ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڇا بينظير جي رت ۾ رنڱيل هٿن کي بان ڪي مون وائکو ڪري سگهندو؟









جمع 6 فيبروري 2009ع



چليءَ جي اقوامِ متحده ۾ مستقل ميمبر مسٽر ”هيرالڊو منوز“ جي سربراهيءَ ۾ جيڪا ڪميشن محترمه بينظير ڀٽو جي ”شهادت“ ۾ ملوث مڪروهه ڪردارن کي وائکي ڪرڻ لاءِ ڪجهه مهينن کانپوءِ پنهنجو منصبي فريضو ادا ڪندي، ان ٽي رڪني ٽيم ۾ انڊونيشيا جو نمائندو عثمان دار به شامل آهي، ٽيون ميمبر سوئيڊن سان واسطو رکندڙ آهي. خرچ پکي لاءِ پنجاهه لک ڊالرن جو بندوبست پاڪستان ڪندو، جڏهن ته اخراجات جو تخمينو تمام گهڻو لڳايو پيو وڃي. باقي رقم جي فراهميءَ لاءِ گڏيل قومن جا ميمبر ملڪ ”ڦوڙي“ ڪري گهربل ڏوڪڙ مهيا ڪندا. اقوامِ متحده جو معتمه اعليٰ ”مسٽر بان ڪي مون“ جڏهن اهي لفظ اچاري رهيو هو، تڏهن سنڌ سميت سمورو خطو هڪ ڀيرو ٻيهر ڪنهن عجيب قسم جي سرور ۾ مسرور پئي ڏٺو ويو....مسٽر مون چيو ته، ”بينظير جو قتل اهڙو ڏوهه آهي، جنهن دنيا کي رنجايو، انسانيت کي ڌوڏڻ واري انهيءَ افسوسناڪ قدم جا پيرا کڻڻ لاءِ گڏيل قومن فيصلو ڪيو آهي ته چند مهينن اندر قاتلن جي چٽائيءَ لاءِ ڪميشن ڪم ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيندي.“

توهان کي ياد هوندو ته پ پ جي هاڻوڪي گود ورتل ڪيو ليگ جي معتمه اعليٰ مشاهد حسين سيد اقوام متحده جي ڪنهن ڪميشن جوڙڻ واري مطالبي جي تمام سخت مخالفت ڪئي هئي...ڇا هاڻي چوڌري برادارن ۽ سندس لي پالڪ ليڊر انهيءَ مطالبي تان هٿ کڻي ويا آهن، يا هن وقت ۾ سندن ذهن پرفتن ۾ ساڳيا شعلا دکي رهيا آهن؟ آيا اهي سدورا اڄ به ساڳئي پليٽ فارم تي موجود آهن ته پوءِ پ پ ۽ گجراتي گامن پهلوانن جو نئون امڪاني ڳٺ جوڙ عوام وٽ مقبوليت ماڻڻ جهڙو قدم ثابت ٿي سگهي ٿو يا نه؟ اهي ۽ ٻيا اهڙا انيڪ سارا سوال ”بان ڪي مون“ جي نئين اعلان کانپوءِ نئين سر مارڪيٽ ۾ پنهنجو وجود وڌيڪ سگهاري انداز سان سامهون آڻيندا. ٻئي پاسي صدر زرداريءَ جون مارڪون مقبوليت جي حوالي سان وڌي سگهن ٿيون، جنهن محترمه جي ٽيجهي تي چيو هو ته: اسان اقوامِ متحده هٿان شهيد سنڌوءَ راڻيءَ جي شهادت جا پيرا کڻائينداسين...صرف پنجاهه ڪلاڪن کان پوءِ سوڳوار زرداريءَ جو اهو اعلان اڄ جڏهن هڪ سال ۽ مٿي فقط چاليهه کن ڏينهن جي وقفي سان عملي روپ ڌاري رهيو آهي ته ضرور سندس بصيرت ۽ بصارت بابت دوربين نگاهون رکندڙ مبصر ”حيران“ ته پڪ سان ٿيا هوندا...اٺ مهينا اڳ جڏهن اقوامِ متحده جي اداري وٽ حڪومتِ پاڪستان باضابطه درخواست دائر ڪئي هئي، تڏهن ڪن ڪم فهم قسم جي ”ڪارڪنن“ چيو پئي ته هي سڀ ڪم اصل حقيقتن تان پردو هٽائڻ وارا آهن. پر جيئن چئبو آهي ته صبر جا سئو ڀاڱا...شهيد راڻيءَ جي ٻارهي تي مسٽر زرداري جڏهن اهو اعلان پئي ڪيو ته، مون کي قاتلن جا مهانڊا ساريا پيا آهن، آئون وچن ٿو ڪريان ته قاتل منظرِ عام تي ضرور آڻينداسين، کڻي ان مهم ۾ اسان جو وجود ڇو نه قربان ٿئي...تڏهن به انصار عباسيءَ کان ويندي لاڙڪاڻي جي ڪلهوڙي ڊاڪٽر ۽ سندس لڏي چيو پئي ته اسان اهڙي ”اعلان“ کي حقيقت تي مبني نٿا سمجهون. پ پ جي ”سڄڻ“ ميڊيا ته صدر صاحب جي مٿين اعلان تي اصل ڪات ڪهاڙا کڻي ميدان ۾ لٿي هئي...پر جڏهن گهر جا ماڻهو رڌڻي ۾ رولو وجهڻ وارو ڪردار ادا ڪن ته پوءِ ميار ته پڪ سان پنهنجن جي لاءِ ئي مخصوص ڪري سگهجي ٿي. پ پ اقوام متحده کان تحقيق ۽ تفتيش لاءِ هن وقت تائين جيڪي پاپڙ ويليا آهن، تن صبر طلب مرحلن جو ذڪر ئي دماغ کي داغدار ڪرڻ لاءِ ڪافي آهي...پرويز مشرف کي ڪهڙي تڪڙ هئي، جنهن متاثرين جو موقف ٻڌڻ بدران قاتلن جي پٺ ڀرائي ڪندي پهرين ته ڪلاڪ ٻن ۾ سمورو جاءِ واردات وارو منظر تبديل ڪرائي ڇڏيو...کيس ڪنهن چيو هو ته تون گورڊن برائون جي ”گائون“ کان اسڪاٽ لينڊ يارڊ جا صوبيدار گهراءِ؟ آصف زرداريءَ پرويز مشرف طرفان برطانوي پوليس هٿان شروع ڪرايل تحقيق کي ببانگ دهل رد ڪندي ڏيساوري ڏيهه ڏانهن غير جانبدار مبصر موڪليا هئا، جن محترمه جي قتل ڪيس جي تفتيش لاءِ گڏيل قومن کان تحقيقات ڪرائڻ واري ٿيوريءَ کي ثبوتن سان پيش ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي هئي. ستن ميمبرن تي مشتمل جيڪا برطانوي ٽيم پاڪستان پهتي هئي، ان جا سدورا ميمبر تڏهن ئي وائکا ٿي چڪا هئا، جڏهن انهن اچڻ شرط اعلان ڪيو هو ته، اسان جو دائرو محدود آهي، لنڊن ۽ اسلام آباد جي وچ ۾ اهڙو معاهدو موجود آهي، جنهن مطابق اسان ٺلهو سهڪاري هونداسين، اصل تفتيش ڪمال شاهه جي ڪمان ۾ پاڪستان پاڻ ڪندو! سندن مدد ۽ امداد جو پول تڏهن کلي چڪو، جڏهن هنن اڌو گابرو تعاون آڇي مزيد جاچ لاءِ ”جمعدار حڪم داد“ تي ڀاڙيو. ڌڙ ريڍي ۽ ٻاڪريءَ سسيءَ جهڙي سندن تفتيش کان پاڻ سڀ واقف آهيون.

ان دوران عالمي فورمن تان پريشر وڌڻ لڳو ۽ پرويز مشرف ڪن ڇٻا ڪري ڪن لاٽاري گفتگوءَ ۾ مزيد اڳتي وڌندي نظر آيو...هن فرانسيسي نشرياتي اداري کي انٽرويو ڏيندي وڏي پڪائيءَ سان چيو هو ته، بينظير پاڻ ڏوهارين کي موقعو فراهم ڪيو هو، ٻاهر ڇو نڪتي، هن کي ته پاڪستان اچڻو ئي ڪو نه هو. هن معاهدي جي ڀڃڪڙي ڪري ڪراچيءَ ۾قدم رکيا هئا. هن جو قتل ”سادو“ معاملو آهي، ملڪي ادارا ۽ اسڪاٽ لينڊ يارڊ جا ماهر گڏجي ڪري اصل حقيقت تائين پهچي سگهن ٿا. گڏيل قومن ذريعي تفتيش جي ڪا به ترڪيب عمل ۾ اچڻ ڪو نه ڏيندس. اڄ کان ٺيڪ هڪ سال اڳ 8 فيبروري 2008ع تي ليفٽيننٽ جنرل (ر) حامد نواز کي وزارتِ داخلا جي فيڊرل منسٽر طور جيڪا تحقيقاتي رپورٽ برطانوي ٽيم حوالي ڪئي هئي، ان ۾لکيل هو ته، بينظير جي مرڊر ۾ گوليءَ جو ڪو به عمل دخل ناهي، ڌماڪي سان سندس موت واقع ٿيو آهي...پرويز مشرف ۽ سندس باقيات پنهنجي سياهه ڪاريءَ ۾ مصروف هئي، پر پ پ صبر سان اڳتي رڙهندي رهي. اپريل جي چوڏهان تاريخ تي پ پ قومي اسيمبليءَ ۾ ٺهراءُ منظور ڪرائڻ واري کيپ کٽي هئي، جنهن قرارداد ۾ مطالبو ڪيو ويو هو ته محترمه جي شهادت جي تفتيش لاءِ اقوام متحده کي آکيو وڃي...چئن ئي صوبائي اسيمبلين مان به ساڳيا ٺهراءَ منظور ٿيا هئا...نيويءَ جي چيف نعمان بشير جي ڀاءُ سلمان بشير کي يوسف رضا گيلانيءَ رياض محمد خان جي جاءِ تي پرڏيهي سيڪريٽري ڇا لاءِ بڻايو هو؟ سندس پيشرو ان خيال جو هو، جيڪو خام خيالي وارو خوراڪو پرويزمشرف فراهم ڪيو هو. رياض اقوامِ متحده ڏانهن درخواست رواني ڪرڻ جي راهه ۾ روڙا اٽڪائي رهيو هو. پرويز اينڊ ڪمپني ائين به چيو پئي ته جيڪڏهن اقوامِ متحده ڏانهن هن مقدمي کي موڪليو ويو ته پوءِ پاڪستان جي سلامتيءَ کي شديد خطرا گهيري ويندا. چور جي مٿي تي چڙو ڇا لاءِ تشريف فرما ٿيندو آهي؟ ڪيڏانهن منهن مريم جو، ڪيڏانهن ٽنڊو الهيار...ڀلا رفيق حريريءَ جي قتل ڪيس ۾ اقوامِ متحده جي ملوث ٿيڻ سان اتي آخر سندس وطن جا ڪهڙا ڀاڱا ڌار ٿيا هئا يا ملڪ ڪهڙي بحران جو شڪار ٿيو هو؟ ”دروغ گورا بهانا بسيار“ واري فارسي چوڻيءَ جيان مهراڻ جون ٻئي ڪنڌيون پنهنجي پنهنجي موقف کي مڃرائڻ لاءِ عازمِ سفر رهيون. اقوامِ متحده ۾ پاڪستان جو مستقل مندوب ماتليءَ ڏانهن موجود ”اڪرم واهه“ جي پيچ تان زمينون آباد ڪندڙ سنڌي آهي. هن به رياض محمد خان وارا راڳ پئي آلاپيا. حسين هارون کي حڪومت منير اڪرم جي جاءِ تي مستقل مندوب مقرر ڪيو ۽ رياض جيان منير به گهرن ڀيڙو ٿيو. پرويز جا گهر تڙ دهليءَ ۾ آهن، موصوف وطن مالوف ڏانهن مستقل طور تي عازمِ سفر به ٿي سگهي ٿو...راهوالي ۽ گوجرانوالا ڏانهن جيڪو شينهن مڙس ”ڪور“ اڳواڻ آهي، موصوف انهن ڏينهن ۾ جڳ مشهور اداري ۾ جهڙوڪر حميد گل جو ”گادي نشين“ هو. خيرن سان سندس جاءِ تي ”پاشا“ کي آندو ويو...اداڪار نديم جوهم نام ”تاج ِخسرويءَ“ پائي مهم هلائي رهيو هو ته اقوام متحده کي بينظير شهيد جي ڪيس ۾ اختيار مليا ته ٽڀو اونڌو ٿي ويندو. هو شور مچائيندا رهيا، وقت اڳتي وڌندو رهيو ۽ ڪالهه پاڻ ٻڌو ته ”فيڪٽ فائيڊنگ ڪميشن“ قائم ٿي چڪي...منهن هيڊ ٿيا آهن قاتلن جا ۽ سرهائي ماڻي آهي سوگوارن.“ هاڻ هڪڙو مرحلو ته خيرن سان پايهءِ تڪميل تي پهتو، اڳتي جا اهڃاڻ به ڌڻي خير ڪندو ظاهر ٿيندا ويندا رک مولا تي! هي ڪيس پاڪستان مان ”نديم“ نالي وارن حميد گلي ”تاج“ پائيندڙن کي ڪيفر ڪردار تائين پهچائي سگهي ٿو يا نه؟ انهيءَ ڳالهه لاءِ چار پنج مهينا صبر طلب آهن.

پ پ سميت سمورن آزاد هوائن جي گهورن ۽ آزاد فضا جي همنوائن تي تمام گهڻيون جوابداريون لاڳو ٿي رهيون آهن. مخدوم امين فهيم ڪجهه ڏينهن اڳ انڪشاف فرمايو آهي ته مون دبئي ۾ اهي ”دستاويز“ به سنڌ جي سياڻي نياڻيءَ جي حوالي ڪيا هئا، جن حقائق تي مبني ڪاغذن ۾ ”قتل“ جي منصوبي بنديءَ جا اشارا پڌرا ۽ چٽا موجود هئا...ڪمال شاهه هجي يا سلمان تاثير، ڊاڪٽر عبدالله رياڙ هجي يا سليم عباس جيلاني، نگران دور جا اهي غيرت مند فرد به ”چپ“ چورڻ شروع ڪن ۽ شير پائو کان وٺي فيصل صالح حيات تائين ۽ رائو سڪندر اقبال کان ويندي خورشيد محمود قصوريءَ تائين ”اولڊ پيپلا“ به سچ آکڻ لاءِ سندرو ٻڌن ۽ ”پاشا پارٽيءَ“ کي به ملڪ جي وسيع تر مفاد ۾ ”نديمي تاجي“ ملڪ دشمنيءَ کي وائکو ڪرڻ جي شل خدا سگهه ڏي ته شهيد بينظير جي قاتلن تائين پهچڻ لاءِ راهه هموار ٿي سگهي ٿي. جيڪڏهن شهيد ملت کي گولي نه هڻن ها، جيڪڏهن مادر ملت کي ڪسمپرسيءَ جي عالم ۾ نه ڪٺو وڃي ها، جيڪڏهن نواب نوروز کي ڦاهو نه ڏنو وڃي ها، جيڪڏهن شهيد ڀٽي جو عدالتي قتل نه ٿئي، جيڪڏهن اڪبر بگٽيءَ کي نه ماريو وڃي ها، ۽ جيڪڏهن بنگال، سنڌ، پنجاب، پختونخواهه ۽ بلوچستان جي لکين غريب ”رعيتي راڄ“ جي قيام لاءِ ڪوششون ڪرڻ جي جرم ۾ ڦاهين ۽ ڦٽڪن جي حوالي نه ٿين ها ته اڄ وطنِ عزيز پاڪستان جنتِ نظير ديس هجي ها.

شهيد ڀٽي جو درد چار اپريل 1979ع تي کڻي گهٽ ظاهر ٿيو هو، پر 1983ع ۾ اهو غم وارو سمنڊ اٿلي پيو هو ۽ توهان شهيد سنڌوءَ راڻيءَ کي گهرائي ملڪ ۾ ٺاپر پيدا ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي هئي. ”نالي ماتر آزادي ۽ جبر واري نام نهاد ”جمهوريت“ لاءِ وڌيڪ قربانيون ڏيڻ جي اميد توهان به گهٽ رکو...توهان اها ڳالهه ٻڌڻ گوارا ڪريو ته جڏهن شهيد سنڌوءَ راڻي جو غم سيلاب بڻجي سياهه ڪارن کي ”غرق طوفان“ ڪندو، تڏهن توهان لاءِ ڪو به ساحلي باقي ڪو نه بچندو.

اي اهليان سنڌ، اي باشندگانِ پاڪستان، اي آزاد دنيا جا انسانو! توهان کي شهيد بينظير ڀٽو جي شهادت واري ريٽي رت جو قسم آهي، ڇا اها ننڍڙي ٻرانگهه پنهنجي زخمن تي ٿورو يا گهڻو مرهم ناهي رکي وئي؟ رکو موليٰ تي راهزنن جون راهون تاريڪ ٿينديون. اهي ئي رولاڪ هاڻ ”راهيري“ ڪرڻ جا اهل هوندا، جن سان عوام جون دعائون ۽ داور جو دلاسو شاملِ حال هوندو.

ماندي مَ ٿي مارئي، تنهنجو الله به آهي،

سون ڏينهن جا ڏکڙا، هڪ لحظي ۾ لاهي،

اهڙو الله آهي، جو ماڳ پهچائيندئي مارئي!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

لطيفي لات جا ”بيانُ العارفين“ واري بات سان ڪهڙا باهمي تعلقات آهن؟




اڱارو 10 فيبروري 2009ع

سيڪنڊ، منٽ، ڪلاڪ، پهر، ڏينهن جا ڏينهن ۽ ماهه و سال ميلاپ به وڇوڙي ۽ هجر فراق جي حوالي سان انتظاري بيقراريءَ کي اضافي مارڪون عنايت ڪندا رهيا آهن. ڪيئن ٿا ڀانئيو. جيڪڏهن چار سئو سالن وارو وقفو ۽ مانجهو عشق ۽ الفت جي راهن جي رستا روڪ ڪندو رهيو هجي ته پوءِ به فراقي ڦٽ ”ڦڪين“ واري تيس مارخانيءَ جا روادار رهي سگهن ٿا؟ جواب ”هائو“ وارو آهي. ڀٽ ڌڻي بادشاهه جي سوچ واري ڦرهيءَ کي ”درد“ نمبر ون رقم ڪرڻ جو بنيادي ڪريڊٽ شاهه ڪريم ڏانهن وڃي ٿو. بلڙيءَ ۾ هڪڙو ”نانگو“ ابراهيم سنڌي پنهنجي ڀر ۾ اڄ به ”ڪريميات“ واري روحاني ۽ علمي ونڊ سانڍيو ويٺو آهي. چوٿين پيڙهيءَ جي علم الانسابي شجري ۾ جيڪو ”ڪوي“ لطيف سرڪار جو ڏاڏو آهي، ان اڪابر بابت اهلِ سنڌ کي 1938ع ڌاري تحريري ۽ تصنيفي شڪل صورت ۾ ڊاڪٽر دائود پوٽي ڪريم جو ڪلام جهڙي سهڻي سوغات آڇي هئي...خبر اٿوَ ته شاهه ڪريم مٽيارين جي مقدس ماڳن تان حيات جاويداني وارو سفر ڪڏهن شروع ڪيو هو؟ 30 جنوري 1538 عيسوي ۾ ولادت باسعادت ٿيس ۽پهرين سيپٽمبر 1623ع ڌاري دارالبقا ڏانهن ڪرها ڪاهيائين. سندس ڄمار مبارڪ اسي مٿي پنج سال آهي. شاهه ڪريم جي موضوع تي ڊاڪٽر ميمڻ عبدالمجيد سنڌيءَ به ڊاڪٽريٽ ڪئي هئي. موصوف پڻ ڪريم جو ڪلام 1963ع ڌاري ڇپرايو هو. جڏهن ته پي ايڇ ڊيءَ واري ٿيسز ۾ ڪاٺ ٻانڀڻ واري نسخي جي آڌار تي ”بيان العارفين“ جي منظور ترجمي جا ڊاڪٽر ميمڻ مرحوم اپٽار ڪيا آهن...لطيف سرڪار وٽ پنهنجي ڏاڏي جي اها سوکڙي سدائين ساهه جيان سانڍيل رهي آهي. “بيان العارفين و تنبيهه الغافلين“ ملفوظات سڳوريءَ جو مڪمل ناتو آهي. اهي سون ۾ تورڻ جهڙا ”شعلا“ مير دريائي داروغي ٺٺويءَ جا مرتب ڪيل آهن.

مير موصوف شاهه ڪريم جو منظور نظر ۽ پيارو ٻالڪو رهيو آهي. گروءَ جا اهي گرنٿ هن پنهنجي پير جي ”پريم نگر“ ڏانهن پڌارڻ کان ترت پوءِ قلمبند ڪري ڇڏيا هئا. ڀٽائيءَ جو چوٿين پيڙهي سڳو ڏاڏو سائين جلال شاهه بادشاهه ۽ شاهه ڪريم سڳا ڀاءُ آهن. لطيفيات وارو روحاني سفر مولا علي مشڪل ڪشا تائين ۽ اتان سرورِ ڪونين جي درٻار کان ٿيندو باري تعاليٰ جي درگاهه تائين پهچي ٿو. پر انهيءَ مسافريءَ جي پهرين وڏي ۾ وڏي منزل ”بلڙي“ آهي....بيان العارفين لطيفي قافلي جو مستند ترين تواريخي تذڪرو آهي. شاهه ڪريم جي صوفياڻي سلسلي ۽ روحاني مشرب کي واچڻ کانسواءِ ڀٽائي جي ڀلان ڀليءَ کي سمجهڻ ناممڪن آهي. ”بيان العارفين“ جو هاڻوڪي سولي ۽ مروج سنڌيءَ ۾ ترجمو لائق محقق ڊاڪٽر عبدالغفار سومري ڪيو آهي. اصل فارسي متن سميت اهو ڪتاب ڇهه سئو کن صفحن تي مشتمل مارڪيٽ ۾ موجود آهي. ڊاڪٽر سومري ڊاڪٽريٽ ۾ ”شاهه عبداللطيف جو صوفياڻو فڪر ۽ مرشد روميءَ“ جي عنوان تي ٿيسز لکي هئي. ڊاڪٽر دائود پوٽي ۽ ميمڻ عبدالمجيد جي تحقيق کان اڳتي جو سفر هن بيوروڪريسيءَ جي ڪلاس ون ڪاموري ڪهڙيءَ ريت سرانجام ڏنو؟ عبدالرحمان بن محمد ملوڪ ڪاٺ ٻانڀڻ وارن سوا ٻه سئو سال اڳ شاهه ڪريم جي ملفوظات کي ”سنڌي نظم“ جو روپ ڏنو هو، جنهن کي مخدوم عبدالصمد نورنگ پوٽي ”مطبع مرغوب“ هرديار ممبئيءَ مان ڇپرائي پڌرو ڪيو هو. قلعي نسخن جي تلاش ۾ سومري صاحب کي ٻه معياري نسخا هٿ لڳا. هڪڙي نسخي جو مالڪ آهي سيد علي مير شاهه، جيڪو پاڻ وڏو محقق آهي ۽ سيدنا حسين بن منصور حلاج تي سنڌيءَ ۾ منفرد ڪتاب به لکي چڪو آهي. ڀٽائي گهوٽ جا ”منصوري“ مشرب ڏانهن لاڙا لاڙ جي ”جوڻا“ ڳوٺ ۾ رهندڙ هن جهانديده اسڪالر جهڙيءَ ريت چٽا ڪيا آهن، هن کان اڳ ههڙو ڪشالو ڪنهن ناهي ڪڍيو. ٻيو نسخو ٻاروچي باغ کان ٽي ڪلوميٽر اوڀر ۾ موجود شاهه ولي الله اورنٽيئل ڪاليج واري ڪتب خاني مان مليس. ٻهراڙيءَ جي ”ڏيپرن“ واري هن ڳوٺ ۾ 1956ع کان اهو ڪاليج قائم آهي. ٽي سئو ايڪڙ قيمتي زمين وقف ڪري مولوي شفيع محمد نظاماڻي مرحوم اهو ادارو قائم ڪرايو هو. هتان جا فارغ التحصيل حضرات به ”منصوري“ سڏائين ٿا...متان منصور حلاج کان متاثر هجن. ڊاڪٽر سومري جو ايڊٽ ڪيل اهو ڪتاب سوا چار سئو سالن کانپوءِ سلوڻي سنڌيءَ ۾ اهليانِ سنڌ جي اڳيان تشريف فرما ٿيو آهي. مهاڳ ۾ سومري صاحب جيڪو ”مقدمو“ قائم ڪيو آهي، تصوف جي ”سنڌي ايڊيشن“ کي هن کان وڌيڪ خوبصورت موڙ ٻڌرائڻ ڪنهن جي وس جي ڳالهه ناهي. نامياري محقق ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ شاهدي ڏني آهي ته ”ڪتاب جو مقدمو ڊاڪٽر موصوف جي اعليٰ تنقيدي ۽ تشريحي بصيرت تي شاهد آهي، زير بحث سمورا موضوع وڏي معلومات ۽ معنيٰ وارا آهن. پر انهن مان ٻه خاص اهميت رکن ٿا. (1) بيان العارفين ۾ صوفي فڪر ۽ ان جا ماخذ (2) شاهه ڪريم جو عرفان.

پهرين مان سنڌ جي صوفياڻي فڪر جو تاڃي پيٽو ۽ تاريخي پسمنظر اجاگر ٿئي ٿو، ٻئي مان سنڌ جي صوفياڻي فڪر جو روح روشن ٿئي ٿو. انهيءَ لحاظ کان سنڌ ۾ صوفياڻي فڪر جي ترويج ۽ تاريخ بابت هي ”مقدمو“ هڪ دستاويزي حيثيت رکي ٿو. ڪتاب جي سنڌيڪار شاهه ڪريم جي سمنڊ کان وسيع سرن کي هن ريت سميٽيو آهي: بيان العارفين جي مصنف محمد رضا بن عبدالواسع موجب شاهه ڪريم اڪثر پاڻ ”سماع“ ڪندو هو ۽ سماع جي مجلسن ۾ سامع ٿي تشريف فرما ٿيندو هو. سماعي شوق ۾ هن ڪڇ، ڪاٺياواڙ، احمد آباد ۽ گجرات جا مهاراشٽري ماڳ پڻ ڀيٽيا. هندي دوها ۽ واڻيون پروڙڻ لاءِ موصوف هند جا پنڌ ڪيا هئا. شاهه ڪريم وٽ ”سماع“ کي ذڪر سمجهي ڳايو وڄايو ويندو هو. ابو طالب مڪيءَ جي جڳ مشهور ڪتاب ”قوت القلوب“ ۾ به ائين ئي سمجهايل آهي. مڪي فرمائي ٿو ته ”سماع“ ذڪر جي صورت آهي، شرط فقط هي آهي ته اهڙي عمل سان خدا ڏانهن رجوع واري واٽ نروار ٿئي. شاهه ڪريم لاءِ ائين به چيو ويو آهي ته ”سماع“ دوران ڪنهن معنيٰ خيز بيت ٻڌڻ سان ۽ سريلي راڳيءَ جي من موهيندڙ آلاپ سڻڻ سان مٿن حال ۽ وجد طاري ٿي ويندو هو. هوش ۾ اچڻ شرط ٻيهر ”سماعي سرور“ ۾ محو ٿي ويندو هو. بيان العارفين مان خبر پوي ٿي ته شاهه ڪريم جي دور ۾ ”سماع“ کي بهشت جي نعمتن مان هڪ نعمت تصور ڪيو ويندو هو. هڪ ٻيو قول اهو به آهي ته خدا سائينءَ سان ”واصل باالله“ ٿيڻ لاءِ سولو گس تلاش ڪبو ته اهو سماعي مارڳ کانسواءِ ٻيو ڪو نه لڀندو. مريدن کي ”سماع“ ۾ حاضريءَ جي تاڪيد فرمائيندا هئا. کين اها ڳالهه ڏکارو ڪندي هئي، جڏهن ڪو مريد ”محفلِ سماع“ مان وچان ئي وچان هليو ويندو هو. کين تلقين فرمائيندا هئا ته فقيرو! سماع جا سمورا ادب آداب بجا آڻڻ کانسواءِ هڙ حاصل ڪا نه ٿيندي.

شاهه عبداللطيف نهايت منظم طريقي سان ڪريمي سماعي مشرب کي چار چنڊ لڳايا، جنهن سان سنڌ جا ”دل دنبوري“ وارا داستان چهار دانگ عالم ۾ چٽا ۽ پڌرا ٿيا. ”بيان العارفين“ جون گهڻيون ئي بهاريون آهن. ملفوظات کي هن ڪتاب ۾ ”شعلي“ جو عنوان ڏنو ويو آهي. چار سئو سالن کانپوءِ به سنڌ ۾ ”جل جل مشعل جل“ جا سماعي آواز ڪنن کي امرت آڇي رهيا آهن...لطيف سرڪار چوي ٿو ته، ”واٽون ويهه ٿيون، ڪهه ڄاڻان ڪيهي ويا.“ 303 صفحي تي ”شعلو“ بيان العارفين جو ڇا ٿو بيان ڪري؟

سائين جي ايم سيد جو ڏاڏو ۽ معرفت جو پارکو سيد حيدر شاهه سنائي چوي ٿو ته اسان کي آگي اهڙا انعام ڏنا آهن، جو سالڪن کي ڌار ڌار راهن تان هلائي بقا باالله ۽ فنا في الله جي مقام تائين رسائي سگهون ٿا. پريم نگر ڏانهن ويندڙ جيڪي پانڌي اسان جي پاناري پيا هوندا، تن مان هڪ ٻئي کي به خبر نه پوندي ته اوڙي پاڙي وارا ڪهڙن گسن گامن تان ٿيندا ”گورکناٿ“ تائين پهتا آهن. واٽون ويهه ٿيون. وارو سبق به لطيف سرڪار ڏاڏاڻي ڏسن وسيلي ياد ڪيو آهي. لطيف سائين ”هنجن“ جي ڏٻرائيءَ ۽ ٻگهن جي مچي مواڙ ٿيڻ کي بيان ڪيو هجي، يا گنديءَ ۽ گراهه واريون ڳالهيون هجن، بيان العارفين جي ”شعلي“ مان اها ڳالهه هڪ مثالي بزرگ جي توسط سان ڪجهه هينئن بيان ٿيل آهي. خطيره قدس جو ساڪن ”سلطان روح“ مخدوم نوح سرور هالا ڪنڊيءَ واري فرمايو ته، ”فقط پنج لقما کائڻ گهرجن، انهن مان به اسان ٻه گرهه خدا واسطي ڇڏي ڏنا ۽ ٽن لقمن تي اڪتفا ڪيوسين.“

طمع جي تنوار، متان ڪرين مڱڻا،

ڌڪي ڪندَئي ڌار، ڏيئي ماڻڪ هٿ ۾!

لطيف سرڪار ”ڪرامتن“ کي لڪائڻ جي ڳالهه ڪئي آهي، چوي ٿو:

جي ڀانئين جوڳي ٿيان ته ڪر چوران ڪي تات،

جاڳڻ جشن جن کي، سک نه سڄيائي رات،

اُجهي ٻجهي آئيا، پروائي سلن نه وات!

ڪيڏاري ۾ ڪراڙ ڪنڌيءَ وارو ڪوپو فرمائي ٿو،

حسن مير حسين کي رنو ٽن ٽولن،

گهر ماڻهئين، جهنگ مروئين، اڀن ۾ ملڪن،

الا! شهزادن سوڀون ڏيئين سچا ڌڻي!

”بيان العارفين“ مان اها بات واضح ٿئي ٿي. جنهن ۾ بيان آهي ته، هڪ ڏينهن حضرت جن کي امامن سڳورن جو قصو دل تي تري آيو. پاڻ زارو قطار روئڻ لڳا، ان کانپوءِ مراقبي ۾ هليا ويا. جڏهن وري ڪنڌ مٿي کنيائون ته سيدنا امام حسين عليه السلام جو نالو ورتائون ۽ مٿن وري گريو طاري ٿي ويو. ائين رکي رکي مراقبي ۾ ٿي ويا ۽ سيد الشهداءِ جو اسم مبارڪ اچاري گهڙي گهڙي هاءِ هاءِ! واحسرتا، افسوس صد افسوس ٿي ڪيائون. ايتري قد جو روئڻ سبب ڳالهائي نٿي سگهيا.

اکڙيون ملير ۾، جنين راتو ڏينهن،

عمر آسائتن سين، هاڻي ڪندين ڪيئن؟

اهو ڪريمي فڪر آهي، جنهن جي اپٽار لطيف سرڪار ڪيئن ڪئي آهي؟

ڪيم مهاڙ ملير ڏي، مٿي ڪوٽ چڙهي،

نت نهاريم ڏيهه ڏي، ڳوڙها پيم ڳڙي،

ٺڳي ڪُوڪ قلب مان، منجهان روح رڙي،

ويڙهيچن وري، ڪر نه لڌي ڪڏهن!

لطيفيات تي ڪنهن حد تائين اسان وٽ غور فڪر هلندڙ آهي، پر ”ڪريميات“ بابت ڪنجوسپائيءَ جو اظهار عام آهي. ٻه چار سٽون پڙهي ٿا ڏسون ۽ ڪيون ٿا ويچار ان ڳالهه جو ته شاگرد به ڀلا رو هو، پر استاد به استاد آهي.

نينهن نياپي نه ٿئي سڌين سيڻ نه هون،

ڪارين راتين رت ڦڙا، جان جان نيڻ نه رُون!

ڀٽائي ساري رات سبحان جاڳي جن ياد ڪيو، واري ڳالهه ڪري ٿو،

”نائي نيڻ نهار“ واري لطيفي لات کي به هتان ئي ونڊ ملي هئي. سندس مرشد فرمائي ٿو ته،

پهرين پاڻ وڃاءِ، پاڻ وڃائي هُو لهه،

توهان ڌار نه سپرين، منهن منجهين پاءِ!

ڀٽائي اکر پڙهه جو واري پچار ڪري ٿو، ڏاڏو ڇا ٿو چوي.

لوڪان نحو صرف، مون مطالع سپرين،

سوئي پڙهئو سو پڙهان، سوئي سو حرف!

ڀٽ جو گهوٽ ”سي ستا مر سونهن، ننڊ عبادت جن جي“ واري تلقين ڪري ٿو، جد امجد ڇا ٿو فرمائي؟

جي جاڳندي من ۾، سُتي پڻ سيئي،

من پريان نيئي، ٻَگهيو پاڻ ڳري!

”پريان سندي پار جي، مڙيوئي مٺائي“ واري سٽ لطيف سرڪار جي آهي. شاهه ڪريم انهيءَ موضوع کي هينئن ٿو نڀائي،

وائي ٻي مَ ڀل، مروئان ”موران“ پکئان.

باالله سندو سڄڻين، هُو هُلاچو هل!

لطيف سرڪار فرمائي ٿو ته، ”اکر پڙهه الف جو“ شاهه ڪريم فرمائي ٿو:

تون چئو الله هيڪڙو، وائي ٻي مَ سک،

سچو اکر من ۾،سوئي لکئو لک!

تازو ”رومي ۽ ڀٽائي“ بابت عبدالغفور ڀرڳڙيءَ جو ڪتاب زير مطالع هيو. لکيو اٿس ته شاهه ڪريم به روميءَ کان متاثر هو ۽ ڀٽائيءَ کي به رومي سان الفت شاهه عبدالڪريم جي ”بيان العارفين“ وسيلي ٿي هئي. شاهه ڪريم جو شعر پڙهو ۽ پوءِ رومي سان رهاڻ ڪريو.

هي ڪن گڏهڻا وڪڻي،

ڪن ڪي ٻيا ڳنهيج،

سنديان پريان ڳالهڙي،

تنينءَ سان سڻيج!

------

گوش خر بفروش و ديگر گوش خر،

ڪين سخن را در نيا بدگوش خر!

”لطيفي لات“ جو حالاتِ حاضره جي تناظر ۾ جائزو وٺڻ اوس ضروري آهي، حال تي لطيف سرڪار تاڪيدي تنبيهه به فرمائي رهيا آهن.

ڪنين ماضيءَ من ۾، ڪنين استقبال،

حيف تنينءَ جي حال، جنين وساريو حال کي!

