشدد لائو لشڪر سان پنجاب تي حملي آور ٿي رهي آهي، ان بابت سرڪاري اختياريون به محتاط ناهن رهيون. خسرو پرويز جي ”خسروي“ ۾ انساني جانين تلف ٿيڻ کان چند ڏينهن اڳ ”پنڊي“ جنهن پريشانيءَ ۾ مبتلا ٿيو هو، تڏهن ڪامران خان، شاهد مسعود، جاويد چوڌري ۽ عرفان صديقيءَ پارا ڪٿي ڪٿي بين السطور ۾ ۽ ڪٿي ڪٿي سرِ عام چئي رهيا هئا ته: جنهن ڪيري ڊاٽسن ۾ چڙهي ڊاڪٽر عثمان جا مبينا سرغنا جي ايڇ ڪيو ۾ ڪاهي آيا هئا، اهي سنوان سڌا دهلي ۽ واشنگٽن جا دادلا هئا. پنڊي به امن امان جي حوالي سان شهباز شريف جي راڄڌانيءَ ۾ شامل آهي ۽ ”تختِ لاهور“ تي شريف برادران بلا شرڪتِ غير بادشاهه آهن.

مٿيان صحافي جن جا اسم مبارڪ پاڻ تحرير ڪري آيا آهيون ۽ ڪافي صحافتي جرنيل رهجي به ويا آهن، هن وقت جرنلسٽ حضرات واري اها ”جرنيلي سڙڪ“ پنجاب ۾ ٿيندڙ ”لهو لهان“ واري لاباري جا سمورا ڏوهه ”سي آءِ اي“ ۽ ”را“ جي ڪنڌ ۾ هڻي رهي آهي....اهي الزام آهن يا حقيقتون، تنهن جي خبر خاوند کي، پر هن مرحلي تي دهليءَ ۽ اسلام آباد جي وچ ۾ اسڪور برابر ڪرڻ واري ميڊيائي مهم عروج تي آهي. ٻنهي ائٽمي طاقتن کي ملاکڙي جي ميدان ۾ لهڻ لاءِ ”ڪوٺ“ ڏيندڙ بالفرض جيڪڏهن ڪامياب وڃن ٿا ته جهڙوڪر لکين انساني جانيون الهه تو آهر ڪري وينديون. لاهور کي ”لهو لهان“ ڪرڻ جا ڪارڻ کڻي ڪهڙا به هجن، پر جي ايڇ ڪيو جي واقعي کان پوءِ ايف آءِ اي ايليٽ ٽريننگ سينٽر ۽ پوليس لائين مناوان لاءِ جيڪي امڪان ريڊ الرٽ بندوبست ڪرڻ گهرجن ها، خسرو پرويز ۽ پرويز راٺوڙ جهڙا ڪمشنر ۽ ڊي آءِ جي اهڙا اهتمام ڪرڻ ۾ بري طرح سان ناڪام ويا آهن. پنجاب جو سرائيڪي بيلٽ به ممڪن آهي ته ”ڊرون حملن“ لاءِ بديسي آقا کي مطلوب هجي، اهي آسا پاسا به ڏسڻ گهرجن...پنڊي ۽ لاهور جا جيڪي تازا واقعا آهن، اهي پنهنجي جوهر ۾ پاڪستان جا ”نائين اليون“ آهن. بدامنيءَ جي حوالي سان مرڪزي سرڪار کي مستعفي ٿيڻ لاءِ جيڪا ميڊيا مجبور ڪري رهي آهي، بدقسمتيءَ سان اها ئي ميڊيا شهباز شريف سرڪار کي استعيفيٰ جي استدعا ڪرڻ کان ”لاچار“ آهي. باريڪ بينيءَ سان جيڪڏهن لاهور پنڊيءَ کان ويندي ملڪ جي اڪناف ۽ اطراف ۾ بم بلاسٽ قسم جون جيڪي بدبودار لائون ٻرن مان نڪري خلقِ خدا کي ڪکي رهيون آهن، انهن جنن جو بوتلن مان نڪرڻ وارو مامرو هيترو سادو به ناهي، جيترو رحمان ملڪ جي بيانن ۾ ظاهر ٿي رهيو آهي. هن وقت دنيا افغان وار جي اٺ کي ڪنهن ڪامياب پاسي ڏانهن ليٽڻ جون صلاحون ڏيڻ ۾ مصروف آهي. چين ۽ روس جا چڱا مڙس يوسف رضا گيلانيءَ کي چئي چڪا آهن ته ”توهان نيٽو فورسز جي ڪابل جي ڪاريڊور ۾ ان ڪامياب واپسيءَ لاءِ واشنگٽن کي سختيءَ سان ته مجبور نٿا ڪري سگهو، پر وتائي فقير جيان کيس ايترو سو ضرور آکيو ته : پٺاڻن جي ٻرن مان هٿ ڪڍڻ جي ڪريو نه ته اهي جوڳي توهان کي ڳوهه جيان کائي به سگهن ٿا. ٺانٺو توهان جو به ڦٽندو ۽ الهو تلهو اسان جو ته هونئن ئي ٽياس تي ٽنگجي چڪو آهي. بظاهر اها ڳالهه ننڍو منهن وڏي بات جي دائري ۾ داخل ڪرڻ جهڙي آهي، پر ماسڪو ۽ بيجنگ ٽياڪڙيءَ جو ڪردار ادا ڪن ۽ ڪابل مان نيٽو فورسز نڪري وڃن ۽ پٺاڻن واري پرابلم کي واشنگٽن بدران روس ۽ چين هٿان حل ڪرڻ جي ڪوشش شروع ٿئي ته ڪنهن حد تائين بم بلاسٽ ايڪسرسائيز جو سائيز سڪڙجي سگهي ٿو. ٻي صورت ۾ اهي حملا وڌيڪ وائوربا ۽ پرتشدد ڪاررواين سان انساني جانين تلف ٿيڻ جو افسوسناڪ سلسلو هڪ پاسي فروغ پذير رهندو ته ٻئي پاسي پاڪستان معاشي ۽ اقتصادي ميدان ۾ ابتريءَ ڏانهن گامزن ٿيندو.