هن وقت ڪرتار سنگهه جو پنجابي ترجمو جنهن کي راول راٺ نظرثانيءَ جي مرحلي مار پار اڪاريو، مارڪيٽ ۾ موجود آهي. ڊاڪٽر شمل، اڪرم انصاري ۽ آغا يعقوب جهڙن اسڪالرن جا انگريزيءَ ۾ شاهه جا شاهپارا به اويليبل آهن. مولانا دادويءَ ۽ فضل محمد سومري کانپوءِ تازو فيض کوسو پاران شاهه جي رسالي جو عربيءَ وارو ايڊيشن اچي ويو آهي. نياز همايونيءَ سميت جن عالمن لطيف سرڪار کي فارسي ۾ متعارف ڪرايو آهي، اهڙو مواد الماڙين ۾ ڏسي سگهجي ٿو. ”رسالهءِ اويسيه“ تي تعريف ۽ تنقيد وارا ٻئي ڪتاب مارڪيٽ ۾ موجود آهن. مخدوم ٺاري سان انهيءَ رسالي ۾ ڪيل لطيف سرڪار جي اها رهاڻ درج ٿيل آهي، جنهن ڪچهريءَ ۾ ”ڀٽ جي شاهه“ مخدوم محمد معين ٺٽويءَ کان ڪن صوفياڻي رمزن جون باريڪ معنائون پڇيون ويون آهن. مخدوم ٺاري تي انس راڄپر ڊاڪٽريٽ ڪري رهيو آهي. مولانا غلام مصطفيٰ قاسميءَ واري رسالي جو تازو ايڊيشن لائل پور لڳ موجود شهر ”ڊڄڪوٽ“ جي گم نام اسڪالر”ايڊٽ“ ڪيو آهي. هندستان ۾ ته هيڪاندا سارا ڪم ٿي رهيا آهن. لطيفي لات جي موضوع تي ڊاڪٽر بلوچ يارهن جلدن ۾ لطيف سرڪار تي جيڪا ريسرچ ڪئي هئي، ”روشنيءَ“ جي نالي سان ڏکين اکرن ۽ اصطلاحن جون موصوف معنائون به ڏنيون آهن. تازو سندن مترب ڪيل ” معياري متن“ وارو مواد ثقافت کاتي هڪ ئي جلد ۾ ڇاپي پڌرو ڪيو آهي. جديد اليڪٽرانڪ اوزارن ذريعي به لطيفي فڪر جي ترويج ۽ اشاعت ٿي رهي آهي. هن وقت جڏهن مرڪز ۽ سنڌ ۾ ”لطيفي پانڌيئڙا“ پاور ۾ آهن، تڏهن کانئن گهر ڪري سگهجي ٿي ته ”اڪادمي ادبيات“ ۽ ٻين ادارن جي توسط سان ”صوفياءِ سنڌ“ جي پيغام کي خاص طور لطيفي ڪلاسڪ کي ديس ۽ پرديس ۾ نئين جذبي سان عام ڪرڻ لاءِ اپاءُ ورتا وڃن. جيئن اڙدو يونيورسٽي قائم ٿي آهي، ساڳئي پيٽرن تي ”ڀٽ شاهه“ ۾ ”صوفي يونيورسٽي“ قائم ڪرائي، پنهنجو قد ڪاٺ پ پ دراز ڪرائي سگهي ٿي. عوامي سطح تي درسگاهن، دانش گاهن، درگاهن، مدرسن ۽ تيرٿن ۽ تڪين کي نئين آب ۽ تاب سان ”روحاني رمزن“ جي رهاڻين لاءِ متعلقه باڊيز جي سهڪار سان استعمال ڪري سگهجي ٿو. پرائمري اسڪول ۽ ننڍي ۾ ننڍي ڳوٺ تائين علمي رهاڻين، ڪتب خانن ۽ فڪري ڪچهرين واري نيٽ ورڪ کي تعليم کاتي جي زيرِ نگراني منظم ڪري سگهجي ٿو. قاضي قادن، شاهه لطف الله قادري، شاهه ڪريم، شاهه شريف ڀاڏائي، سلطان الاولياءُ خواجه محمد زمان، شهيد گرهوڙي، خليفو نبي بخش، حمل فقير، صوفي صادق، اشرف شاهه ڪاماري شريف وارا، نواب ولي محمد خان، محمد فقير کٽياڻ، منٺار فقير راڄڙ، مل محمد پلي، بيدل، بيڪس، اصغر سائين ۽ چين راءِ ساميءَ جهڙن نظرانداز ٿيل سنڌي ڪلاسيڪي شاعريءَ جي ”پيل پاون“ جي درگاهن ۽ خانقاهن تي ”اڪيڊميون“ قائم ڪري سگهجن ٿيون. مين اسٽريم ۾ موجود معاشري جا امير توڙي غريب، هاري توڙي زميندار هندو توڙي مسلمان، سڀن کي ”لطيفي لات“ واري قافلي ۾ قطاري هلڻو پوندو. سنڌ جي ”ادبي“ گولڊن ٽيمپل تي اڌ صديءَ کان چند ماڻهو اجاري داري قائم ڪري ويٺا آهن، هر تقريب ۾ ساڳيا اهي ئي چهرا ڏسي ڪري سنڌ جو ٽي ڪروڙ عوام سمجهي ٿو ته شايد مهراڻ ماٿريءَ جي تهذيب، تاريخ، علم، ادب ۽ سنڌ شناسيءَ جا سمورا حق ۽ واسطا اهي سدورا پنهنجي حق ۾ محفوظ ڪري چڪا آهن. سنڌ ۽ سنڌي ٻولي سان لاڳاپيل سمورا خطرا توڙي خوشيون سمورن سنڌ واسين ۾ شيئر ڪرڻ لاءِ ڪنهن نئين آرٽ جي ضرورت آهي. کاٻي ساڄي شناخت هجي يا فقيري اميري وارو جداگانه تشخص، هن وقت سنڌ جنهن ”شناخت“ واري بحران ۾ گرفتار آهي. امڙ سنڌ کي اهڙي ”عقوبت خاني“ مان ٻاهر ڪڍڻ لاءِ سنڌ واسي لطيفي درٻار ۾ بيهي ڪري نئون وچن ڪن. نئين هلچل، نئين ولولي ۽ نئين سوچ سان ئي سنڌ جي ”مڪڙيءَ“ کي چورن مان آجو ڪرائي ساحل مراد تائين پهچائي سگهجي ٿو.

پيئي جن پرک، گنجي ڏونگر گام جي،

ڇڏي سڀ ورق، لوچي لاهوتي ٿيا!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

وچ اوڀر جو تڪرار ۽ هڪ جديد عرب دنيا جو تصور!




جمع 13 فيبروري 2009ع



تازو سنڌيالاجيءَ ۾ جڏهن سائين جي ايم سيد جي ”خلافت تحريڪ“ وارين خدمتن بابت سيمينار منعقد ٿيو هو، ان پروگرام ۾ ترڪيءَ ۾ اتاترڪ هٿان اهڙي ”جديديت“ جو به تذڪرو ٿيو هو، جنهن انقلاب سان انقره ۽ استنبول ۾ عبادتون غير عربي ٻوليءَ ۾ ادا ڪرڻ وارا حڪم احڪام زير بحث آيا هئا. ايم مسعود ڀڳوان کدر پوش جو به ذڪرِ بد ٿيو هو، جنهن ڪمال اتاترڪ کان متاثر ٿي پنجابي ٻوليءَ ۾ پرارٿنا ڪرڻ واري ”جسارت“ ڪئي هئي. تازو علامه اقبال جي انهيءَ شعر وارا سمورا طعنا طيب اردگان تڏهن لاهي ڦٽا ڪيا، جڏهن موصوف ”ورلڊ اڪنامڪ فورم“ ۾ اسرائيلي صدر کي کريون کريون ٻڌائي اجلاس مان ”الوميان“ ڪئي...منتظر الزيديءَ وارو واقعو ملڪان ملڪ موضوعِ بحث بڻيل هو، جنهن سان صدر بش متاثر ٿيو هو. ترڪيءَ جي صدر ”ڊيووس ڪانفرنس“ ۾ اسرائيلي صدر شمعون پيريز جي تقرير کي ٻڌو اڻ ٻڌو ڪري ڇڏيو. شروع ۾ بي اطميناني تڏهن محسوس ڪئي، جڏهن ٻين سمورن مملڪتي سربراهن لاءِ ته ڏهن کان تيرهن منٽن جو ڳالهائڻ لاءِ وقت ڏنو پئي ويو، پر اسرائيلي صدر اڌ ڪلاڪ کن ڳالهائيندو رهيو، ڪنهن به اعتراض نه ڪيو.

طيب اردگان سندس تقرير جي انهن جملن تي تپي باهه ٿي ويو، جن جملن ۾ شمعون پيريز شرارتي اسٽائيل سان چئي رهيو هو ته، اسان کي حماس سُڪ ڪري ڇڏيو هو، اسان دفاعي معرڪو سر ڪيو آهي، اڳرائي حماس وارن جي هئي. ترڪ صدر پڇيس ته پوءِ توهان گهر گهاٽ، مسجدون، بازاريون، عام رستا روڊ به ميزائيلن جي دائري ۾ داخل ڪرڻ لاءِ پنهنجو پاڻ کي حق بجانب سمجهو ٿا؟ ڪانفرنس جي سيڪريٽري مسٽر طيب اردگان کي حڪم ڏنو ته توهان ماٺ ڪريو...استنبولي راڻي چيو، حماس چونڊ کٽي آئي هئي، کيس اسرائيل ۽ سندس همنوا دنيا کٽيل جماعت وارو پروٽوڪول فراهم ڪري ها ته اهو به ڏچو ڏنڀ ڏيڻ جي منزل تي رسي ئي ڪو نه ها. توهان چونڊيل اسپيڪر کان ويندي سمورا وزير وڙا ۽ پارليامينٽ جا ميمبر به سوگهار ڪري ڇڏيا، توهان ته فلسطين کي ”اوپن ايئر جيل“ ۾ تبديل ڪري ڇڏيو....توهان ته خالد مشعل وارن کي ايران جو حاشيه بردار قرار ڏنو. مسٽر شمعون! توهان اهي ساڳيا ناهيو، جن 2006ع ڌاري خالد مشعل جي ترڪي اچڻ تي آزاد ڪردستان جي اڳواڻ عبدالله اوچلان کي سرڪاري دعوت تي اسرائيل گهرائڻ جو اعلان ڪيو هو. توهان مون کي چئو ٿا ته آئون ”گرما گرمي“ جو مظاهرو ڪري رهيو آهيان. مسٽر شمعون! اسان اهي ترڪ آهيون، جن هڪ هزار سالن کان اوهان يهودين جي ڏکئي وقت ۾ مدد ڪئي آهي، پر اوهان ترڪيءَ کي ڀاڱا ڀاڱا ڪرڻ لاءِ ”گريٽر ڪردستان“ ٺاهڻ جون ترڪيبون سوچي رهيا آهيو. اسان 995 عيسوي سن ۾ توهان کي جڏهن اجهو فراهم ڪيو هو ته روس اسان تي ڏمريو هو. توهان خانه بدوشن جيان پکي راڄ بڻجي در در جون ٺوڪرون کائي رهيا هئا، اسان اهڙن يهودي پناهه گيرن کي انساني همدرديءَ طور پناهه ڏني هئي. مسٽر پيريز! 1492ع کي ياد ڪر جڏهن هسپانوي سرزمين ”يهودين“ تي تنگ ٿي چڪي هئي، اسپين جي عيسائي بادشاهن جا لوڌيل يهودي اسان صرف قسطنطيه شهر ۾ ڏيڍ لک کن جي تعداد ۾ آباد ڪيا هئا. جڏهن ته قسطنطنيه جي سندي آبادي ان وقت ستر هزار جي آدم شماريءَ تي مشتمل هئي. ترڪن کي ”جذباتي“ قرار ڏيندڙ اسرائيلي صدر کي اهو به ياد ڪرائيندو هلان ته ”هولو ڪاسٽ“ جا متاثرين هجو يا هٽلر هٿان هلاڪت خيزين جا زخمي، اسان ترڪن هٽلر هٿان ٻي مهاڀاري جنگ جي تڙيل يهودين کي ”لاجسٽڪ سپورٽ“ فراهم ڪئي هئي. اسان ترڪ اهي آهيون، جن 1949ع–3–28 تي اسرائيل کي تڏهن تسليم ڪيو هو، جڏهن ڪنهن به مسلمان ملڪ اوهان جو نالو ٻڌڻ به گوارا نه پئي ڪيو. مون کي ”ايجيٽيٽري“ جو شوق هجي ها ته اسان جي جسٽس اينڊ ڊيولپمينٽ پارٽي توهان کي تيرهان مهينا اڳ نومبر 2007ع ڌاري ”گرڪ گرينڊ نيشنل اسيمبلي“ ۾ خطاب ڪرڻ جو شرف ڪيئن بخشي ها؟ عالم اسلام جي ڪنهن به ملڪ جي سپر ايوان کي توهان جو هي پهريون خطاب هو. اسان جي ملڪ ۾ مهاتما گانڌيءَ جي نالي سان انقرهه جي جنهن شاهراهه تي اوهان جي فلڪ بوس عمارت واري سفارت خاني جهڙو شايد ئي ٻيو ڪو هاءِ ڪمشنر هائوس هجي. ”افق“ نالي وارو جديد سيٽلائيٽ اسان توهان کان ورتو آهي، اسان جا ايئرو ميزائيل به ”ميڊ ان اسرائيل“ آهن...توهان سان وڻج واپار جي حوالي سان ترڪيءَ جو دنيا ۾ اٺون نمبر آهي، 2008ع ۾ پنج ارب ڊالرن جا پاڻ سودا ڪيا آهن، ترڪي ۽ اسرائيل جون مشترڪه نيوي مشقون به هلندڙ آهن. اسان ته توهان کي مٺو پاڻي فراهم ڪري رهيا آهيون، اوهان جو بجلي، گئس ۽ تيل جو گهڻو تڻو دارومدار اسان تي آهي.

پهر بهي هم سي يه گله کي هم وفادار نهين،

اگر هم وفادار نهين تو تو بهي دلدار نهين!

”ورلڊ اڪنامڪ فورم“ 1971ع ۾ قائم ٿيو هو، پهرين هن کي ”يورپين مئنجمينٽ فورم“ جي نالي سان هلائيندا هئا. هن فورم جو پايو وجهندڙ جنيوا يونيورسٽيءَ جو پروفيسر ”شويب“هو. ترڪي ”نيٽو“ جو به ميمبر آهي ته ان کي يورپي يونين جي مستقل ميمبريءَ لاءِ به اڳتي وڌندو ڏسي سگهجي ٿو. ترڪيءَ ۾ پاڪستان جيان فوج کي مرڪزي پاور ڪاريڊور جو اهم ٿنڀ سمجهيو ويندو آهي. طيب اردگان جي ثقافتي ۽ روحاني حوالي سان ماضيءَ سان منسلڪ اهڃاڻن جي اتباع واري پاليسيءَ ۽ سندس جماعت طرفان ”اسڪارف“ اوڍڻ لاءِ مستوارات کي موقعا فراهم ڪرڻ واري ”جسارت“ تي مغربي دنيا ۽ ملڪي فوج تمام گهڻو ناراض آهي. جسٽس پارٽيءَ کي به يورپ سان مستقل الحاق مطلوب آهي، ان سان هڪ طرف مغربي دنيا جي معاونت سان ملڪي فوج جي ”شتر بي مهار“ کي قابو ڪرڻ لاءِ راهه هموار ٿيندي ۽ ٻيو ملڪي معيشت به دن دگني رات چگني ترقي ڏانهن روان دوان ٿيندي. يورپ ۾ ترڪيءَ کي ”يونين“ جو ميمبر نه بنائڻ لاءِ جيڪي بحث مباحثا هلي رهيا آهن، تن بقراطي ۽ سقراطي سوچن جي تان اچي اتي ٿي ٽٽي ته جيئن ته ترڪيءَ ۾ ست ڪروڙ مسلمان رهن ٿا ۽ پنج ڪروڙ کن مسلمان ٻين يورپي ملڪن ۾ رهائش پذير آهن، اهي ٻارهان ڪروڙ مسلمان ”خانداني منصوبه بندي“ جا گهڻا ڪي پوئلڳ ناهن هوندا. ڪٿي ائين نه ٿئي جو يورپ جو عيسائي اڪثريتي شناخت وارو ڪريڊٽ ”ميانجي مخلوق“ متاثر نه ڪري ڇڏي. هن وقت دنيا جي ڏاهن وٽ هڪ ڳالهه جهڙو ڪر ڪلي طور اتفاق جي دائري ۾ داخل سمجهي پئي وڃي، جنهن بات جو بتنگراهو آهي ته، دنيا جي ڀري تري ٻيڙيءَ ۾ ڳرو فقط ”ميان“ آهي!

طيب اردگان ڏڪاريل ڏيهه ۾ جهڙوڪر برسات جو پهريون ڦڙو ٿي ”وٺو“ آهي. کيس اسرائيل کي ست سريون ٻڌائڻ تي سندس وطن ۾ سواگت به تاريخي نصيب ٿيو آهي. تهذيبي جنگ جيتوڻيڪ ”اوباما“ جي آمد کانپوءِ ڌيري ڌيري پنهنجا نڪ نقشا ۽ منهن مهانڊا تبديل ڪرڻ جا الارم وڄائي رهي آهي. اهڙي ماحول ۾ طيب اردگان جي مڙسي جتي آزاد دنيا کي عام طرح سان ۽ مسلم دنيا کي خاص طرح سان خوشيون ۽ خوبصورتيون فراهم ڪرڻ جو باعث بڻي رهي آهي، اتي ڏاڍن جا ڏيهه به نوان ڏنڀب ڏيڻ لاءِ سوچي سگهن ٿا. موٽ ۾ ”ڪردستان“ جو مسئلو جديد عراق ۽ قديم ترڪيءَ کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ نئين سر اڀاريو ويندو. يورپي يونين ۾ ترڪيءَ جي شموليت واري سفر آڏو اسپيڊ بريڪر به اجگر قسم جا ايستاده ڪري سگهجن ٿا. جسٽس پارٽيءَ جي جاءِ تي بلند ايجوت ۽ ڪمال اتاترڪ جي ”باقيات“ کي به مقوي غذائون کارائي سياسي ميدان ۾ مضبوطي فراهم ڪرائي سگهجي ٿي. ڇا به ٿئي پر طيب اردگان خاص طور تي عرب سربراهان مملڪت جا ڪن کڙڪائڻ ۽ آزاد دنيا جي اڳيان فلسطيني شهيدن جو ڪيس خوبصورتيءَ سان پيش ڪرڻ وارو تاريخي ڪارنامو سرانجام ڏيڻ ۾ ڪامياب ويو آهي. شابس ته هوگو شاويز کي هجي، جنهن غزه جي غريبن سان ٿيندڙ ظلم خلاف فوري ايڪشن کنيو ۽ پنهنجي ملڪ مان اسرائيلي سفير کي بيدخل ڪري ڇڏيو. ترڪي ۾ ڌارين ٻولين سان نفرت ته ناهي البته ترڪ ٻوليءَ کي چينين جيان وڌيڪ ترجيح ڏيندا آهن. ٻوليءَ سان ڪمنٽمينٽ ۽ ڌرتيءَ سان عشق ڪو استنبولي ۽ انقرائي احبابن کان سکي. مني صديءَ کان پوءِ هڪ ڀيرو ٻيهر ترڪيءَ ۾ ”مذهب“ موضوع بحث بڻيل آهي.

طيب اردگان وارن سال ٻه اڳ خورشيد محمد قصوريءَ کي انقرهه ان ڪري گهرايو هو ته جيئن هو پنهنجي اسرائيلي هم منصب سان ڳجهه ڳوهه ۾ خفيه مذاڪرات ڪري سگهي. ساندهه ٻه ڏينهن اهي ڳالهيون ٻولهيون جاري رهيون، ترڪيءَ کي پاڪستان ۽ اسرائيل جي وچ ۾ سفارتي تعلقات شروع ڪرائڻ ۾ به دلچسپي آهي. استنبول ٽياڪڙيءَ وارا اهي مخفي مامرا ڪيستائين پهتا آهن؟ لاهور جو اجمل قادري به تن ڏينهن ۾ پاڪستاني عالمن جو وفد وٺي اسرائيل ويو هو. مولانا عبيدالله سنڌيءَ جي فڪر سان لاڳاپيل ”انجمن خدام الدين“ جو سربراهه هي عالم سڳورو لاهور جي ”شيرانوالا“ گيٽ وٽ وڏي خانقاهه ۽ دانش گاهه جو مهتمم آهي. عبيدالله انور جو لخت جگر ۽ مولانا احمد علي لاهوريءَ جو پوٽو آهي. مولانا لاهوري ”پير جهنڊي“ ۾ مولانا سنڌيءَ وٽان تحصيلِ علم کانپوءِ پنجاب جي دارالحڪومت ڏانهن روانو ٿيو هو. ترڪيءَ جو صدر عبدالله گل سال ڏيڍ اڳ اسلام آباد ۾ پاڪستاني سياستدانن سان تفصيلي ڳالهيون ڪرڻ لاءِ تشريف فرما ٿيو هو. موصوف جا جيڪي پريس ۾ خيالات پڌرا ٿيا هئا، انهن معروضات ۾ هن اسلام آبادي حڪمرانن کي هدايت ڪئي هئي ته اهي يورپي يونين ۽ آمريڪا سان ”گرما گرميءَ“ بدران ٿڌائپ سان معاملا طئي ڪن. هن اها به ”هدايت“ ڪئي هئي ته بين المذاهب هم آهنگيءَ ۽ تهذيبي ٽڪراءُ کي نئون رخ ڏيڻ جي ضرورت آهي. طيب اردگان ۽ مسٽر گل جي مجموعي ڪردار کي اشاراتي لفظن ۾ پاڻ پڙهي چڪا آهيون. غزه جي حوالي سان طيب اردگان جي ”ٽاپوليءَ“ کي ڪو به منصف مزاج مبصر هڪ طرفي ۽ جذباتي سوچ قرار ڏيڻ لاءِ تيار ناهي. فلسطينين جي سترهن سئو قتل تي طيب اردگان ”واڪ آئوٽ“ ڪري اها ڳالهه واضح ڪئي آهي. اهڙي مايوس ڪن صورتحال به ناهي، ڪلجڳ ۾ ڪي ”ڪاپڙي“ اڄ به ڪينرو وڄائي رهيا آهن.

طيب کي اهو بدلو به چڪتو ڪرڻو هو، جنهن بدلي ۾ سندس ”رقيب رو سياهه“ ايهود اولمرٽ ترڪيءَ کي ”طرح“ ڏيئي ويو هو. غزه تي تازا حملا چار ڏينهن پوءِ ٿيا هئا. شام سان ترڪيءَ جي ٽياڪڙيءَ ۾ اسرائيلي مفاهمت وارا مذاڪرات انقرهه ۾ ٿيا هئا. پنجاهه ڪلاڪن کانپوءِ فلسطينين تي خوفي ڦوهاري واري اولمرٽي فيصلي بابت طيب اردگان ۽ مسٽر گل کي صيهوني جادوگر کڙڪ پوڻ به ڪو نه ڏني هئي. هوڏانهن آمريڪا کي سعودي عرب مان به شاهه عبدالله مان ڪو شاهه فيصل جهڙو سامراج دشمن ڪردار ادا ٿيڻ جو خطرو محسوس ٿي رهيو آهي. سلطنت عثمانيه جي خاتمي لاءِ لارنس آف عربيه جهڙن جاسوسن هٿان تڏهوڪي ”سامراج“ جيڪي شرارتون ڪيون هيون ۽ شريفِ مڪه ۽ آل سعود جي وچ ۾ جيڪي جهيڙا ڪرايا ويا هئا. طيب اردگان اهڙي ماضيءَ وارن تڪرارن کي ملياميٽ ڪرڻ لاءِ تازو سعودي عرب سان ريل رستي رابطي وارو معاهدو به ڪري چڪو آهي. ”حجاز ريلوي“ جي نالي سان 1350 ڪلوميٽرن تي مشتمل نيرو گيج واري اها ٽريڪ پهرين مهاڀاري جنگ دوران ”سامراج“ مقامي غدارن هٿان تباهه ڪرائي هئي. ترڪي اڳ ئي ايران، شام، عراق، لبنان ۽ اردن سان ريل رستي رابطي ۾ آهي. ”حجاز ريلوي“ جي بحالي سان دمشق ۽ مدينه منوره به پاڻ ۾ ملي ويندا. 1920ع ڌاري متحرڪ رهندڙ اها نيرو گيج پٽڙي دمشق مان اردن جي شهر عمان رسندي هئي ۽ اتان ڇڪ ڇڪ ڇڪ ڇڪ ڇڪ ڪندي ڪوئلي وارين ڪارين انجنڻن ذريعي پهاڙن، صحرائن ۽ دريائن سان لانگهائو ٿيندي عمان ۽ تبوڪ کي شرفِ باريابي بخشيندي وڃي مدائنِ صالح تائين پهچندي هئي. اتان کان سندس سفر قديم يثرب ۽ جديد مديني پاڪ تي وڃي ختم ٿيندو هو. ”عمان“ جنڪشن تان هڪڙي ريل وري ”حيفه“ ڏانهن ويندي هئي، جيڪو هن وقت اسرائيل جي قبضي ۾ آهي. حيفه کان هڪڙو ٽريڪ ”نابلوس“ ائين وڃي پنڌ کٽائيندو هو. ترڪي جيڪا مڙسي ڏيکاري پئي، امڪان اهڙا ظاهر ٿي رهيا آهن، جن گمانن ۾ چيو پيو وڃي ته ٻيهر ”سلطنت عثمانيه“ جو جديد ايڊيشن دنيا جي گولي تي نڪري نروار ٿي سگهي ٿو!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

رحمان ملڪ جو انڪشاف، دهليءَ جو درد ۽ ”نان اسٽيٽ ايڪٽرز“




آچر 15 فيبروري 2009ع



نيٺ ”نان اسٽيٽ ايڪٽرز“ کي نروار ڪرڻ لاءِ رحمان ملڪ کي دنيا آڏو ”اعتراف“ ڪرڻو پئجي ويو. 26 نومبر تي ممبئي ۾ جيڪي حملا ٿيا هئا، تن خوني ڪاررواين ۾ هڪ درجن کان مٿي ملڪن جا ماڻهو اڍائي سئو کن جي انگ ۾ آپگهاتي ڪاهه ڪندڙن جي ارهه زوراين جا ٻليدان بڻيا هئا. اڍائي مهينا ۽ چار ڏينهن مٿي ٿي چڪا آهن، مذڪوره بالا ”کاٽ“ کي. ملڪ صاحب جا اعترافي بيان جيتوڻيڪ ”عبرت انگيز“ نظر اچي رهيا آهن، پر سمورو سچ متان گهڻو اڳتي هلي ڪري ظاهر ٿئي، اسي ڏينهن وارو اهو سفر اسلام آبادي ۽ دهلوي دارالحڪومت سان گڏوگڏ دنيا لاءِ پڻ اڪيچار خطرن سان ٽمٽار پنڌ ثابت ٿي رهيو هو. ٻن ائٽمي طاقتن جون جنگي تياريون ڏسڻ وٽان هيون، اهڙي ڪنهن امڪاني جنگ کي ٽئين مهاڀاري لڙائي ۾ تبديل ٿيندي منٽ نه پر سيڪنڊ گهربل هئا. جيڪڏهن جدال ۽ قتال جو اهو سفر شروع ٿي وڃي ها ته ماڻهن کي ناگاساڪي ۽ هيروشيما به وسري وڃن ها. اقتصادي ۽ معاشي ”هولو ڪاسٽ“ تصور جي دائري ۾ اچڻ کان ئي آجو هجي ها ......خير...... خون خرابي وارو دور ڪنهن حد تائين خوش اسلوبيءَ ڏانهن آماده ته ٿيو آهي، پر هن ڪارروائي جي نتيجي ۾ سياسي ميدان جي سپاهه سالارن ۽ قلمي پاڻي پٽ جي جرنيلن جيڪا جوت ”جانبن“ جي جسمن کي جلائڻ لاءِ ٻاري هئي، ان آگ ۾ جن سنگهي ۽ جماعت اسلاميءَ وارا به جلن ها ته گڏوگڏ سڪن سان ننڍي کنڊ کي ڪنهن وڏي شمشان گهاٽ ۾ تبديل ڪري ڇڏين ها. راڄ گهاٽ کي ڪنهن روپ سروپ لاءِ رڙندو ڏسون ها. سنڌ لاءِ ممبئي واري سياهه ڪاري ان ڪري به سوايا سور فراهم ڪري ويئي آهي، ڇاڪاڻ ته مورڙي جي ماڳن کان ممبئيءَ جي ساحلن تائين لطيف سرڪار جي ”سر سامونڊي“ جا سوين داستان رقم ٿيل آهن. اها ئي سنڌ، جيڪا هند لاءِ ”هندورا“ فراهم ڪندي هئي، انهيءَ ڪل جهان جو خير گهرندڙ ۽ سڀ عالم جي آباديءَ ۽ سر شاريءَ جي متمني مهراڻ ماٿريءَ کي موجوده موومينٽ وڌيڪ مونجهارن جو شڪار بڻائي ويئي آهي. ميران محمد شاهه جا سفرناما هجن يا انور پيرزادي جا ”ممبئي ياترا“ وارا پنڌ، سنڌين لاءِ صرف تاج هوٽل ئي نه پر جناح صاحب جي جگر گوشي جو هاڻوڪو ”هلاڪ شده“ سوراشٽر ۽ مهاراشٽر ناقابل فراموش يادن سان لبريز خطو رهيو آهي.

رحمان ملڪ جا بيان ٻڌائين پيا ته سنڌي وڏي سمنڊ جي ميرپور ساڪري واري ماڳن تان ڪاسائين پنهنجا خونخوار ٻيڙا ٻارن حوالي ڪيا هئا. مورڙي جي ملڪ کان روپا ماڙيءَ تائين ڪراچي، ٺٽي ۽ بديڻي جو ڀر ڏيئي جيڪو سنڌي سمنڊ هندي سمنڊ سان سلهاڙجي ٿو، ان جو سنڌي ڪوسٽل ايريا چار سئو کن ڪلوميٽرن تي مشتمل آهي. اها ”گلف آف سنڌ“ گاما پهلوانن جن ارڙهان کن کارين کي کيڪاريندي ڪراس ڪئي هئي، انهن ”ڪريڪس“ ۾ دٻو، حجامڙو، کڏي ڀٽياڻي، ڇڇ جهان، کوٻر، ڪاجهر کار، سيري، گهارو، ٿمرو، ترسو، الهه واهي، اونبڙو، گهاڙيلو، کڙ کٻيلي، وانڍ ۽ کجوريو شامل آهن. اڳتي ڪڇ ڀڄ مان ٿيندا اهي بانيلي لڳ پهتا هوندا، جيڪو قائد اعظم محمد علي جناح جو اباڻو ڳوٺ آهي. کنڀات، پور بندر، گاندي ڌام، نارائڻ سر، ڪوٽيسر ۽ ممبئي تائين جو ساحل ست سئو ڪلوميٽرن جي مسافت وارو پنڌ آهي. اهي سمورا ساحلي بندرگاهه ڀٽ ڌڻي بادشاهه جا پسنديده تفريح گاهه رهيا آهن. سورٺ کي سيارو سوٽ ڪري ٿو، واڳڙ يا ورساڙي (مينهن مند) ۾ وات مٺو ڪندا آهن. گجراتي سوراشٽر گرمين ۾ ڪوهه مري وارا ڏيک ڏيندو آهي، ته مهاراشٽر وارو ممبئي ٻارهان ئي مهينا پئون ٻارهان وارا لايا سجايا پيو ڪندو آهي. بدقسمتيءَ سان جيڪي سنڌي ستيتاليهه ۾ ديس پنهنجو ڇڏي پرديس ڏانهن پنڌ پيا هئا، يا جن کي زماني جي لهرن ۽ لوڏن لاکاٽ کان کنڀات ڏانهن لڏايو هو، انهن سنڌين جا گس ۽ گام پنڌ ۽ پيچرا گهڻو ڪري ممبئي کان وڳهه ڪوٽ تائين وارن ساحلن جي آس پاس موجود آهن. درد ته دهلي ۾ محسوس ڪيو ۽ متاثر ته مدراس به ٿي هوندي، پر الهاس نگر ۽ سنڌي پورهه جي آديسين جون ”المناڪيون“ ۽ بڙودي پنچ پاڌري جي ”بِلڪني“ کي اوپري کوپڙي آخر محسوس ڪري به ڇو؟

سنڌي وڏي سمنڊ جي رکوالي به ”رولو“ راڻن جي حوالي آهي. گلف آف سنڌ جي گمناميءَ جو احساس به گامون سچاري گگدامن کان فراموش ٿي ويو آهي. اهڙي افسرده ماحول ۾ ڪارونجهر جي ڪامڻين جا ڳانگين جهڙا ڳاڙها ڳل ۽ ڪينجهر جي ڪنڌين تي نيل ڪنول جهڙين نورين جا تذڪرا ڪرڻ مان ورندو به ڇا؟ پر اي تاريخ جا سفيد صفحا! توهان کي شاهد بنائي گواهي ٿا ڏيون اسين بيگناهه سنڌي ته، ڪيٽي بندر کان جن به ڪاهيو آهي، ڪوٽيسر ڏانهن تنهن توسيع پسنديءَ ۾ ”آيل سامونڊي“ ملوث ناهن.

ممبئي معرڪي کان ترت پوءِ ”بقر عيد“ جو مقدس ڏينهن آيو پئي، سيد حسين احمد مدنيءَ جي ”مزار مبارڪ“ وٽ تيرهان هزار مفتين ۽ عالمن جو ڪٺ ٿيو، فيصلو ڪيائون ته هاڻوڪي عيد ۾ ڀلجي به ڪو ”بقر“ جي قرباني نه ڪري ۽ هونئن به ”بقر“ ڪهڻ جو سر عام مظاهرو به ناموزن آهي. هڪڙا ته ٿيا اهي عالم، جيڪي انساني شرف جو احساس ڪندي دل آزاري کي وڏي کان وڏو گناهه سمجهن ٿا ۽ ٻيا ٿيا اهي جن جو روزمرهه جو معمول آهي ”تذليل انساني“. اسي ڏينهن وارو اهو سفر به صدين جون شناختون ۽ پيڙهين جا رشتا ناتا ”سوءِ مرقد“ روانا ڪري چڪو آهي. سمورو حال هن رباعيءَ جي نال نظر اچي رهيوآهي:

رات اندهيري، سونا جهنگل،

چهائي بدلي کالي هي،

سوني والو! جاگتي رهيو،

چورون کي رکهوالي هي!

دعا ڪن ”پنڊ دادن خان“ وارا قنڌار ۽ ڪابل کي، جتي مغربي دنيا آمريڪي اڳواڻيءَ ۾ دلدل اندر ڦاٿل آهي، نه ته هنن ڏينهن ۾ ٻيو ايڪهتر جهڙو سانحو رونما ٿي چڪو هجي ها. ڪارگل به کين ڦٻيو ۽ ممبئي مان به سندن مارڪون بظاهر گهڻيون گهٽ ناهن ٿيون. ”گريس نمبرن“ واري گيم جو تعلق نيٽو فورسز واري پٺاڻڪي ڦٽاڪي سان گول مول قسم جو آهي.