لاهور جا تازا حملا اسان جي سياستدانن واري روايتن رقابت کي به گهٽائي ناهن سگهيا. تخت لاهور جو ”لاڏو“ ميان محمد نواز شريف مهيني جي سياسي موڪل تان ساڳين ڏينهن واپس وريو آهي. موصوف لاهور ۾ چاليهه قيمتي انساني جانين جي نقصان جهڙي ”سانحي“ کانپوءِ جيڪا پهرين پريس ڪانفرنس ڪئي آهي، ان ميڊيائي مهم ۾ موصوف پيپلز پارٽيءَ تي روايتن تنقيد کان باز رهي ناهي سگهيو. ڪير چوي هن ”شينهن“ مڙس کي ته ڇا ”قائره“ جي جاءِ تي ”احسن اقبال“ جي اچڻ سان ملڪ جا سمورا مسئلا حل ٿي ويندا؟ اميد هئي ته ميان صاحب وڏي ظرف سان زرداري صاحب کي هاڻوڪين پرتشدد خوني وارداتن کان پوءِ گول ميز ڪانفرنس ڪوٺائڻ جي پنهنجي طرفان پيشڪش ڪري ها ۽ اها مجوزه رائونڊ ٽيبل ڪانفرنس فقط ون پوائنٽ ايجنڊا تي منعقد ڪرڻ جي رٿ پيش ڪري ها. پوائنٽ اها ئي ته ملڪ کي خوني بحران مان ٻاهر ڪڍڻ لاءِ حل تلاش ڪجي...ننڍو کنڊ بارود جي جنهن ڍير تي پنهنجي وجود کي برقرار رکيو ويٺو آهي، اهو ڍير مٺي فقير جي ڍير جيان ”عشق ۽ محبت” جو آشرم ناهي رهيو. هي اسلحي بارود ۽ ائٽم بم جو دڙو موهن جي دڙي جيان اربين انسانن کي زمين دوز ڪرڻ لاءِ سمورا سنئوڻ ساٺ مڪمل ڪري چڪو آهي. پ پ ۽ ن ليگ هن مرحلي تي هوش سلامت رکن. ڪنهن آغا محمد يحيٰ خان قزلباش کي ديس کي هاڃو رسائڻ کان ”محروم“ ڪرڻ جي ترڪيب ترتيب ڏين ته قوم کين ڪلهن تي کڻندي. ٻي صورت ۾ بيديان ۽ مناوان ڪلچر واري باهه پوري ڀنڀور کي ڀسم ڪري سگهي ٿي. ڀارت به هن ڀنڀٽ ۾ ڪاٺيون وجهي سگهي ٿو ۽ واشنگٽن به ستين بحري ٻيڙي جا آسرا ڏيئي اوڻويهه سئو ايڪهتر جيان اسلام آباد کي ٻيهر اوڻويهه ويهه ڪري سگهي ٿو. دهلي، تهران، ڪابل، اسلام آباد، بيجنگ ۽ ماسڪو واري پئنچائت جوڙڻ ۾ جنبي وڃجي، ٻي صورت ۾ ٻيلي! مائي حليمان جي ٻارن کي ٻارڻ بڻجڻ کان روڪڻ ممڪن نظر نٿو اچي!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

جندالله جا تازا آپگهاتي حملا ۽ تهران-اسلام آباد تعلقات




اربع 21 آڪٽوبر 2009ع



مهراڻ ماٿريءَ ۾ سنڌ جي گاديءَ واري شهر کان ويندي شادي پلي ۽ ڊاسوڙي تائين سوين سربازي موجود آهن. ڪراچي مان جيڪڏهن ڪو سربازي رختِ سفر ٻڌي پنهنجي اباڻي پرڳڻي سيستان ايران ڏانهن اسهڻ جي ڪري ته کيس سسئيءَ وارا پنڌ ۽ پيچرا مڪران-ڪراچي ڪوسٽل هاءِ وي ذريعي جهاڳڻا پوندا آهن. پنهوءَ جي پيءُ آري ڄام جو ”ڪيچ“ ڪراس ڪري اهي قافلا تربت ۽ پنجگور کان ٿيندا ”مند“ پهچندا آهن. ايراني بلوچستان ۽ پاڪستاني ڪيچ مڪران جي آخري چيڪ پوسٽ ”بلو“ آهي، جيڪا مند کان سڏ پنڌ تي پنهنجو وجود رکي ٿي. اتان ”پشين“ ويهارو ڪلوميٽرن جي مسافت تي واقع آهي ۽ ”سرباز“ شهر جو پنڌ اتان کان ساٺيڪو ڪلوميٽر مس هوندو. تازا جيڪي ٻه آپگهاتي حملا ”جندالله“ پاران پاسدارنِ انقلاب ۽ مقامي پٽيلن تي ڪيا ويا آهن، تن شهرن جي جاگرافيائي بيهڪ بابت پاڻ ڪنهن حد تائين معلومات کان استفادو ڪري چڪا آهيون. هاڻ هلون ٿا پاسدارانِ انقلاب“ ڏانهن. شهنشاهِ ايران رضا شاهه پهلويءَ جي دور ۾ بارڊر تي متعين پيرا ملٽري فورسز جو نالو هو ”آتش“ ۽ سراغ رسانيءَ جي حوالي سان ايران جي جاسوسي ايجنسيءَ جو نالو هو ”ساواڪ“. شهنشاهه ايران جي تڏا ويڙهه کانپوءِ آتش ۽ ساواڪ ختم ٿي ويون ۽ ”پاسدارن انقلاب“، جنم ورتو، جنهن جي ذيلي شاخ آهي ”مخفي“. اورنگزيب عالمگير جي دختر نيڪ اختر جي فارسي شاعريءَ وارو رسالو به ”ديوانِ مخفيءَ“ جي نالي سان مشهور آهي، پر هتڙي جنهن مخفيءَ جو ذڪر خير ٿي رهيو آهي، اهو ايران جي سراغ رسان اداري جو اسم گرامي آهي.