ڪالهه ئي ڪلديپ نير لکيو آهي ته، جيڪڏهن ڪراچيءَ تي ممبئي جهڙو حملو ٿئي ها ته پاڪستان جو ردعمل ڇا هجي ها...... هن ائين به لکيو آهي ته، ڀارتي قيادت رڻ ڪڇ، پنجهٺ، ايڪهتر، ڪارگل، سري نگر، پارليامينٽ تي اگر مگر ۽ ممبئيءَ وارا چڪر ڀوڳڻ جو ايڪهٺ سال رڪارڊ کولي ها ته اسلام آباد لاءِ وڌيڪ ڏکيائون ڏسڻ ۾ اچن ها، پر هند سرڪار ”صبر“ جو بي پناهه مظاهرو ڪري برصغير ۾ ”وڏپ“ جو ڪردار ادا ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي...... نير جي بقول ته تاشقند، شملو ۽ لاهور پيڪٽ جنهن ”گهس بيٺيا“ ڪلچر بابت ٻنهي ملڪن جي عدم دلچسپيءَ وارا اشارا ڪن ٿا، ممڪن آهي ته ٻنهي ديسن هنن معاهدن سان هٿ چراند ڪئي هجي، پر لشڪر طيبه، حرڪت الانصار ۽ حزب المجاهدين قسم جون تنظيمون ڪهڙن اڻ ڏٺن ادارن جي گود ۾ پليون آهن؟ وارو سوال حل ڪرڻ لاءِ پاڪستان تي وڌيڪ پريشر پوندو، عالمي طاقتن جو. ڪلديپ هندستان ۾ پاڪستان دوست رائيٽر طور مشهور آهي. هن مهاتما گانڌيءَ جيان سدائين ”سيالڪوٽي سلطنت“ لاءِ نرم رويو قائم پئي رکيو آهي. سيالڪوٽ متان موصوف جي جنم ڀومي هئڻ ڪري ”وڌيڪ“ مارڪن جي حقدار رهي هجي، پر ڪلديپ سوال ڏاڍو سخت پڇيو آهي ۽ گهڻي وقت کانپوءِ موصوف ”برهم“ نظر اچي رهيو آهي. مرتي ڪيا نه ڪرتي...... وارا مرحلا به کين درپيش آهن. هندستاني سوسائٽي ۾ ڪاوڙ جو عنصر غالب پئجي رهيو آهي. مرزا غالب جو ديس جنهن رولو ريت جي ڪري مزي ۾ ناهي رهيو، ڇا اسان ”ڪريت“ وارو اهو ڪاروبار ڇڏڻ لاءِ تيار آهيون؟

ايڪهٺ سالن جي عرصي ۾ ”جماعت اسلامي“ پهريون ڀيرو چين جي ڪميونسٽ پارٽي سان ويجهڙائپ ٿي آهي. هن وقت قاضي حسين احمد، لياقت بلوچ سميت ڏهه رڪني اعليٰ سطحي وفد سان چين پهتل آهي. ڏهاڪو ڏينهن وارو اهو دورو ڪيتري قدر سجايو ثابت ٿيندو؟ ڏهن ڏينهن مان به ستن ڏينهن اندر ٻنهي پارٽين جو معاهدو عمل ۾ اچي چڪو آهي، قاضي صاحب گويا ٿيو آهي، ته اسان سنڪيانگ ۽ ٻين چيني صوبن ۾ موجود عليحدگي جي تحريڪن جي حمايت ڪو نه ڪنداسين ۽ چيني مسلمانن لاءِ صلاح ڏينداسين ته مهرباني ڪري ”مرڪز مضبوط“ ڪرڻ لاءِ پنهنجي وطن سان ۽ اتان جي حڪومت سان سهڪار وڌايو. ڇا قاضي صاحب جي قيادت ۾ دهليءَ ڏانهن ڪو وفد ويندو، مولانا مودوديءَ جو اباڻو ديس حيدرآباد دکن ”منصوره“ کان ڪنهن معاونت جو متلاشي آهي؟ ايڪهٺ سالن جي سفر ۾ اسلام آبادي سوچ تي هندستان بابت تعلقات جي حوالي سان وڏي ۾ وڏو اثر ”حميد گل حمايت تحريڪ“ جو رهيو آهي. رهي سهي ڪسر انهن صحافي جرنيلن پوري ڪئي آهي، جن جي جنم ڀومي ”جماعت اسلامي“ رهي آهي. عدل ۽ انصاف جي تقاضا اها آهي ته هندستان ۾ به ”جن سنگهي“ جرنيلن کان هٿيار ڇڏايا وڃن، سنگهه پريوار جو بڻ بڻياد سوامي ديانند سرسوتيءَ 1886ع ۾ رکيو هو. آريا سماج کي ”شڌي شنگهٺن“ جي شڪل ڏني هئائون، جنهن جي نصب العين ۾ اها ڳالهه شامل هئي ته ”مها ڀارت“ ۾ سناتن ڌرم جو مڪمل احياءُ ڪيئن ڪجي؟ ڌرم جي نشاط ثانيه ته سمجهه ۾ اچي ٿي، پر اڳتي هلي ڪري انهيءَ تحريڪ انهن مسلمانن سان ڊائيلاگ شروع ڪيا، جيڪي نئين مڪي مدني تهذيب کان متاثر ٿي چڪا هئا. انهن کي ٻيهر ”ماضيءَ“ ڏانهن موٽڻ جو سڏ ڏنو ويو، جڏهن مها راشٽر ۾ ”شيوا جيءَ“ جي ڏهاڙن تي نون مسلمانن کي بزور قوت واپس ورائڻ جا وچن ڪيا ويا ته نتيجي ۾ مذهبي فسادن منهن ڪڍيو. هندو مها سڀائي 1923ع ڌاري وي ڊي ساورڪر جي سربراهيءَ ۾ ايل ڪي آڏواڻي جيان ”رٿ ياترائن“ تي نڪتا ته هنن هيڻن ۽ غريب مسلمانن کي متنبهه ڪيو ته جيئن ته، ڀارت پترو ڀومي ۽ پونيا ڀومي آهي. انهيءَ ڏاڏاڻي ڏيهه تي رهڻ جا اهل فقط اهي انسان آهن، جيڪي ”سناتن ڌرم“ سان سلهاڙيل هوندا. ٻنهي ڌرين کي ننڍي کنڊ ۾ انهن هٿرادو ”آپيشاهي“ قسم جي سوچن تان مٿڀرو ٿيڻو پوندو. ممبئي وارو ڪيس ته ٿي چڪو. اسلام آباد بادل ناخواسته ”اعتراف“ به ڪري ڇڏيو آهي ته پوءِ ”ماضي را در ڪنار، آئنده را احتياط ...... جي تقاضا آهي ته ترت قاضي حسين احمد جي سربراهي ۾ هڪڙو مذهبي اڳواڻن جو وفد دهليءَ ڏانهن ”تعزيت“ لاءِ تشريف کڻي وڃي. پروفيسر ساجد مير جو وفد ۾ شامل هئڻ ضروري آهي. هونئن به هزارين هڪ جهڙائيون آهن، اسلام آباد ۽ دهليءَ جي درميان. ان ڪري هاڻ فقط ”دوستيءَ“ ئي هن خطي کي مغربي دنيا ۽ واشنگٽن جي دستبرد کان دور رکي سگهي ٿي.

رحمان ملڪ جي ”انڪشاف“ کان ترت پوءِ هندستان جو جيڪو سرڪاري موقف آيو آهي، ان ردعمل کي رٺل راڻن جي وچ ۾ ”نوان رستا“ تلاش ڪرڻ وارو پهريون قدم قرار ڏيئي سگهجي ٿو. رسڻ کانپوءِ پرچڻ جو مزو ئي ٻيو هوندو آهي. اسي ڏينهن واري عرصي ۾ جيڪي ”ڪوتاهيون“ ٻنهي ملڪن طرفان ٿينديون رهيون، اهي هاڻ ماضيءَ جا داستان آهن. دهليءَ جي زخمن تي اسلام آباد ڪنهن حد تائين، ”عالمي طاقتن“ جي ٽياڪڙيءَ ۾ پها رکڻ جي جيڪا شروعات ڪئي آهي، دهليءَ کي به تسليم ڪرڻو پوندو ته جمهوري پاڪستان هندستان لاءِ وڌيڪ ”همدرد“ هوندو آهي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

سنڌي سمنڊ جي سيني تي ٿيندڙ پراسرار سرگرميون!




خميس 19 فيبروري 2009ع



سنڌي وڏي سمنڊ بابت سنڌ واسين جي لاتعلقي ۽ غير واسطيداريءَ جو طور طريقو سنجيدگيءَ سان بحث هيٺ آڻڻ جهڙو موضوع ضرور آهي، اوشنوگرافيءَ جا ڄاڻو مهاڻا ۽ ناکئا به ناپيد ٿيندا پيا وڃن. سر سامونڊيءَ جهڙا ڪافين ۽ وائين وارا ”ڪچهرا“ به ڪافي حد تائين ڪمزور ٿي چڪا آهن، بحري جهازن ۽ هوڙهن ٻيڙين وارا تذڪرا به مفقود ٿيندا پيا وڃن. ڪراچي يونيورسٽيءَ ۾ ”اوشنوگرافيءَ“ وارو البت کاتو موجود آهي، جڏهن ته لطيف يونيورسٽيءَ ۽ سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ ڪنهن اهڙي ڌار کاتي جي پاڻ کي پروڙ ناهي. سنڌي ميڊيا ۽ سنڌ جا اڪثر سياستدان ”سير ڪريڪ“ واري سبجيڪٽ سان ڄڻ ته ڪا به محبت نٿا ڪن. تازو ممبئي ڪرائيسز بابت جڏهن هڪ ڀيرو ٻيهر سنڌي وڏي سمنڊ جو تذڪرو ٿيو ته سڀ کان پهرين لاڙ پٽ جي لاکيڻي سنڌي ۽ سنڌ سرڪار جي وزير ذوالفقار مرزا اهليانِ سنڌ جي نمائندگيءَ جو حق ادا ڪندي اسيمبلي فلور تان ۽ پڻ صحافين سان گفتگو ڪندي چئي ڏنو ته رحمان ملڪ جي انڪشافات بابت سنڌ کي تحفظات آهن. مرزا صاحب سنڌ سرڪار جي گهرو کاتي وارن واسطيدار اعليٰ عملدارن کي آرڊر ڏنو ته ويهن ڪلاڪن اندر مون کي رپورٽ ڏيو ته سنڌي وڏي سمنڊ جي حوالي سان مرڪزي سرڪار جيڪي پڌرنامه جاري ڪيا آهن، تن تحفظاتي مرحلن بابت سنڌ سرڪار کي سهڪار لاءِ چيو ويو هو يا نه؟

گهرو کاتي جي ”گهاتوئن“ اها رپورٽ ”اوپن“ ڪئي ته صوبائي حڪومت کي اهڙي ڪنهن به تفتيش ۽ تحقيق بابت اعتماد ۾ ناهي ورتو ويو. مرزا صاحب ته مرڪزي سرڪار وٽ دانهڻ جو به اعلان ڪيو آهي. ساڳئي ڏينهن غير سرڪاري ٽي وي چينل تان اها رپورٽ نشر ٿي جنهن اسٽوريءَ کي ڏسڻ ۽ ٻڌڻ کانپوءِ وڌيڪ ويساهه سان چئي پيو سگهجي ته سنڌي وڏو سمنڊ ائين قديم سنڌين کان ”اوپرو“ بڻايو ويو آهي، جيئن انٽرنيشنل بائونڊريءَ کان ويندي سنڌ-پنجاب دنگ ۽ بلوچستان-سنڌ بارڊرن جي حوالي سان سنڌ کي ”بيگانو“ بنايو ويو آهي.

رحمان ملڪ خيرن سان سنڌ جي ڪوٽا مان سينيٽ جي باوقار ايوان ۾ پهتو آهي. ڇا موصوف ”ڪوسٽ گارڊ“ جهڙي گهرو کاتي جي ماتحت اداري کي سنڌ بلوچستان جي قديمي رهاڪن سان ”همدردي“ لاءِ آماده ڪري سگهندو؟ خود سنڌ-بلوچستان جي سامونڊي پٽيءَ تان جيڪي ڪراچي، ڪوئيٽا جا تڪرار آهن، اهڙن اختلافي مامرن کي نبيرڻ لاءِ ڇا رئيساڻي صاحب ۽ سائين سيد قائم علي شاهه ڪو اهڙو معاهدو نٿا ڪري سگهن، جنهن اڪارڊ ذريعي سامونڊي پٽيءَ کي سنڌي ۽ بلوچ مير بحرن لاءِ برابريءَ جي بنياد تي زير استعمال آڻڻ واري راهه هموار ٿيل هجي؟ ڪوسٽ گارڊ جون سموريون آساميون هجن يا ميري ٽائيم سيڪيورٽي ايجنسيءَ ۾ نمائندگيءَ جو مسئلو، امير البحر واري نيويءَ جا ”بوٽ“ هجن يا ملاحن کي سامونڊي سينا ۾ خاطر خواهه ملازمتن جي فراهميءَ جو مسئلو، سنڌي وڏي سمنڊ تي سنڌ–بلوچستان جو مشترڪه موقف سامهون آڻڻ جي ضرورت آهي. ڀنڀور ۽ ڪيچ مڪران جي ”ڀائپي“ کانسواءِ ايران کان هندستان تائين پکڙيل هڪ هزار کان به وڌيڪ ڪلوميٽرن تي مشتمل سنڌي سي بيلٽ تي ”حقِ حڪمرانيءَ“ جو خواب شرمندهءِ تعبير ٿي ڪو نه سگهندو. شهيد ڀٽي ڪراچيءَ جا ساحلي علائقا بابا ڀٽ ۽ حيدري ريڙهيءَ وارا دڪا قديمي لوڪن لاءِ مخصوص ڪيا هئا. هن وقت ذوالفقار علي ڀٽي جي پارٽي پاور ۾ آهي. ذوالفقار مرزا جهڙوڪر ککر کي کڙو ته البت هڻي ڪڍيو آهي پر ”گلف آف سنڌ“ جي گمناميءَ کي برآمد ڪرڻ لاءِ وڌيڪ سنجيدگي ۽ هڪڙي لامتناهي جدوجهد جي ضرورت آهي. ذوالفقار مرزا جا جذبا انهن ڪروڙين جهانگيئڙن جي حسرتن ۽ خوابن کي ٻيهر جلا بخشي ويا آهن. جن ارمانن ۾ اها ڳالهه به شامل آهي ته ستيتاليهه سن کانپوءِ سنڌ پنهنجي سڃاڻپ کان محروم ٿي چڪي، هاڻ حڪمت ۽ دانائيءَ سان اها گم گشته متاع ٻيهر حاصل ڪرڻ لاءِ سنڌ واسين کي ڪهڙي ريت ”هٿ پير“ هلائڻا آهن؟ ذوالفقار مرزا جي خدشن کي نجي چينل جي اسٽوري وڌيڪ ”خطرناڪي“ فراهم ڪئي آهي، جنهن رپورٽ ۾ چيو ويو آهي ته ميرپور ساڪري لڳ ”وائيٽ هائوس“ ٺهيل هو، چوڪيدار ڪنهن ”سنڌوءَ“ جو نالو به کنيو آهي، جنهن گهس بيٺين لاءِ سفر برائي ”ظفر“ جو سامان فراهم ڪيو هو. ”ڊونڊيءَ“ واري پٽ ۾ ڏهاڪو سالن کان اهي پراسرار سرگرميون جاري رهيون آهن، پنجاهه ايڪڙن تي مشتمل ”وائيٽ هائوس“ ۾ مقامي ماڻهن جي اچ وڃ تي بندش پيل هئي. زمين جا ڌڻي ڪير آهن؟ نجي چينل چواڻي ته اهي پروليون مقامي مهاڻا به حل ڪري نه سگهيا، البته ايترو سو هنن ضرور لکيو آهي ته رات پيٽ ۾ هن علائقي اندر غير واسطيدار ماڻهن ۽ غير مقامي ”هوڙها هولڊرن“ جي چرپر وڌي ويندي هئي. چوڪيدار ممتاز جي واتان ساڳئي چينل تي اهي به انڪشاف ٿيا ته ظفر سنڌو نالي هڪ شخص ٽن مهاڻن کي ”خفيه مرڪز“ جي پارت ڪئي هئي.

چوڪيدارن کي مبلغ پندرهان هزار ڏيندڙ ”سنڌو“ سال ٻن کان پسمنظر ۾ هليو ويو هو، موبائيل فون به بند هئس. رحمان ملڪ جي پريس ڪانفرنس کان ڏينهن ٻه اڳ مرڪزي سرڪار ۽ دفاعي وزارت جا اهلڪار ”ڊونڊي“ آيا هئا، جن ”وائيٽ هائوس“ جا تالا ٽوڙي اتي جي تلاشي ورتي هئي. تلاشيءَ دوران چينل ٽيم کي به موقعو مليو ته هنن ”خفيه مرڪز“ ۾ لٽريچر ۽ هنگامي حالتن ۾ استعمال ٿيندڙ جيڪٽس، دوائون، بينڊيج ۽ ڊيزل جا ڊرم ڏٺا ۽ ناظرين کي به ان مان لطف اندوز ڪيو ويو. غير سنڌي ٻوليءَ واري چينل کي اها ”جرئت“ ڦٻي آهي نه ته سنڌي ميڊيا واري ”سهي جي کل“ ته اهڙا تفتيشي شوق افورڊ به نٿي ڪري سگهي.

گهاتو گهرن ڏانهن اچي سگهن ٿا ۽ ”گلف آف سنڌ“ وارا ”ٻار“ ٻيهر ٻاٻيهن لاءِ ڪارآمد ٿي سگهن ٿا، پر مشروط طور. اهليانِ سنڌ کي سامونڊي دنگن دڙين کي سي بيلٽ سان، منهوڙي، سمندري بابا جي درگاهه ۽ ابراهيم شاهه واڙي وارا کان ويندي علي بندر کان گوادر تائين هن قدرتي نعمتن سان مالا مال ”بحيرهءِ سنڌ“ سان نئون نينهن ۽ جديد محبت جو مظاهرو ڪرڻو پوندو. جاپان جو ”سخالين ٻيٽ“ ۽ سندس سامونڊي ڪنارا ۽ حصا غاصباڻي قبضي هيٺ ايندا رهيا آهن، پر جاپانين ”سخالين“ سان سڪ پريت واري ريت کي قائم رکڻ لاءِ جيڪي اٽڪلون ڪيون آهن، سنڌي وڏي سمنڊ لاءِ سنڌ واسي به ڪنهن اهڙي موومينٽ جا متلاشي آهن يا نه؟ چلو! پهرين ”سخالين“ مان ٿي ٿا اچون.

پيسفڪ اوشنوگرافيءَ جو اڀياس ڪندي پاڻ کي نظر ايندو ته جاپانين جو منهوڙي جهڙو ٻيٽ ”سخالين“ روس ۽ جاپان جي سنگم تي واقع آهي. ناٽيڪل ميلن واري تڪ تور ۾ سخالين ”ٽوڪيو“ کي قربت فراهم ڪري ٿو. سترهين صديءَ دوران روسي ”سخالين“ تي ڪاهي آيا ۽ هنن ٻيٽ تي جبري قبضو ڪري جاپانين جي تڏا ويڙهه ڪري ڇڏي. ٻيٽ تي موجود جاپاني به جوڳين جيان رمتا ويا. ارڙهين صديءَ ۾ سئو سالن جي وٿيءَ سان جاپاني ٻيهر ”سخالين“ تي حملي آور ٿيا ۽ هنن روسين کان اهو برفاني ٻيٽ واپس وٺي ڇڏيو، پر ٻنهي ملڪن جي ”دعويٰ“ وارو ڪيس عالمي ٽياڪڙي ڪندڙن اڳيان پيش ٿيو. 1875ع ڌاري ”منصفن“ ٻيٽن کي ٻن ڀاڱن ۾ ورهايو ۽ روس جاپان کي حصو بقدرِ جثو پلئه پيو. ٻي مهاڀاري جنگ ۾ جاپان کي هيروشيما ۽ ناگاساڪيءَ تي ائٽم بمن وسيلي برباد ۽ تباهه ڪيو ويو. آمريڪا به ”سخالين“ جي حوالي سان روس جو ساٿي بڻيل هو. اڌو اڌ وارو فلسلفو به ”ون يونٽ“ جيان ماسڪو کي ڦٻيو ۽ روس سموري ٻيٽ کي ڳڙڪائي ڇڏيو. ”سخالين“ کي پوءِ به جاپانين فراموش ناهي ڪيو. جاپاني نصاب ۾ سبق شامل ڪيا ويا. اهڙن گيتن ۾ ٻارڙا هن ريت گنگنائيندا آهن، سخالين جا سونا روپا سامونڊي ساحل! اسان توکي فراموش ناهي ڪيو، جڏهن جاپاني پاڻ ڀرا ٿيندا، تڏهن ٻانهن جي ٻل سان ”سخالين“ کي حاصل ڪندا. ڪمزور ڏاڏن جي ڏٻرائيءَ کي طاقتور پوٽا ”قوت“ ۾ تبديل ڪندا آهن، اڳئين نسل جون ناڪاميون ايندڙ نسل ڪامرانين ۾ تبديل ڪندا آهن. اسان تاريخ جي انهيءَ سبق کي سيني سان سانڍي ويٺا آهيون. سخالين جي ياد اسان کي سرور فراهم ڪري ٿي ۽ سخالين جي حصول جي خواهش اسان جي جسم ۾ ڪاميابيءَ وارا ڪرنٽ هڻي رهي آهي. تاريخي حادثن سان تتر بتر ٿيندڙ قومن کي ٻيهر مجتمع ٿيڻ جي شادماني به ملي سگهي ٿي ۽ جنگ جدال جي ملياميٽيءَ کي آبادي ۽ نئين سر جياپي واري جولانيءَ ۾ تبديل ڪري سگهجي ٿو.

جاپان ۾ پنجويهه آگسٽ واري ڏينهن کي هر سال ”يومِ سياهه“ طور ملهايو ويندو آهي، ڇاڪاڻ ته اوڻيهه سئو پنجيتاليهه واري سن ۾ ساڳئي تاريخ تي ”سخالين“ روس جي تسلط هيٺ آيو هو. سنڌي وڏو سمنڊ پڻ ٻه سال پوءِ سخالين جيان آگسٽ جي ئي ڪنهن ”چوڏهان“ طبق روشن ڪندڙ ڊيٽ تي سوگهو ٿيو هو. جاپاني يومِ سياهه تي وڃي ساحلن جي سير تي نڪرندا آهن، ٻارين ٻچين زالين مڙسين ساحلن تي چراغ روشن ڪندا آهن. احتجاجي وچن وڙا ڪري خيرن سان سمنڊ ۾ داخل ٿيندا آهن. چراغ ننڍڙن ٻارڙن ۽ مستقبل جي سهارن جي هٿن ۾ هوندا آهن. ناڪام پيڙهيءَ جا ماڻهو ايندڙ وقت جي ”اميد“ کي سخالين جون ڪهاڻيون ٻڌائي ڏيئن جو رخ سخالين ٻيٽ ڏانهن ڪندا آهن. آخر ۾ وڃايل ٻيٽ جي واپسيءَ واريون گهري ”يوم–سياهه“ واريون سرگرميون اختتام پذير آهن.

ڇا سنڌ ۾ سنڌي وڏي سمنڊ لاءِ گم شده گهاتن کي گهرن ڏانهن آڻڻ لاءِ گلف آف سنڌ جي گوهرِ گم گشته کي حاصل ڪرڻ لاءِ ڪنهن ”يوم مورڙو، يوم منهوڙو“ نٿو ملهائي سگهجي؟ وڳهه ڪوٽ کي واگذار ڪرائڻ ۽ روپا ماڙيءَ مان خلجين کي ”خدا حافظ“ چوڻ جو ڪو سبق سليبس ۾ شامل نٿو ڪري سگهجي؟ ڪيٽي، بندر شاهه بندر، علي بندر ۽ راهمڪي بازار جي ”جديديت“ لاءِ ڪا جدوجهد شروع نٿي ڪري سگهجي؟

خدا تجهي کسي طوفان سي آشنا کردي،

که تيري بحر کي موجون مين اضطراب نهين!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

”هنگلاج“ ڊيم جي تعمير سان ٿيندڙ نقصانن بابت سنڌ ڪناره ڪش ڇو آهي؟




اڱارو 24 فيبروري 2009ع



”هنگلاج“ کي ڀٽائي گهوٽ جي من پسند مندر واري حيثيت مليل آهي. ڪالي ماتا، هنومان، گنيش پوڄا، اگهور اشنان، انيل ڪنڊ، تل ڪنڊ، چندر گوپ ۽ آساپور کي لطيفي لات ۾ سمجهائي سگهجي ٿو.

ڪن ڪٽ، ڪاپٽ، ڪاپڙي، ڪنوٽيا ڪن ڍار،

هلن جي هنگلاج ڏي بابو ڇڏي بار،

جي ڪين قبولڻهار، هلو تڪيا پسون تن جا.

هنگلاج ۾ مهيني ڏيڍ کان پوءِ لکين ماڻهن جي حاضريءَ وارو ”چيٽي چنڊ“ ميلو منعقد ٿيڻو آهي، پر هن سال ميلي جا مول متا ”مرجهايل“ آهن. حڪومت صدين واري تاريخ جي عظيم قدرتي آثارن واري هنگلاج کي ”هنگول ڊيم“ ذريعي هلاڪت خيزيءَ ڏانهن روان دوان ڪري رهي آهي يا نه؟ پر هسٽريءَ جا هيراڪ ائين پيا سمجهن. ڪشچند پارواڻي ۽ ڊاڪٽر موتي ملاڻيءَ جي سربراهيءَ ۾ سناتن ڌرمي اراڪينِ پارليامينٽ جو وفد مجوزه هنگول ڊيم جي معائني کانپوءِ ”واپڊا“ ۽ واسطيدار ٻين ادارن سان صدر زرداري صاحب جي ”هدايت“ مطابق ملاقاتون ڪري چڪو آهي. هنگلاج جهڙن قديمي آثارن جي بچاءَ لاءِ بلوچستان ۽ سنڌ ۾ جيڪي احتجاج ٿيا آهن، تن مظاهرن جو اهتمام صرف سناتن ڌرمي سامين ۽ جوڳين ڪيو هو....”پاڙي ناهي پروڙ ته ڪا رات رنجائي گذري“ واري اهليانِ سنڌ جي اها خاموشي ٻڌائي پئي ته مهراڻ ماٿري

ويهه مَ مُند ڀنڀور ۾، هاڙهي هڏ مَ هل،

ڪوڙي ڪهج نه ڪڏهين، سچي ڳالهه مَ سل،

جانب لئه مَ جل، پر سور مَ وسارج سسئي!

جو حقيقي مفهوم سمجهڻ ۾ موچارائپ ڏانهن گامزن ٿي ناهي سگهي. کڻي تيرٿ ته ڌرمي آهي، پر موهن جي دڙي کان به وڌيڪ قدامت جي ساک ڀريندڙ ”هنگلاج“ کي هن ريت فراموش نه ڪرڻ گهرجي، ايئن فراموش ڪرڻ تي ائين ئي چئي سگهجي ٿو:

هو جي رنڱ رنڱين، سي کٽي کنڀ کڻي ويا،

اتاهون آڻين، ماڻهو ميرا ڪپڙا،

نارائڻ شيام واري ”نيات“ کي سن ستيتاليهه ۾ سور ڏيئي چڪا آهيون، پوءِ ڪن پنهنجين ستم ظريفين تي اظهارِ ندامت جو البته اظهار سو ضرور ڪيو هو، پر تاريخ جو فيصلو اهو ئي آهي ته پنهنجي وڍئي جو علاج ڪنهن ويڄ کان ڪرائي نٿو سگهجي. سنڌي ديس پنهنجو ڇڏي پرديس وسائي ويٺا ۽ نارائڻ شيام جي لفظن ۾ چوندا ويا ”گنگا امرت امرت پر ٿڃ ته پنهنجي سنڌو آهي.“ استاد دامن به پنج آبي ”دوآٻي“ جي دودو حصن ۾ ونڊجڻ تي ائين پئي چيو:

جاڳڻ واليان رج ڪي لٽيا اي،

ستي تُسي وي او، ستي اسين وي آن،

لالي اکيان دي پئي دسدي اي،

رُئي تسي وي او، رُئي اسين وي آن!

اڄ ”شوراتڙي“ جو سهانو سمو آهي. اها رات ميلاپي جو حسين منظر پيش ڪندي آهي. سناتن ڌرمي سنڌي اڄوڪي شوراتڙيءَ کي سوڳ طور ملهائي رهيا آهن. ”ڀولي ناٿ ڪي جئه“ جا نعرا مدهم سرن وارا منظر پيش ڪري رهيا آهن. شنڪر ڀڳوان ۽ گوران پار پتيءَ کي گنيش ڀڳوان جون واڌايون ڏيندڙ عقيدت مند ارها آهن، ڇاڪاڻ ته رٿيل هنگول ڊيم ”گنيش پوڄا“ واري تيرٿ ۽ تڪئي کي تهه و بالا ڪري سگهي ٿو، ڪالي ماتا وارا ماڳ منهدم ڪري سگهي ٿو. پانڌيئڙا جنهن ”آشا پور“ واري اڱڻ تي ٿڪ ڀڃيندا هئا، اهو سک پور پرزا پرزا ٿي سگهي ٿو. هنومان مندر جون مورتيون مابدولت حڪمرانن جو منهن چڙائي رهيون آهن، سرڪار چوي ٿي ته قديم آثارن کي ٿٻي ڪنهن موزون هنڌ تي رکرائي ڏينداسين. هنگلا جي حمايتين جو حال هنن سٽن جي سهاري سان ئي سلي سگهجي ٿو.

اڄ نه اوطاقن ۾، ڪرڳل ڪين روئن،

نه اهي آديسي آسکا، جن سين مڙهيون سونهن،

مڙهه پوريائون ماٺ تي، واڄٽ ڪين وڄن،

ويا نانگا سي نڪري، پهر نه پوربين،

ساريو سناسين کي اولاڪا اچن،

لاڄئون لاهوتين، جوڙي ڏنيون جن کي!

راڻي باغ حيدرآباد سامهون سرڪٽ هائوس جي احاطي ۾ درگاهه شنڪر مندر جو ريجنل ڊائريڪٽر ڀڳت ڪرمچند هجي يا مورڙي جي ماڳن واريءَ شيوا منڊليءَ جو ڪليڪٽر ويرسي مل، سچي ڳالهه اها آهي ته هنگلاجي نشانين کي درپيش چيلينجز بابت شوراتڙي ملهائيندڙ ”تنها“ بيٺا آهن. سول سوسائٽي هجي يا سنڌي سياستدان چندر گوپي چيلن جي بيچينيءَ کي بيان ڪرڻ لاءِ چارڻن چنگ چورڻ ڇڏي ڏنا آهن، اي ڪاش! سنڌ لطيف سان هن ريت هم آواز ٿئي ها،

نانگا نانيءَ هليا، هنگلا جان هلي،

ديکي تن دوارڪا، مهيسين ملهي،

آڳهه جنهن علي عه، آئون نه جيئنديس ان ري!

چلو پاڻ ”هنگلاج ياترا“ جو تصوراتي سفر ڪري ٿا اچون ڪراچيءَ مان هنگلاج جو سفر پوڻا ٽي سئو کن ڪلوميٽر ٿيندو. گوادر واري ڪوسٽل هاءِ وي آسانيون ڪري ڇڏيون آهن، مين روڊ کي ”زيرو پوائنٽ“ وٽان ڇڏڻو پوندو ۽ جابلو ڏاڪا ڀيٽيندي پاڻ سترهان کن ڪلوميٽرن وارو ٻيو سفر مڪمل ڪنداسين ته ”هنگلاج“ کي اکين سان پسي سگهبو. لياريءَ مان شيواڌاري سوڻ ساٺ ڪري وڃي گڻيش تيرٿ تي پهچندا آهن. هنگول نديءَ ۾ گنگا جيان اشنان ڪبو آهي، جهنڊ لهرائبي آهي.”چندر گوپ“ کي شو جي مرڪزي هيڊ ڪوارٽر واري حيثيت حاصل آهي، اتي رات جا چار پهر قيام ڪبو آهي. اڳئين منزل ”آشاپور“ هوندي اٿن. وشرام ڪري پوءِ تل ڪنڊ ۽ برهم ڪنڊ ڏانهن ڪرها ڪاهبا آهن. ڪنڊ سنسڪرت ٻوليءَ جو اکر آهي، جنهن جي معنيٰ ٿيندي تالاب يا حوض. اتي ڪارا تِر ڌوئي اڇا ڪبا آهن. تصور اهو ڪبو آهي ته ڪالي ديويءَ جي طفيل گناهه گم ٿي ويا ۽ نرگ بدران سرگ سندن شايانِ شان استقبال لاءِ ديده و دل فرشِ راهه ڪيو سندن وصوليءَ لاءِ چشم براهه آهي. اهو هنگلاجي هيج پنجن ڏينهن تي مشتمل هوندو آهي، هنگلاج جا آثار ۽ اتان جون رونقون ڏسي ڀٽائيءَ به کيس قدرت جي ڪاريگريءَ جو حسين ترين شاهڪار قرار ڏنو آهي. لڪي تيرٿ، منگهي پير، واڳون ڏر ۽ نيهنگ جهڙا سنڌ ۾ موجود آثار خلوتي تيرٿن جا اوائلي اهڃاڻ آهن.

بلوچستان جا لاهوت لامڪان ۽ هپت تالار (اسٿالو) به هنگلاجي ڪلچر جو حصو ڀاسجن ٿا. صوفي سڳورا اهڙن پاڻيءَ پهاڙ ۽ وڻڪار جي حسين ٽمورتيءَ سان جڙيل قدرت جي رنگين نظارن کي ”سوام ڀونءِ“ جو نالو ڏيندا آهن، جنهن غلط العام طور ”شنڀوءَ“ جو روپ ڌاريو آهي. ڀون اکر زمين لاءِ استعمال ٿيندو آهي ”سوام“ جي معنيٰ ٿيندي ”پاڻ پيدا ٿيل.“ واڳون اهڙي ازغيبي تخليق واري سرزمين تي عبادت گذار خلق کي جيڪا رفاقت فراهم ڪن ٿا، تنهن اجتماعي سوچ جو سائينٽيفڪ تجزيو جنهاڻي جوڻيجي کان ڪرائينداسين. اها ڳالهه سمجهڻ جي آهي ته بابل ۽ نينوا هجن، يا مصر ۽ ميسوپوٽيميا ايران هجي، يا ساراون اشتر، ارٽيمس، انيتا، نانيا، ماتا ۽ ايسس ”ديوين“ جا نالا وٽن مشترڪه رهيا آهن. ”ڪشان سلطنت“ جي سڪي تي به اهي ديويون رونق افروز رهيون آهن. سنڌوءَ وارو ”سينڌور“ سنسڪرت ۾ الٿو ڪبو ته ٿيندو ”هنگولا“. ڳاڙهي رنگ جي انهيءَ ٻوريءَ کي تلڪ طور ان بيواهه لاءِ سينڌور ۽ ”مين بال بنائون کس کي لئي“ ۾ قدرِ مشترڪه توهان پاڻ تلاش ڪريو. جنت نظير ماٿري ”ڪشمير“ جي ڪنڪما ديويءَ تي اهو زغفراني نالو به هڪڙي ٻوٽيءَ جي ڪري پيو آهي ته ”هنگ“ به هڪ جابلو جڙي ٻوٽي جو نالو آهي، جيڪا هڪڙي چٻٽ وڏي ديڳ کي دم ڏيارڻ لاءِ ڪافي ۽ شافي سمجهي ويندي آهي. هنگلاج ديويءَ جي پوڄارين جو نيٽ ورڪ نيپال کان ويندي برما ٿٻيٽ، سيام، ڪشمير، ڀوٽان ۽ ڀائونگر تائين پکڙيل آهي. ڪڇ ڪاٺياواڙ ۽ مهاراشٽر سوراشٽر وارا هنگلاج ياترا کان محروميءَ جو ازالو بربدا نديءَ تي موجود ”سنڌ يا ٻائيءَ“ جي مندرن تي مٿو ٽيڪي ڪندا آهن. اتي ديويءَ کي لوڪل لهجي ۾ راڻا ٻائي ۽ نانيا ٻائي پڪاريو ويندو آهي. اڍائي ٽي سال اڳ هندستاني سابق پرڏيهي وزير هڪ سئو ياترين جو قافلو وٺي جڏهن کوکرو پار مان سنڌ ۾ داخل ٿيو هو، تڏهن جسونت سنگهه نيڪڻ فقير کي تفصيلي انٽرويو ڏيندي چيو هو ته: گجرات ۽ راجسٿان ڀيٽي جيڪي ”هنگلاجي“ سنڌ ۾ داخل ٿيندا هئا، تن لاءِ سامونڊي ڪنارن ۽ سنڌ جي بري برپٽن تي بيشمار آکاڙا ۽ مهمان سراءِ ٺهيل هئا. هوڙهن، اٺن ۽ گهوڙن تي به سفر ٿيندو هو ته پيرين پنڌ به پانڌين جا قافلا پيا سفر ڪندا هئا. سامونڊي مسافر پوربندر ۽ کنڀات کان ٿيندا راهمڪي بازار، علي بندر، شاهه بندر ۽ ڪيٽي بندر کان ٿيندا ڪراچي پهچندا هئا. اتان حب، ڀاواڻي ۽ سونمياڻي کان ٿيندو لياريءَ واري لوءِ پهچبو هو، جتان کان هنگلاج وارو سوا سئو ڪلوميٽرن تي مشتمل بيابان ۽ ڪڪرالي تي مشتمل رستو پنڌ پيرين جهاڳڻو پوندو هو. جيسلمير ۽ جوڌپور کان گهاڙو مارڳن جا سنڌ جي علائقي ۾ داخلا وارا مرڪزي ماڳ چوٽياريون ۽ ويرا واءِ هوندا هئا. اگهور ندي ۽ آساپور کان اڳتي وهٽن جا گوڏا ڪم ڪرڻ ڇڏي ڏيندا هئا. جماعتون مشترڪه وفد ٺاهي پنڌ پونديون هيون. ڪونجن جي اها قطار جنهن شينهن مڙس جي سربراهيءَ ۾ منزلِ مقصود ڏانهن روان دوان رهندي هئي، ان قافلي سالار کي لوڪ ادب واري ٻوليءَ ۾ ”اڳووو“ چيو ويندو آهي. سندس سليڪشن واري ميرٽ اها آهي ته صاحبِ موصوف پوتر ماڳن جو ڄاڻو هجي ۽ مارڳن بابت معلومات ۾ به ڀڙ هئڻ گهرجي. هندستان ”ترشول“ ميزائيل جو نماءُ ڪندو ٿو رهي. ترشول سونهين واري اها لٺ آهي، جيڪا ”اڳووو“ هٿ ۾ کڻندو آهي. ڪاٺي مخصوص وڻ جي هوندي آهي، کتري، گوسائين ۽ پروهت ئي ”اڳوووا“ ٿيندا آهن. ترشول ڌرتيءَ تي کپائي ڇڏيائين ته سمورا شيوا ڌاري تڙي کڙي بيهي رهندا ۽ دم دارو ڪري پوءِ اڳتي رڙهندا آهن. اهڙي ٿڪ ڀڃ ماڳ کي ”پڙاءُ“ چئبو آهي. اوٿل شهر جا ”گوسائين“ مشهور آهن.

لياريءَ واري لوءِ کان پوءِ گيڙو ڪپڙا اوس پائڻا پوندا آهن، چندر گوپ تي ”ناريل“ اڇلائڻا پوندا آهن، جنهن جبل تان قمري ڪشش جي ڪري چشما جاري ٿيندا آهن ۽ هيٺاهين زمين کي گپ چڪ سان سرفراز ڪندا آهن. اهڙن ڏونگرن لاءِ ئي چندر گوپ جو نام نامي اسم گرامي مخصوص هوندو آهي. هنگلاجي قافلن کي هنگول ڊيم ٺهڻ کانپوءِ نه ته چندر گوپي چٽانن جي چوٽين واري ”کوپي“ ۾ اڇلايل ناريلن جا مڌر گانا ٻڌڻ ۾ ايندا ۽ نه وري بيواهه عورتن جي سينڌ سنوارڻ وارا مرحلا نصيب ٿيندا. ٻالڪن کي ڪير جڻيا پارائيندو ۽ ڪير گيڙو لباس کي هنگولي ساحلن تي سفيدي واري لباس ۾ تبديل ٿيندي ڏسندو؟ آسون ۽ اميدون جنهن ”آساپور“ پهچڻ سان پوريون ٿينديون هيون، تنهن تيرٿ جي تينوالي آخر برداشت به ڇو ڪجي؟ ڀٽائي ”گڏ يا گورک ناٿ کي“ پڪاريندو ويو، پر هنگلول ڊيم گرو گورکناٿ جي انهيءَ مڙهيءَ کي به مليا ميٽ ڪندو، جنهن آسٿان تي هنگلاجي ياتري ٻڪرا ڀيٽا طور فراهم ڪندا آهن.

سنڌ ۽ بلوچستان کي هنگلاج بچائڻ لاءِ ميدان ۾ نڪرڻ گهرجي يا نه؟ تاريخ سان ٿيندڙ هٿ چراند کي روڪڻ ۾ پاڻ ڪامياب ٿياسين ته اهڙين ڪامياب تحريڪن جي نعم البدل طور برصغير ۾ ”برهه باتين“ کي ضرور فروغ ملي سگهي ٿو!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڇا نواز شريف جمهوريت خلاف ايجيٽيشن ۾ ڪاميابي ماڻي سگهندو؟




آچر پهرين مارچ 2009ع



گولاڙچيءَ ۾ گٽر اٿلي پيو ته گهنور خان ”دٻ درخواست“ تي عمل ڪندي اسلام آباد ڏانهن عرضداشت اماڻي. افتخار چوڌري صاحب وٽ بدين جي فاضل شهيد تعلقي جو ٽي ايم او به سوموتو ايڪشن تحت ٽنگيو پيو هوندو هو. ڪنهن کي ڪو انصاف مليو يا نه، پر همراهن ”دٻ درخواست“ تي عمل ڪندي ڪورٽن جا در کڙڪايا. لاهور هاءِ ڪورٽ جي جسٽس فضل ميران چوهاڻ، جسٽس حسنات احمد خان ۽ جسٽس احسن ڀون شريف برادران جو ڪيس ٻڌڻ لاءِ قبوليو ته انهن ججن تي فريق ثاني اعتراض واريو. هڪڙو جج خالد رانجها جو مائٽ هو ۽ ٻئي جج جي چوڌري شجاعت حسين سان رشتيداري هئي. ڀون صاحب افتخار چوڌريءَ واري معطليءَ دوران لاهور بار جو صدر ۽ پنهنجي پر ۾ علي احمد ڪرد جيان متحرڪ وڪيل اڳواڻ هو پر پوءِ کيس پرويز مشرف طرفان پيش ڪيل جسٽس آف هاءِ ڪورٽ واري پوسٽ تي براجمان ٿيڻو پيو هو. اهو ٽمورتيءَ جهڙو بينچ تحليل ٿي ويو، پر ٻيا جيڪي ”مائي لارڊ“ مقرر ٿيا، تن نواز شريف کي اين اي 52 راولپنڊي ۽ اين اي 123 لاهور تان هوائي جهاز هاءِ جيڪنگ واري فيصلي جي روشنيءَ ۾ نااهليءَ جي سزا تجويز ڪئي. جڏهن ته شهباز شريف کي پي پي 141، پي پي 154، پي پي 124 ۽ پي پي 48 وارين ٻن لاهور جي سيٽن، هڪڙي سيالڪوٽ ۽ ٻي ڀکر جي سيٽ تان مشروط طور اهل به قرار ڏنو ۽ وڏ وزارت جي موج ماڻڻ کي به موڪل جي دائري ۾ آندو ويو. شرط ۾ اها ڳالهه لکيل هئي ته همراهه اليڪشن ٽرينونل ڏانهن رجوع ڪن. چيف اليڪشن ڪمشنر هاءِ ڪورٽ جو رمانڊ تسليم ڪندي جسٽس محمد موسيٰ ڪي لغاري، جسٽس سيد سخي حسن ۽ جسٽس محمد موسيٰ تي مشتمل بينچ تشڪيل ڏني. اشتر اوصاف ۽ خواجه حارث ڏاڍي محنت سان ڪيس وڙهيا. احمد رضا قصوري ”گم نام درخواست دهندگان“ جو وڪيل هو. لطيف کوسي سون تي سهاڳو ڦيريو ۽ شريف برادران في الوقت عدالتي جنگ هارائي منظر تان ظاهري طور ”آئوٽ“ ۽ باطني طور ”ان“ ٿي چڪا.

لاهور هاءِ ڪورٽ جي اها آخري بينچ جسٽس اڪرم قريشي ۽ جسٽس حافظ طارق نسيم تي مشتمل هئي، جنهن جو منقسم فيصلو اڄ سوڌو موضوعِ بحث بڻيل آهي. قريشي صاحب نااهليءَ جو فيصلو ڏنو هو، جڏهن ته حافظ صاحب ”چلو چهوڙ ديا“ واري فتويٰ صادر ڪئي هئي. لغاري صاحب جو ڊوميسائيل گلاب لغاري جو آهي ته هوائي جهاز هاءِ جيڪنگ ڪيس ٻڌندڙ جسٽس رحمت حسين جعفري به راڻيپور رياست جي قرب و جوار جو جان نشين هيو. عدالتي جنت جو المناڪ پهلو تلاش ڪبو ته شريف برادران پارٽي قيادت کان به محروم ڪيا ويا آهن، سندن خلاف پوليٽيڪل پارٽيز ايڪٽ به عمل ۾ اچي چڪو آهي. اهو احتساب آرڊيننس آصف زرداري صاحب کي به ”متاثر“ ڪري چڪو آهي. تڏهوڪي صدر فاروق لغاريءَ اهو آرڊيننس جاري ڪيو هو. هن آرڊيننس تحت پهرين ترم ياترائي جو اعزاز آصف علي زرداريءَ جي کاتي ۾ لکاڻو هو. ميان نواز شريف 1997ع ۾ انهيءَ آرڊيننس جي حوالي سان فيڊرل انويسٽيگيشن ايجنسيءَ جا پاور ”احتساب بيورو“ حوالي ڪيا هئا، جنهن جي چڱ مڙسائي واري ڀڳ هاڻوڪي دور جي گم نام ۽ وقت جي هلاڪو خان جناب سيف الرحمان حوالي هئي. ممڪن آهي ته پارٽيءَ جو هي پسنديده پرين ڪنهن زير زمين دانش گاهه ۾ انڊر ٽريننگ پي ايم وارو ڪورس ڪرڻ ۾ مصروف هجي. فاروق لغاريءَ طرفان جاري ڪيل انهيءَ آرڊيننس کي خيرن سان شريف برادران ”اينڊيمنٽي“ ڏني ۽ ”ايڪٽ آف پارليامينٽ“ جو روپ ڏيئي صدارتي آرڊيننس 1996ع مان ڦيرائي احتساب ايڪٽ 1997ع جو درجو ڏنو ويو هو. دلچسپ ڳالهه اها آهي ته احتساب ايڪٽ تحت 1998ع ۾ شهيد بينظير ڀٽو ۽ زرداري صاحب کي ايڪهن سالن لاءِ ”نااهل“ قرار ڏنو ويو هو. کين ڏهن سالن جي قيد بامشقت واري سزا به سڻائي ويئي هئي. سندن جائيداد جي ضبطگي به فيصلي ۾ شامل هئي. وڌيڪ حيرت انگيز بات به ٻڌندا هلو.

تڏهن نون ليگ اهڙي فيصلي کي ”انصاف ڪا پرچم بلندي هوئا هي“ جو نالو به عنايت ڪيو هو. هڪ ڪهنه مشق پوڙهي پنهنجي ٻئي تعلق دار کي چيو پئي ”ابا! هنن به ڪنهن سان رهايو ڪو نه هو، محمد خان جوڻيجي جهڙو شريف وزير اعظم به شريف ڀائرن جي ستم کان بچي نه سگهيو، بل ملڻ تي اهي به ويساهه گهاتي ضرور ڪن ها. چڱو ٿيو شهيد ڀٽي، شهيد بينظير ۽ جمهوريت جي جاني جوڻيجي جو پلاند ته ٿيو...جهڙي ڪرڻي تهڙي ڀرڻي وارو اصول ازغيبي طاقت جو جوڙيل آهي...ابا! ڏنگا ٻار ڏنگ هڻندا آهن، يا پاڻ ڏنگجي زخمي ٿي پوندا آهن.“ هي ته ٿيو ”لوڪ ادب“ واري ڳجهارت جهڙو تبصرو....شريف برادران جي کاتي ۾ جنرلن سان جهيڙو، ججن سان جهيڙو، جمهوريت سان جهيڙو ۽ عدالتِ عظميٰ تي حملي وارو بکيڙو به لکيل آهي ته سندن کاتي ۾ پنجاب ۾ عوامي اسٽائيل واري سياست جا کاتا کولڻ وارا ڪريڊٽ به لکجي چڪا آهن...هن وقت شريف برادران اڳيان ٻه آپشن موجود آهن. هڪ ته عوامي لهر پيدا ڪرڻ لاءِ احتجاج جو لامتناهي سلسلو شروع ڪرڻ، جنهن لاءِ حالتون ويهه سيڪڙو سازگار لڳن ٿيون. اسي سيڪڙي وارو انگ اهو باور ڪرائي رهيو آهي ته اهي خام خياليءَ واري بلند پروازيءَ واري سحر مان ٻاهر نڪرن. پ پ سان ازسر نو تعلقات استوار ڪن ۽ ملڪ کي درپيش ”خطرناڪ“ مسئلن جي حل لاءِ قلبي سهڪار فراهم ڪن. پ پ سان مقابلي لاءِ چار سال انتظار ڪرڻ گهرجين، ٻي صورت ۾ نون ليگي رڌڻي ۾ رولو پئجي سگهي ٿو. ”جاگ پنجابي جاگ، تيري پگ نون لگ گئي آگ“ وارا نعرا هاڻ پنهنجي اهميت گهٽائي چڪا آهن. عدالتي فيصلي تي ارهائي ته سمجهه ۾ اچي ٿي، پر سمورو ملبو پ پ پ تي ڪيرائڻ ڪوتاهه بيني ئي سمجهيو ويندو.

مولانا ابو الڪلام آزاد چوندو هو ته تاريخ جون تلخ ترين ستم ظريفيون يا ته ميدانِ جنگ ۾ ٿيون آهن يا عدالتي احاطن اندر...شريف برادران جنهن عدالتي شڪنجي دوران ”نااهل“ قرار ڏنا ويا آهن، تنهن فيصلي سان ملڪ ٻيهر نئين جمهوريت خلاف جنگ ڏانهن روان دوان ٿي رهيو آهي. نواز شريف کي نئين سري سان مقبوليت ملڻ جا امڪان وڌي ويا آهن. وڪيلن جي لانگ مارچ واري فيصلي لاءِ هي فيصلو سوني تي سهاڳي وارو ڪم ڏيئي سگهي ٿو. اهو به امڪان موجود آهي ته عوامي لهر ان سطح جو طوفان برپا نه ڪري سگهي، جنهن سطح واري طغيانيءَ سان موجوده جمهوري جهاز کي ٻڏڻ جو خطرو لاحق ٿيندو هجي. نواز شريف جي سياست ”مغلِ اعظم“ فلم جيان ٿڌاڻ ڏانهن مائل گهٽ رهي آهي. موصوف ”مولا جٽ“ فلم جا ڊائيلاگ وڏي خوبصورتيءَ سان ادا ڪندو رهيو آهي. سندس سياسي ڪيريئر جو آغاز 1979ع ڌاري پنجاب پراونشل ڪائونسل جي ميمبريءَ سان ٿيو هو. موصوف کي سندس والد محترم جنرل محمد ضياءُ الحق حوالي ڪندي سندس لاءِ خاص پارت به ڪئي هئي. ”آرائين برادريءَ“ سان ٻنهيءَ جو تعلق رهيو آهي، جنرل غلام جيلاني خان تڏهن آئي ايس آءِ جو سربراهه هو، جڏهن پاڪستان قومي اتحاد شهيد ڀٽي خلاف تحريڪ پئي هلائي. شريف برادرين جي نااهليءَ واري فيصلي جنهن نئين سياسي نشئي سان ملڪ کي نهال ڪيو آهي. ان فيصلي جي اچڻ کان ڪجهه ڪلاڪ اڳ تائين ملڪ واسي يونس خان جي ”ٽرپل سينچري“ واري سحر ۾ مبتلا هئا. يونس خان پاڪستان کي ”فالو آن“ کان بچائڻ لاءِ پنهنجي ڪيريئر جو خوبصورت مظاهرو پئي ڪيو. ساڳئي ذميواري تازن عدالتي احڪامن کان پوءِ سياسي ڪارڪنن ۽ ليڊرن جي نصيب ۾ لکيل آهي يا نه؟ اصل سوال اهو ئي سامهون اچي ٿو، جنهن جو مناسب جواب به لامتناهي لاحقن سان جڙيل آهي. شريف برادرين فيصلي کان اٺ پهر اڳ هڪڙي اهم محسن جو آڌر ڀاءُ لاهور جي پراڻي ايئرپورٽ تي ڪري رهيا هئا، جنهن جوان کي پاڪستاني سياست جي متلاطم محاذ جي حوالي سان فراموش نٿو ڪري سگهجي. اڳوڻو پرڏيهي سيڪريٽري شمشاد احمد خان ٻڌائي ٿو ته جڏهن ٻارهين آڪٽوبر تي اڄ کان ڏهاڪو سال اڳ جنرل پرويز مشرف ميان نواز شريف کي ايوانِ اقتدار مان ٻاهر ڪڍيو هو، تڏهن شريف برادران بابت جيڪا تڪڙي ڊيولپمينٽ ٿي هئي، ان جو ڪريڊٽ سعودي عرب سان تعلق رکندڙ انهيءَ اهم شخصيت کي ئي حاصل ٿيو هو. جنهن شيخ سعيد جي تازو ”رائيونڊ“ آمد ٿي آهي، هن معزز مهمان جي ٽياڪڙيءَ ۾ سعودي سرڪار پاڪستان حڪومت کي حڪم ڏنو هو ته شريف برادران بابت هٿ هلڪو رکڻو آهي. کين شهيد ذوالفقار علي ڀٽي واري ”سعادت“ سان سرفراز ڪرڻ لاءِ جنرلن جو مائينڊ سيٽ متعين ٿي چڪو هو، پر ڀلي ولايت جي فرمائش کي پٺيرو ڪرڻ جي طاقت پرويز مشرف وٽ به نه هئي! پاڻ سڀ اهڙي وايومنڊل مان بخوبي واقف آهيون، جنهن شريف برادرين تي هلڪي هٿ جون هزارين شاهديون ”هويدا“ ڪري ڇڏيون آهن. عربستان مان آيل شيخ صاحب جي تشريف آوريءَ لاءِ ائين به چيو پيو وڃي ته موصوف ميانجيءَ جي موڀي پٽ کي عالمي طاقتن ۽ پاور ڪاريڊور جي انٽرنيشنل اسٽيڪ هولڊرن جا تازه ترين پيغام پهچائڻ آيو آهي. شيخ سعيد جي نياپي کي نظرانداز ڪرڻ نون ليگ لاءِ ناممڪن عمل ليکيو پيو وڃي. شيخ سڳورا شهنشاههِ ايران رضا شاهه پهلويءَ کان پوءِ پاڻ واري ”پاڪستان“ لاءِ بين الاقوامي برادري جا اعتبار جوڳا ڪنٽرولر شمار ٿيندا آهن. شريف برادران سانده ست سال شيخ الشيوخ حضرات جا معزز مهمان رهيا آهن، ميزبانيءَ جي مربوط نظام کي منظم ڪرڻ ۾ به شيخ سعيد جو ڪليدي ڪردار رهيو آهي. شيخ صاحب جي آمد واري خبر ۽ جنرل اسلم بيگ جو اهو انڪشاف هڪ ئي وقت نشر پئي ٿيا، جنهن ۾ بيگ صاحب ڪجهه هن ريت ٻڌو ويو، ”آمريڪا پنجاب سرڪار جي ڪيرائڻ پٺيان ڪاهي پيو آهي.“ مرزا صاحب ”پهتل“ پرين آهي، ٿي سگهي ٿو ته سندس اها پڌرائي مبني برحقيقت هجي.

چيف جسٽس چوڌري افتخار جي بحاليءَ جي حوالي سان ”اندرونِ خانه“ اڻ ڳڻيون ڪوششون جاري رهيون آهن. سندن رفقاءِ سفر پنجانوي فيصد پانهون عدالتِ عاليه ۾ متمڪن ٿي چڪا آهن. کيس ”حلف“ کان ترت پوءِ استعيفيٰ ڏيئي ڏيساور ۾ ”هيگ“ جي شهر واري اقوام متحده جي عالمي عدالت اٽينڊ ڪرڻ جو آپشن به ڏنو ويو هو. پر اهي پيشڪشون قبولڻ کان موصوف ”پالهو“ رهيو، ۽ اڄ به عوامي اسٽائيل واري جوڊيشري ۽ سوموتو ايڪشن واري خواهش سهاري موصوف ”ميدان“ ۾ بيٺل نظر اچي رهيو آهي. ڪوئيٽا ڄائي هن ڪونڌر کي قاضين جو ڪمانڊر بڻجڻ نصيب ٿئي ٿو يا نه؟ اهو سوال پنهنجي جاءِ تي، پر حيدرآباد مان ايل ايل بي ڪندڙ هن همراهه جي راهه ۾ به رابرٽ گيٽس وارا ”گامون سچار“ روڙا اٽڪائيندا رهيا آهن. هن وقت آرمي چيف آمريڪا ۾ آهي ۽ مخدوم شاهه محمود قريشيءَ سميت پرڏيهي وزارت جا ”جماعتيا“ محمد صادق ۽ حسين حقاني اوبامي جي اڳواڻيءَ ۾ قائم نئين آمريڪي قيادت کي ”رام“ ڪرڻ ۾ مصروف عمل آهن. اهڙي نواڻ ۾ سعودي عرب جي دلچسپين کي نظرانداز نٿو ڪري سگهجي. افغانستان جا حڪمران به جدت ۽ ندرت لاءِ ذهني طور آماده ئي ناهن پر بذات خود بنفس نفيس پاڪستاني اعليٰ سطحي ٽيم لاءِ سهڪار واري معاونت به فراهم ڪري رهيا آهن. اوباما انتظاميا کڻي سترهان هزار فوج ڪابل ڏانهن اماڻي رهي آهي، پر اهو عمل ”ذومعنيٰ“ به ٿي سگهي ٿو. آمريڪي عوام جي دلجوئيءَ لاءِ بظاهر فوج جو انگ وڌائي کين خوف واري نفسيات مان ٻاهر ڪڍڻ جو اهتمام ڪيو هجين ۽ ”وچون وچون“ واري نئين پاليسيءَ بابت افغانستان ۽ پاڪستان مان واشنگٽن پهتل ”وتاين فقيرن“ سان ڪي واهونديءَ جي هير جهڙا پلان به زير بحث آندا وڃن. شريف برادران جي فيصلي واري خبر سان گڏ اها خبر به اليڪٽرانڪ ميڊيا اوپن ڪري رهي آهي، جنهن نيوز ۾ اوبامو چوي پيو ته، افغانستان ۾ ماڻهو مار مهم کي متروڪ ڪري اسان نوان آپشن متعارف ڪرائي رهيا آهيون...افغان وار چئون يا پٺاڻ بيلٽ واري خانه جنگيءَ جو کيس نالو ڏيون، پر اها حقيقت ڪنائڻ جهڙي آهي ته واشنگٽن کي پيپلز پارٽي، اي اين پي ۽ مولانا فضل الرحمان جي سهڪار سان ئي ”نئين آپشن“ بابت قابل قدر معاونت ملي سگهي ٿي. سوات واري معاهدي کان ويندي محسودي ۽ نذيري گروهن جي ٽه ڌري پيڪٽ تائين ۽ ملان عمر کان وٺي گلبدين حڪمت يار تائين جيڪي به افغان وار جا اهم گروهه آهن، مٿن نئين آمريڪي پاليسين ۾ ٿڌو هٿ رکڻ ۽ پٺاڻن منجهان ئي ”لويا جرڳي“ جهڙن لوڪل شناخت وارن مانوس قدمن وسيلي هن خطي کي هٿيارن کان آجو ڪرائڻ جا فيصلا ٿي سگهن ٿا. اهڙي تفصيلي تمهيد توهان کي بور ته ضرور ڪيو هوندو، پر طفيلي رياستن ۾ ”تبديلي“ لاءِ عالمي طرفداريءَ کانسواءِ ڪا به تحريڪ ڪاميابي ماڻي نٿي سگهي. ”عالمي طاقتون“ آصف زرداريءَ جي اڳواڻي ۾ پاڪستاني ٻيڙيءَ کي سياست جي سمنڊ ۾ ڪنهن ڳاڙهي نشان کان آجو قرار ڏيئي رهيون آهن. قضا ۽ قسمت قادرِ مطلق ڄاڻي. ڪنهن امڪاني تحريڪ لاءِ نه ته ڪراچي تيار آهي ۽ نه وري سرائيڪي بيلٽ واري پنجاب کان ويندي پختونخواهه، بلوچستان ۽ سنڌ جو موڊ ڪنهن ”ڪوديتا“ لاءِ چشمِ براهه نظر اچي ٿو. فيصلي کان ويهه ڪلاڪ اڳ رائيونڊ ۾ اسماعيل راهو صاحب جي سرواڻيءَ ۾ جيڪي نون ليگي تخت لهور جي لاءِ تحريڪي سرگرمين بابت سوچ ويچار ڪري رهيا هئا ۽ ”مهم جوئيءَ“ جي آغاز لاءِ ”لاڙڪاڻيءَ“ ۾ نواز شريف کي پنجين مارچ تي پهچڻ جو ڏس ڏيئي رهيا هئا. هن وقت ملڪ جنهن امڪاني ايجٽيشن ڏانهن روان دوان آهي، اهڙي ماحول ۾ ائين چوڻ ته نواز شريف ”مارشل لا“ جي پيداوار آهي، خاطر خواهه زرلٽ متان نه ڏيئي سگهي......اها حقيقت پنهنجي جاءِ تي سئو سيڪڙو صحيح آهي ته پنجاب جي گورنر جنرل غلام جيلاني کيس 1981ع ڌاري صوبائي وزير خزانه مقرر ڪيو هو ۽ اها به حقيقت آهي ته جنرل محمد ضياءُ الحق پنهنجي ڄمار به نواز شريف کي ڏيڻ جي ڳالهه ڪئي هئي...ان ڳالهه ۾ به تر جيترو فرق ناهي ته جڏهن محمد خان جوڻيجي کي جنرل ضياءَ غير آئيني طريقي سان بزورِ قوت برطرف ڪيو هو، تڏهن نواز شريف جوڻيجي صاحب سان ڇا ڪيو هو؟ ”پيٺ ۾ ڇرا گهونپنا“ ٻين لاءِ ته چوڻ آسان آهي، پر 31 مئي 1988ع تي نواز شريف انهيءَ نگران وزارت اعليٰ لاءِ ڇا چوندو، جنهن جو موصوف حلف کنيو هو. محترمه بينظير ڀٽو صاحبه غلام اسحاق خان کي صدر ۽ صاحبزادي يعقوب خان کي پرڏيهي وزير طور قبول ڪرڻ کان ويندي دفاع ۽ خارجه امور حميد گل وارن جي حوالي هئڻ وارا مامرا مڃيا هئا، پر چوڏهان ڪروڙن جي شروعاتي سيڙپ سان جيڪو ”آءِ جي آءِ“ ٺهيو هو، نواز شريف غير جمهوري هٿن هٿان استعمال ٿيندي اهڙي اتحاد جي سربراهي قبولڻ لاءِ ڪهڙا دليل ڏيندو؟

ٻيو ته ٺهيو، پر سندس ”جلاوطني“ وارو معاهدو به متنازعه آهي. موصوف سچي ڳالهه ٻڌائڻ جي جرئت ڇو نٿو ڪري؟ ڇا شهباز شريف جنرل خالد مقبول هٿان وڏ وزارت جو حلف ناهي کنيو؟ ڇا چوڌري نثار سميت نون ليگي وزيرن مرڪزي سرڪار جو حصو ٿيڻ وقت پرويز مشرف جون دعوتون اٽينڊ ڪو نه ڪيون هيون؟ ڇا نواز شريف ”نائين زيرو“ ڏانهن قدم ناهن وڌايا؟ ميثاقِ جمهوريت جي انحرافي رائيونڊ لاءِ رهي جيان حلال هجي ۽ لاڙڪاڻي لاءِ اهي ٻوٽيون حرام هجن؟ آخر ڇو؟ ڇا قاف ليگ سان سندس ”الحاق“ تي ائين چوڻ مناسب ڪو نه ٿولڳي ته:

الاهي يه تيري ساده دل بندي کدهر جائين

که يهان سلطاني بهي عياري هي

اور درويشي بهي عياري!

ڇا موصوف ”ڪارگل“ بابت راءِ عامه کي اڳ جيان هن وقت هموار ڪرڻ جي موڊ ۾ آهي؟ پختونخواهه جي نالي تي نواز ليگ 1998ع ۾ اي اين پي سان معاهدو ڪيو هو، پوءِ هن وقت کيس اهو نالو قبول ڪرڻ ۾ پس و پيش جڳائي ٿو؟ جماعتِ اسلامي سندس سرڪار جي خاتمي تي جشن ملهايو هو ۽ ٻنهي پارٽين ڪروڙين رپين جا طعنا مهڻا به ڏنا هئا. ڪيس ڪورٽن ۾ به ويا هئا. ڇا هاڻي سندن اتحاد کي سئو سيڪڙو ثواب وارو قرار ڏيئي سگهجي ٿو؟ غلطيون ۽ اهي به پاڻ جهڙي ٽئين دنيا جي پوئتي پيل اهڙن ملڪ ۾ هر ڪنهن کان ٿيون آهن....”هم ورنه ڪوئي نهين“ وارو انداز اٻهرائپ وارو قدم ثابت ٿي سگهي ٿو...جنهن ڪورٽ جي فيصلي خلاف رڙيون ڪوڪرا ”جائز“ قرار ڏنا پيا وڃن، آخر اهڙي ڪورٽ ۾ اي ڪي ڊوگر ۽ اڪرم شيخ پيش ڇو ٿيا؟ پنجاب هاءِ ڪورٽ جا اهي جج جن نااهليءَ جو فيصلو ڏنو هو، شهباز شريف مرڪزي حڪومت سان قانون واري کاتي جي توسط سان ڪا اهڙي لکپڙهه ڪئي هجي ته اها منظرِ عام تي آندي وڃي، جنهن تحرير ۾ چيو ويو هجي ته صدر مملڪت لاهوري ججن جي تقرريءَ تي نظرثاني ڪري...اي پي ڊي ايم اليڪشن جو بائيڪاٽ ڪيو هو، هاڻي جماعتِ اسلامي جونيئر سميت ٽن ٻين هنڌن تان ضمني چونڊن ۾ شريڪ ٿي آهي. ڇا قاضي فاروق ۽ ڪنور دلشاد جي سربراهيءَ ۾ اليڪشن وڙهڻ ”عيب“ ناهي رهيو! تڪڙا قدم ۽ مولا جٽ وارا ڊائيلاگ ملڪي سياست ۾ ڪنهن حد تائين مقبوليت ته فراهم ڪري سگهن ٿا، پر اهڙو پاڻ پڏائڻ وارو پيرڊ مختصر هوندو آهي.

نون ليگ ۽ سندس همنوا موجوده حڪومت لاءِ تنقيدن جا تير وسائڻ ۾ حق بجانب تڏهن ٿيندا، جڏهن وٽن پنهنجي عرصهءِ اقتدار دوران ڊيموڪريسيءَ جي حوالي سان ڪي ”قدر ۽ معيار“ وارا قدم موجود هجن. انهيءَ واريءَ ۾ پ پ ڪنهن حد تائين اضافي مارڪن جي حقدار ضرور آهي. جمهوريت هن ملڪ لاءِ آخري ”دفاعي مورچو“ آهي، جيڪڏهن اقتدار جي نشي ۾ شريف برادران شور شرابي وڌائڻ ۾ راند جا اصول ٽوڙيا ته پوءِ ڪنهن به امڪاني حادثي جا ”اصلي تي وڊا“ معمار به پاڻ هوندا. پ پ پ ۽ سندس اتحادي صبر جو مظاهرو نه ڪندا ته سندن لاءِ ٽف ٽائيم ويجهو ٿيندو ويندو...هندستان ۽ پاڪستان مذاڪرات لاءِ واجهائي سگهن ٿا ته پ پ ۽ نون ليگ ۾ ڊائيلاگ شروع ٿيڻ گهرجن. بئريسٽر اعتزاز احسن کي هن مرحلي تي اهو ئي ڪردار ادا ڪرڻ گهرجي، جيڪو عاصمه جهانگير جي والد ۽ اعتزاز احسن جي استاد غلام جيلاني وڪيل 1971ع ۾ اوڀر پاڪستان تي سينائي ايڪشن خلاف مال روڊ لاهور تي اڪيلي سر احتجاجي مظاهرا ڪندي ادا ڪيو هو. هڪ ٻن ججن جي ڪري يا هڪ ٻن ”ڀائرن“ جي ڪري ملڪ جي قسمت کي داءَ تي لڳائڻ ۽ زميني حقيقتن، عالمي دلچسپين ۽ ڊيموڪريسيءَ کي درپيش اسپيڊ بريڪرن کان اڻ واقف اقليم کي ڪنهن اوڙاهه حوالي ڪري سگهي ٿي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

سيرتِ طيبه ۽ سنڌي عالم




اڱارو 10 مارچ 2009ع



فائق جو فرمان ”امتِ احمدِ مرسل“ کي امر ڪري ٿو ته: سهڻي سردار تي ڌڻي سائين پاڻ ۽ سندس فرشتا ۽ ملائڪ درود ۽ صلوات و سلام موڪلين ٿا. اڳتي حڪم ڏنو ويو ته: اي اهل ايمان! توهان به درود سلام نبي صلعم جي حضور ۾ سوکڙيون ڪري موڪليو. حديث پاڪ ۾ اچي ٿو ته خالق ڪائنات جڏهن مخلوق کي پيدا ڪرڻ جو فيصلو فرمايو ته سڀ کان اڳ ۾ ”نورِ نبوت“ کي تخليق فرمايو. حضرت آدم عه جي بدن ۾ روح پيو هو، تڏهن کيس پهرين نظر نهار ۾ آسمان تي اهو ئي ڪلمو ڏسڻ ۾ آيو هو، جنهن کي ”ڪلمهءِ طيب“ چئبو آهي. انبياءِ ڪرام معصوم هوندا آهن. انساني سرشت ۾ ڏوهه، ثواب کي شامل رکيو ويو آهي. ان حوالي سان حضرت آدم عه ۽ بي بي حوا پاڻ ته معصوم آهن پر سندن اولاد ۾ جيڪي ”صغائر ڪبائر“ ظاهر ٿيڻا هئا، تن لاءِ جيڪا دعا ڏانهن منسوب آهي، اها دعا به حضور پاڪ جي وسيلي قبول ٿي هئي. حضرت نوح جي ٻيڙي به آقاءِ نامدار جي طفيل تري پار ٿي هئي. حضرت ابراهيم عه لاءِ آڙاهه به مدني سرڪار جي محابي اجهاڻو هو. سمورن نبين سڳورن کي ”سيد المرسلين“ جي صدقي الاهي فيض عطا ٿيو. ڀٽائي رحه، سرور ڪونين لاءِ ”ٻئي سرائون“ عنايت ٿيڻ وارو جيڪو فڪر پيش ڪيو آهي، ان منطق جو ئي جوهر بيان ڪندي لطيف سرڪار آلاپي پيو:

مهڙ مڙني مرسلين، سرس سندس شان

حضور صلعم کي ”رحمت العالمين“ جو درجو به رب العالمين عطا فرمايو آهي. خدا سائين جي خدائي جو جيئن ڇيهه ۽ سنڌو تلاش ڪرڻ ناممڪن آهي، تيئن آقاءِ نامدار جي ”مصطفائيءَ“ جو به نه ڪو آهي پرو ۽ نڪو آهي پاند. انهيءَ بحر جي غواصي ڪندڙن لاءِ مرزا غالب جي نصيحت ئي گهڻو ڪجهه سمجهائي سگهي ٿي:

غالب ثنائي خواجه، بايزدان گذاشتيم،

ڪه اين ذات پاڪ، مرتبه دانِ محمد است.

نبي پاڪ جي ثنا ۽ ساراهه جي انتهائن تائين انسان رسي نٿو سگهي، ان ڪري اعليٰ شان جو بيان آگي حوالي ڪجي ٿو. مٺي مرسل جو مان ۽ شان صرف ۽ صرف موليٰ سائين پاڻ ئي ڄاڻي ٿو. اچو ته هڪ نئين زاوئي سان سيرت پاڪ جو مطالعو ڪريون.

عيد ميلاد النبي (صلي الله عليه وسلم) جي مبارڪ موقعي تي اڄ پاڻ هڪڙي سنڌي عالم جي مرتب ڪيل ”سيرت انسائيڪلو پيڊيا“ جو مطالعو ڪندا هلون ته بهتر... ڇهه سئو ٻاونجهاهه صفحن واري انهيءَ تحقيقي ٿيسز جو نالو آهي ”سيرت هاشمي“ ۽ سهيڙيندڙ آهي مخدوم هاشم ننگر ٺٽائي. مخدوم صاحب جا ڏيڍ سئو کن تحقيقي ڪتاب علمي دنيا جي افق تي پنهنجو سحر طاري ۽ جاري ڪندا ٿا رهن. نبي پاڪ جي حياتِ طيبه تي مخدوم صاحب جون مشهور تصنيفون هن وقت عربي، فارسي، انگريزي، اردو ۽ سنڌي ۾ منظر عام تي موجودگي پسائي رهيون آهن. مخدوم صاحب پنج تن پاڪ، ٻارهن امامن سڳورن ۽ بدري اصحاب تي تفصيل سان تحقيقي ڪتاب لکي تصنيفي دنيا ۾ هاڪ ماڻي آهي. نبي صلعم جي مبارڪ نالن بابت سندس تحقيق تي دنياءِ علم اڄ سوڌو حيران آهي. مخدوم صاحب سهڻي سردار جا يارهان سئو پنجهتر اسماءِ گرامي مرتب ڪري هن ميدان ۾ دنيا جي منفرد محقق هئڻ وارو مقام ماڻيو آهي. اٺ سئو کن مبارڪ نالن جي تحقيق مختلف ٻولين جي ڪتابن ۾ موجود آهي پر هڪڙي سنڌي عالم 1175 واري انگ کي نروار ڪري نئين روايت قائم ڪئي آهي. سندس اهي ڪتاب سنڌي ٻولي ۾ مارڪيٽ اندر موجود آهن. درود شريف جي برڪتن بابت تحقيق هجي يا عاشقن جي خوراڪ وارو ”قوت العاشقين“ ڪتاب، جنهن ۾ نهايت عرق ريزي سان مخدوم صاحب وجهه تخليقِ ڪائنات جا ”معجزا“ جمع ڪيا آهن. مديني پاڪ جي نالن تي به موصوف فارسي ۾ رسالو لکيو آهي، ته پاڻ ڪريمن جي شمائل ۽ خصائل بابت ”حليو مبارڪ“ جي نالي سان فارسي ۾ جريدو مرتب ڪيو اٿن، جيڪو اسلام آباد جي مرڪز تحقيقاتِ فارسي واري ڪتب خاني ۾ قلمي ذخيري واري گنج بخش گوشي اندر محفوظ آهي. سيرت پاڪ جي حوالي سان ”تحفته الغازي بجمع المغازي“ ڪتاب کي به مخدوم صاحب جي ”ذوقِ تحقيق“ لاءِ دادِ تحسين جي دائري ۾ آڻي سگهجي ٿو. سندن تصنيف ”اتحاف الاڪابر“ ۾ اهڙي سنڌي رسالي جو به ذڪر ملي ٿو، جنهن ۾ صلوات سڳوري پڙهندڙن جي افضليت ۽ ڪيفيت بيان ڪيل آهي. ”درودِ حاضري“ جا فضائل به ڌار ڪتاب جي صورت ۾ پاڻ مرتب ڪيا آهن. علامه جزوليءَ جو مشهور ڪتاب ”دلائل الخيرات” ورد وظيفي جي حوالي سان مستند ترين تصنيف ليکي وڃي ٿي. مخدوم صاحب صلوات و سلام جي فضيلت واري بيان تي مشتمل انهيءَ سوکڙيءَ تي تحقيقي حاشيا تصنيف فرمايا آهن. ”وسيلته القبول“ نالي وارو سندس رسالو به نبي صلعم تي درود شريف پڙهڻ جي حوالي سان ثوابن کي سمجهائي ٿو. وسيلت الفقير نالي وارو ضخيم ڪتاب اڄ سوڌو قلمي صورت ۾ محفوظ آهي، جڏهن ته پير حسام الدين راشدي مرحوم ”ڳالهيون ڳوٺ وڻن جون“ جي صفحي نمبر 797 تي لکن ٿا ته عربي ۾ حديقات الصفا ۽ فارسي ۾ ”روضت الصفا“ مخدوم صاحب جا مرتب ڪيل مٺي مرسل جي مبارڪ نالن وارا ڪتاب ”وسيلت الفقير“ جي اختصار تي مشتمل آهن. ”نسب النبي صه“ نالي وارو سندس ڪتاب تازو پڌرو ٿي چڪو آهي، جڏهن ته اصل متن وارو اهو جريدو 1303 هجري ۾ ڪراچي مان ڇپيو هو. ”فتح العليٰ“ جي نالي سان حياتِ طيبه جي موضوع تي مخدوم صاحب ”بذل القوه“ جو اختصار به مرتب ڪيو آهي... پر پاڻ اچون ٿا ”بذالقوه“ بابت معلومات ڏانهن. انهيءَ ڪتاب جو سنڌي ۾ ڇهه سئو ٻاونجها صفحن وارو ايڊيشن ”سيرتِ هاشمي“ جي نالي پروفيسر اسرار احمد علويءَ جي سنڌيڪاري سان مارڪيٽ ۾ موجود آهي. ڪتاب جي ڪن ڀاڱن کي علامه غلام مصطفيٰ قاسمي مرحوم ۽ پروفيسر غلام حسين جلباڻي مرهيات به سنڌي ويس ڍڪايو هو ۽ اردو ۾ ”عهدِ نبوت ڪي ماهه و سال“ جي نالي سان ڇپرايو ويو هو. مفتي عليم الدين نقشبندي جي ترجمي سان اهو ڪتاب 2000ع ڌاري لاهور مان به ڇپيو آهي. اصل عربي ڪتاب کي مخدوم امير احمد کهڙائي مرحوم ايڊٽ ڪيو هو، جيڪو 1966ع ڌاري سنڌي ادبي بورڊ طرفان ڇپيو هو. بورڊ اصل عربي متن ڪراچي، لاهور، ملتان ۽ ڪوئيٽا جي مشهور اشاعتي ادارن حوالي ڪري ته ديني دانش گاهن ۾ اسلامي درسگاهن جا اڃايل طالب علم تمام وڏي ذوق ۽ شوق سان ”سنڌي“ عالم جي شهره آفاق سوکڙي مان استفادو ڪري سگهن ٿا. ”سيرت هاشمي“ کي سنڌيڪاري سان سينگارڻ لاءِ پروفيسر اسرار احمد علوي ”تقديم“ طور تفصيل سان سمجهايو آهي ته مخدوم صاحب تاريخ جو اهو پهريون نرالو فرد ڪيئن آهي جنهن سهڻي سردار جي سيرت پاڪ کي سن وار رقم فرمائي، هن ميدان ۾ منفرد مقام ماڻيو آهي. آسان ۽ ساهتي پرڳڻي واري ڪتابي ٻولي ڪم آندي اٿن. عربي اصطلاحن ۽ نعت جون تفصيلي سمجهاڻيون ڏنيون ويون آهن. ماڳ مڪان ۽ تاريخي هنڌن جا نالا جاگرافيڪل بيهڪ سان واضح ڪيا ويا آهن. اصل بيت، اصحاب سڳورا، تابعي، تبع تابعي، مفسر، محدث ۽ مصنف حضرات جا جتي تذڪرا موجود آهن، سنڌيڪار تفصيل سان اهڙين مقدس هستين جو تعارف لکيو آهي. تحقيق، تخريج ۽ مدلل رهنمائي جي حوالي سان سندس ڪوشش کي ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ، مفتي محمد جان السنڌي، ڊاڪٽر محمد ادريس السنڌي، ڊاڪٽر ثناءُ الله ڀٽو، ڊاڪٽر عبدالحئي ابڙو ۽ علامه محمد رمضان ڦلپوٽو جهڙن محققن دل جان سان ساراهيو آهي. تازو ”دي پئڪيجز“ طرفان قصيدي بزدهه شريف جي 6 پنجابي منظوم ترجمن جو ڳٽڪو ڏسڻ نصيب ٿيو. پراڻو ڪامريڊ ۽ پنجابي ٻولي جو هاڪارو رائيٽر سبط الحسن ضيغم اهڙي تحقيق جو محقق آهي، جنهن کي پير مهر علي شاهه گولڙي شريف وارن جي وسيلي سان ”عشق“ جي واٽ نصيب ٿي ۽ هن قديم پنجابي شاعرن جي منظوم ذخيري کي هٿ ڪيو ۽ لاهور جي هوند وارن همراهن اهڙو املهه خزانو يڪجا ڇاپي عاشقن کي طهوري شراب عطا ڪيو. عابده پروين جڏهن وجد ۾ اچي،

اڄ سڪ متران دي وڌيري اي،

اڄ دلڙي اداس گهڻيري اي،

اڄ اکيان لائيان هن جهڙيان، ...