تهران مان اهو پاسدارانِ انقلاب جو چاق ۽ چوبند فوجي قافلو ”سرباز“ لاءِ ان ڪري اسهيو هو ته جيئن مقامي بلوچن جا خدشا دور ڪرڻ لاءِ ڳالهيون ٻولهيون ڪجن. بندر عباس، نيڪ شهر، زاهدان، قصر قند، دشت ياري، بلو، ريگي، چاههِ بهار وغيره جا ٻه سئو کن ”پٽيل“ پشين جي سرڪٽ هائوس ۾ طلب ڪيا ويا هئا، جڏهن ته سرباز شهر ۾ جندالله جي سر ڪوبيءَ لاءِ تربيت هيٺ ايليٽ فورسز جي پاسنگ آئوٽ پريڊ منعقد ٿيڻي هئي. سئو کن سويلين ۽ پاسدارانِ انقلاب جا سپاهي انهن حملن ۾ الهه تو آهر ڪري چڪا آهن ۽ ٽي سئو کن شديد زخمي ٿيا آهن. ڇهه ميجر جنرل به انهيءَ آپگهاتي اٽيڪ ۾ لقمهءِ اجل بڻيا آهن. احمدي نجاد کان وٺي آرمي سربراهه تائين سمورن ايراني سرڪار جي سربراهن پاڪستان کي مياري قرار ڏنو آهي. ٻڌون ٿا ته ان حوالي سان ”اهم دستاويزات“ به فراهم ڪيا ويا آهن، جن ڪاغذ پٽن ۾ ”جندالله“ جي جاءِ ولادت کان ويندي سندس پالنا ۽ پرورش وارا سمورا اتا ۽ پتا چٽيءَ ريت واضح ڪيا ويا آهن. ايران سرڪار چوي ٿي ته هن حملي ۾ سنئون سڌو هٿ ته لنڊن ۽ واشنگٽن جو آهي، البته ”جندالله“ کي پاڪستان جا ”مخفي“ مڙس نان نفقو فراهم ڪندا رهيا آهن. تهران چواڻي ته، جندالله جو امير عبدالمالڪ ريگي ڪيچ مڪران جي رڻ ۾ موجود ڪنهن ”هيڊ ڪوارٽر“ جي هنج ۾ تشريف فرما آهي ۽ سيستان ڏانهن سندس ستم جاري ۽ ساري آهن.

ايران سرڪار پاران اها اعترافي ڪئسيٽ اليڪٽرانڪ ميڊيا تي جاري ڪئي وئي آهي، جنهن رِيل ۾ عبدالمالڪ ريگيءَ جي ڀاءُ عبدالحميد ريگيءَ قبوليو آهي ته اسان جون چاٻيون لنڊن ۽ آمريڪا جي ”مخفي“ ماڻهن وٽ آهن. ايف بي آءِ ۽ سي آءِ اي طرفان ”جندالله“ کي فراهم ٿيندڙ معاونت بابت ريگيءَ جا انڪشاف ايران لاءِ اچرج جو سبب بڻيا آهن، ڇاڪاڻ ته هن وقت ايران ائٽمي مصنوعات جي حوالي سان آمريڪا کي کوڙ ساريون يقين دهانيون ڪرائي چڪو آهي. فريد ذڪريا ”نيوز ويڪ“ ۾ ٻه چار ڏينهن اڳ ايران-آمريڪا مذاڪرات تي تفصيل سان احوال اوري چڪو آهي. ”وال اسٽريٽ جرنل“ عبدالحميد ريگيءَ جي انڪشافي مواد کي مشڪوڪ ڪوٺيو آهي، پر ايترو سو هو به لکي ٿو ته، امير المومنين يونٽ جي ٽن اهم اڳواڻن سميت اڻ ڳڻيا سولجر به ”شهيد“ ٿيا آهن پشين واري حملي ۾، جڏهن ته سرباز ۾ بري فوج جو وائيس چيف آف اسٽاف جنرل نور علي شوستري ۽ پئرا ملٽري فورس (پاسدارنِ انقلاب) جو ڊائريڪٽر جنرل رجب علي محمد زادو به مارجي ويا آهن. فريد ذڪريا لکي ٿو ته مغربي دنيا ۽ آمريڪا جا خدشا ختم ڪرڻ لاءِ اوڻيهه آڪٽوبر تي فرانس جي شهر ”ويانا“ ۾ حتمي ڳالهيون ٿيڻيون هيون. انتهائي خطرناڪ خودڪش حملا اها ڳالهه ظاهر ڪن پيا ته هي ڪڌو ڪاروبار ڪنهن جهڙي تهڙي تنظيم طرفان ٿي نٿو سگهي، انهيءَ ڪارروائي ۾ ڪي طاقتور عالمي مافيائون ملوث ٿي سگهن ٿيون.

ايران جڏهن لنڊن ۽ واشنگٽن تي ڏوهه جي ڏوهاري هجڻ جا الزام هڻي رهيو هو، تڏهن برطانوي ۽ آمريڪي سرڪار کڻي ڇا به محسوس ڪيو هجي، پر سندن ڪنهن به قسم جي وضاحت کان دنيا جا نشرياتي ادارا مطمئن ڪندڙ وضاحت کان محروم رهيا آهن. ان حوالي سان مبصرن جو خيال به ورهايل آهي. هڪڙا ڏاها ان خيال کي تقويت فراهم ڪري رهيا آهن، جنهن راءِ جي تان اچي اتي ٽٽي ٿي ته، جيئن ته تازو پاڪستاني وزير اعظم چين ۾ روس ۽ چين سان وڌيڪ محبت ونڊي آيو آهي ۽ بيجنگ ۽ ماسڪو به ان خيال جا هئا ته ڪابل واري قضئي ۾ ايران کي به ڪارائتي ڪردار ادا ڪرڻ جي ڪوٺ ڏجي. وزير اعظم يوسف رضا گيلاني جي دوري وسيلي ٻي پيش رفت اها ٿي هئي ته، ايران جي ائٽمي مسئلي تي آمريڪا ۽ ان جا اتحادي جيڪا بليڪ ميلنگ جاري رکيو پيا اچن، تن جا دائرا محدود ڪجن ۽ تهران کي تنها نه ڇڏجي! اها ڳالهه نيٽو فورسز واري ”نانيءَ“ کي نه آئڙي هجي ۽ هن ”جندالله“ ٽائيپ جماعتن هٿان ايران کي سيکت ڏيڻ جو فيصلو ڪيو هجي.

ٻي اسٽوري ڪجهه هن طرح سان به عالمي ميڊيا تي مشتهر ڪئي اٿن، جنهن ڪهاڻيءَ ۾ ڪَهن پيا ته، جيئن ته آمريڪا ”وزيرستان“ کان پوءِ بولان ڏانهن ”ڊرون“ حملن لاءِ تيارين ۾ آهي. بلوچستان ۾ برهمداغ ۽ هيربيار مري پارن جي جيڪا ”بلوچستان لبريشن آرمي“ آهي، انهن کي ڪنهن حد تائين سيستان سان به دلچسپي آهي، ڇاڪاڻ ته زاهدان وارو ايراني بلوچستان تاريخ ۾ ڪڏهن به ايران جو حصو ناهي رهيو. ڪوئيٽا، پشين، موسيٰ خيل ۽ بلوچستان جي باقي ماندهه پشتون بيلٽ تي حملن وارين امڪاني ”ڊرائوني“ ڪاررواين جي ڏينهن ۾ بلوچ بيلٽ لاءِ ڪا نئين مصروفيت مرتب ڪري ڏجي. پاڪستاني وزير اعظم جي تازي دوري دوران ماسڪو ۽ چين کي گوادر پورٽ ۽ ايران-پاڪستان واري گئس پائيپ لائين بابت وڌيڪ دلچسپيون وٺندي ڏٺو ويو. گوادر بندرگاهه ۽ گئس پائيپ لائين کي ”سردخاني“ حوالي ڪرڻ لاءِ آمريڪا ۽ سندس اتحادي هميشه کان هلچل ۾ رهندا پئي آيا آهن. ممڪن آهي ته عبدالمالڪ ريگيءَ وارن کي ”جندالله“ جي اسٽيج تان واشنگٽن وارن مصروف رکيو هجي. سندس برادر عبدالحميد ريگيءَ کي ڀاري اسلحي سميت گذريل سال ايران سرڪار گرفتار ڪيو هو. موصوف چوي ٿو ته، ”پاسدارانِ انقلاب“ اسان جا چار سئو ساٿي ماريا آهن. سندن موقف آهي ته مخالف مسلڪ جي ماڻهن کي سيستان مان بيدخل ڪرڻ لاءِ اسان تي ظلم ڪيا پيا وڃن پر اسان هوت بلوچ پنهنجو ديس بديسين جي هٿ ۾ باندي ٿيڻ ڪو نه ڏينداسين.

انٽرويو ۾ وڌيڪ ائين به چيل آهي ته، عبدالمالڪ ريگيءَ جو القاعده سان به ربط ۽ تعلق رهيو آهي. آمريڪي ”مخفي“ مخلوق جو ساڻس رابطو پنج سال پهرين ٿيو هو. آمريڪا ۾ جنهن شخص کي لابنگ لاءِ ڪتب آندو ويو هو، اهو ”گلوبل 2000“ واري پروگرام تحت ڪيچ مڪران کان صدر جيرالڊ فورڊ جي دور ۾ واشنگٽن اسهيو هو. هن تصديق ڪئي ته ٻه هزار ٻه کان پوءِ عبدالمالڪ ريگيءَ جو اسامه بن لادن سان ڪو به تعلق ناهي رهيو. عبدالحميد ريگي وڌيڪ انڪشاف ڪندي گويا ٿيو آهي ته، آمريڪي ايجنسين جون مستورائي مافيائون به لهه وچڙ لاءِ ميدان ۾ لٿيون هيون ۽ انهن 2006ع ۾ اسان کان پڇيو هو ته، ”جندالله“ ترت ڪيترا رضاڪار فراهم ڪري سگهي ٿي؟ اسان جو جواب هو: ٽي هزار کن ڪارڪن آپگهاتي بمبار منٽ لاءِ ترت تيار آهن. پئسو، ٽريننگ ۽ محفوظ پناهه گاهن جو بندوبست افغانستان ۽ آمريڪا جي ”مخفي“ ماڳن تان ٿيندو رهيو آهي، ”دي انڊيپينڊنٽ“ جا صفحا کولڻ سان اها به ڄاڻ ملي ٿي ته ساڍا ٽي سال اڳ پاسدارانِ انقلاب جا ست آفيسر جندالله اغوا ڪيا هئا. تڏهن به ايران سرڪار مقامي چڱن مڙسن کي واسطا وجهي پنهنجا عهديدار آزاد ڪرايا هئا. ٿي سگهي ٿو ته هاڻوڪن خودڪش حملن کان اڳ پاسدارانِ انقلاب مقامي پٽيلن ذريعي ”جندالله“ سان ڳالهيون ٻولهيون ڪرڻ جي راهه هموار ڪرڻ لاءِ تشريف فرما ٿيا هجن ۽ ڪا بين الاقوامي مافيا اهڙي ڪنهن امڪاني صلح کي پنهنجي لاءِ نقصانڪار سمجهندي هجي ۽ عالمي مافيا هٿان اهڙو واقعو ڪرائي ايران ۽ پاڪستان ۾ خليج وڌائڻ جو بندوبست ڪيو هجي. مٿي ذڪر ڪيل ”انومانن“ کان سواءِ ٻيا به ڪافي فيڪٽر موجود آهن، پر