ڪٿي مهر علي، ڪٿي تيري ثنا ...

جهڙا ”ڪلام“ پڙهندي آهي، تڏهن اهڙو اندازو سو آساني سان ڪري سگهبو آهي ته ”عاشقن“ جي دنيا کي يا ته ڀٽائي ۽ گرهوڙي سمجهائي سگهن ٿا يا پير مهر علي ۽ مفتي همايوني. عابده پروين کي سندس اعليٰ انتخاب تي جس.

تنهنجي زلف جي بند، ڪمند وڌا،

زندان هزارين، مان نه رڳو.

تنهنجي شاهي دستر خوان مٿي،

مهمان هزارين مان نه رڳو.

سنڌ ۾ جيڪو ڪيچ مان قافلو آيو هو ۽ جنهن جو آڌر ڀاءُ لطيف سرڪار به ڪيو هو:

ڪيچان آيو قافلو، عطر آندائون،

کٿوري خوشبوءِ سين، وڻ ٽڻ واسيائون،

پسندي پنهوءَ ڄام کي، وسرين وڄائون،

کيما کوڙيائون، وريو بخت ڀنڀور جو.

ڇا سنڌ ۽ ”ڀنڀور“ پهتل پرين جا نالا ڪنهن کي ياد آهن؟ سهڻي سردار جا ”سنگتي“ ”مهراڻ ماٿري لاءِ“ ماٿي جو جهومر بڻيا هئا، تن اصحابن سڳورن جو انگ محقق 14 ٻڌائين ٿا. (1) حضرت حڪم بن ابي العاص (2) حضرت حڪم بن عمر ثعلبي (3) حضرت خريت بن راشد السامي (4) حضرت ربيع بن زياد الحارثي (5) حضرت سنان بن سلمه (6) حضرت سهل بن عدي (7) حضرت صحار بن عباس (8) حضرت عبدالله انصاري (9) حضرت ابنِ معمر تميمي (10) حضرت عثمان بن ابي العاص (11) حضرت عمر بن عثمان (12) حضرت مغيره بن ابي العاص (13) حضرت منظر بن جارود (14) حضرت عاصم بن عمرو تميمي.

سنڌ ۾ سيرت اڪيڊميون قائم ٿي رهيون آهن، غير مسلم سنڌين جا ”سرور عالم“ جي سيرت تي لکيل ڪتاب ”سيرت سيريز“ جي نالي سان ڇپجي رهيا آهن. ڪارلائل کان ويندي پنڊت جواهر لال نهرو تائين دنيا جي جن دانشورن ”محبوبِ خدا“ کي خراج تحسين پيش ڪيو آهي، تن سدورن جا لکيل ”لعل“ ڪثرت سان زير مطالعي آهن. ”سيرت هاشمي“ جهڙن منفرد ڪتابن ڏانهن سڪ به وڌندڙ آهي پر سرڪاري يا غير سرڪاري سطح تي ”مولودن ۽ مداحن“ بابت خليفي گل هالائي کان ويندي مخدوم عبدالرئوف ڀٽي ۽ پير اشرف شاهه ڪاماري شريف وارن تائين ۽ مولوي احمد ملاح کان ويندي مهيسر غلام نبي تائين جن جوڌن نعت شريف ۽ مولود شريف مرتب ڪيا آهن، انهن جون پڙهڻيون پڙهندڙ ٻاريون، مولود خوانيءَ جو فن ۽ گهاڙيٽو، راڳڻيون ۽ رهاڻ جا آداب وغيره تي وڌيڪ تحقيق جي ئي صرف ضرورت ناهي، گڏو گڏ ان جي ترويج ۽ اشاعت جي حوالي سان به سنڌ کي سُست روي مان ٻاهر نڪرڻو پوندو. عرس مبارڪ ۽ عيد ميلاد النبي (صلي الله عليه وسلم) جي ڀلاري ۽ سعيد موقعي تي سنڌ واسين کي ۽ پڻ مڙني احمدِ مرسل صه جي امتين کي سيرت طيبه جو اهو درس به ياد رکڻ اوس ضروري آهي، جنهن سبق ۾ پاڻ سڳورا فرمائين ٿا ته ”محبت“ مڙني سان ۽ نفرت فقط ناڪاري قوتن سان! سنڌ ”مدينو“ ساري ٿي ۽ اميد ٿي ڪري ته:

ساري سڏ ڪندوم، ڪوهيارو ڪيچ ڌڻي!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

هن ملاکڙي جو ”مين آف دي ميچ“ ڪير بڻبو؟




آچر 15 مارچ 2009ع



ڏينهن ٻن کانپوءِ لانگ مارچ ۽ ڌرڻي جو ”ڊراپ سين“ ڪهڙو ٿيندو؟ بظاهر پ پ سرڪار جي بچڻ جا نوانوي سيڪڙو امڪان موجود آهن. جيتوڻيڪ پنڊي ۽ اسلام آباد ۾ ”اصل ڌڻي“ به روڊن تي آهن، تاهم سندن تشريف آوري کي ”ڪوديتا“ لاءِ ڪتب آڻڻ جهڙو قدم قرار ڏئي نٿو سگهجي...سپريم ڪورٽ جي جنهن فيصلي کانپوءِ شريف ڀائرن کي ”لميان روٽان“ تي لهي اچڻ جو موقعو مليو، جڏهن ته وڪيل اڳي ئي برهم هئا...اچو ڏسون ته هن وقت تائين جي سياسي گيم ۾ ڪير ڪيتريون مارڪون ٺاهڻ ۾ ڪامياب ويندي نظر پيو اچي...شريف برادران پنجاب جي سطح تي ”پي اين اي“ ٺاهڻ لاءِ جماعتِ اسلامي کي پنهنجو همنوا بڻائڻ ۾ ڪامياب ويا آهن. جمعيت اهلحديث جو مرڪزي امير پروفيسر ساجد مير ته سينيٽر به (ن) ليگ جي ٽڪيٽ تي منتخب ٿيو آهي. جي يو پي جو مولانا شاهه احمد نوراني کانپوءِ مرڪزي صدر حيدرآباد وارو سائين صاحبزادو ابوالخير محمد زبير آهي. صاحبزادي جي جماعت ”وچٿرو“ موقف اختيار ڪيو آهي. تحريڪِ جعفريه جو علامه ساجد نقوي به صاحبزادي صاحب جيان ميانه روي واري واٽ تي هلي پيو...مولانا سميع الحق وارو ڌڙو به چپ آهي ۽ مولانا فضل الرحمان جي يو آءِ کي ڪنهن ايجي ٽيشن حوالي ڪرڻ جي موڊ ۾ نظر نه پيو اچي...سني تحريڪ سميت ڪي نيم سياسي مذهبي فيڪٽر تحريڪ ۾ شامل ضرور آهن پر ثروت اعجاز سميت اهڙين جماعتن جي صفِ اول جي قيادت ”خاموش“ آهي...اها ٿي هن معاملي بابت ديني جماعتن جي ڪارگذاري.

نواز شريف سان اسفند يار ولي ۽ محمود اچڪزئي به شامل ناهن ته بلوچستان جون قومپرست ۽ وطن دوست ڌريون به پاسيريون بيٺل نظر اچي رهيون آهن...عمران خان البت ميدان ۾ لٿل ضرور آهي پر کيس نواز شريف ۽ شهباز شريف سان گڏ ڪنهن به جلسي ۾ مشترڪه شرڪت جو ”روادار“ ناهي سمجهيو ويو...حميد گل اينڊ سنز به روڊن تي ناهن نڪتا ۽ نڪو وري ”فوجي بيلٽ“ واري پوٺوهاري علائقي مان ڪا جاندار عوامي احتجاجي رڙ برآمد ٿي سگهي آهي. البته لاهور، فيصل آباد، گوجرانوالا، ايبٽ آباد ۽ هڪ ٻن ٻين شهرن ۾ شريف برادران جا سولو فلائيٽ وارا ”عظيم الشان“ جلسا ضرور منعقد ٿيا آهن...جاويد هاشمي پنهنجي همشيرهه جي رحلت جي ڪري 14 مارچ کانپوءِ سامهون آيو آهي، جڏهن ته غوث علي شاهه، اسماعيل راهو ۽ سردار غلام مصطفيٰ خاصخيلي پارا سنڌ جا (ن) ليگي راهنما به ريل ۽ جيل جا جاڙا ڀائر ٿيڻ جا حقدار بڻجي ناهن سگهيا. مطلب ته همراهن نه ته سنڌ ۾ ۽ نه وري پنجاب ۽ پختونخواهه ۾ شريف ڀائرن سان گڏ جلسن کي خطاب ڪيو آهي. سنڌ ۾ سائين جلال محمود شاهه، پليجو صاحب ۽ ڊاڪٽر قادر مگسي کانپوءِ ٻي جيڪا قد آور سياسي شخصيت ڌرڻي ۽ لانگ مارچ جي کلم کلا حمايت ڪري رهي آهي، اها قمر ڀٽي جي حق پرست قيادت آهي...سنڌ کي انهن ”بزرگن“ جو ممنون احسان رهڻ گهرجي...ڇاڪاڻ ته اهي ڪنڌ هاڻوڪي ملاکڙي واري ميدان ۾ ڪاهي نه اچن ها ته سنڌ واسين تي ”متعصب“ واري مهر تصديق ثابت ٿئي ها...ڪراچي سميت شهري سنڌ جو موڊ گهڻي ڀاڱي لاڙڪاڻي بدران لاهور ڏانهن مائل به ڪرم هوندو آهي، پر هاڻوڪي هلچل ۾ نوان سنڌي نوانوي سيڪڙو پ پ مخالف تحريڪ کان ڪنارا ڪشي اختيار ڪندي ڏسجن ٿا...(ن) ليگ ۽ وڪلين واري موومنٽ وارو ٻارنهن مصالحن سان تيار ڪيل ”حليم“ کائڻ جهڙو آهي ته ضرور، پر منجهس بدهضمي جو هيڪاندو سارو مواد به موجود آهي...ججن جو نوانوي سيڪڙو انگ اعتزاز احسن ۽ علي احمد ڪرد کي الوداع چئي چڪو آهي. ڇهه کن جيڪي جج ”هلي چليءَ“ جو حصو ناهن بڻيا، تن سدورن مان به جسٽس رباني ۽ جسٽس ڀڳوانداس پارا منظر تان عنقا ٿي چڪا آهن. ڪي ته ريٽائر ڪري چڪا ۽ ڪن احتجاجي تحريڪ وارين حشر سامانين کان سئو ڀيرا توبهان ڪري ڇڏي آهي...جماعتِ اسلامي لاهور ۾ ڪي قدر منظم مظاهرو ڪرڻ ۾ ڪاميابي ماڻي آهي پر لياقت بلوچ جي ڀرپور عوامي خطابت کانپوءِ به منصوري ۽ اڇروي ”ڪارڪن“ روڊن تي اوتري انگ ۾ نڪري نروار ناهن ٿي سگهيا، جيتري تعداد ۾ سندن تشريف آوري جا انومان لڳايا پئي ويا...

شريف برادران يڪدم گاڏي کي سئو ويهه جي رفتار ۾ هلائڻ لاءِ آتا ته ضرور آهن، پر ٽائر ۽ ريڊي ايٽر کان ويندي سائلنسر ۽ باڊي لڙکڙائي رهي آهي...هنن زرداري صاحب کانسواءِ هڙني کي معاف ڪري ڇڏيو آهي...ڀري ٻيڙي ۾ کين صدر صاحب کانسواءِ ٻيو ڪوبه بني بشر ”ڳرو“ نظر نٿو اچي. ”گيلاني صاحب! قدم بڙهائو هم تمهاري ساٿ هين...“ جا هوڪرا کين پ پ کي ڪمزور ڪرڻ لاءِ ڪيتري قدر غذا فراهم ڪري ويا آهن. اهڙو سر بستو احوال عنقريب منظرِ عام تي اچي ويندو. مبصرين محترم پ پ لاءِ متعصب هوندي به ايتري سچائي شيئر ڪن پيا ته صدر ۽ وزير اعظم کي ويڙهائڻ واري ترڪيب گهڻي ڀاڱي گوهرِ مقصود حاصل ڪرڻ کان محروم ئي رهندي...شريف برادران تي غير شريفاڻي زبان استعمال ڪرڻ جي ”بهتان بازي“ ڪن حلقن پاران جاري آهي، جڏهن ته ٻئي ڀائر اهڙي ڪنهن بد ڪلامي کي تسليم ڪرڻ کان نابري واري رهيا آهن...پنجاب ۾ به کين اها پذيرائي ناهي ملي، جيڪا اوڻيهه سئو ستر، ايڪهتر واري زماني ۾ تڏهوڪي وڏي صوبي ”مشرقي پاڪستان“ ۾ شيخ مجيب ۽ سندس ”عوامي ليگ“ جي نصيب ۾ لکاڻي هئي...سچ پچ اها صورتحال سودمند ناهي، ڇاڪاڻ ته شريف برادران ”ملڪ گير“ سطح جا مقبول ليڊر بڻجڻ جا حقدار نه آهن، پر سندن انداز بيان وٽن موجود ووٽ ۽ نوٽ کين ليڊر بڻائڻ لاءِ ڪافي آهن. واشنگٽن کان ويندي پنڊيءَ تائين وارا پاور ڪاريڊور جا اصلي وارث به مناسب مڃتا ڏيڻ لاءِ هميشه تيار رهندا آيا آهن پر (ن) ليگ ”ننڍڙي پچ“ تي پنهنجو پاڻ کي ڪنهن حد تائين ضائع ڪري رهي آهي. (ن) ليگ ۽ وڪيل لانگ مارچ ۽ ڌرڻي ذريعي زرداري صاحب کي ”زوري“ لاهي نوابشاهه موڪلڻ جا جيڪي خواب ڏسي رهيا آهن، اهي ڪيترا منفي ۽ ڪيترا مثبت آهن؟ اهڙو فيصلو ڪرڻ جو حق راءِ عامه کي آهي...خدا ڪارڻ ڳالهه ڪجي ته ڪنهن حد تائين اها ڳالهه صحيح ٿي نظر اچي ته زرداري صاحب هاڻوڪين حالتن جو ”اڪيلو“ ذميوار ناهي...ججز اشوءَ کان ويندي ”ڊرون“ جهازن جي بمباري تائين سوين اهڙا گنڀير مسئلا موجود آهن، جن جي ڄمار پ پ جي هاڻوڪي مشترڪه سرڪار جي آمد کان وڏي آهي...مثال طور ججز جي برطرفي وارو آرڊر پرويز مشرف چيف آف آرمي اسٽاف جي حيثيت سان جاري ڪيو هو ته ڇا پرويز مشرف جي باقيات جو سمورو وزن ”فردِ واحد“ تي ڪيرائڻ ڪيئن ٿا سمجهو؟ ڇا صدر، چيف ايگزيڪيوٽو ۽ سينائي سربراهه تي به ڪا جوابداري عائد نٿي ٿئي؟ حڪومت مخالف تحريڪ ۾ بلوچستان جي ”باهه“ جو تذڪرو ڪٿي به نظر نٿو اچي...پختونخواهه ۽ ٽرائيبل ايجنسيءَ جي ”آگ“ جو به ڪو اتو پتو ڪونهي...مهانگائيءَ جو ارڙ نانگ به نواز ليگ کي نابينائي جو مهڻو ڏئي سگهي ٿو...صوبائي خودمختياري ۽ بدامني جا مسئلا به تحريڪ جي ايجنڊا کان الوپ آهن، جڏهن ته پ پ تي ”فردِ جرم“ عائد ڪرڻ وارا بظاهر غيرجانبدار مبصر چون ٿا ته سپريم ڪورٽ جي فيصلي کانپوءِ گورنر راڄ لڳائڻ بدران اڪثريتي پارٽي کي حڪومتي جوڙجڪ جي سلمان تاثير دعوت ڏئي ها ته سرڪار لاءِ ”سُور“ ايترا نه وڌن ها جيترا هن وقت نظر اچي رهيا آهن...مولانا ڊاڪٽر طاهر القادري سان ملاقات (فون ذريعي) ٿي سگهي ٿي ته قاضي حسين احمد ڏانهن مخدوم امين فهيم صاحب ”منصورهه“ ڏانهن اُسهي ها ۽ سائين شاهه محمود قريشي جامعه نعيميه جي ڊاڪٽر سرفراز نعيميءَ سان ملي ها...عمران خان سان قاسم ضياءَ مذاڪرات شروع ڪري ها ۽ اعتزاز احسن ۽ علي احمد ڪرد ڏانهن رضا رباني پنڌ پوي ها...جلال محمود شاهه، پليجي صاحب، ڊاڪٽر مگسي ۽ قمر ڀٽي سان سينيٽر مولابخش چانڊيو ۽ نثار کهڙو مذاڪرات ڪن ها...پروفيسر غفور ڏانهن اين ڊي خان اُسهي ها ته پ پ تي اهڙي تنقيد به گهٽ ٿئي ها، جنهن ”پڇاڻي“ ۾ چيو پيو وڃي ته زرداري صاحب تن تنها هر معاملي کي منهن ڏئي پيو، ٻئي قيادت منظرِ عام تي ڇا لاءِ متحرڪ ناهي ٿي سگهي...عالمي دٻاءَ تي به ”بندش“ ناهي، مقامي قيادت تي ”پابندي“ ڇو؟

پ پ کي ”سرڪاري“ موڙ مبارڪ هجي، پر هي پارٽي پنهنجي جوهر ۾ ”عوامي“ جماعت آهي ۽ هن پارٽي تي سندس ووٽرن ۽ حامين سان گڏو گڏ سندس مخالفن جو به اهو استحقاق بڻجي ٿو ته کيس رعيتي راڄ ۾ ”ان“ رهڻ ڏجي. اها جماعت اقتداري ڪلچر جي روايتي گهيري ۾ گهيريل هجي ته پوءِ سندس عواميت متاثر ٿي سگهي ٿي. هن وقت شهيد ڀٽو ۽ شهيد بينظير جهڙيون سحر انگيز شخصيتون روحاني طور ته عوام سان گڏ آهن پر جسماني طور سندن قيادت کان عوام محروم آهي. اهڙي ماحول ۾ پ پ لاءِ ”اجتماعي قيادت“ واري تصور کانسواءِ ٻي ڪا واٽ بچي به آهي ڇا؟ ڇا فرائض جي ونڊ ورڇ موجوده هلچل ۾ توهان کي ڪٿي نظر آئي؟ هوڏانهن شيري رحمان جو انفارميشن کاتي کي ”الوداع“ چوڻ ۽ رضا رباني جي استعيفيٰ کڻي پارٽي جو اندروني مامرو ڇو نه هجي پر ”وقت“ جو تعين مارڪيٽ ۾ مختلف خيال ۽ شڪ شبهي وارا نوان سلسلا متعارف ڪرائي رهيو آهي. ناهيد خان ۽ ڊاڪٽر صفدر عباسي جو ”چئو واٽن“ تي خطاب به پ پ لاءِ مناسب مئسيج ناهي. کين ”تنهائيءَ“ جي احساس مان ڪڍڻ جي ڪوشش ته ضرور ٿي هوندي پر راءِ عامه وٽ رزلٽ جي اهميت هوندي آهي. صدر ۽ وزير اعظم جا اختلاف ممڪن آهي ته ڪنهن وکري ”طريقهءِ واردات“ جو حصو هجن ۽ عوام کي اپوزيشن بدران حڪومت طرفان ”تنقيد“ واري غذا فراهم ڪرڻ جو متان اهو ڪو انوکو انداز ڇو نه هجي، پر لوڪ داستانن ۾ اهڙيون دوريون به شبهات کي ”شينهن“ بڻائن لاءِ آتيون هونديون آهن...پ پ سرڪار هي ڌڪ پچائي وڃي ٿي، جنهن جا امڪان روشن آهن ته پوءِ کيس ايندڙ چئن سالن ۾ ڪنهن ”عوامي تحريڪ“ جو چئلينج درپيش نظر نٿو اچي...پ پ کي پنجاب مان (ق) ليگ جي اشتراڪ سان سرڪار ٺاهڻ جو موقعو ملي ٿو ته سندس لايا سجايا ٿيندي ڏسبا، پر صورتحال ٻيو منظر پسائڻ ڏانهن وڃي ٿي ته پوءِ پ پ جي پنجاب ۾ خاص طرح سان ۽ باقي ملڪ ۾ عام طرح سان ”عواميت“ متاثر ٿيندي. ڏسجي ته هي ملاکڙو ڪنهن کي ٿو ”مين آف دي مئچ“ بڻائي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڇا ججن جي بحاليءَ کان پوءِ ”پراڻي پريت“ به بحال ٿي ويندي؟




اڱارو 17 مارچ 2009ع



سنڌڙيءَ جو سائين تڏهن تمام گهڻو ياد پئي آيو، جڏهن مخدوم يوسف رضا گيلاني چيو پئي ته: جناب جسٽس افتخار محمد چوڌري سميت سمورا جج بحال ڪجن ٿا...محمد خان جوڻيجي جو ”باس“ ڪنهن ٻي سوچ جو حامل هو، پر خان صاحب دين محمد جوڻيجي جي پٽ ”آمريت“ هوندي به پرائم منسٽر جي پوسٽ کي جيڪا پڳ ٻڌرائي هئي...جوڻيجي صاحب جي ڪابينا ۾ به يوسف رضا گيلاني کي ريلوي جو قلمدان عنايت ٿيل هو...ريلوي جوڻيجي صاحب جو من پسند محڪمو رهيو آهي. سندس دور ۾ ريلوي منسٽري من پسند مخدوم کي ڏيڻ ۾ متان اها تمنا به موجود رهي هجي ته جيڪڏهن مستقبل ۾ ملتاني مخدوم کي ملڪ جون واڳون سنڀالڻ جو موقعو ملي ته موصوف محمد خان جوڻيجي جي نقش قدم تي هلندي ڪي قابل ذڪر روايتون قائم ڪري، جن ريتن ۽ رسمن کي برداشت، تحمل، حلم ۽ صبر وارا زرق برق لباس زيب تن ڪيل هجن. سچ پچ مخدوم صاحب ”پرائم منسٽريءَ“ جي پهرين سال ۾ اها ڳالهه مڃرائڻ ۾ ڪامياب ويو آهي، جنهن بات جي بين السطور ۾ لکيو پيو آهي ته: دوست گهڻا ٺاهجن ۽ دشمنن جي دائري کي محدود رهڻ ڏجي...يوسف رضا گيلاني هن وقت سنڌڙيءَ جي سائين جيان ”هر دلعزيزي“ البت حاصل ڪري چڪو آهي. سندس گفتگو ۾ گهڻي رواني ان ڪري به ناهي اڻ وڻندڙ لفظ نه ادا ٿي وڃن، وزير اعظم جو اڄ تائين وارو گفتگوءَ جو انداز ٻڌائي پيو ته رب سائين جيڪڏهن ”حسن“ ڏي ته حسينن نازينن کي به ”نزاڪت“ جو مظاهرو اوس ڪرڻ گهرجي.

ججز جو انگ کڻي ڇهه ست ئي کڻي ڇو نه هجي، پر جنهن انداز سان...عوام جي ڪلهن تي چڙهي افتخار چوڌري ۽ سندس رفيقِ سفر بحال ٿيا آهن ۽ کين جيڪا مڃتا ملي آهي، اهڙي ”محبوبيت“ لاءِ ماڻهو کي پنهنجي قسمت تي جيترو به ناز ڪرڻ گهرجي، اهو گهٽ آهي. ججز جي بحاليءَ جي حوالي سان وزير اعظم جو اهو چوڻ ته جسٽس ڏوگر صاحب رٽائر ٿي رهيو آهي، جيستائين هو پنهنجي عهدي تي موجود هيو تيستائين ڪنهن ٻئي کي اهو عهدو ملي نه پئي سگهيو...اها ڳالهه دل ڪي بهلاني ڪو غالب يه خيال اچها هي...جي ئي دائري ۾ آڻي سگهجي ٿي. سنڌ هاءِ ڪورٽ ۾ چيف جسٽس عزيز الله ميمڻ صاحب به رهيو آهي، پر جڏهن ٻين ججن ٻيهر تشريف آوريءَ جو شرف ماڻيو ته سينارٽي جي درستگي وارو عمل مڪمل ڪيو ويو ۽ چيف جسٽس جي عهدي تي جسٽس انور ظهير جمالي صاحب سرفراز ٿيو...ميمڻ صاحب جي هوندي جيڪڏهن جمالي صاحب اچي سگهي ٿو ته ڏوگر صاحب جي موجودگيءَ ۾ چوڌري صاحب ڇا لاءِ اچي نه پئي سگهيو...؟

ائين چئجي ها ته ڪي عالمي ۽ مقامي ”حساس ادارا“ ججز جي بحالي خاص طور تي جسٽس افتخار محمد چوڌريءَ کي پسمنظر ۾ رکڻ لاءِ آتا هئا...اهڙو پريشر موجود رهيو آهي ۽ ائين چوڻ سان ”دروغ“ جي تهمت گهٽ لڳي ها...تازين خبرن دوران اهي تجزيا به سامهون اچي رهيا آهن، جن تبصرن ۾ افلاطون قسم جا ”اينڪر“ چون پيا ته هاڻ ”سوموٽو ايڪشن“ ۽ تيز رفتار عدالتي سفر احتياط جي بلدين کي ڇهندو.

پ پ سلمان تاثير، فاروق نائيڪ ۽ رحمان ملڪ جهڙن ”همدردن“ هٿان ججز اشوءَ کان ويندي اپوزيشن تي هٿ ڀاري رکڻ لاءِ جيڪي طريقا اپنايا هئا، اهڙن اٻهرن قدمن ئي رضا رباني ۽ شيري رحمان پارن کي پريشان ڪيو هو ۽ هر سنجيده سياستدان ”طريقهءِ واردات“ بابت تحفظات جو شڪار رهيو...اها ڳالهه حڪومت جي نيڪ ناميءَ لاءِ سواليه نشان ڇڏي ويئي آهي. ايوانِ صدر ۽ پرائم منسٽر هائوس جا ڌار ڌار ”اندازِ بيان“ به هن مارچ دوران موضوع ِ بحث رهيا آهن. ميڊيا سان ٻکو ٻک ٿيڻ جو ”ٻلهار“ ٿيڻ جهڙو فيصلو به ڪافي حد تائين رياست جي چوٿين پيل پائي کي مجبور ڪيو ته اهو سرڪار کي ناپسنديدگيءَ جي نظر سان ڏسڻ شروع ڪري. هن ڊائريڪٽ ايڪشن جي ڊراپ سين تي ڪن عالمي اخبارن ۽ اليڪٽرانڪ ادارن ۾ چيو پيو وڃي ته اها سرگرمي ”ڳجهن ادارن“ تي ٿيندڙ تنقيد کي تينوال ڪري وڃڻ ۾ ڪامياب ويئي آهي. ائين به لکيو ۽ پڙهيو (ڏٺو) پيو وڃي ته ججز اشو ۽ گورنر راڄ ”ٽوپي ڊرامو“ هو...ڪير چوي اهڙن عالمي ميڊيا جي مبصرن کي ته جنهن لانگ مارچ پ پ جو ”ميرا لونگ گواچا“ جهڙو حشر پئي ڪيو، اهو ڪوئيڪ مارچ ”هٿرادو“ ڪيئن ٿو ٿي سگهي؟ ائين ڇو نٿا لکو، پڙهو، ڏسو اي عالمي ميڊيا جا اينڪرو ته هنن سرگرمين واشنگٽن ۽ هتان جي اصل قوتن کي حيراني ۽ پريشانيءَ ۾ وجهي ڇڏيو هو ۽ ججز اشوءَ تي آمريڪا ۽ ”آرميڪا“ کي پنهنجو موقف ”پاروٿو“ بڻائڻو پيو ۽ طاقت جي اصلي سرچشمن اجازت ڏني ”سرڪار ابد ناپائيدار“ کي ته جيئن ته وڪيلن ۽ سياسي جماعتن وارو لانگ مارچ اسان جي عالمي پاليسيءَ لاءِ ڪي اڻ ڏٺا اسپيڊ بريڪر آڻي رهيو آهي، تنهن ڪري ”ججز“ واري جهان کي آباد ٿيڻ ڏيو.

هن وقت تائين فاروق نائيڪ، لطيف کوسو ۽ يوسف لغاريءَ کان ويندي سرڪاري ڌر جي وڪيلن ۽ ترجمانن جيڪي وضاحتون ۽ آئيني موشگافيون بيان ڪيون پئي، يوسف رضا گيلانيءَ جي هڪڙي ئي ڌڪ سان قانوني دليلن جا سرڪاري شيشا چڪنا چور ٿي ويا ۽ ماڻهن محسوس ڪيو ته آئيني اصطلاحون نائيلون جي جواربن جيان آهن، انهن کي موقعي مهل سان ڪٿي به فٽ ڪري سگهجي ٿو. بدقسمتيءَ سان پ پ حامي حلقن جي ٻوليءَ ۾ لطافت ۽ شيريني گهٽ ۽ طنطنو ۽ رعب دٻدٻو وڌيڪ پئي نظر آيو. عام طرح سان حڪومت کي نرم رويءَ جو مظاهرو جڳائيندو آهي ۽ ”لتاڙ دين گي...بڇاڙ دين گي“ وارا ڪوڪرا ۽ هوڪرا پاڻ جهڙن ملڪن ۾ ”اپوزيشن“ لاءِ الاٽ ٿيل هوندا آهن. سرڪاري ترجمانن جون به بولتيون بند نه ٿيڻ گهرجن، پر گفتگوءَ جي اپوزيشني آرٽ کان اوهان جو پالهو رهڻ اوس ضروري هوندو آهي. اي جانِ من! خير جيڪو ٿيو آهي، اهو اپوزيشن ۽ واليانِ رياست جو ڪو وڏو نقصان ڪري ناهي سگهيو...ججز اشوز جي خاتمي سان سرڪار سک جو ساهه کنيو هوندو ۽ جڏهن شريف برادران به صدرِ مملڪت آصف علي زرداري صاحب کي سرِ عام مبارڪون ڏيڻ ۾ مصروف آهن ته پوءِ چئي پيو سگهجي ته اها ڳالهه هڪ سئو ويهه سيڪڙو سچي آهي ته سياست ۾ دوستي ۽ دشمني دائمي ناهي هوندي. ائين سو ضرور آهي ته انهيءَ دوستيءَ جا ليڊي پيٽرسن ۽ سپاهه سالار ”ضامن“ بڻيا آهن.

دهشتگرديءَ واري ”نام نهاد“ جنگ هجي يا ملڪي اقتصاديات جو الهه تلهو زير زبر ٿيڻ واروبحران، هاڻ ڪنهن حد تائين ٻنهي فوجن جي درميان جيڪا ”سيز فائر“ ڪرائي وئي آهي، انهيءَ سست رويءَ جو عرصو دراز به ٿي سگهي ٿو...ائين پيو ٻڌجي ته اعتزاز احسن کي پنجاب جو گورنر يا مرڪزي وزيرِ قانون (تيستائين مشير رهندو، جيستائين ڪنهن سيٽ تان کٽي نٿو اچي) بڻايو پيو وڃي. پ پ ليڊيز ونگ جي اڳواڻي محترمه ناهيد خان جي حوالي ڪئي پئي وڃي ۽ صفدر عباسيءَ کي لاڙڪاڻي سنڀالڻ لاءِ آماده ڪيو پيو وڃي...شيري رحمان کي حسين هارون جي جاءِ تي يا ڪنهن ٻئي ”اهم“ ملڪ ۾ سفيره ڪري موڪلڻ جا چانس آهن. رضا رباني لاءِ مرڪز ۾ ڪا اهم وزارت سپرد ٿيڻ واري آهي...سلمان تاثير ۽ رحمان ملڪ جون تقديرون تبديليءَ جي گهيري ۾ اچي سگهن ٿيون...شهباز شريف ٻيهر ”تخت لهور“ جو تيسمار خان ٿيندو ۽ ميان نواز شريف نون ليگ کي متحرڪ ڪرڻ لاءِ مخصوص ٿي ويندو. هنن پندرنهن ڏينهن دوران پارليامينٽ ڏانهن پنڌ پوندڙ پرين جي جيڪا پت وائکي ٿي آهي، ۽ جيڪا ڌينگا مشتي انهن دودن درميان جاري آهي، اهڙي ڪريت کي پريت ۾ تبديل ڪرڻ لاءِ ٻنهي ڌرين کي ”ميثاقِ جمهوريت“ واري ميمورينڊم ڏانهن موٽڻو پوندو. هڪ لحاظ کان موجوده مرحلو پرويز مشرف ۽ سندس باقيات لاءِ پريشان ڪن امر طور ظاهر ٿيو آهي. مشرفي منهن مهانڊن تي مايوسي آهي. آمريت جي عشرت ڪدي ۾ ڪنهن حد تائين ”ماتمي“ آثار پيدا ٿي ويا آهن...ق ليگ جو قصو ”ڪاڪا دورا، ليکا پورا“ ڏانهن گامزن ٿيندي ڏسجي ٿو. رهيو سوال اهو ته ڇا چيف جسٽس ”سوموٽو“ ايڪشن ذريعي اين آر او کي ڪنهن ”جهاٽڪي“ جو شڪار ڪندو، يا موصوف حسبِ سابق سوموٽو ذريعي سرڪار لاءِ ”سر درديءَ“ ۾ اضافو ڪندو؟ لڳي ائين ٿو ته ”دور تها اور گذر چڪا“ تي عمل ٿيندو. نه ته ٻارهين مئيءَ کي ٻيهر دستوري سيکت جي دائري ۾ آڻبو ۽ نڪو وري ستين اپريل تي ڪوئلو بڻجندڙ ڪراچيءَ جي وڪيلن ۽ اصيلن سان ڪو انصاف ٿيندو. ”رات گئي بات گئي“ لاءِ اعتزاز احسن پاڻ ڏهاڪو مهينا اڳ ڪراچي ۾ چئي چڪو هو ته: ٻارهين مئيءَ تي ”مٽي پائو.“

پ پ پنهنجي ”پنجاب“ ۾ وڃايل وقار جي بحاليءَ لاءِ ڪهڙا ٿي تڪڙا قدم کڻي؟ پ پ کي مذهبي فيڪٽر کان ويندي صنعتي دنيا ۾ پنهنجا دوست وڌائڻا پوندا. ساڄي کاٻي تقسيم ته هن ڪشور حسين جي در و ديوار کي الوداع چيو آهي، البته رٺل راڻن کي پرچائڻ لاءِ پ پ کي نئون ڪيڊر متعارف ڪرائڻو پوندو. گادي نشين حضرات هجن يا صوفياءِ ڪرام جا سربراهه، دانش گاهن ۾ درس ڏيندڙ هجن يا ميڊيا جي محاذ جا سپاهه سالار طعنن، مهڻن جا داغ ڌٻا ڌوئڻ لاءِ ۽ پڻ پنهنجي ”سرڪاري“ ڪارڪردگي وڌيڪ بهتر بڻائڻ لاءِ پ پ پ کي ”گراس روٽس“ تائين پهچڻو پوندو. تکيون مٺيون ٻڌڻ ۽ پنهنجين غلطين کي تسليم ڪرڻ واري درياهه دليءَ جو مظاهرو ڪرڻو پوندو. هي ننڍڙو ”لوڏو“ هو، جنهن مان ”خير خوبيءَ“ سان پار پئجي ويا آهيو، جيڪڏهن ”پريت“ کي پختو نه ڪيو ويو ته ٻي ڪا لهر توهان کي لوڙهي سگهي ٿي

arbabnek@yahoo.com.