آنکهه جو کچهه ديکهتي هي، لب په آسکتا نهين،

محوِ حيرت هون که دنيا کيا سي کيا هو جائيگي

پاسدارانِ انقلاب جي قيادت کي ٽارگيٽ بنائڻ لاءِ وقت جو انتخاب انتهائي اهم ڳالهه آهي. نيٽو فورسز جي ناڪاميءَ کانپوءِ چين ۽ روس جي هن خطي جي امن لاءِ ٺهندڙ امڪاني ڪردار کي ڪمزور ڪرڻ لاءِ آمريڪا جي نظر ۾ هن کان وڌيڪ موزون وقت ٻيو ڀلا هوندو به ڪهڙو؟ پاڪستان سرڪار ته ڪوئيٽائي بلوچستان لاءِ ٻن سالن کان ڪو معقول پيڪيج متعارف ناهي ڪرائي سگهي، ته کانئس سرباز ۽ پشين وارا پرابلم حل ڪرائڻ جو مطالبو ڪرڻ ائين آهي، جيئن سنڌ ۾ ”اميرانِ سنڌ“ جي چئوياريءَ جي ٻيهر بحالي. لڳي ٿو ته ڪابل، تهران، بغداد ۽ پاڪستان جي مقدر ۾ وڌيڪ ناڪاميون لکيل آهن، کين دوستيءَ جا دم دلاسا ڏيئي لنڊن ۽ واشنگٽن اينڊ برادرس اها پاڃاري برقرار رکڻ چاهين ٿا. بدقسمتيءَ سان ”لتر کي پڄي چڪر“ وارو آرٽ ايران، افغانستان ۽ پاڪستان وٽان ناپيد ٿي چڪو آهي. ”جندالله“ وارن کي ڪير سمجهائي ته ڪم نڪرڻ کانپوءِ عالمي طاقتون اوهان سان ڊکڻ وسرئي وارو سلوڪ ڪنديون ۽ تهران کي ڪير تسلي ڏئي ته اهليانِ ايران سان مذهبي مت ڀيد واري روش اوهان کي به نٿي جڳائي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

بين الاقوامي اسلامي يونيورسٽيءَ تي حملي جو بين الاقوامي پس منظر!




ڇنڇر 24 آڪٽوبر 2009ع



شهيد ذوالفقار علي ڀٽي جڏهن بين الاقوامي اسلامي سربراهي ڪانفرنس ”لاهور“ ۾ ڪوٺائي هئي، تڏهن ٻين الاهي سارن ”اسلامي ملڪن“ جي مسئلن بابت به ڪي ڪارائتا قدم کڄاڻا هئا، پر تازو جنهن درسگاهه کي ”دهشتگرديءَ“ جو شڪار بنايو ويو آهي، خبر هئڻ گهرجي ته خيرن سان اها دانشگاهه به اسلامي سربراهي ڪانفرنس جي ”ڪارستاني“ آهي! شهيد ڀٽي جي فرمائش تي اسلامي ملڪن جو خصوصي فنڊ قائم ٿيو هو ۽ شاهه فيصل شهيد پنهنجي ملڪ طرفان ”فيصل مسجد“ اڏائڻ لاءِ اسپيشل فنڊ به عنايت ڪيو هو. جنهن اڱاري تي يونيورسٽي خودڪش حملي آورن جي زخمن سان چور هئي، هڪ هفتو اڳ مٺيءَ ۾ صهيب حيات سمون فيصل مسجد جي خطيب پروفيسر عبدالجبار شاڪر جي غائبانه جنازي نماز پڙهائي رهيو هو...بين الاقوامي اسلامي يونيورسٽيءَ کي سنڌ زادي ذوالفقار علي ڀٽي وجود بخشيو هو، جڏهن ته ٽي ٻيا سنڌ زادا اي ڪي بروهي، ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ ۽ مسٽر گهانگهرو هن جامعه جا فائونڊر ريڪٽر، وي سي ۽ رجسٽرار مقرر ٿيا هئا. ڊاڪٽر بلوچ ته سنڌي عالمن جو هڪ سئو کن نهايت معنيٰ خيز مواد تي مشتمل منفرد ڪتاب ڇاپڻ جو پلان به جوڙيو هو، پر ڪن ڪم علمن جي ”ناقدريءَ“ جي ڪري اهي قلمي ڪتاب منظر تي اچڻ کان محروم رهجي ويا هئا. تاهم هڪ سئو کن اهڙا ڪتاب البته سنڌيءَ ۾ پهريون ڀيرو هن درسگاهه جي ”دعوت اڪيڊمي“ طرفان اشاعت پذير ٿيڻ جو شرف ماڻي چڪا آهن. ڪراچيءَ ۾ هن اداري جو صوبائي هيڊ ڪوارٽر به موجود آهي، جنهن کي سنڌي مطبوعات جو مرڪز ڪوٺي سگهجي ٿو. جيڪو ”گلشن معمار“ ۾ پنهنجي وجود جي ساک ڀري رهيو آهي.

اسلام آباد ۾ اعجاز مهر کان به اڳ جنهن مهر کي ميڊيا جي ميدان جو پهرين جوڙ جو ملهه ليکيو ويندو آهي، ان جو نالو علي احمد مهر آهي ۽ موصوف هن درسگاهه جو معلم به رهيو آهي. جڏهن ڊاڪٽر بلوچ کي ناقدريءَ جو شڪار بڻايو پئي ويو، تڏهن علي احمد مهر وارن سنڌين روايتي اسٽرائيڪ جو اعليٰ پيماني تي مظاهرو به ڪيو هو. ائين جيئن اڄڪلهه قائد اعظم يونيورسٽيءَ جا سنڌي جوڌا ”هو جمالو“ تي پنج-آبي پرين سان برسر پيڪار آهن. علي احمد مهر جي نوڪري به تيل ٿي ويئي هئي، جنهن کانپوءِ ماستر محمد عظيم مهر جو هيءُ موڀي پٽ شڪارپور واپس ورڻ بدران ”اسامه“ بن لادن جو ترجمان مقرر ٿيو هو. هن وقت موصوف عرب نيوز جو پاڪستان لاءِ وقائع نگار خصوصي آهي. تازو جڏهن برگيڊيئر امتياز پارن انڪشافي صندوقن منجهان ڪي پراسرار پرزا ٻاهر پئي ڪڍيا، تڏهن علي احمد مهر کان به رهيو ڪو نه ٿيو ۽ هن چئي ڏنو ته نواز شريف ۽ قاضي حسين احمد سميت جن به پاڪستاني ليڊرن سان اسامي جون عليحدگيءَ ۾ رس رهاڻيون هيون، تن سمورين ڳالهين ٻولهين ۾ ترجمانيءَ جو فريضو هن عاجز سرانجام ڏنو هو.

ڊاڪٽر بلوچ پارن کي بيدخل ڪرڻ کانپوءِ يونيورسٽيءَ ۾ بين الاقوامي مداخلت وڌي ويئي ۽ مصر، عربستان، اردن ۽ ٻين عرب ملڪن جي استادن جو انگ اضافي جون حدون اورانگهي وڃڻ ۾ درجهءِ ڪمال تي پهچي ويو...عبدالله عزام جهڙا ”جهادي“ بزرگ به هن درسگاهه ۾ تاليق رهيا آهن. ان دور ۾ يورپي ملڪن ۽ آمريڪا کي ”اسلامي جهاد“ سان جهڙو ڪر ابي امان کان به وڌيڪ محبت هئي. سوويت يونين واري ست ماڙ ماڙي ڪيرائڻ کان پوءِ هن يونيورسٽيءَ تي واشنگٽن جو دٻاءُ وڌڻ لڳو. اسلام آبادي اقتداري ڌرين اسلامي سوشلزم واري دور جي شهيد ڀٽي جي ساٿي ملڪ معراج خالد کي نگران وزارت اعظميٰ سان گڏ بين الاقوامي يونيورسٽيءَ جو ”ريڪٽر“ مقرر ڪري ڪنهن حد تائين عالمي پريشر کي گهٽائڻ ۾ ڪاميابي حاصل ڪئي هئي. مرهيات جنرل ضياءُ الحق جو ”مزار مبارڪ“ به هن يونيورسٽيءَ جي احاطي ۾ موجود آهي. محترمه بينظير ڀٽو صاحبه پنهنجي 1988ع واري اقتداري دور ۾ فيصل مسجد جي تڏهوڪي خطيب ڊاڪٽر محمود احمد غازيءَ کان پڇيو هو ته جنرل صاحب جي ”جسدِ خاڪيءَ“ کي توهان هتي سپرد خاڪ ڪرڻ جي موڪل ڇو ڏني؟ غازي صاحب به مشهور منطقي اسڪالر ڊاڪٽر عبدالواحد هاليپوٽي مرحوم جو شاگرد هو. چيائين: محترمه! هن مامري ۾ مون کان ته موڪل ئي ڪا نه ورتن.

غازي اڳتي هلي هن يونيورسٽيءَ جو وي سي تڏهن ٿيو هو، جڏهن ملڪ معراج خالد هولي سولي هن اداري جو مدار المهام هو...تازو جنهن نئين ڪيمپس ۾ آپگهاتي حملو ٿيو آهي، اها ست سئو چار ايڪڙ قيمتي زمين به ملڪ معراج خالد جي ڪوششن سان اداري حوالي ٿي هئي...بائونڊري وال کان بنهه آجو هي وسيع ۽ عريض زمين تي مشتمل ادارو هن وقت پروفيسر فتح محمد ملڪ جي ”ريڪٽري“ ۽ ڊاڪٽر انوار حسين صديقيءَ جي وائيس چانسلريءَ ۾ پنهنجا فرائض بجا آڻي رهيو آهي. سابق سرخو پروفيسر ملڪ هن وقت سر سيد احمد خان واري ”نيچري“ فڪر سان سرفراز ٿيل آهي، وائيس چانسلر صاحب ”حيدر آبادي“ آهي. ڍوري ناري واري پروفيسر امير الدين مهر ۽ ٽنڊي جان محمد واري ڊاڪٽر عبدالحئي ابڙي جهڙا اڪيچار سنڌي عالم به هن اداري جي علمي مزاج جي آبياريءَ ۾ پنهنجو پگهر وهائي چڪا آهن. ”نونهيون“ جي نهڙئي ادي عبدالجبار جهڙا سوين سنڌي طالب علم ڌار ڌار شعبن ۾ مهارت ماڻي ڪيريئر پلاننگ جي ميدان ۾ ڪاميابيءَ سان ڪميت ڪڏائي رهيا آهن. عبدالجبار هن وقت ڪنهن مشهور اسلامي بئنڪاريءَ واري اداري ۾ وائيس پريزيڊنٽ آهي.

يونيورسٽيءَ جي ترجمان محمود احمد فاروقي ٻڌايو پئي ته حملا آور جنهن تياريءَ سان آيا هئا ۽ هنن جيڪو وقت منتخب ڪيو هو، ان مان سوين جانيون تلف ٿيڻ جو خطرو هو. حملي واري ڏينهن شام واري شفٽ جون بسون قدرتي طور تي ليٽ ٿي ويون نه ته سوين طالبات ۽ طالب شهيد ٿي وڃن ها. هن ٻڌايو ته اسان جا ٻئي گارڊ شهيد ٿيا آهن، جن حملي آورن اڳيان ”سدِ سڪندري“ بڻجي پنهنجي منصي فرض جي پورائي جو انتهائي اعليٰ مقام ماڻيو. هن چيو ته نقاب پوش حملي آورن ”نياڻين“ جي روپ ۾ گارڊن کي ڌوڪو ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي پر گارڊ تربيت يافته هئا ۽ هنن يونيورسٽيءَ کي وڏي نقصان کان بچائي ورتو. تاهم فاروقيءَ چيو ته اسان کي ٿيندڙ نقصان تي ارمان آهي. جڏهن جي ايڇ ڪيو دهشتگردن جي جبر کان آجو ناهي رهيو ته پوءِ ست سئو چار ايڪڙن تي مشتمل بائونڊريءَ کان بي پرواهه اها بين الاقوامي يونيورسٽي ڪيئن پئي بچي سگهي؟