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

بلوچستان مسئلي لاءِ پيش ڪيل تجويزن تي عمل ٿي سگهندو؟




خميس 23 اپريل 2009ع



بلوچستان جي موجوده سنگين صورتحال جو آغاز اقوام متحده جي شرنارٿين ۽ پناهگيرن بابت اداري جي پرڳڻائي سربراهه جان سوليڪيءَ جي اغوا ۽ برآمدگيءَ سان ٿيو. اغوا ۾ سندس ڊرائيور مارجي ويو هو. سوليڪيءَ جي ڄمار پنجاهه سال کن ٿيندي. اسڪول آف انٽرنيشنل پبلڪ افيئر جو فارغ التحصيل هي همراهه 1991ع ڌاري گڏيل قومن سان وابسته ٿيو. هن کي غزه جي پٽي، سعودي عراقي بارڊر، ڪردستان ۽ مصر ۾ به متعين ڪيو ويو هو. بلوچستان ۾ يو اين ايڇ سي آر ۾ موصوف 2007ع کان خدمتون سرانجام ڏيڻ شروع ڪيو هيون. موصوف اڌ لک کن افغاني پٺاڻن کي بلوچستان مان قنڌار ۽ ڪابل ڏانهن مراجعت ڪرائڻ جو ڪريڊٽ به رکي ٿو. هن بلوچستان جي زلزلي کان متاثر هزارين ماڻهن کي به ورسايو هو. بي ايل ايف کيس اغوا ڪيو هو. تنظيم جو ترجمان شهڪ ٻروچ چوي ٿو ته: اسان کي ڏيهي ادارن تي ويساهه ناهي رهيو، اسان گڏيل قومن کان پنهنجا ڏک دور ڪرائڻ گهرون ٿا. جنيوا ڪنونشن ايگريمينٽ مطابق ڏيڍ سئو نياڻيون ۽ ڇهه هزار گم ڪيل مرد اسان کي موٽائي ڏنا وڃن. جان سوليڪي ٻن مهينن جي گمناميءَ کانپوءِ ڪوئيٽا، ڪراچي هاءِ وي تان مستونگ لڳ ”کڏ ڪوچي“ مان برآمد ٿيو هو. يو اين ايڇ سي آر جي ترجمان اسلم خان جان سوليڪيءَ جي برآمدگيءَ ۾ نواب خير بخش مري ۽ سندس لختِ جگر نواب حربيار مريءءَ جا ٿورا به مڃيا هئا.

يونائيٽيڊ نيشن جي اداري ڏانهن جيڪو ”ميمورنڊم“ شهڪ ٻروچ وارن جان سوليڪيءَ جي توسط سان اماڻيو آهي، ان ۾ اظهار يو اٿن ته: ”هندستان جو اوڻيهه سئو ستيتاليهه ۾ ورهاڱو ٿيو هو، پر افغانستان ۽ بلوچستان ڪڏهن به هندستان جو حصو ناهن رهيا. بلوچستان کي آزاد مملڪت طور افغانستان، ايران، عمان ۽ ترڪي به تسليم ڪندا هئا. 1854ع ۽ 1876ع ۾ بلوچستان جي لکپڙهه وائسراءِ هند جي توسط سان برطانيا لاءِ عمل ۾ ڪا نه ايندي هئي، بلڪه ان وقت بلوچستان براههِ راست وائيٽ هال لنڊن سان مخاطب ٿيندو رهيو آهي. برٽش سرڪار سان سنوان سڌا بلوچستان جا ڪيل معاهدا به رڪارڊ تي موجود آهن. اسان جي ان وقت حيثيت ”نيپال“ جيان هئي ۽ ”قلات“ کي دهليءَ جي دائره اختيار ۾ رهڻ جو شرف ناهي مليو. برٽش سرڪار نيپال ۽ قلات کي آزاد ۽ خودمختيار اقليم طور تسليم پئي ڪيو. ان حوالي سان جڏهن ننڍو کنڊ ورهاڱي جي دائري ۾ آيو ته قلات نيپال جيان پنهنجي خودمختياريءَ جو سوال اٿاريو هو. 1940ع جي لاهور معاهدي ۾ به قلاتي بلوچستان جي ڪا به نمائندگي ڪا نه هئي. ان حوالي سان بلوچستان ساٺيڪي سالن کان ”سوگهو“ آهي ۽ اسان ان لاءِ وڙهي رهيا آهيون.“

شهباز شريف ”آرائين“ آهي، پر هن به چئي ڏنو ته جيڪڏهن ترت بلوچستان جي زخمن تي پهي رکڻ جي نه ڪئي سين ته پاڻ کي ”ويزا“ وٺي ڪوئيٽا وڃڻو پوندو. رضا رباني به ”آرائين“ آهي، موصوف ”پندرنهن نڪتن“ تي مشتمل امڪاني حل سينيٽ ۾ پيش ڪندي چيو آهي ته گم ٿيل ماڻهو بازياب ڪيا وڃن. فوج بلوچستان مان واپس گهرائي وڃي. ڇانوڻين جي تعمير روڪي وڃي، مرڪزي گهرو وزارت واري نان بلوچ ڪامورن تي مشتمل انڪوائري ڪميشن ختم ڪري ٻروچ ارڪان پارليامينٽ تي مشتمل نئين ڪاميٽي قائم ڪئي وڃي. نواب بگٽي ۽ تازو قتل ڪيل ٽن ٻروچ اڳواڻن سميت مقتولين جي وارثن هٿان قاتلن تي مقدمه درج ڪيا وڃن. رضا ربانيءَ جي زخمن تي مرهم رکڻ واري ڪوشش کي وقت جي ”ٽڪا خان“ تينوال ڪري ڇڏيو، ائين جيئن رائو فرمان علي چوندو هو ته اوڀر پاڪستان کي ڪي به شڪايتون ناهن، انهيءَ هلچل ۾ پرڏيهي هٿ ملوث آهي! ڇا نئون رائو فرمان علي روس، دهلي ۽ ڪابل کي ملوث ڪري اصل مسئلي تان ڪن لاٽاري ته نه پيو ڪري؟ ٺيڪ آهي ماسڪو، ڪابل ۽ دهلي ملوث کڻي هجن به سهي ۽ توهان ”ان ڪيمرا“ بريفنگ ۾ واشنگٽن ۽ تهران کي به ملوث قرار ڏيئي سگهو ٿا. توهان جون اهڙيون دعوائون ڍاڪا کي ٻڏڻ کان بچائي سگهيون؟ واشنگٽن جو تڏهوڪو پرڏيهي وزير هينري ڪيسنجر جيئرو ويٺو آهي. ڇا هن ائين ناهي لکيو ته اوڀر پاڪستان کي ڌار ڪرائڻ ۾ آمريڪا، روس ۽ هندستان هم صلاح هئا. اسان پاڪستان کي ڪوڙن آسرن ۽ ٻئي درجي وارين پٻين وسيلي شهه ڏيندا رهياسين ته وارو ڪريو، آرمي ائڪشن جاري رکو، اسان جو ستون بحري ٻيڙو چٽا گانگ جي ساحل تي جديد اسلحي ۽ ساز و سامان سان ليس لنگر انداز ٿيڻ وارو آهي.

ڏينهن ٻه اڳ ايراني صدر نسل پرستيءَ خلاف ٿيندڙ انٽرنيشنل ڪانفرنس ۾ اسرائيل کي به بدترين نسل پرست رياست چئي مغربي دنيا ۽ اوبامي واري اقليم کي چيڙائي چڪو آهي. ايراني بلوچستان ۾ ”جندالله“ نالي گروپ جي سرپرستيءَ لابه ست سمنڊ پار واري سياهه فام صدر جي رياست ڏانهن پيرا وڃن ٿا. بلوچستان مان هزارين سرڪاري ملازم ڊيپوٽيشن تي بدليون ڪرائي ويا آهن، پر گيلاني صاحب ”روجهاڻ جماليءَ“ ۾ جن ٽن ضلعن کي آفت زده قرار ڏنو آهي ۽ بلوچستان ۾ هوندي به بلوچستان جي باهه بابت چپ رهيو آهي. ائين پيو لڳي ته اوڀر پاڪستان جي تڏهوڪي گورنر ايڊمرل احسن جيان هاڻوڪا گورنر، وڏا وزير ۽ ٻيا مٿين پوسٽ تي متمڪن محترم ڪنهن معاهدي تحت ماٺ آهن. ٽڪا خان ڪڏهن رٽائر ناهن ٿيا، ان ڪئمره بريفنگ ڪهڙا ڦاڙها ماريندي؟ جيڪي ماڻهو شهباز شريف ۽ رضا ربانيءَ جي ٻولي نٿا سمجهن، اهي ماڻهو مري ۽ مينگل، بگٽي ۽ بزنجو جي گوليءَ جهڙي ٻوليءَ کي ڪيئن برداشت ڪندا؟ اوڻيهه سئو ايڪهتر جي مقابلي ۾ هن وقت ”حسنِ اتفاق“ سان ميڊيا، سياستدان ۽ مذهبي جماعتون ٽڪاخاني ٽولي سان گڏ ناهن. جماعتِ اسلامي جو سينيئر پروفيسر خورشيد احمد ۽ مرڪزي نائب امير مولانا عبدالحق بلوچ شهباز شريف ۽ رضا ربانيءَ کان به اڳتي جون خبرون پيا ڪن. پر غير مسلح سياستدانن ۽ قلم سان ڪمان جو ڪم وٺندڙ قلم ڪارن جون رڙيون ٻڌڻ لاءِ ڪير تيار ئي ناهي.

سنڌي وري به ٻروچن جا ”مياري“ ٿي رهيا آهن. ڀنڀور وري به ڪيچ مڪران کان ڪوهين ڏور نظر پيو اچي. پ پ سرڪار پنهنجي ڪمزور ڪارڪردگيءَ جي راهه جا اصل ”روڙا“ ئي کڻي ظاهر ڪري، نه ته وقت جا ”اروڙا“ نيازين کي نيئي ويندا.

شهباز شريف جو اخبارن ۾ سينئر ڪالم نگارن سان گفتگوءَ جو احاطو ڪندڙ جيڪو بيان ڇپيو آهي، موصوف ڳالهه ٻولهه دوران اها حقيقت پنهنجي بيان ۾اوپن ڪئي آهي ته بلوچستان پاڪستان بابت عام طرح سان ۽ پنجاب بابت خاص طرح سان لاتعلقيءَ جو اظهار ڪري ڇڏيو آهي. شهباز شريف پرويز مشرف کان وٺي ايوب خان تائين آمرن جي طرفان بيان ٿيندڙ اهڙي انداز بيان کي به مڪُمل طور رد ڪيو آهي، جنهن تحت زخمن تي لوڻ ٻرڪيندي چيو ويندو هو ته ٻروچن کي ڪي به شڪايتون ناهن، چند مٺ جيترن سردارن جو دماغ خراب آهي. اسان اهڙن مٿي ڦريل بلوچ اڳواڻن کي ڏينهن جا تارا ڏيکاري سندن اُلو سڌو ڪرڻ جي سگهه رکون ٿا....پنجاب جي وڏي وزير وڏي واڪ چيو آهي ته بلوچستان ائين هٿن مان پيو وڃي، جيئن اوڀر پاڪستان الهه تو آهر ڪئي هئي...مسلم ليگ جو مرڪزي صدر ۽ تخت لاهور جو راڻو جڏهن صورتحال جي سنگينيءَ کي هن ريت محسوس ڪري ٿو ته ڇا پ پ جا سگهارا ليڊر به اهڙي ڪنهن اڻ تڻ ۾ توهان کي نظر اچن ٿا؟ اسلام آباد ۾ چند پروفيسرن ۽ اڌي گابري سول سوسائٽي کي ايوان صدر ۾ گهرائڻ کان وٺي بلوچستان جي گاديءَ واري هنڌ ۾ بلوچستان بابت اظهار خيال لاءِ ڪابينا کي ڪوٺ ڏيڻ تائين جا ڪي موچارا قدم تحسين لائق قرار ڏيئي سگهجن ٿا. پختونخواهه جي مسئلي ۾ بين الاقوامي مجبوريون ننهن چوٽيءَ تائين ڳڻائي سگهجن ٿيون، پر بلوچستان بابت انٽرنيشنل پريشر ان پئماني جو ناهي، جنهن کي بهانو بنائي پ پ پورو هڪ سال گوٿ ناٿيءَ وارو ”الزام“ لڪائڻ جون تاويلون پيش ڪري سگهڻ ۾ ڪاميابي ماڻي...سچ ته پ پ بلوچستان بابت سرد مهريءَ جو شڪار رهي آهي، ۽ هن کي ٽيهتر واري ٽڪا خاني آپريشن جي تسلسل وارو الزام کڻڻ جي سعادت ملي چڪي آهي. مڃبو ته پ پ پاڻ ڪيتري قدر ”پاور فل“ سرڪار هلائي رهي آهي، پر پراوا ڏوهه پنهنجي ڪلهن تي کڻڻ جي کيس ڪنهن صلاح ڏني آهي؟ اندروني حالتن ۽ سطحي اختيارن جون تفصيلي خبرون چارون خلق خدا کي ناهن هونديون. ٻروچن ڏٺو ته پرويز مشرف اڄ به زخمن تي لوڻ ٻرڪي رهيو آهي. ڪير سمجهائي نواب اڪبر بگٽيءَ جي سوگوارن کي ته اين آر او تحت عالمي طاقتن پ پ کي ”نان سويلين“بابت لبڪشائيءَ کان جهلي ڇڏيو آهي، ائين اوڻيهه سئو ڇهاسيءَ ۾ جنرل ضياءُ الحق ۽ جنرل اختر عبدالرحمان واري جماعت کي به هٿ چراند کان آجو قرار ڏياريو ويو هو. اها ڳالهه ايتري به پراڻي ناهي ته جرنيلي سڙڪ تان جمهوريت کي جهاٽڪي جو جنهن ڪونڌر طرفان شرف بخشيو ويو هو، گوهر ايوب ۽ عمر ايوب اڄ به احتساب کان آجا آهن.

بلوچستان ۾ اڄ به ٽڪا خاني باقيات کي سياهه ۽ سفيد جي مالڪي مليل آهي. نواب نوروز خان کان وٺي غلام محمد بلوچ، شير محمد بلوچ ۽ لالا منير بلوچ تائين ٻروچ جنهن هلاڪت خيزيءَ جو شڪار رهيا آهن، اهڙي مقتولين جي فهرست هزارن کان مٿي چڙهي چڪي آهي. اهو لامتناهي سلسلو جيئن ٿڌ تيئن وڌ جيان لڳاتار جاري آهي. ڪير ڪيئن اعتبار ڪري ته سلطنت جون مرڪز ۾ واڳون ”ڪيچين“ وٽ آهن؟ اهڙي شاهدي به ڪير ڏي ته مگسي ۽ رئيساڻي پاور فل گورنر ۽ وڏا وزير آهن؟ رئيساڻيءَ کان ته رڙ نڪري ويئي ته گونگا ۽ ٻوڙا ڊپارٽمينٽ اسان جي هڪ به نٿا ٻڌن...اسلام آبادي ”ڪيچيءَ“ کي ڪنهن مجبور ڪيو ته توهان ڪچڪول علي ايڊووڪيٽ جي موقف جي ترديد ڪريو؟ اقوام متحده ۽ آمريڪا به ٽن ٻروچن تي ٿيل وحشياڻي تشدد ۽ گولين سان پروڻ ٿيل لاشن تي ڏک ظاهر ڪيو آهي. ان ۾ لڳي ٿو ته اها ڪا پراسرار ڪهاڻي آهي. جان سوليڪي جا ماءُ پيءُ به پاڪستان ۾ آثار قديمه جي ماهرن جي حيثيت ۾ ڊاڪٽر احمد حسن داني مرحوم پارن اسڪالرن سان هم رڪاب رهيا آهن...سوليڪي نواب خير بخش مريءَ جي ٽياڪڙيءَ ۾ بازياب ٿي وطن ڏانهن محو پرواز هو ته ٽن بلوچن جو موت واقع ٿيو...ايران سان پاڪستان پاران گئس پائيپ لائين واري معاهدي کي هڪ ڏينهن اڳ ڪابينا ۾ منظوريءَ جو مرحلو پار ڪرڻو هو ته ٻئي ڏينهن تربت جي بياباني علائقي ”پيدارڪ“ مان پنهونءَ جا هم لسان لهو لهان ٿيل نظر اچن ٿا. بلوچن سان رت جي راند روزِ ازل کان نه سهي البت سا ٺيڪي سالن کان مخصوص مفادن وارن طرفان جاري آهي ۽ چئي نٿو سگهجي ته نار جي علائقائي ٽريڊ وار ۾ تربت ۽ گوادر کي وڌيڪ ڪيترو ڀوڳڻو آهي؟ معدني دولت جي فراوانيءَ سان سرفراز هوت بلوچن جا ڏونگر عالمي گريٽ گيم ۾ ايندڙ سالن دوران ڪهڙو ۽ ڪيترو ”ڏن“ ادا ڪندا؟ سينٽرل ايشيا کي سنڌي وڏي سمنڊ سان سلهاڙڻ واري انهيءَ ”سي بيلٽ“ ۾ ايران کي ڪهڙا چيلينج درپيش آهن؟ ڪابل ۽ گوادر جي حوالي سان تهران واشنگٽن لاءِ وڌيڪ سودمند به ثابت ٿي سگهي ٿو ڇا؟ اهي ۽ اهڙا بلوچستان جي ايراني پاڪستاني علائقن بابت سوال هن وقت عالمي سطح تي زيرِ بحث آهن. ٻروچن کي ”ماچُڪِ بلوچاني، ماگلڙ شيراني“ جهڙن بزميه نه پر رزميه ترانن سان دلچسپي پيدا ٿي نه رهي آهي، پر هو جهڙوڪر حالتِ جنگ ۾ عملي طور شريڪ آهن. ٽن ٻروچن جي شهادت کانپوءِ کڻي احتجاج جهڪو ٿي چڪو آهي، پر اهو ڪوههِ آتش فشان آڳ اوڳاڇڻ کان هاڻ ڪڏهن به محروم رهي ڪو نه سگهندو. شهباز شريف کي به گهرجي ته بلوچستان جي زخمن تي پها رکڻ لاءِ ٺلهن بيانن تي گذارو نه ڪري. هن جنهن نئين سماجي معاهدي ۽ عمراني عهدنامي جي ڳالهه ڪئي آهي، ڇا سينيٽ ۽ قومي اسيمبليءَ ۾ ميثاقِ جمهوريت سان گڏوگڏ صوبن کي ڪنهن نئين معاهدي تحت ڍيلي ڍالي وفاق ۾ شامل رکڻ لاءِ قانون سازيءَ جي ڪا تياري نون ليگ ڪئي آهي؟ ائين نه ٿئي جو وقت هٿن مان نڪري وڃي ۽ ڪو مري-بگٽي قنڌار ۾ ڪنهن ”جلاوطن سرڪار“ جو اعلان ڪري ڇڏي ۽ اقوام متحده ۾ ڪي عالمي طاقتون سندن سرڪار کي قبوليت جو شرف بخشي ڇڏين ۽ اسان ڪجهه ڪري به نه سگهون!!

پ پ کي عارضي اقتدار خاطر ٽڪا خاني ٽولي جي ”ترجمانيءَ“ کان پري رهڻ جي پارت ڪير ڪندو؟ تازو ٽن ٻروچ اڳواڻن جي شهادت کانپوءِ بلوچستان ۾ ڪافي غير ٻروچ به لقمهءِ اجل بڻيا آهن. اچو ته ٽن شهيد ٻروچن جوسنڌ سان تعلق نروار ڪريون. غلام محمد بلوچ ٻاروچي ٻوليءَ جو سٺو شاعر هو. بلوچستان يونيورسٽي ڪوئيٽا جو گريجوئيٽ هي آجپي جو متلاشي ”مند سورو“ ۾ 1956ع ڌاري پيدا ٿيو. تربت جو مند وارو علائقو ايراني بلوچستان سان ملحق آهي. انٽر هن ڪراچيءَ مان ڪئي هئي. جناح ڪاليج ۾ کيس اسان جي دوست گهرام بلوچ بي ايس او جو صدر مقرر ڪيو. 1986ع تائين غلام محمد بلوچ بي ايس او جو مرڪزي چيئرمين طور متحرڪ رهيو. اڳتي هلي غلام محمد ڊاڪٽر عبدالحئي بلوچ جي اڳواڻي هيٺ ڪم ڪرڻ لڳو. بلوچستان نيشنل موومينٽ کي هن 2004ع ۾ خير باد چيو، ڇاڪاڻ ته هن کي پارليامينٽ واري سياست تي تحفظات هئا. اڳتي هلي هن بي اين ايم جو جدا ڌڙو قائم ڪيو ۽ 2005ع کان شهادت تائين هو پنهنجي گروپ جو مرڪزي صدر هو. هن جون ٻه شاديون هيون. شهيد ڇهن ٻارن جو والد محترم هو. تربت کان 35 ڪلوميٽرن جي مسافت تي موصوف جي اباڻي ڳوٺ ”مند سورو“ ۾ مختصر زمين سندس ذريعهءِ معاش هو. تازو بلوچ قومپرست تنظيمن جو گڏيل پليٽ فارم ”بلوچ نيشنل فرنٽ“ به سندس ئي ڪوششن سان قائم ٿيو هو. اڪبر بگٽيءَ جو پوٽو برهمداغ بگٽي قنڌار مان هن فرنٽ جي ڪمان سنڀالي رهيو هو. غلام محمد فرنٽ جو مرڪزي سيڪريٽري جنرل هو. کيس پرويز مشرف جي دور ۾ شير محمد بلوچ سان گڏ 2006ع ۾ ڪي اڻ ڏٺا ادارا کنڀي کڻي ويا هئا. 2007ع ۾ کين سبيءَ ۾ ظاهر ڪيائون ۽ سول پوليس هٿان مٿن چار مقدمه درج ڪرايا ويا هئا. خضدار، مند ۽ تربت جي ٿاڻن تي درج ڪيسن مان ٻن ڪيسن بابت موصوف ضمانت تي هو، ٻه ڪيس ڪوڙا ثابت ٿيا هئا. ڪيسن جي پيرويءَ لاءِ هو ڪشڪول علي ايڊووڪيٽ جي دفتر آيل هو، جيڪو پڻ نيشنل پارٽيءَ جو مرڪزي اڳواڻ آهي. غلام محمد بلوچ گهڻي ڀاڱي ڪراچيءَ ۾ روپوشيءَ جي زندگي گذاريندو هو. سندس گهر تي گهڻا تڻا ڇاپا ناڪام ويا، پر عيوضي ۾ سندس ڀاءُ يوسف بلوچ کي ڪافي ڀيرا تشدد جو منهن ڏسڻو پيو.

منير بلوچ جو تعلق ”پنجگور“ سان هو. ڪراچي يونيورسٽيءَ جو گريجوئيٽ هو، بي اين ايم جو مرڪزي نائب صدر هو. پنجگور ۾ سيڌي سامان جي ننڍڙي هٽڙي ذريعي هو پيٽ گذران ڪندو هو. هو ايم اي سوشيالاجي هو. ڪچڪول علي وڪيل جي مقابلي ۾ 1988ع ڌاري اليڪشن به وڙهيو هو. آخر تائين ڏهاڪو ڀيرا گرفتار به ٿيو هو. شير محمد بلوچ 1971ع ۾ مند ۾ پيدا ٿيو. نيشنل ڪاليج ڪراچيءَ جو گريجوئيٽ هو، هو جمهوري وطن پارٽيءَ جو سنڌ لاءِ صدر به رهيو آهي. جيڪا جماعت نواب اڪبر بگٽيءَ قائم ڪئي هئي. ڪراچيءَ ۾ ٽرڪون ۽ بسون هلائڻ سندس روزگار جو ذريعو هو. ٻن ڌيئرن ۽ چئن پٽن کي هن جوان ”پيءُ“ جي رشتي جو اعزاز بخشيو هو. ڪچڪول علي وڪيل به ساڻن گڏ کنڀاڻو هو، پر وڪيل تحريڪ تن ڏينهن ۾ زور شور سان جاري هئي، کيس چند ڪلاڪن کانپوءِ ڇڏي ڏنائون.

بلوچستان هاڻ شايد ڪاميٽين، سب ڪاميٽين، صوبائي خودمختياري ۽ نئين سماجي معاهدي کي به شايد قبول نه ڪري. شهباز شريف جنرل (ر) عبدالقادر بلوچ جهڙن تجربيڪار ۽ اصل ڌر ڌڻين سان ”پٽي ڀائي“ واري سڳي ۾ سلهاڙيل ليڊرن کي ميدان ۾ ته لاٿو آهي، پر نواب خير بخش مري ۽ عطاءُ الله مينگل جي هوندي بلوچستان جو مسئلو حل ڪرڻ ٻٻرن مان ٻير گهرڻ برابر آهي. بلوچستان آجپي جي واٽ ته ورتي آهي، پر ان ۾ عالمي طاقتن جو آشيرواد ڪڏهن ڪڏهن نوان ڏچا به سامهون آڻيندو آهي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ايراني صدر جي ”حق گو ئي“ ۽ پاڪ-هند محاذ تي پوندڙ اثر!




سومر 27 اپريل 2009ع



جڏهن ايراني صدر محترم احمدي نجاد جي ”بيباڪي“ نام نهاد سڌريل دنيا جي جوڙيل ”آدابِ مجلس“ واري اڻت کي اوڀارين لهوارين جي ور چاڙهي رهي هئي، تڏهن ڪنهن مون کان پڇيو ته پاڻ ڪڏهن استحصال جا سڳا ڌاڳا ٽوڙي سگهنداسين؟ ايران هڪ ته تيل جي دولت سان مالا مال آهي، ٻيو سبب اهو آهي ته ايراني ماڻهو وطن جا ويري ناهن. هنن خميني انقلاب کانپوءِ عالمي بئنڪن ۾ موجود اربين ڊالرن جي اثاثن کي ”منجمد“ ٿيندي به ڏٺو ته عراق-ايران جنگ ۾ اولهه جي ملڪن جي منصوبه بنديءَ کي به ملاحظه ڪري چڪا آهن. عراق مغربي دنيا طرفان پٺي ٺپڻ تي ميدان لٿو هو ۽ هن تهران کي تهه و بالا ڪرڻ ۾ وسئون ڪونه گهٽايو...پر ”اصفهان نصف جهان“ جو حسين چنڊ گرهڻ جي دائرن ۽ داٻا ڪلچر کي دانائيءَ سان منهن ڏيڻ ۾ ڪامياب ويو...”مرگ بر آمريڪا“ جو نعرو ۽ القدس جي آزاديءَ وارو موقف ٽيهارو سالن کان مغربي دنيا لاءِ سوهانِ روح بڻيل آهي. تازو هفتو کن ٿيندو ته اولهه جي لاڏلي تنظيم ”اقوامِ متحده“ جنيوا ۾ نسل پرستيءَ خلاف بين الاقوامي ڪانفرنس جو سڏ ڏنو ته ڳوهه کي کٽي کنيو ۽ هن وڃي جوڳين جا گهر تاڙيا. جنيوا ۾ سنڌ ۽ هند تنازعي وارو ”رڻ ڪڇ مقدمو“ پنڊيءَ وارن جي ناقص پوئيواري جي ڪري هاريو ويو هو، پر احمدي نجاد مغربي ملڪن جي مقدس مهانڊن تي سليپرن جي نئين ايڊيشن وارو موڙ ٻڌي رڻ ڪڇ ڪيس به فراموش ڪرائي ڇڏيو.

گڏيل قومن ايراني صدر کي دعوت ارسال ڪئي ته واشنگٽن ۽ تل ابيب جي شهرن ۾ ٻڙڌڪ متو ۽ آمريڪا ۽ اسرائيل سان گڏ ٻين ڪافي سارن ملڪن ”چنڊ موريو“ جي چاڪين جيان چئي ڏنو ته ابا! جي احمدي نجاد کي نيات ۾ ٿا گهرايو ته پوءِ اهڙي ڀت ۾ اسان ڪين اينداسين. دنيا کي تحمل ۽ برداشت کان ويندي ڊيموڪريسي جا دلاسا ڏيندڙ ملڪ ڪانفرنس جي آغاز کان ئي اڳ عدم شرڪت جو اعلان ڪري چڪا. اولهه جو دادلو ٻار ”اسرائيل“ به لک لهي ٿو، سوئيٽزرلينڊ جي صدر ميزبان طور ايراني صدر سان هٿ ملايو ته خبر اٿوَ اسرائيل ڪهڙو رد عمل ظاهر ڪيو؟ ترت پنهنجو هاءِ ڪمشنر احتجاجن واپس گهرائڻ جو اعلان ڪيائين. سنڌ ۾ ”هٿ بند“ واري ديسي سيکت تي ارهي سول سوسائٽي کان به اسرئيل جي اهڙيءَ ٻاراڻي هلت تي ”ٻه حرف“ مرڪڻ جي توفيق نصيب ڪانه ٿي. ڪانفرنس جي بائيڪاٽ ۾ جيڪي ملڪ ملوث هئا، تن جو طفيلي رياستن وٽ ”نام هي ڪافي هي“ وارو دٻدٻو جاري ساري پئي رهيو آهي. پر ايراني صدر نشاني تي تير اڇلائيندي جڏهن تقرير واري روسٽرم آڏو اچي بيٺو ته هن بسم الله اتان ئي ڪئي، جتان آغازِ ڪانفرنس کان اڳ بان ڪي مون چيو هو ته، ”هولو ڪاسٽ“ جي اهميت کي گهٽائڻ وارا غلطيءَ تي آهن. پهرين ڌڪ ۾ هن چيو ته ”يهودي رياست جي شناخت وارو اسرائيل بدترين نسل پرستي جو عظيم شاهڪار آهي. هولو ڪاسٽ واري ٿيوري اول کان آخر تائين نه سهي پر گهڻي ڀاڱي خود ساخته آهي، جنهن جي تشهير ۽ پروپئگنڊا ڪري توهان يهودي رياست لاءِ راهه هموار ڪئي هئي.“ ايتري چوڻ تي ڪانفرنس هال مان اولهه وارن ملڪن جا مندوبين پانهون موٽي رهيا هئا. هن جڏهن چيو ته، ٻي مها ڀاري جنگ ۾ يورپ اندر ٽوٽل يهودين جي آدمشماري جو انگ ڪنهن به ريت سٺ لک ڪونه هو ته پوءِ هٽلر جي اڳواڻي ۾ جرمنن سٺ لک يهودي ڪيئن ماريا هوندا؟ اتي يورپي يونين جي وفد به ڪانفرنس کي خدا حافظ چيو. پر هو دليلن مٿي دليل ڏيندو رهيو، چهري تي ”چهنڊڙي“ پائڻ واري عاشقاڻي خوشيءَ وارا تاثر به عام ڪندو رهيو. مدِ مقابل سان ڳالهائيندي احمدي نجاد چيو ته، ”هولو ڪاسٽ“ وارو ڊرامو غير حقيقت پسنداڻو قرار ڏيندڙ آئون اڪيلو ناهيان، آمريڪي ۽ يورپي به لکيو آهي ته جن ”ڪنسنٽريشن ڪئمپن“ بابت چيو پيو وڃي هيترا ڪي هيترا يهودي بٺين ۾ ساڙيا ويا هئا. اول ته اهڙين بٺين جا وارداتي هنڌ ڪو به يهودي نروار ڪري ناهي سگهيو ته اهي واقع ڪٿي هيون؟ ٻي ڳالهه توهان جي پنهنجن محققن اها به لکي آهي ته هٽلر ظلم ته ڳپل ڪيا هئا پر موت جو انگ سٺ لک تائين پهچائڻ ۾ پبلسٽيءَ واري ”گوئبلر“ ٿيوري ڪم آندي وئي هئي ته جيئن دنيا جون همدرديون يهودين لاءِ وقف ڪرائي سگهجن. جڏهن ٽوٽل آبادي ساٺيڪي لکن کان گهٽ هئي ته پوءِ جيڪي فلسطين جي سرزمين تي پهتا، سي توهان ڪٿان پيدا ڪيا هئا؟ تڏهن ته ٽيسٽ ٽيوب به منظر عام تي ڪونه هئا.

هن وقت يورپ جي معيشت به يهودين جي استبداد ۾ آهي، اولهه ۽ آمريڪي ميڊيا تي به يهودي ڪمپنين جو ڌاڪو ڄميل آهي. جيڪي تهذيبي بالاتري لاءِ خاطو قسم جي خلق جو نان ۽ نققو، لولو ۽ پاڻي (پاڻيءَ جا هن قسم به ٻڌايائين ۽ اسڪاچ اينڊ سنز بابت به اظهارِ خيال ڪيائين) به انهن ڪمپنين جي مرهون منت آهي. نجاد ”نجات دهندهه“ آهي يا اولهه جي ناني ويڙهي کي تيلي ڏيندڙ عليم درس جهڙو ”عوامي فيلسوف“ پر هن ائين به چيو ته توهان اظهار خيال جي آزاديءَ جا هوڪا ٿا ڏيو، هي وٺو اها لسٽ جنهن فهرست ۾ اهي قيدي شامل آهن، جيڪي ”هولو ڪاسٽ“ کي هٿرادو ڪهاڻي سمجهن ٿا. هنن جڏهن اهڙو اظهارِ خيال اوپن ڪيو ته توهان کين ترم ياترائي جو سزاوار قرار ڏنو. ڇا اها حقيقت ناهي ته توهان وٽ ”هولو ڪاسٽ“ تي تنقيد قابلِ دست اندازي جرم آهي. توهان عراق ۽ افغانستان ۾ بوسينا ۽ ايشيا ۾ ”مسلمانن“ کي مکين ۽ مڇرن جيان خوني ڦوهاري وسيلي قتل ڪري رهيا هجو، تڏهن به نسل ڪشيءَ جو الزام اوهان تي ”ناجائز“ قرار ڏيو ٿا ۽ ”هولو ڪاسٽ“ واري گريبيءَ ۾ اوهان همدرديون حاصل ڪري بيت المقدس تي قبضو ڪري فلسطينين کي ڏاڏاڻي ڏيهه مان جبري تڙي غاصباڻو قبضو به ڪريو ٿا ۽ مسلم مار مهم تي ڪو رڙ ٿو ڪري ته توهان کان برداشت نٿو ٿئي ۽ ڪوڙيون اسٽوريون ۽ جعلي داستانون جوڙي عربن ۽ پٺاڻن کي مارڻ جا بهانا پيا تلاش ڪريو. توهان کي ڪو چوڻ وارو به آهي يا نه؟ ٻيو ڪو چوي يا نه چوي آئون چوان ٿو ته ”اسرائيل“ دنيا جي وجود تي نسل پرستي جو ڀيانڪ روپ آهي. اسرائيلي ارهه زورائين تي اقوامِ متحده ۾ ڪو ملڪ ڪوڪي ٿو ته آمريڪا ”ويٽو“ پاور استعمال ڪري پنهنجي خود ڪاشته ٻوٽي جي آبياريءَ جو فريضو سرانجام ڏي ٿو. اهو ڪٿان جو انصاف آهي ته ڏاڍي کي ئي ڀيٽيون هڻڻ ڏجن ۽ اهو گابو هر قسم جي ظلم لاءِ ڇوٽ ڇڏي ڏجي. اي اقوامِ عالم جا انسانو! آئون ائين به چوندس ته هٽلر جي عيسائي فوجن جيڪڏهن يهودين جو ٽڀو اونڌو ٿي ڪيو ته پوءِ توهان ٻي جنگ عظيم کانپوءِ ٽڙيل پکڙيل ۽ در در جون ٺوڪرون کائيندڙ ”يهودين“ کي عيسائي علائقن ۾ ورسايو ها. يورپ، آمريڪا ۽ اولهه جي اڪيچار ملڪن ۾ برپٽ بيابان خالي پيا هئا، برازيل ۽ آسٽريليا جهڙا سونو روپا زرخيز ملڪ به پيا هئا، جتي ڪروڙين ايڪڙ زمين غير آباد ۽ انسانن لاءِ آڌر ڀاءُ ڪرڻ لاءِ تيار پئي هئي، توهان عيسائي ٻارن جا خار مسلمان ٻارن مان ڪڍيا آهن. جيڪڏهن مستقل ميمبرن مان سڀني اسرائيل جي مذمت ڪئي هوندي، تڏهن به اڪيلو آمريڪا سندس ڀرجهلائيءَ لاءِ ميدان تي لهندو رهيو آهي. توهان عرب قوم جي مٿي تي هميشه لاءِ اسرائيل جهڙي نسل پرست تلوار لٽڪائي ڇڏي آهي.