ڪن ”ڪروڌ ڀريل“ ڪاڪن خيال ظاهر ڪيو آهي ته اها ڪارروائي سارباز ۽ پشين واري ”ريگي ريڪٽر“ جو ردِ عمل آهي...تعليمي ادارن تي حملن جو آغاز زرمڪ ڪيڊٽ ڪاليج جي ”هونهارن“ جي اغوا سان ٿيو هو. ان ڏينهن کان وٺي هٿيار بند ادارن جي دانش گاهن جون بسون به رنگ مٽائي خاڪيءَ مان ڦري اڇيون اجريون ٿي ويون هيون. انساني اهتمام جا پنڌ وڃي پري تائين پهتا هئا ۽ جن ادارن جي مونوگرام ۾ چٽ ڪٻرا باز ۽ ٻيا نشانن موجود هئا، خيرن سان اهڙا اهڃاڻ به لاهي ڦٽا ڪيا هئائون. پر تقدير اڳيان تدبير ڪري به ڇا ٿي سگهي...H-10 جو سمورو سيڪٽر سي ڊي اي جي”سيوريج ٽريمنٽ پلانٽ“ لاءِ وقف ٿيل هو پر ملڪ معراج خالد کي اها زمين غلام اسحاق خان ۽ فاروق لغاري پنهنجي صدارتي اختيارات وسيلي هن اداري لاءِ عنايت ڪرائي ڏني هئي. هن علائقي ۾ ”آرتوار بازار“ به لڳي ٿي، جڏهن آمريڪن اسڪول، الهديٰ يونيورسٽي، ٽيڪنيڪل انسٽيٽيوٽ، سنٽ، ايف اي ايس ٽي، نمل، سيناڪ، نيشنل انسٽيٽيوٽ آف اليڪٽرونس، آءِ سي ايم اي، هائير ايجوڪيشن ڪميشن جهڙا تعليمي ادارا ۽ پي ٽي وي ۽ ريڊيو پاڪستان جا هيڊ ڪوارٽر به ايڇ ٽين ۾ ايستاده آهن. ساڳئي 715 ايڪڙ ايراضي تي مشتمل نيشنل انسٽيٽيوٽ آف سائنس ۽ ٽيڪنالاجي به ايڇ ٻارهان سيڪٽر ۾ بائونڊري جي ”بلا“ کان آجو موجود آهي.

حملي آورن هيترا سارا ادارا ڇڏي اسلامي يونيورسٽيءَ تي حملي ڪرڻ کي ترجيح ڇو ڏني؟ اها ئي بين الاقوامي اسلامي يونيورسٽي، جنهن لاءِ چيو وڃي ٿو ته منجهس ججز کان وٺي آرمي آفيسرن تائين ۽ ڪامورن کان وٺي سول سوسائٽي جي خواتين و حضرات لاءِ ”ريفريشر ڪورسز“ ۾ جيڪي موضوع منتخب ٿيندا آهن، تن عنوانن ۾ ”تقابلِ اديان“ کي ترجيح حاصل رهي آهي. دنيا جي ٽيهارو کن مقبول ٻولين ۾ اسلامي فهم ۽ فڪر کي عام ڪرڻ لاءِ پرنٽ ۽ اليڪٽرانڪ سورسز استعمال ڪيا ويندا هجن، جنهن اداري ۾ ان اداري جي احاطي ۾ آپگهاتي ”طالبان“ ڪهڙا مقصد کڻي پهتا هئا؟ يونيورسٽيءَ جي بڻ بڻياد ۾ سمورا اسلامي ملڪ شامل هجن ۽ جنهن دانش گاهه جا در اسلامي ۽ ٻين ملڪن جي تشنگانِ علم لاءِ کليل هجن. سوين ملڪن جي طالب علمن تي مشتمل هن علمي اداري تي حملي کان پوءِ سموري دنيا ڏانهن دهشتگردن ڪهڙو پيغام اماڻيو آهي؟ لڳي ٿو ته هي حملو نه ته ريگي ردِ عمل آهي ۽ نه وري روايتي ”طالبان“ جي ڪارروائي....حملي ۾ اهي فيڪٽر ملوث ٿي سگهن ٿا، جن افواج پاڪستان جي پنڊي مرڪز کي ٽارگيٽ بنايو. ساڳيا هٿ راڄواڙي جيءَ بين الاقوامي اسلامي يونيورسٽيءَ جو الهه تلهه آگ حوالي ڪري ملڪي سرحدن کي مفلوڪ الحالي ڏانهن وٺي ويندڙن جو ارادو هن اقليمِ الهداد کي ناڪام رياست بنائڻ آهي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

جتوئي صاحب جي جدائي!




سومر 23 نومبر 2009ع



ڪراچيءَ واري تاج محل هوٽل کي هن وقت ڪنهن ٻئي نالي سان ”ٽائيٽل“ مليل آهي، چند سال اڳ انهيءَ هوٽل ۾ محترمه ماهتاب اڪبر راشديءَ ۽ سائين حسين شاهه راشديءَ پاران ”راشدي برادري“ بابت سيمينار منعقد ڪيو ويو هو. جتوئي صاحب سان انهيءَ ڪاڄ ۾ پهرين ۽ آخري ملاقات ٿي هئي. پير علي محمد راشدي ۽ پير حسام الدين راشديءَ تي جتوئي صاحب کان بهتر ٻيو ڪير ڳالهائي پئي سگهيو؟ سنڌ ۾ تجربي، مشاهدي ۽ عملي حقيقتن کي اکين سان ڏسندڙن کي گهڻي ڀاڱي علمي ڪاڄن ۽ ميڊيائي منظرن تي گهٽ اهميت ملي ٿي، ناتجربيڪار ۽ سطحي ڄاڻ جا حامل حضرات گهڻي کان گهڻي ”ڪوٽا“ ماڻڻ ۾ تمام گهٽ ناڪام رهيا آهن. جتوئي صاحب سان مصافحي مهل اهڙو اظهار ڪنهن مقرر ڪرڻ پئي چاهيو، پر موصوف مٺي مرڪ سان موضوع کي باءِ پاس ڪري ويو.

جتوئي صاحب جون ڳالهيون جمال الدين مومن ۽ حافظ محمد بخش خاصخيليءَ جي توسط سان متواتر پيون ٻڌبيون هيون. مومن ”مصطفيٰ اورنٽيل ڪاليج“ جو پرنسيپال ۽ حافظ سنڌ جو چلتو ڦرتو انسائيڪلو پيڊيا هيو. نوان جتوئيءَ جا اهي ”جوڳي“ سنڌ جي وڏي ۾ وڏي زميندار جي شان ۾ جڏهن رطب اللسان ٿيندا هئا، تڏهن ڪي ”ترقي پسند“ دوست تنقيدن جا تير وسائڻ کان باز ڪين ايندا هئا. ٻڌو آهي ته جتوئي مرحوم پنهنجي ”آتم ڪٿا“ ۾ اڪيچاراڻ ڪهيون قلمبند ڪري ويو آهي. ڏسجي ته آب بيتيءَ ۾ تحرير ٿيل تاريخ جا تلخ تجربا ڪڏهن ٿا منظر عام تي اچن؟ جيڪا ”مصطفيٰ“ ڪاليج سندس حياتيءَ جي جوڀن واري دور ۾ قائم ٿي، اها سندس پرملال انتقام کانپوءِ ”مصطفيٰ اورنٽيل يونيورسٽي“ جو روپ ڌاري ٿي يا ماڳهين....!

لڇمڻ ڪومل لکي ٿو ته شملي ٺاهه مهل اسان سان ساٿ گهڻو تڻو جتوئي مرحوم جو هوندو هو. شهيد ڀٽي ۽ مادام اندرا وچ ۾ مذاڪراتي عمل دوران وقفي مهل صحافين کي جتوئي صاحب اشاري ۾ اندروني آکاڻي ٻڌائيند هو. جيڪڏهن مذاڪرات ڪاميابي ڏانهن روان دوان نه هوندا ته موصوف چوندو هو ”سڪيلڌي پٽ ڄمڻ ڏانهن پيا وڌون.“ جيڪڏهن خوشگوار ماحول ۾ ڪاميابيءَ ڏانهن پيش قدمي ڏانهن پيش قدمي ٿي رهي هوندي هئي ته جتوئي صاحب چوندو هو، ”هڪ نياڻي ست قرآن.“

جتوئي صاحب جي ولايت پاس وڏيري هئڻ ۽ ضلعي لوڪل بورڊ نوابشاهه جي چڱ مڙسيءَ واري پڳ پائڻ مهل ننڍي ۾ ننڍي عمر وارو رڪارڊ رکڻ به گهٽ اهميت وارو مامرو ناهي. پر هي سنڌ جو وڏي ۾ وڏو زميندار ننڍي کان ننڍي سرڙئي هاريءَ کان ٻج جو حساب نه وٺندي جنهن مقام ۽ مرتبي تي فائز نظر اچي ٿو، اها خوبي ڳائڻ کان ڳري آهي. وڏيرن ۽ زميندارن جون چڱايون بيان ڪرڻ جو رواج سنڌ رياست مان راهي ۽ ملڪ مان عدم ٿيندو پيو وڃي...پر هن وڏيري جي کاتي ۾ الائي ساريون سياسي نيڪيون به لکيل آهن. توهان ڇا ٿا سمجهو، جيڪڏهن شهيد ڀٽي جي سربراهيءَ ۾ جيڪا حڪومت اوڻيهه سئو ٻاهتر ڌاري جڙي هئي، ان سرڪار کي ”ٻوليءَ“ جي ٻليدارن تي قربان ڪري ڇڏجي ها؟ ٺيڪ آهي ”ٻولي بل“ ۾ ڪي قباحتون ڪو نه هيون، پر جنهن اشاعتي اداري هن وقت لاهي پاهي پاهوڙن ۽ ڪوڏرن سان پ پ سرڪار جو سر قلم ڪرڻ لاءِ قلم بردار جرنيل ميدان ۾ لاٿا آهن، سو اشاعتي ادارو ساڳيو هو. يوسف صديقي ۽ محمود مدني ادارتي ذميوار هئا، قطعه نگار رئيس امروهوي مرحوم جو تقسيمِ هند کان به اڳ جو لکيل هڪڙو بيت سياهه حاشيي ۾ ڇاپي ڀنڀور کي باهه حوالي ڪرڻ جي جيڪا ”نيڪي“ ڪئي ويئي هئي، انهيءَ خير مان شر پيدا ٿيو هو. ڪنهن حد تائين ڀنڀوري ڀاشا جا علمبردار ڀائي لوڪ به جذبات ۾ لڙهيل نظر اچي رهيا هئا. حامد مير ۽ شاهد مسعود پارن جي جاءِ تي تڏهن انعام دراني ۽ اشتياق اظهر پارا قلم بردار جرنيل ميدان ۾ لٿل هئا...ڪافي انساني جانيون به تلف ٿيون هيو...شهيد ڀٽي دانائيءَ سان هن مسئلي جو حل تجويز ڪيو هو. نواب مظهر حسين صاحب کي مهاجر، پنجابي، پٺاڻ متحده محاذ جي سموري قيادت سميت مذاڪرات لاءِ ائين ترت طلب ڪيائين، جيئن قلم ڪار ڪوديتا کان پوءِ هن وقت نواز شريف ۽ اعتزاز احسن پارن کي تڪڙو تڪڙو فراق بدران ميلاد جو حقدار هاڻوڪن حڪمرانن تسليم ڪيو آهي...ممتاز علي خان ڀٽي جي جاءِ تي ”ٻوليءَ وارن فسادن“ کانپوءِ رئيس غلام مصطفيٰ جتوئيءَ واري سليڪشن ٿي هئي.

جتوئي مرحوم ايم آر ڊي واري اوڻيهه سئو ٽياسيءَ جي تحريڪ دوران جنهن جو انمرديءَ سان مڙس ٿي بيٺو، امير ڪلاس تي لڳندڙ داغن ڌٻن ڌوئڻ لاءِ اهو ڪردار تاريخ ۾ سنهري اکرن سان لکجي چڪو آهي.

arbabnek@yahoo.com