مبصرن لکيو آهي ته ”سوناري جا سئو ۽ لوهار جو هڪ“ چوڻي ٻڌندا ته رهيا آهيون پر بان ڪي مون جي رڌڻي ۾ رولو وجهي احمدي نجاد پڙ تي وير پاڙڻ ۾ ڪامياب ويو آهي. مبصرن ائين به لکيو آهي ته ساڳين ڏينهن ۾ برطانيا يارنهن پاڪستاني طالبِ علم محض نسل پرست سوچ جي آڌار تي سوگها ڪيا هئا، پر جڏهن سوگها ڪيا هئائون تڏهن ”عالمي ميڊيا“ انهيءَ واقعي کي نئون نائن اليون بڻائي پئي پيش ڪيو، پر جڏهن نوانوي فيصد شاگرد رها ڪيائون ته ميڊيا هڪ اکر به ڪو نه لکيو آهي، اها آهي ”سڌريل“ سڏائيندڙ ملڪن جي سوچ! پنهنجا هاٿي جيڏا عيب به کين نظر نٿا اچن ۽ ٻين جا ماڪوڙيءَ جهڙا مامرا به سندن ڪئميرائن ۾ سدائين ”ان“ ٿا رهن.

ايران کي اوباما ۽ اولهه جا ملڪ ڏسون ته ڪهڙي ٿا سيکت ڏين! ”دنيا ڪو ٺوڪر مارو، دنيا تمهاري هي“ جهڙا جوهر احمدي نجاد تڏهن ڌيکاريا، آهن جڏهن ساڳين ڏينهن ۾ هندستان اسرائيل جو تيار ڪيل جاسوس سيارو فضا ۾ اماڻي ڇڏيو. ايران جا هندستان سان پنڊيءَ جي ڀيٽ ۾ ويجها لاڳاپا آهن. ڏسجي ته تازي ولولا انگيز تقرير کانپوءِ هندستان ۾ ڪهڙو ردِ عمل ظاهر ڪري ٿو. دهليءَ جو پاليسي بيان اچڻ کان اڳ اسرائيل جي پرڏيهي وزير بيان ڏنو ته ايران جي ڀيٽ ۾ اسان لاءِ ڪابل ۽ پنڊي وڌيڪ ڏکيا آهن. هندستان طرفان جيڪو سيارو فضا ۾ موڪليو ويو آهي، انهيءَ واقعي سان يروشلم ۽ دهليءَ جا هڪ ڏهاڪي کان جاري لڪل دفاعي تعلقات به اوپن ٿي چڪا آهن. سياري کي اها سگهه حاصل آهي ته هو پاڪستان، بنگلاديش، چين ۽ ٻين سارڪي ملڪن جي بارڊرن تي ٿيندڙ دفاعي ۽ گهس بيٺيا هلچل کي آسانيءَ سان مانيٽر ڪري سگهي. ”ري سيٽ ٽو“ جي نالي سان شهرت ماڻيندڙ هن سياري جو وزن ٽي سئو ڪلو گرام آهي. اسرائيل جي ”ايئرو اسپيس انڊسٽريز“ مارڪه هن مصنوعي سياري سان هندستان جو جوڙيل راڪيٽ سلهاڙيو ويو آهي، جيڪو ساڍن پنج سئو ڪلو ميٽرن جي بلندي تي خلا ڏانهن محو پرواز ٿيو آهي. آمريڪي سرپرستي ۾ ننڍي کنڊ جي نئين بيهڪ لاءِ جيڪا ڀڃ ڊاهه واري ٿيوري هن وقت عالمي ميڊيا تي قهر جون خبرون ظاهر ڪري رهي آهي، اهڙي ماحول ۾ ايراني صدر طرفان اسرائيل ۽ سندس سرپرستن کي ”چهنڊڙيون“ پائڻ وارو قدم ڪنهن حد تائين پاڪستان لاءِ آٿت ته فراهم ڪري سگهي ٿو، اهو سهارو ڪيترو سگهارو ثابت ٿي سگهي ٿو؟ وارو سوال مستقبل قريب لاءِ محفوظ رکندي پاڻ دهلي-يروشلم ياري باشيءَ ڏانهن ٿا اچون.

هندستان اسرائيل کي تسليم ته 1950ع ڌاري ڪري ڇڏيو هو، پر هن عرب دنيا سان جڙيل واپاري مقصدن کي فراموش ڪونه ڪيو هو. ٻئي پاسي عالمي لابين جي حوالي سان هندستان جو پلڙو ماسڪو ڏانهن مائل هو. جڏهن سوويت يونين جو شيرازو منتشر ٿيو، تڏهن هندستان پهريون ڀيرو اسرائيل ڏانهن جهڪاءُ ظاهر ڪيو. 1992ع تائين هن اسرائيل لاءِ نرم گوشو ڪونه پئي رکيو. اوڻيهه سئو ٻيانوي کانپوءِ جا اسرائيل سان واسطا به سرد مهريءَ جو شڪار رهيا، جو کيس پوءِ به پنڊت جواهر لال واري پاليسيءَ جي اڻ ڌري حيثيت کي قائم رکڻو هو. جڏهن خيرن سان ”ڪارگل“ وارا سنهري ڪارناما سندس پاڙيسرين سرانجام ڏنا ته دهليءَ جي دل پنڊ دادن خان لاءِ آخري سلامن وارا درديلا گيت ڳائڻ لڳي. هن آمريڪا سان الفت بابت تڪڙا قدم کنيا، پر جيڪي مخصي دفاعي مامرا ٿيندا آهن، تن بابت واشنگٽن براهه راست ملوث ٿيڻ بدران کيس براسته يروشلم ڌام ڌوم سان سهڪار فراهم ڪرڻ لڳو ته جيئن ”پنڊي“ وارا پرين به دل شڪسته نه ٿين. اسرائيلي سرپرستن ”يروشلم“ کي هندستان کي ليزر گائيڊيڊ بم ۽ پائليٽن کان آجا جاسوس جهاز عنايت ڪرڻ جو حڪم ڪيو، ۽ پوءِ دنيا ڏٺو ته بي جي پي جي دور ۾ ڪارگل قضيئي کان ترت پوءِ اسرائيل جو تڏهوڪو وزير اعظم ميان ايزر وائيز مين خيرن سان تاريخ ۾ پهريون ڀيرو دهليءَ ۾ اچي رونق افروز ٿيو. وائيز مين اسرائيلي جاسوس کاتي جو به سربراهه رهيو آهي. واجپائي –وائز مين مذاڪرات نتيجي خيزيءَ ڏانهن روان دوان ٿيا ۽ هندستان اسرائيل سان جيڪو پهريون دفاعي سودو ڪيو هو، ان معاهدي مطابق کيس زمين کان فضا ڏانهن مارڪندڙ ”براڪ ٽو“ ميزائيل عنايت ڪيا ويا. جهازن ذريعي ”هارپون“ جهڙا ميزائيل اڇلائڻ واري دشمن ملڪ جي ٽيڪنالاجي کي ”براڪ ٽو“ آساني سان تحليل ڪرڻ جي سگهه رکندڙ تحفو هندستان کي مليو ته دهلي جا لايا سجايا ٿيڻ لڳا. اها دلچسپ ڳالهه به ٻڌندا نه پر پڙهندا هلون ته جڏهن ”براڪ ٽو“ ميزائيل هندستان کي فراهم ڪيا پئي ويا، ساڳين ڏينهن ۾ آمريڪا پاڪستان کي سترهان ”هارپون“ ميزائيل اورين سامونڊي جهازن سوڌا عنايت ڪيا هئا، لوهه کي لوهه الائي ڪيئن ٿو ڪٽي؟

چار سال اڳ 2004ع ۾ هندستان جو اسرائيل سان هڪ ارب ڏهه ڪروڙ ڊالرن وارو دفاعي سودو طئي ٿيو. هن سودي ۾ يروشلم کان دهليءَ کي ٽي فيلڪن ريڊار سسٽم الاٽ ٿيا، جن کي ڪارآمد بڻائڻ لاءِ هندستان کي ماسڪو طرفان پنج سئو ملين ڊالرن واري اگهه وارو مهانگو ٽي عدد ”پليٽ فارمي“ فارمولو فراهم ڪيو ويو. تازو سال کن ٿيندو ته هندستان ۽ اسرائيل جي وچ ۾ ”خلائي دنيا“ کي مسخر ڪرڻ وارا غير معمولي مشترڪه منصوبا به پايهءِ تڪميل تي پهتا آهن. هن سودي جو ملهه پنجويهه ارب ڊالر آهي. اسرائيل جي ”ايئرو اسپيس انڊسٽريز“ جا الائي سارا يونٽ دهليءَ واري ملڪ جي دور دراز ديهات ۾ نصب ٿي چڪا آهن. هن سودي جي نتيجي ۾ اسرائيل هندستان ۾ ”براڪ 8“ ميزائيل تيار ڪندو، جيڪو طياره شڪنيءَ جي دنيا جو تيز طرار فارمولو آهي. براڪ 8 وسيلي ستر ڪلوميٽرن جي پنڌ تان دشمن ملڪ جي جهازن کي ۽ پڻ ميزائيلن کي ”خودڪار“ سسٽم تحت آساني سان ناڪارهه بڻائي سگهبو. ممبئي حملن کان ترت پوءِ هندستان ”ري سيٽ ٽو“ اسرائيل کان حاصل ڪرڻ ۾ سوڀ ماڻي چڪو آهي، پر هن وقت ٻنهي ملڪن جا ماهر ”ري سيٽ ٽو“ کان به وڌيڪ طاقت واري ٽيڪنالاجي جي اڻت ۾ مصروفِ عمل آهن.

اڳي دهلي کي دفاعي ساز و سامان جي فراهمي ۾ روس کي سرفهرست شامل ڪبو هو، هاڻ اسرائيل هن ميدان ۾ گوءِ کڻي چڪو آهي. هي سمورا بندوبست اولڊ سنڌ لاءِ ڪيا پيا وڃن. اباسين ۽ سنڌو سڀيتا تي چئن ئي ويدن جي ترتيب مرتب ٿي هئي. مهاوير، گوتم ٻڌ ۽ سناتن ڌرم جو به هي خطو ”آماجگاهه“ رهيو آهي، پر بدقسمتي سان ننڍڙي ڏيڏري هن ڏيهه تي ساٺيڪي سالن کان سياهه ۽ سفيد جي مالڪ بڻيل آهي. بيجنگ ۽ واشنگٽن جي ٽيڪر تي پنڊ دادن خان پنهنجي پهلوانيءَ جا جوهر ڏيکاريندي ڪوي جسيم الادين ۽ نذر السلام جو ”ننگر“ ته وڃايو، باقي رهيل مست توڪلي، رحمان بابا، بابا بلها شاهه ۽ لطيف جون نگريون به ”انائن“ جي ٽياس تي ٽنگيل آهن. ”نوشتهءِ ديوار“ نابينائن کي نظر نٿو اچي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڇا دنيا ڪنهن ”عظيم جنگ“ ڏانهن ڌڪجي رهي آهي؟




آچر 3 مئي 2009ع



گورڊن برائون جي صدر زرداريءَ سان ملاقات وارو دوبدو داستان ”چهرن“ جي ذريعي آسانيءَ سان اوپن ٿي رهيو هو. وزير اعظم گيلاني ۽ اڳوڻي وزير اعظم ميان نواز شريف سان برطانوي وزير اعظم مرڪي مليو پئي، جڏهن ته زرداري صاحب سان ملاقات مهل ”زود رنجيءَ“ جا آثار نمايان نظر پئي آيا. عالمي ميڊيا ”افواهه“ هلائي آهي ته زرداري صاحب ”گوري“ صاحب سان گڏيل پريس ڪانفرنس کان انڪار ڪيو هو. افواهه ساز فيڪٽري اسباب ڏانهن ايندي لکي ٿي ته ويهه ڏينهن اڳ گورڊن برائون صاحب جي خصوصي حڪم تي برطانوي شهرن مانچسٽر ۽ لنڪا شائر ۾ اهي ڏهه ٻارهان پاڪستاني شاگرد گرفتار ڪيا ويا هئا، جن تي الزام مڙهيو ويو هو ته اهي ”طالبان“ ايسٽر جي مقدس ڏينهن تي گرجا گهرن ۽ ڪلبن کي آپگهاتي حملن وسيلي اٿل پٿل جو شڪار بنائڻ جا منصوبا جوڙي رهيا هئا. گورڊن برائون تحقيق مڪمل ٿيڻ کان اڳ چئي ڏنو هو ته اهي نئون نائن اليون ڪرڻ لاءِ ڪمربسته هئا. برائون صاحب وڌيڪ لب ڪشائي ڪندي فرمايو هو ته برطانيا ۾ جيتريون به دهشتگرديءَ جون ڪارروايون ٿين پيون، تن جا پيرا ”پاڪستان“ ڏانهن وڃن ٿا. ڪير چوي هن صاحب کي ته ستين جولائي 2005ع تي لنڊن ۾ جيڪو زمين دوز ريلوائي کي بمن سان اڏايو ويو هو، ڇا ان ڪارروائيءَ ۾ ٽي برطانوي شهري ملوث ڪو نه نڪتا هئا؟

لڳي ٿو ته توهان به اسلام آباد اچڻ کان ويهه ڏينهن اڳ بش جي نقالي ڪندي پاڪستاني حڪام تي پريشر رکڻ ۽ ”ڊو مور“ لاءِ ايئن ڪيو هوندو. اسان غلطي تسليم ٿا ڪريون ته توهان لاءِ هڪ صدي اڳ ۾ ”انڊيا خالي ڪريو“ وارا اسان جا نعرا غلط هئا، ڇاڪاڻ ته اسان وٽ تبديليءَ جو عمل ”چهرن“ جي سطح تي ته ظاهر ٿيو، باقي ملڪي ڪاروهنوار جي حوالي سان اسان جي حالت اڄ به ساڳي آهي.

سو بار چمن مهکا، سو بار بهار آئي،

دنيا کي وهي رونق، دل ڪي وهي تنهائي،

آغاز بهي رسوائي، انجام بهي رسوائي!

برطانوي نشرياتي ادارن جي چهبڪن مان مس جان ٿي ڇٽي ته واشنگٽن پوسٽ، وال اسٽريٽ جرنل ۽ نيو يارڪ ٽائيمز جا ڦاهين ۽ ڦٽڪن کان به وڌيڪ ڳرا تازيانا...ميڊيا وار تي روئڻ ڌوئڻ کان واندا به نٿا ٿيون ته بروڪنگ، رينڊ ڪائونسل آف فارين افيئرز ۽ ايشيا سوسائٽيءَ جهڙين ٿنڪ ٽنڪن جا حملا تيار آهن. اٺاويهه ملڪن واري ”معاهده شمالي اوقيانوس واري تنظيم جنهن کي جديد ٻوليءَ ۾ ”نيٽو“ چيو وڃي ٿو، ان ذريعي ڇا توهان ڪابل فتح ڪري سگهيا آهيو؟ جو اسان کي ٿا وانا، وزيرستان، سوات، بنير ۽ مالا ڪنڊ ”هارائڻ“ جا طعنا ڏيو؟ اي آمريڪي اتحاديو! يارهين سيپٽمبر 2001ع کانپوءِ ٻاويهه ٽيويهه ڏينهن جي مختصر وقفي اندر ”نيٽو فورسز“ کي چار آڪٽوبر 2001ع تي افغانستان ڏانهن اماڻڻ جو فيصلو ٿيو. توهان پنهنجي انهيءَ لائو لشڪر کي پهريون ڀيرو اوقيانوس ۽ يورپ کان ٻاهر اماڻيو هو. توهان جا اهي ڪروشيا، البانيا، ليٽويا، رومانيا، سلوانيا، سلواڪيا، بلغاريا، ترڪي، جرمني، اسپين، چيڪ جمهوريا، هنگري، پولينڊ، ليٿونيا، يونان، پورچوگال، ناروي، نيڌر لينڊ، لڪسمبرگ، اٽلي، آئيس لينڊ، فرانس، بيلجيم، ڊينمارڪ، ڪينيڊا، برطانيا ۽ آمريڪا گڏجي به ”طالبان“ کي اٺن سالن جي طويل عرصي دوران شڪست ناهن ڏيئي سگهيا ته پوءِ اسان تي سمورو جڳ اجايا الزام ڇو پيو مڙهي؟ توهان کي ته ”نان نيٽو فورسز“ جو به سهڪار حاصل رهيو آهي، جنهن ۾ جاپان، جنوبي ڪوريا، آسٽريليا، اسرائيل ۽ مصر به شامل آهن. پوءِ توهان جا ٽارگيٽ پايهءِ تڪميل تي ناهن پهچي سگهيا ته ان ۾ اسلام آباد جو ڪهڙو قصور؟ توهان کي ته ”وارسا پيڪٽ“ وارن ملڪن به تعاون پئي فراهم ڪيو آهي، جيڪي ”سرد جنگ“ دوران نيٽو فورسز جي انسداد لاءِ ميدان ۾ لٿا هئا...نيٽو فورسز جوڙڻ جي آغاز جو ڏينهن چار اپريل 1949ع ۽ ”وارسا پيڪٽ“ ڇهه سال پوءِ 14 مئي 1955ع تي دستخطن جي دائري ۾ داخل ٿيو هو...اوڀر جرمني ۽ سوويت يونين وارسا پيڪٽ جا ابو امان هئا، اهو ٽڀو اونڌو ٿيو هو، پنجويهين فيبروري 1990ع تي، جڏهن سوويت يونين آخري پساهه پورا ڪيا... ”نيٽو معاهدي“ ۾ ڪميونزم جي مخالفت ۽ يورپ ۽ اوقيانوس جي ملڪن جي اجتماعي حفاظت وارا اسم موجود هئا، پر سوويت يونين جي تحليل کانپوءِ ”نيٽو“ کي تهذيبي جنگ لاءِ استعمال ڪيو ويو...ڪيوبا، عراق، شمالي ڪوريا، ايران، شام ۽ افغانستان ۾ اهو جيڪي مستيون ڪري چڪو آهي، تنهن تابڪاري اثرات واري تاريخ جو عرصو ويجهي ماضيءَ سان تعلق رکي ٿو ۽ اسان مان ڪو به اهڙو ڪو نه هوندو، جنهن کي عراق ۽ افغانستان جا پنجويهه لک کن انسان وسري ويا هجن.

هالبروڪ ۽ مولين هجن يا گورڊن برائون ۽ اوباما صاحبان...هليري ڪلنٽن هجي يا هينري ڪيسنجر ٻڌايو ته مسلم اڪثريتي ملڪن ۾ نيٽو فورسز جي ڪاميابي آخر ڪيئن ممڪن بڻبي، جنهن اتحاد جو سيڪريٽري جنرل ڊنمارڪ جي انهيءَ وزير اعظم کي منتخب ڪيو ويو آهي، جنهن تي نيٽو ميمبر ترڪيءَ کي به تحفظات آهن ته موصوف توهين آميز خاڪن جو وڪيل رهيو آهي.

هليري فرمائي پئي ته وزيرستان ۽ افغانستان مان جيڪي ”جن ڀوت“ اسان جي ڪڍ لڳل آهن، تن همزادن کي اسان ئي پيدا ڪيو هو. اي هليري ڪلنٽن صاحبه! نيٽو فورسز جو انگ افغانستان ۾ الائي ڪيترو آهي، پر ويٽنام جنگ جو سيز فائر جڏهن ٿيو پئي، تڏهن خيرن سان پنجويهه هزار کن آرمي جا آمريڪي سورما ”لوٽ ڪي بڌو گهر ڪو آئي“ جيان واپس وطن ڏانهن وريا هئا. پنجهٺ هزار شمالي ويٽنامي ۽ ٻارهان لک جنوبي ويٽنامي عام خلق موت جي منهن ۾ هلي ويئي هئي. بمن سان توهان جيڪي ماڻهو هيروشيما ۽ ناگاساڪيءَ ۾ ماريا هئا، ٽيڪساس يونيورسٽيءَ جي ”آرڪائيوز“ ۾ محفوظ دستاويز تن جو انگ به لک کان پنج هزار کن وڌيڪ ٻڌائن ٿا. ٻيو ته ٺهيو توهان کي عراق مان به ڪا هڙ حاصل ٿي؟ ڪهڙيون ڪهڙيون ٿيوريون اوهان متعارف ڪرايون هيون ”بغداد“ کي برباد ڪرڻ جي جواز لاءِ ڪا هڪ به ڪهاڻي” حقيقت“ تي ٻڌل ڪو نه هئي. ٻه هزار يارهان تائين جڏهن توهان جو مڪمل طور تي ”معاهدي“ مطابق عراق مان بوريا بستر گول ٿيندو ته ڇا عراقي عوام“ يومِ نجات“ ڪو نه ملهائيندو؟

اوبامي سائين کي تبديليءَ جو جيڪو ذوق ۽ شوق اليڪشن دوران طاري ٿيو هو، هاڻ لڳي ٿو ته مٿس ”سي آءِ اي“ جي جادوءَ جا اثر حاوي ٿيندا پيا وڃن. هن گهڻن سارن منشوري واعدن تان ڪن لاٽاري شروع ڪري ڏني آهي. آمريڪا دنيا جي جن جن خطن مان ناڪام ٿي واپس موٽيو آهي، لڳي ٿو ته تيئن ڪابل ۽ وانا کان به کيس ”واندو“ ٿي واپس وڃڻو آهي. جنرل جان ڪريڊڪ سڪر“ به چوي پيو ته اسان حتمي تاريخ نٿا ڏيئي سگهون، پر ضرورت کان وڌيڪ هڪ ڏينهن به افغانستان ۾ ناهي رهڻو. افغان وار جو عرصو پهرين ۽ ٻي مهاڀاري لڙائين کان به وڌي ويو آهي. پهرين جنگ عظيم 1914ع جي اٺاويهين جون کان شروع ٿي هئي ۽ اختتام يارهان نومبر 1918ع تي ٿيو هو. ٻي مهاڀاري لڙائي پهرين سيپٽمبر 1939ع کان شروع ٿي، ٻه سيپٽمبر 1945ع تي پڄاڻي تي پهتي هئي. موجوده افغان وار ۾ شدت آئي ته دنيا ٽين مهاڀاري لڙائيءَ جي منهن ۾ به وڃي سگهي ٿي. هڪ ڪروڙ انسان پهرين جنگ عظيم ۾ ۽ لکين آدم زادا ٻي جنگ عظيم ۾ لقمهءِ اجل بڻيا هئا.

هن وقت جنهن تيزيءَ سان طعنن، الزامن ۽ جوابي حملن جو جهان پنهنجي اوسي پاسي اڏجي رهيو آهي، ممڪن آهي ته چين، روس، ايران، سينٽرل ايشيا جا ڪي ملڪ آمريڪا ۽ سندس نيٽو ۽ نان نيٽو دوستن سان ڪنهن مرحلي تي برسرِ پيڪار ٿي وڃن. آمريڪي معيشت کي حقيقي مونجهارا تنگ ڪري رهيا آهن. لهيمن برادرز بئنڪ هجي يا ٽيڪساس ڪو آئل ڪمپني، سندس ٻاويهه بئنڪون ڪنگال پڻي جو شڪار ٿي ويون آهن. اڌ ڪروڙ ملازم نوڪرين تان هٿ ڌوئي چڪا آهن، بيروزگاريءَ جي شرح ٽيهه سيڪڙو تائين پهچي چڪي آهي، جڏهن ته روس جي معيشت استحڪام حاصل ڪري چڪي آهي. چين جو واپاري چنڊ وڌيڪ روشني فراهم ڪرڻ ڏانهن گامزن آهي. ايندڙ امڪاني ٽين مهاڀاري لڙائي ۾ معيشت بنيادي اشو ٿي سگهي ٿي. اسلامي دنيا جو وڏو حصو ڪنهن نه ڪنهن طريقي سان ”ڪروسيڊي“ ۽ تهذيبي جنگ جا الارم وڄائڻ وارن کان پرڀرو بيٺل نظر اچي ٿو.

گورڊن برائون جي ايمپائر کي ننڍي کنڊ بابت ننهن کان وٺي چوٽيءَ تائين حقيقتون معلوم آهن. افغانن ۽ پٺاڻن کي هن جنگ ۾ ”جرنيلي، ڪردار مليل آهي. هڪ ٻه مثال گوش گذار ڪرائجن ٿا. جڏهن ”وزيرستان“ ۾ جون 2002ع ڌاري وزيري ۽ محسود ٽرائيبل سان ڪن سپاهه سالارن مٿن بندوقون اڀيون ڪيون پئي، تڏهن ٽڪا خان جي باقيات جا بيشمار ”بهادر“ لقمهءِ اجل بڻيا هئا. ان وقت برطانوي سرڪار آمريڪا ڏانهن هڪڙو ليٽر لکيو هو، جيڪو ”ڊيلي ٽيليگراف“ ۾ اشاعت جي زيور سان آراسته به ٿيو هو. پاڪستان ۽ آمريڪا کي برطانيا سرڪار اها ڳالهه گوش گذار ڪئي هئي ته: اسان جو تجربو ٻڌائي ٿو ته وزيرستان ۽ ٻين ٽرائيبل ايجنسيز ۾ گهر گهر جهڙتي ڪرڻ سان اساما ۽ سندس همنوائن کي هٿيڪي ڪرڻ ۾ ڏکيايون پيدا ٿينديون، اهو انداز بند نه ڪيو ويو ته نتيجي ۾ دهشتگردن سان مقامي ماڻهن جون همدرديون وڌي وينديون. تنهن ڪري اهڙي طريقي ڪار کي ترت جهلي ڇڏيو. لنڊن وارن وڌيڪ لکيو هو ته: واشنگٽن ۽ اسلام آباد کي ٽرائيبل ايجنسيز جي حساسيت بابت آگاهي پوري پني آهي. برطانيا هڪ صديءَ تائين هن خطي ۾ موجود رهيو آهي، اسان جا نهايت تجربيڪار ڪامورا هتي ”ڪم“ تي لڳل هئا. اسان جي تڏهوڪي پاليسيءَ جو بڻ بڻياد ”سرجن لارننسي“ جي ٻڌايل حقيقت تي بيٺل هو. لارننسن اها پنج نڪاتي پاليسي ڪجهه هن ريت مرتب ڪئي هئي، پٺاڻن کان بچڻ جا پنج طريقا آهن. (1) سندن مذهبي ۽ قبائلي مامرن ۾ مداخلت نه ڪجي. (2) رهڻي ڪهڻيءَ ۾ کين ڇوٽ ڇڏيو وڃي. (3) طلب ڪرڻ کانسواءِ کين صلاح مشورو نه ڏجي. (4) پٺاڻن سان لمبي لڙائيءَ کان بچجي. (5) سندن علائقن ۾ ڌاريون فوجون داخل ڪري ساڻن وڙهڻ واري ٿيوريءَ ۾ فتح حاصل نه ٿيندي.

هن وقت سموري اولهه جي دنيا ۽ آمريڪا افغانستان ۾ لٿل آهي، پر پاڪستان لاءِ هيترين سارين قربانين کانپوءِ به ”ڊيورينڊ لائين“ کي ڪرزئيءَ هٿان ”مستقل سرحد“ تسليم ڪرائڻ کان ڪن لاٽاري واري روش اختيار ڇا لاءِ ڪئي اٿن؟ ڇا اها ترڪيب ڪنهن نئين جاگرافيڪل بيهڪ لاءِ ته نه پئي عمل ۾ اچي...ڊيورينڊ لائين تي ڪابل ۽ اسلام آباد جي وچ ۾ ڪڏهن به اتفاق ناهي ٿيو. نيٽو فورسز جي ايامڪاريءَ ۾ به جيڪڏهن اهو دنگ دڙيءَ وارو داستان ڊراپ سين ڏانهن نه وڌيو ته پوءِ حالتون ٻيهر وڃي 1892ع تي بيهنديون. جڏهن جلال آباد ۽ ڪابل قنڌار جون حدون اٽڪ ۽ ميانواليءَ تائين موجود هيون. لارنس وائسراءِ هند ۽ پنجاب جو گورنر به رهيو هو، پر پٺاڻن سان ڏاڍي لڳندي هيس. اولف ڪيرو به اين ڊبليو ايف پي جو گورنر رهيو هو. لارڊ ڪرزن کي 1901ع ۾ پشتون علائقا پنجاب مان ڌار ڪرڻ جو خيال پيدا ٿيو هو. ڪرزن ”پختون بيلٽ“ کي بفر زورن قرار ڏيندو هو. روس ۽ برٽش انڊيا جي وچ ۾ ان پاليسيءَ کي موصوف ٻن سٽن ۾ڪجهه هن ريت بيان ڪندو هو. پٺاڻن کي آزاد ۽ خودمختيار ڇڏي ڏجي، کانئن سهڪار به ياري باشيءَ واري اسٽائيل طور حاصل ڪجي.

اي اهليان اولهه ۽ آمريڪيو! توهان صرف هڪڙي سوال جو جواب ڏيڻ فرمايو ته ڇا افغانستان ۽ پاڪستان گذريل ٽيهارو سالن کان توهان جي پاليسين جو شڪار ناهي رهيو؟ لارڊ ڪرزن، روس ڪيپل، اولف ڪيرو، جان لارننس ۽ وليم برائيڊن جي ريسرچ کي سامهون رکي توهان پٺاڻ بيلٽ مان پنهنجو پلئه آجو ڪرائي سگهو ٿا. ٻي صورت ۾ ”افغان جنگ“ کي جيتري به طوالت عنايت ڪندئو، تيتري اها ڪوريئڙي واري تند توهان لاءِ تر تپائيندي رهندي. اسان لاءِ اوهان جون فرمائشون لامتناهي ۽ اڻ کٽ آهن. اوهان پاڪستان، ايران، هندستان، چين، روس ۽ سينٽرل ايشيا جي ملڪن کي عربستاني ملڪن جي سهڪار سان ”افغان وار“ جو متبادل هٿ ڪرڻ لاءِ ڇوٽ ڇڏي سگهو ٿا؟ اوهان نيٽو فورسز جي جاءِ تي مٿين ملڪن جي سينا کي ڪابل اماڻي سگهو ٿا؟ اوهان نيٽو فورسز کي ترت واپس گهرائيندئو؟ پاڪستان ۽ افغانستان جي پشتون آباديءَ سان گڏوگڏ ازبڪ، تاجڪ ۽ ٻين ذيلي قوميتن جي سردارن، مذهبي پيشوائن، وچولي ڪلاس ۽ مقامي واپاري حلقن کي بااختيار بنائي افغانستان ۾ غير جانبداراڻيون چونڊون ڪرائي جيڪڏهن راڄن ڀاگن واري لوڪل شناخت کي فري هينڊ ڏيندئو ته ان ۾ ئي سڀني جي ڀلائي آهي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

عدالتي ”انقلاب“ کان پوءِ وارو منظر ڪهڙي تقاضا ڪري ٿو؟




خميس 7 مئي 2009ع



تازو سپريم ڪورٽ جي سينئر جج تي مشتمل جوڊيشل ڪميٽيءَ پاران جنهن نئين ”جوڊيشل پاليسيءَ“ جو اعلان ٿيو آهي، تنهن کي آسان لفظن ۾ ”عدالتي انقلاب“ جو نالو ڏيئي سگهون ٿا...جيتوڻيڪ حتمي پاليسيءَ لاءِ وڌيڪ صلاح مشورا ٿيندا رهندا. جڏهن سوات واري عدل ريگيوليشن جي دستاويز تي آخري سگنيچر ڪندي هڪ پاسي اويس غنيءَ کي متحرڪ ڏسون ٿا، تڏهن ٻئي پاسي هڪڙو اعلان نواز ليگ کي ڪندي ڏسون ٿا. باريش بزرگ ۽ بين الاقوامي اسلامي يونيورسٽيءَ اسلام آباد جو اڳوڻو ريڪٽر جيڪو سپريم ڪورٽ جو سينيئر جج پڻ رهيو آهي، نالو اٿس جسٽس خليل الرحمان. سندس هم نام جسٽس رمدي صاحب به جوڊيشل ايڪٽو ازم جو قائل رهيو آهي پر خليل الرحمان جي سربراهيءَ ۾ نون ليگ جيڪا اعليٰ سطحي ڪاميٽي هن موضوع جي باري ۾ سفارشات مرتب ڪرڻ لاءِ قائم ڪئي هئي، تازو انهيءَ ڪاميٽي جا ٻه تڪڙا تڪڙا اجلاس ميان نواز شريف جي صدارت هيٺ منعقد ٿيا هئا. پرويز رشيد جي ترديد کي ڪنهن کنگهيو به ڪو نه ۽ ميان صاحب جا بيان پاڻ ملاحظه ڪري چڪا آهيون، جنهن ۾ موصوف ملڪي عدالتي نظام بابت گوهر افشاني فرمائيندي چيو آهي ته، اٽڪ جي هن پار تائين ”طالبانائيزيشن“ تشريف فرما ٿي چڪي آهي، جيڪڏهن ملڪي عدالتي سرشتي ۾ انقلابي تبديليون نه ڪيون ويون ته ماڻهن جو رجحان ”طالبان“ ڏانهن تيز رفتاريءَ سان وڌي سگهي ٿو.“ ميان صاحب خوش قسمت واقع ٿيو آهي، ڇاڪاڻ ته کيس ڪورٽن سڳورين جي ڪري ۽ پڻ ججز اشوءَ جي حوالي سان هميشه ناماچاري ملندي رهندي آهي. تازو سندس ”اٽڪ پار“ بيانن کان ترت پوءِ جيڪو ”عدالتي انقلاب“ رونما ٿيو آهي، اهڙي تبديلي کي ”رائيونڊ“ سان سلهاڙڻ يا جاتي امراءُ سان جوڙڻ بي تڪي بات ٿي سگهي ٿي. تاهم نون ليگ جي خوش قسمتيءَ تي رشڪ ئي ڪري سگهجي ٿو. سندن ”لانگ مارچ“ ججز کي بحال ڪرائي سگهي ٿو ته سندن بيان بازين جي ”اٽڪي جهاٽڪي“ سان عدالتي انقلاب رونما ٿي سگهي ٿو. ڇا اها ڳالهه ڪنهن انقلاب کان گهٽ ليکبي، جنهن بات باور ڪرايو آهي ”بار رومن“ سميت سموري وطن واسين کي ته حاضر ڊيوٽي جج ڪنهن به انتظامي عهدي تي متمڪن رهي ڪو نه سگهندو. ممڪن آهي ته جسٽس آغا رفيق مرڪزي حڪومت جي قانون واري کاتي جي وڏي پوسٽ کي داغِ مفارقت ڏي! ۽ ٻيا عدالتي عملدار انتظامي پوسٽن کي خدا حافظ چوندي نظر اچن...سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته برطانوي باقيات طور موجوده عدالتي سرشتي جو جيڪو ٻه سئو سالن وارو تسلسل آهي، ڇا قليل تعداد ۾ موجود هاڻوڪا جج سڳورا موجوده ”جوڊيشل پاليسيءَ“ تحت برٽشن ايمپائر جي باقيات کي تڪڙو تبديل ڪري سگهڻ جي سگهه رکن ٿا؟ هڪ هفتي اندر قابلِ ضمانت ڪيس اڪلائڻ ۽ ستن سالن واري سزا جا حامل مقدما ٽن مهينن ۾ فيصلو ڪرڻ واريون دعوائون ڪنهن ”ڪرشمي“ جون مستحق آهن! عمر قيد ۽ سزا ۽ موت جا فيصلا به ڇهن مهينن اندر ڇيهه تي رسائڻا آهن ته ڪرمنل ڪيسن ۾ سرڪار کي رڪارڊ پيش ڪرڻ لاءِ ٽن ڏينهن جي مهلت ملندي، پڇا ڳڇا لاءِ ٽي ڏينهن ۽ حفاظتي حراست لاءِ پندرنهن ڏينهن متعين ڪيا ويا آهن. سول ڪيسن واري ”رٽ“ بابت ڪچي پيشي ٻئي ڏينهن تي ٿيندي. ملزم جي غير موجودگيءَ ۾ رمانڊ نه ڏيڻ جهڙا فيصلا به توجهه طلب آهن. سترهان لک کن ڪيس هن وقت التوا جو شڪار آهن، سي سڀ هڪ سال اندر فيصلن جي دائري ۾ داخل ڪيا ويندا. جڏهن ته ٽرانسفر، پروموشن ”طالبان“ جي داخلا جا مامرا ٻن مهينن دوران نبيريا ويندا. مسواڙي مقدما مهيني اندر هڪ پاسي ڪيا ويندا، جڏهن ته سول سوٽ ۽ اپيل ٽپيل کي ٽن مهينن ۾ آخري سماعت تائين پهچايو ويندو. فيملي ڪيسن کي به نوي ڏينهن دوران ”داخلِ دفتر“ ڪيو ويندو. بئنڪنگ ۽ ٽيڪسن جا مقدما ڇهن مهينن ۾ فائنل ڪيا ويندا.

چيف جسٽس صاحب ۽ ساڻس گڏ جن ججن سڳورن کي پرويز مشرف نوڪريءَ مان نيڪالي ڏني هئي ۽ قوم جنهن لاڏ ڪوڏ سان ججن صاحبن کي ”انڪار“ جي اعلان کانپوءِ ”پنهنجو“ ڪيو هو، اهڙي سورهيائيءَ جي باري ۾ توهان ۽ اسان بخوبي آگاهه آهيون. تازو جوڊيشل پاليسيءَ بابت جاري ٿيندڙ تفصيل ۾ توهان ۽ اسان کي جيڪي خوش خبريون ٻڌايون ويون آهن، تن مبارڪبادين ۾ اها ڳالهه عالم آشڪار ٿي ناهي سگهي ته ”استغاثو“ جيڪڏهن ڪوڙا ڪيس درج ٿو ڪري يا ”هر دلعزيز“ وڏو منشي انٽري ۽ داخلا ۾ هٿ جي صفائي ٿو ڏيکاري ته پوءِ معزز جج صاحبان ڪهڙي گرفت ڪرڻ فرمائيندا دروغ گوئيءَ جي مرتڪب ٿاڻيدارن جي؟ جنهن ٽيهتر جي آئين جو حال ملنگ رنگ فقيرن جي گودڙيءَ جهڙو ٿي چڪو آهي. جنهن دستور کي آئيني ترميمن جا ارڙهان کن چهبڪ چهٽي چڪا آهن، پهرين ڳالهه اها آهي ته جنهن دستور جو منهن مهانڊو ئي بي رونق آهي ته پوءِ اهو قانوني دستاويز ڪهڙا رليف فراهم ڪندو عوام الناس کي؟ بشير مشير ۽ شاهد گواهه جنهن معاشري ۾ ”ٿوڪ“ جي حساب سان ”دو نمبري“ آسانيءَ سان فراهم ٿي سگهندا هجن. اوٿ ڪمشنريءَ کان ويندي اسٽامپ وينڊريءَ تائين ۽ عدالتِ عاليه جي ڪاريڊور کان وٺي بار رومن جي بالڪونين تائين ”شفافيت“ جيڪڏهن شرم ٻوٽيءَ جيان مرجهايل هجي ته پوءِ ڪهڙي گارنٽي ڏيندو هي ”جوڊيشل پاليسيءَ“ وارو خوبصورت گلدستو ان ڳالهه جي ته واقعي گراس روٽس تائين ”گامون سچارن“ کي انصاف پلئه پوندو...؟

اسان وٽ برٽش انڊين دور جو جيڪو عدالتي سرشتو موجود آهي، ان بابت لارڊ ميڪالي ڪجهه هن ريت لکي ٿو: ”برطانوي عدالتي نظام کان اڳ ننڍي کنڊ ۾ پنچائتي سسٽم هو. ديواني ۽ فوجداري ڪيسن ۾ ماڻهن کي ڊگها سفر ڪرڻا ڪو نه پوندا هئا. سالها سال جي طويل انتظار کان به مقامي ماڻهو آجا هئا. انصاف لاءِ پئسي جو استعمال ناممڪن هو، عياري، مڪاري ڌوڪو، جعلسازي ۽ ”زر ڦينڪ تماشا ديک“ واري صورتحال جو ته وجود ئي ڪو نه هو. چوري راڄ جو مسئلو هو، سينا زوريءَ بابت پٽيل ۽ راڄ جا چڱا مڙس چوڪس هوندا هئا. گرو گنجو ۽ لوفر لفنگو راڄ ۾ رهي ڪو نه سگهندو هو. انصاف مفت ۾ پلئه پوندو هو. فيصلن لاءِ لوڪل سسٽم سان سلهاڙيل راڄائتا راڻا تڙا کڙا تيار هوندا هئا. مدعي ۽ مدعا عليه بابت ننهن کان وٺي چوٽيءَ تائين ”سرپنچ“ حضرات کي ڄاڻ هوندي هئي ته ساکائتو ڪير آهي ۽ آکائتو ڪهڙو آهي؟ برطانوي طرزِ حڪمرانيءَ کين عرضي نويسن، هيڊ محررن، اوٿ ڪمشنرن، شاهدن دلالن، ڪليڪٽرن ۽ ڪورٽن حوالي ڪري ڇڏيو...ايف سي ايم ۽ اي ڊي ايم تائين جيڪا بيوروڪريسي بديسين هتان جي ديسي خلق جي مٿي ۾ هنئين آهي، انهيءَ مخلوق جي ”متڪبريءَ“ کان الله تعاليٰ پناهه ڏئي...سندن درٻارن ۾ ديسي ٻوليءَ ۾ ڪيس پيش نٿو ٿي سگهي. وڪيلن ۽ بئريسٽرن جي ڪمائيءَ لاءِ انصاف کي اجايو مهانگو ڪيو ويو آهي. لائي لاپي کان وٺي ڍل آبياني تائين ستم گر سسٽم جوڙيو ويو آهي. سر رچرڊ جي دور حڪومت ۾ زيادتين خلاف سرواٽ ٽائيلر جهڙيءَ ريت اضافي ڍلن ۽ ٽيڪسن خلاف گهيراءُ جلاءُ تحريڪ هلائي هئي، مون کي لڳي ٿو ته نيٺا نيٺ ”هندستاني همراهه“ برٽش دور جي غلامانه عدالتي سرشتي خلاف بغاوت ڪندا.“ لارڊ ميڪالي ائين به چوي ٿو: برٽش عدالتي نظام ٺڳن ۽ جعلسازن جا گروهه پيدا ڪيا، جيڪي ڪوڙا ڪاغذ پٽ تيار ڪرائي پرائي پراپرٽي پنهنجي نالي ڪرائي ويندا هئا. انتظامي عهديدار هجن يا عدالتي ڪرسين تي سرفراز سورما سندن ڪورٽن ۾ ديسي ٻوليون دفتري ڪاروهنوار کان دور ڪيون ويون. فيصلا ۽ بحث مباحثا بديسي ٻوليءَ ۾ ٿيندا هئا، جنهن ٻوليءَ بابت مقامي ماڻهن جو نوانوي سيڪڙو ناواقف هو....غلام هندستان ۾ انگريز جي عدالتي نظام تي تنقيد ڪندي لارڊ ميڪالي وڌيڪ چوي ٿو: هندستان ۾ برطانوي عدالتي نظام جي آسي پاسي اهڙن ماڻهن پنهنجا آکيرا ٺاهي ڇڏيا هئا، جن اڳيان انگلستان جا بدترين ڦڏائي پاڻي ڀرين. ”قانوني مشيرن“ واري مخلوق جيڪي راڄ رلايا، اهڙا المناڪ ظلم فاتح جرنيلن به ڪو نه ڪيا هوندا. ايشيا ۽ يورپ جي سمورن حملي آورن جو ظلم زيادتيون هڪ پاسي ۽ قانوني مشيرن جون ستم ظريفيون ٻئي پاسي رکندئو ته سياهه ڪاريءَ ۾ قانوني پڙڪو ديتائي ڪمانڊرن واري پڙ کان سوين ڀيرا وڌيڪ ڳرو نظر ايندو. لڳي ٿو ته لارڊ ميڪالي رنجيدگيءَ جو وڌيڪ شڪار ٿي ويو آهي.

ڪورٽن ۾ مدعي ۽ مدعا عليه سنوان سڌا اپيئر ٿيڻ کان محروم ڇو آهن؟ بار ايٽ لا ۽ بئريسٽر به معاونت ڪري سگهن ٿا، پر ڇا اها پابندي لهي نٿي سگهي ته عدالتن ۾ اڙدو سنڌي، سرائيڪي، پنجابي، ڍاٽڪي، پوٺوهاري، پشتو ۽ براهوي ٻولين ۾ به موقف پيش ڪري سگهجن. ڇا عدالتي فيصلا لکڻ لاءِ بديسي ٻوليءَ ۾ ”لازمي لکپڙهه“ وارو شرط ختم نٿو ڪري سگهجي؟ اسان آزادي ته برٽش ايمپائر کان ورتي هئي پر ”مرغوبيت“ اڄ تائين اسان جو پيڇو ڇڏڻ لاءِ تيار ناهي. ڇا اها ”غلاماڻي ذهنيت“ ختم ڪرڻ لاءِ جوڊيشل ڪميٽي ”ايڪٽوازم“ جو مظاهرو ڪرڻ لاءِ تيار آهي؟ ڇا اسان جو عدالتي سرشتو اينگلو انڊين سسٽم جي باقيات کي ڏيهه نيڪالي ڏيڻ جو روادار نٿو ٿي سگهي؟ ڪوٽ لکپت جيل جي معائني کان ترت پوءِ چيف جسٽس افتخار محمد چوڌريءَ جي ايامڪاريءَ ۾ جيڪي جوڊيشل پاليسيءَ جي حوالي سان پيش رفتون ٿيون آهن، اهي قدم ”انقلابي“ هوندي به وڌيڪ لوڪل شناختن سان همڪنار ٿيڻ جا حقدار آهن...برٽش دور جي ”باقيات“ کي آخري سلام ۽ مقامي شناختن جي مرهون منت عدليه جي اڏاوت ضروري آهي. لارڊ ميڪالي ته ابو الڪلام آزاد کان به اڳتي جون خبرون پيو ڪري. آزاد چوندو هو ته ”بربريت جي بازار يا ته ميدان جنگ ۾ گرم ٿي آهي يا عدالتي احاطن ۾.“ سنڌ سميت ملڪ جا ارڙهان ڪروڙ انسان قاضين ۽ سندن همنوائن جي دستِ برد ۾ آهن. ڪير آهي جيڪو ”نجات دهندو“ بڻجي ميدان ۾ لهي ۽ مولانا آزاد ۽ ميڪالي لارڊ جي لفظن جا لايا سجايا ڪري. هن ديس مان برٽش قيادت واري اها رسم ريت ڪير ختم ڪندو؟ ڪو اصيل يا وڪيل اهڙي ابتدا ڪرڻ جي جرئت ڪري سگهي ٿو، جيڪو عدالتي احاطي ۾ ”آرگيومنٽ“ سنڌي ٻوليءَ ۾ ڪري؟ اهڙو ڀلارو قاضي پيدا ٿي نٿو سگهي، جيڪو ڌرين کي واشگاف لفظن ۾ چئي ڏي ته ابا جن کي جنهن به ٻوليءَ ۾ آسانيءَ سان حقيقت حال بيان ڪرڻي آهي اهو ائين ڪري سگهي ٿو. سترهان ڪروڙ جي آباديءَ واري ملڪ ۾ سترهان لک ڪيس التوا ۾ هجن ۽ هر هڪ ڪيس ۾ ڪنهن به حوالي سان اوسط طور ڏهاڪو ماڻهو متاثر هجن ته ڏيو ڏس ڏيهه وارن کي ته آبادي ڪيتري تناسب سان عدالتي احاطن ۾ ”مقيد“ آهي. تازو ٻن سالن کان هن ديس ۾ عدالتي حوالي سان يادگار تحريڪون هلي پوريون ٿيون آهن. ٻارهان مئي ۽ نائين اپريل کان ويندي چيف جسٽس جي اسلام آباد واري احتجاجي ڪيمپ ۾ اچڻ مهل ڌماڪن ۾ ڏيڍ سئو کان مٿي ماڻهو انهن تحريڪن ۾ ”تيل“ ٿي ويا. وڪيلن به واهه جي مڙسي ڪئي ۽ کيسين خالي ميدان ۾ بيٺا رهيا، پر ڪو وڪيلن ۽ سندن همنوائن کان ائين پڇڻ جي جسارت ڪري نٿو سگهي ته: توهان جن پي سي او ججز اڳيان پيش نه ٿيڻ جو هوڪو ڏنو هو، ڇا اها ترڪيب جذبا ڀڙڪائڻ لاءِ ڪتب آندي ويئي آهي، يا ڪي دوست اهڙي فضا مرتب ڪرڻ ۾ مگن هئا، جيڪا فضا پوئتي پيل ملڪن ۾ احتجاجي تحريڪ کي گاسليٽ ۽ پيٽرول فراهم ڪري سگهي. ڇا ملڪي مخلوق وڪيلن کان اهڙو ڪو مطالبو ڪرڻ ۾ حق بجانب نه هوندي، جنهن اپيل ۾ چيل هجي ته توهان کي اسان ٻن سالن کان جيڪا محبت ڏني، انهيءَ الفت جي اها تقاضا آهي ته گهث ۾ گهٽ ايف سي ايم ۽ سول جج جي ڪورٽ کان ويندي سينئر سول ججز ايڊيشنل، سيشن ججز، سيشن ججز، هاءِ ڪورٽ جي هڙني بينچن، ڪاروباري ڪورٽن ۽ سپريم ڪورٽ جي مڙني ججز صاحبان اڳيان هر روز ڪو هڪ اڌ وڪيل اهڙو سو ضرور سامهون اچڻ گهرجي، جيڪو ”پروفيشنلزم“ کان پاسيرو ٿي ڪري اعلان ڪري ته فلاڻي ڪيس ۾ آئون پيش ٿيڻ کان معذرت خواهه آهيان، ڇاڪاڻ ته هي ڪنهن قاتل جو مقدمو آهي، مون کي منهنجو ”ضمير“ اجازت نٿو ڏي، ڇاڪاڻ ته مقتول جو خون ٻوڙڻ کان وڌيڪ مڪروهه ڪاروبار ٻيو ڪو ٿي نٿو سگهي!

جوڊيشل ايڪٽو ازم کان ويندي وڪيل برادريءَ سان محبت جي حوالي سان ملڪي فضا جيتري هن وقت ساز گار آهي، ايتري اڳي ڪڏهن به نه هئي. جوڊيشل ڪميٽيءَ کي روايتي روٽن ۽ رستن کي ترڪ ڪرڻو پوندو، وڌيڪ ڪي نيون راهون نروار ڪرڻيون پونديون. ڪيسن جي اڪلاءَ ۾ سياسي پارٽين، سول سوسائٽي ۽ ميڊيا جو به رول ٺهي ٿو. ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته پراڻي پٽيل سسٽم کي ۽ پئنچائتي پروگرام کي ٻيهر جديد حالتن سان هم آهنگ بڻائي متحرڪ ڪجي. مسجدون، مندر، گوردوارا ۽ گرجا گهر به اهڙي لوڪل عدالتي سسٽم کي هٿي ڏيارڻ لاءِ ڪتب آڻي سگهجن ٿا ته جيئن ڪورٽن تان ڪيسن جو بار هلڪو ٿئي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

زرداري ۽ ڪرزئيءَ جي آمريڪي ياترا مان انڊيا کي ملندڙ اهميت جا ڪهڙا نتيجا نڪرندا؟




آچر 10 مئي 2009ع



آمريڪا هنگامي بنيادن تي پاڪستان کي هڪ ارب نوي ڪروڙ ڊالرن جي اضافي گرانٽ عطا ڪئي آهي. آمريڪي جنگي بجيٽ ۾ واڌاري سان ٻه ارب ٽيتاليهه ڪروڙ ڊالر وڌيڪ عنايت ڪيا ويندا. مملڪت خداداد کي ڊگهي افغان وار لاءِ آمريڪا انهيءَ ساڳئي جنگي بجيٽ ۾ هنگامي بنيادن تي پنجهٺ ارب ڊالر اضافي طور پاڻ پنهنجي لاءِ منظور ڪيا آهن. پاڪ-افغان ٻنهي ملڪن جي انفرا اسٽرڪچر لاءِ معاونت به فراهم ٿيندي رهندي. پاڪستان کي ٻه هزار تيرهان تائين قسطن ۾ جيڪي ٽوٽل ڏوڪڙ فراهم ڪيا ويندا، ان جو انگ آهي ست ارب پنجاهه ڪروڙ ڊالر...انهيءَ رقم جي نگراني به نئين طريقي سان ٿيندي. هلو! اها ته ٿي معيشت جي استحڪام واري ”مونگ ڦلي“ هوڏانهن آءِ ايم ايف کي آمريڪا آماده ڪيو آهي ته هو پاڪستان لاءِ وڌيڪ قرض فراهم ڪرڻ جا اهتمام ڪري...پرويز مشرف ستن سالن لاءِ 19–ارب ڊالر ورتا هئا، جڏهن ته جمهوري سرڪار کي پنجن سالن لاءِ جيڪي پئسا پلئه پوندا، سي سالن جي حساب سان ليکي کي برابر ڪندڙ ڏسجن ٿا. چئبو ته اسلام آباد ساڳئي پگهار تي ڪم ڪرڻ لاءِ آمادگي ڏيکاري آهي. سٺو ٿئي ها جيڪڏهن پراڻي قرض تي لاڳو ٿيندڙ وياج ”بين الاقوامي مهاجن“ وٽان معاف ڪرائي اچون ها...سڀ جو سڀ وياج نه سهي پر هن جو ڳپل حصو ئي انهيءَ ڇڏ ڇوٽ جي دائري ۾ آڻائي سگهون ها ته اهڙي پيش رفت ملڪي معيشت کي ٽيڪي فراهم ڪرڻ لاءِ مددگار ثابت ٿئي ها...پاڪستان ته پرائي چئجي يا پنهنجي، افغان وار ۾ تمام گهڻو ڀوڳيو آهي ۽ نه ڄاڻ ايندڙ پنجن سالن ۾ ساڍا ست ارب ڊالر پگهار تي اسان کان ڪهڙيون ڪهڙيون قربانيون ورتيون وينديون.

مصر جڏهن خليج وار لاءِ مختصر جٿا فراهم ڪيا هئا، تڏهن آمريڪي اتحادين کي چار ارب ڊالرن وارو قرض پهرين شرط طور معاف ڪرايو هو. اها 1992ع جي ڳالهه آهي، ”آمريڪا ياترا“ دوران پاڪستان جا فوجي سربراهه سينيٽ جي فارن پاليسيءَ واري ڪميٽي کي شرفِ باريابي بخشيندا رهيا آهن. صدر زرداري پهريون سويلين سربراهه آهي، جنهن سينيٽر جان ڪيريءَ جي سربراهي ۾ ڪم ڪندڙ انهيءَ ڪاميٽيءَ ۾ ”پيشي“ ڀوڳي آهي. ”دي هندو“ اخبار لکي ٿي ته زرداري صاحب ائٽمي هٿيارن جي حفاظت ۽ هندستان سان لڳ لاڳاپن بابت آمريڪي اڳواڻن کي مطمئن ڪندڙ جواب ڏنا آهن...انهيءَ ڪاميٽي جو ٻيو سينيٽر لوگر صاحب به اهم ماڻهو آهي. ”ڪيري لوگر بل“ جو جيڪو هل هنگامو پاڻ سماعت هيٺ آڻيندا ٿا رهون، ساڳيا سدورا آهن، اهي ٻئي معزز نمائندا ايوان بالا جا، جيڪي ”طالبان“ خلاف پاڪستان جي مدد جا محرڪِ اعليٰ ۽ وڏا وڪيل بڻيل آهن. باب ڪارڪر جهڙا سينيٽر زرداري صاحب بابت تحفظات رکندڙ راڻا ليکيا وڃن ٿا، پر ”واشنگٽن پوسٽ“ جو خاص نمائندو ”ڪيرن ڊي يونگ“ لکي ٿو ته ڪارڪر جهڙن سينيٽرن به چيو آهي ته آصف صاحب توقعات کان وڌيڪ ”اهل“ ثابت ٿيو آهي. صحافي لکي ٿو ته ايوان بالاجي انهيءَ مخفي ميٽنگ ۾ پاڪستاني صدر کان ڪجهه پڇائون به ٿيون. هڪڙي مرحلي تي کائنس پڇيو ويو ته پاڪ-افغان بارڊر تان ڪابل ڏانهن ”درانداز“ روڪڻ ۾ ناڪام ڇو آهي؟ زرداري صاحب ممتحنن کان ئي سوال پڇي ورتو ته ڀلا ڏيو جواب توهان پاڻ ته ميڪسيڪو جي بارڊر کي سيل ڪرڻ ۾ واشنگٽن ناڪام ڇو آهي؟

بلال ڀٽو کي هن دوري ۾ اهم گڏجاڻين دوران تمام گهڻي محبت ملي آهي. بين الاقوامي پريس لکي ٿي ته جهڙيءَ ريت شهيد ڀٽي ”شملي معاهدي“ دوران ۽ ان کانپوءِ عالمي فورمن تي محترمه بينظير ڀٽو صاحبه کي پاڻ سان گڏ ”شريڪ محفل“ بڻائي سندس تربيت واري رسم شروع ڪئي هئي. زرداري صاحب به ڀٽي شهيد جي ڏوهٽي ۽ شهيد سنڌ راڻيءَ جي لخت جگر کي ساڳئي ريت تربيتي مرحلن مان پار اڪارڻ جي ڪوشش ڪري رهيو آهي. دوري جا ٻيا فائدا ڪهڙا آهن؟ اهي سوال پيا حل ڪبا، البته زرداري صاحب پنهنجي سرڪار کي سهارو فراهم ڪرڻ ۾ بظاهر ڪامياب نظر اچي پيو. موسمون نامهربان ٿين يا بخت نه ڪري ته پوءِ کٽي قسمت!

اسلام آباد ۽ ڪابل جا حڪمران دنيا جي طاقتور ترين ملڪ جا مهمان ته ڳچ وقت لاءِ بڻيا هئا، پر آمريڪي صدر باراڪ حسين اوباما ساڻن هڪ ڪلاڪ جي ملاقات ڪئي آهي. ويهه ويهه منٽن لاءِ صدر زرداري ۽ صدر ڪرزئيءَ سان ”اوبامو“ ڌار ڌار مليو آهي، جڏهن ته مشترڪه اجلاس جو وقت به ويهن منٽن تي مشتمل هو. ”افپاڪ“ جي اڳواڻن افغانستان ۽ پاڪستان ۾ القائدا ۽ طالبان جي حوالي سان موجود عالمي دنيا جي تحفظات کي دور ڪرڻ لاءِ ڪهڙي نئين ترڪيب ڪتب آڻڻ بابت غور ويچار ڪيو آهي؟ اهڙي واضح پاليسيءَ کان مشترڪ پريس ڪانفرنس کي محروم رکيو ويو آهي. ڪانفرنس ۾ اوباما صاحب سوال جواب لاءِ به صحافين کي موقعو فراهم ڪرڻ کان محروم رکيو. سياهه فام صدر جي باڊي لينگويج ٻڌائي رهي هئي ته موصوف ذهني بوجهه ۽ خيالي انتشار جو شڪار آهي. ڊرون حملن کان ويندي آپريشن جي طور طريقن جي وضاحت کان پريس ڪانفرنس کي آجو قرار ڏيئي سگهجي ٿو...سوات آپريشن ۾ تيزيءَ تي آمريڪي ميڊيا خوشيءَ جو اظهار ڪيو آهي، جڏهن ته فرح پرڳڻي ۾ پٺاڻن تي نيٽو فورسز جي بمباريءَ ۾ ساڳئي وقت جيڪي سوا سئو کن معصوم اجل جو شڪار ٿيا هئا. آمريڪي پريس اهڙي نسوري ناحق تي خاموشي اختيار ڪرڻ جو ڪهڙو ٿي جواز پيش ڪري؟ اها ٿي عليحده بات، پر ڪابل جنهن رياست جو دارالحڪومت آهي، ان ديس جي ماڻهن ۾ مجموعي طور تي فرح صوبي ۾ ٿيندڙ قتلِ عام کانپوءِ ڪرزئيءَ جي ”آمريڪا ياترا“ مان رهيل سهيل خواب به چڪنا چور ٿي ويا.

هونئن جيڪڏهن باريڪ بينيءَ سان جائزو وٺبو ته هيءُ سمورو سفر زور آوريءَ واري مسافت جي دائري ۾ داخل ڪرڻ جهڙو پنڌ نظر اچي ٿو...مسافرن ”زاد راهه“ حاصل ڪرڻ لاءِ بين الاقوامي سطح جي طاقتور بادشاهه سان حال احوال اوريا آهن، ”افپاڪ“ جي پاڃاريءَ ۾ جنهن طريقي سان ڪابل ۽ اسلام آباد کي برابريءَ جي بنياد تي جوٽيو ويو آهي، ڇا اهو مناسب آهي؟ پاڪستان جي صف اول جي قيادت کي هليري ڪلنٽن سان ملڻ گهرجي ها يا نه، البته سي آءِ اي جي ڊائريڪٽر ليون پيٽنا، ايف جي آءِ جي سربراهه رابرٽ موئيلر، پينٽاگان جي مائيڪل لوٿر ۽ آمريڪي فوجي سربراهه ڊيوڊ پيٽرياس سان زرداري صاحب جون مجلس آرائيون سفارتي طور طريقن مطابق حفظِ مراتب جون حامل نظر نه پئي آيون.

جيئن تيئن ”آمريڪا ياترا“ وارو مرحلو خيرن سان اختتام پذير ٿي چڪو آهي، ”پريسلر ترميم“ جيان ”لوگر ترميم“ جا به آسا پاسا عنقريب اوپن ٿي سامهون اچي ويندا. افغانستان ۾ انجنيئرڊ چونڊون سر تي بيٺيون آهن ۽ پاڪستان ۾ پ پ سرڪار کي به اچي سر جي لڳي آهي. ڪي مبصر چون پيا ته گهڻو رليف نه به کڻي مليو هجي، پر زرداري ۽ ڪرزئي کي اها خاطري البته ضروري ڪرائي ويئي آهي ته جيڪڏهن اسان جي ايجنڊا تي عمل پيرا رهندئو ته ڇهه مهينا کن توهان کي تنگ ڪو نه ڪبو. هن سموري هڻ وٺ جي نتيجي ۾ جنهن معاهدي تي صحيحون ٿيون آهن، ”ايم او يو“ ۾ قبوليو ويو آهي ته جنوبي ايشيا کان سينٽرل ايشيا تائين محفوظ راهداريون فراهم ڪيون وينديون ۽ واپار کي لميان روٽان تي ڇيڪ ڇڏيو ويندو...واهگا کان هندستان کي انهيءَ معاهدي ۾ سينٽرل ايشيا ڏانهن وڃڻ ۽ افغانستان ڏانهن روڊ رستي وڻج واپار ڪرڻ جي موڪل جهڙوڪر ملي چڪي...بدلي ۾ پاڪسان کي طفل تسليون ڏنيون ويون آهن ته دهلي ۽ اسلام آباد جي وچ ۾ ٻگهليار ڊيم سميت پاڻيءَ جا جيڪي به اڻ نبريل اشوز موجود آهن، تن تنازعن کي تسلي بخش طريقي سان حل ڪرائڻ ۾ آمريڪا پنهنجو ڪليدي ڪردار ادا ڪرڻ ۾ ڪوتاهيءَ جو مرتڪب ڪو نه ٿيندو...پر اهو هوندو مشروط...هليري ڪلنٽن وارن شرط شروط به هڪڙي سٽ ۾ بيان ڪري ڇڏيا آهن ته پاڪستاني اسٽيبلشمينٽ کي گهرجي ته هو پنهنجو ڀارت دشمنيءَ وارو مني صديءَ کان جاري سوچڻ جو طور طريقو ترت تبديل ڪري...نه فقط تبديل ڪري، پر ملڪ جا سمورا هٿيار بردار هيرا سري نگر ڏانهن ”سورما“ موڪلڻ تان هٿ کڻن ۽ افغانستان ۽ پاڪستان ۾ موجود سماج دشمن عناصرن جو قلعو قمعو ڪرڻ لاءِ پنهنجا سمورا زور لڳائين...آمريڪا ارشاد فرمايو آهي ته: پاڪ-افغان سرحدي علائقن سميت ٻنهي ملڪن ۾ موجود دهشتگرد ٽنهي ملڪن جا گڏيل دشمن آهن.

پاڪستان ۾ اقتداري هيرا ڦيريءَ وارو هل هنگامو گذريل ٻن هفتن کان زورن تي هو ته حڪومت آئي بيٺي آهي، ٻن هفتن جي مهمان آهي...آمريت اسلا آباد لاءِ وڌيڪ سود مند آهي...ڪياني کي اوباما کان به وڌيڪ طاقتور شخصيت طور متعارف ڪرايو پئي ويو. ارشاد حقاني ۽ جنهاڻي جرنلسٽ جهڙن ڪهنه مشق ”جرنيلي جيالن“ جنرل يحيٰ خان ۽ سندس گادي نشينن بابت گوهر افشانيون اهڙي ته اٽڪل سان بيان پئي ڪيون، جو لڳي پيو ته...”عزيز هم وطنو!“ جهڙيون تقرير نويسيءَ واريون الطاف گوهر ۽ صديق سالڪ واريون ڊيوٽيون حقاني ۽ جنهاڻي جوانن حوالي ٿيڻ واريون آهن....اهي ميڊيائي توپخاني جا فائر نيوز ويڪ ۽ نيويارڪ ٽائيمز کان ٿيندا اڙدو ۽ سنڌي ميڊيا ۾ داخل ٿي رهيا هئا. پر هاڻي لڳي ٿو ته پ پ سرڪار کي ساهي پٽڻ جي مهلت ملي ويئي آهي...ميان برادران به مرڪزي حڪومت جي ڇيڙ ڇاڙ کان باز اچي ويا آهن. پنجاب سرڪار ۾ پ پ جو اندراج به آمريڪي آشيرواد جو مرهونِ منت آهي. پٺاڻ بيلٽ وارو پرابلم ٽيهارو سالن کان جاري آهي، نه ڊيورينڊ لائين تي خاردار تارون لڳائڻ وارو پاڪستاني مطالبو منظور ٿيو آهي، نڪو وري ٽيهارو لک کن افغاني رفيوجيز کي پاڪستان مان واپس افغانستان موڪلڻ جا ڪي پائيدار نسخا تجويز ٿيا آهن. ٻيو ته ٺهيو، پر جڏهن لالي ڪرزئيءَ کي صحافين سوگهي ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ کيس چيو ويو ته توهان جو هندستان ڏانهن پاڪسان جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ پريم ڇو آهي؟ هن صاف گوئيءَ کان ڪم وٺندي چئي ڏنو ته: دوستيون ڪي ٻين کان پڇي پوءِ رکبيون آهن ڇا؟ اسلام آباد ڪابل کي ڪنهن به صورت ۾ سڄڻن ۽ دشمنن جي چونڊ لاءِ مجبور نٿو ڪري سگهي. اهو وقت ويو، جڏهن پنڊيءَ وارا اسان کي پنهنجو پرڳڻو سمجهندا هئا...گڏيل پريس ڪانفرنسون به جاري آهن، زرداري صاحب ته حلف برداريءَ جي تقريب ۾ به صدر ڪرزئي کي خاص مهمان طور گهرايو هو...واشنگٽن، ڪابل ۽ اسلام آباد ٽيئي بظاهر ارشاد فرمائي رهيا آهن ته اسان جو دشمن ”مشترڪه“ آهي، پوءِ به اهڙيءَ گفتگوءَ مان ڪهڙو مطلب سمجهجي؟ بوسٽن گلوب نالي واري آمريڪي اخبار آهي، ساڳئين ڏينهن ۾ هن اخبار جي وقائع نگار خصوصي ”برين بينڊر“ جو تفصيلي آرٽيڪل ڇاپي ”پاڪستان“ کي ڇرڪايو ويو آهي. نمائندو صاحب رقم طراز آهي ته ”هن وقت الاهي سارا آمريڪي ماهر پاڪستان ۾ موجود آهن ۽ پاڪستانين سان انهيءَ موضوع تي سنجيده مذاڪرات ڪري رهيا آهن ته جيئن ته طالبان جي طاقت ۾ اضافو ٿيندو پيو وڃي، پاڪستان جا يورينيم جا ذخيرا واشنگٽن ڏانهن منتقل ٿيندا ته هنن جوهري رانديڪن کي طالبان جي دست برد ۾ اچڻ کان بچائي سگهجي ٿو...برين صاحب جو دماغ خبر ناهي ته ڪنهن برين واش ڪيو آهي، پر موصوف وڌيڪ لکي ٿو ته...آمريڪي ماهر ائٽمي تنصيبات تائين رسائي رکن ٿا. سندس اهڙي دعويٰ کي پرڏيهي ترجمان ميان عبدالباسط ست مئي 2009ع واري هفتيوار بريفنگ ۾ ان ڳالهه کي رد ڪري ڇڏيو آهي.

بهرحال ”افپاڪ“ جي آمريڪا ياترا جون هزارين ڪهاڻيون آهن، ڪي بظاهر لڪل آهن ته ڪن جا کر ۽ پير ميڊيا تي چٽا ٿي سامهون اچي رهيا آهن...پاڻ هلون ٿا هندستان ڏانهن. پهرين ڳالهه اها ئي اچرج ۾ گهٽ اضافو ڪندڙ ناهي ته جڏهن معاملو ٽن ملڪن جو هو ۽ هو به ٽه ڌريو ته پوءِ دهليءَ کي بيگاني شاديءَ ۾ ڪنهن ڪوٺ ڏيئي گهرايو هو؟

جيڪي جبل ٽڪڻ لاءِ ٽنهي ملڪن جا سربراهه هٿوڙا کڻي ميدان ۾ لٿا هئا، انهن جبلن مان اسامو، ملا عمر ۽ صوفي محمد ته برآمد ٿيا هجن يا نه پر ”کهودا پهاڙ نکلا چوها“ جيان چندي ڳڙهه وارو چيتو البت سو ضرور هن هڻ وٺ وقت نڪري نروار ٿيو آهي...هليري ڪلنٽن جي خوشي ڏسڻ وٽان هئي، جڏهن ”ايم او يو“ تي دستخط ثابت ڪيا پئي ويا. چئي: هندستان کي اسان اها راهداري ڏياري ٽيتاليهه سالن جي الجهيل سٽ کي سلجهائڻ ۾ ڪاميابي ماڻي آهي. هندستان ۽ پاڪستان جو اهو تجارتي عقد به ست سمنڊ پار واري سلطنت جي گاديءَ واري هنڌ تي ٿيو آهي... انهيءَ شاديءَ کي جبري وهانءَ جي دائري ۾ داخل ڪري سگهجي ٿو.....ڏسجي ته ”ڪيتي هي“ واري انهيءَ ڪاڄ مهل جيڪا ڪاروباري ڪنوار ملي آهي، ”ول ڀڄ وي گئي“ جي مرحلي تي ڪڏهن ٿي پهچي؟ ڇاڪاڻ ته دهلي ۽ اسلام آباد جي دوستيءَ وارا داستان دلگرفتگيءَ جي دکن سان ڀريا پيا آهن....اگني، پرٿوي ۽ ترشول وارا ”لنگهوٺيا يار“ غوري، ابدالي ۽ غزنوي ميزائلن سان ٽمٽار ٽڪا خاني برادريءَ کي دل ۾ جايون ڏيڻ کان محروم رهيا آهن، ته فريق ثاني به....”جو تم کروگي وه هم کرين گي“ واري جنگ جدال ڪلچر ۾ ننهن کان وٺي چوٽيءَ تائين غرق آهن. اهڙي مدِمقابل مملڪتن کي واشنگٽن جي تازي دٻ ڪيستائين ۽ ڪيئن قائل ڪندي ته ٻيلي ڏاها ٿيو هاڻ هٿيار ڦٽا ڪريو، سٺا پاڙيسري ٿي رهو ته جيئن ”گڏيل دشمنن“ کي آسانيءَ سان دارالخلد ڏانهن روانو ڪري سگهجي...ائين به چئي پيو سگهجي ته ڪنهن نه ڪنهن حوالي سان دهلي ۽ اسلام آباد ۾ دوريون پيدا ڪرڻ جي دوا ”واشنگٽن برانڊ“ ليبل لڳل هئي، هاڻ دوا سان ادارو جيڪڏهن پنهنجي مصنوعات کي پاڻ سر بمهر ڪري ٿو ۽ ڪنهن نئين ترياق مان ٻنهي ملڪن کي فيضياب ڪرڻ جو فيصلو ڪري ٿو ته پوءِ دنيا اميدن تي قائم آهي ۽ ”افپاڪ“ جي مذاڪراتي عمل مان من موهن سنگهه جي رياست ۽ گيلاني صاحب جي ولايت کي ڪي واهوندي جي هڳاءَ جهڙا خوشبودار سڻاوا واءُ پلئه پون ٿا. هندستان ۽ پاڪستان کي ”جرنيلي سڙڪ“ تان واپاري سفر شروع ڪرڻ ۾ اڌ سال جو عرصو لڳي ٿو. شير شاهه سوري سينٽرل ايشيا کان پاڻي پٽ ۽ دهليءَ ڏانهن جنهن شاهراهه تان لنگهيو هو جرنيلي سڙڪ انهيءَ روٽ جو نالو آهي. ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته ننڍي کنڊ جي ڪروڙين هڪجهڙائين کي سامهون رکي ڪي امن جون ننڍڙيون وکون اسلام آباد ۽ دهليءَ کي پنهنجي مٿي کڻڻيون پونديون. جرنيلي سڙڪ تان وڻج واپار واري مرحلي کي مذاڪراتي عمل ذريعي ظاهر ڳالهه آهي ته هندستان ۾ ٿيندڙ چونڊن کانپوءِ ئي اسٽارٽ ڪري سگهجي ٿو...ڇا مهيني ٻن کان پوءِ هندستان ۾ آمريڪا دوست حڪومت ايندي يا کاٻي ڌر کان وٺي ماياوتي ۽ بي جي پيءَ جي ڪا گڏيل سرڪار جڙندي؟ ڪانگريس سميت جيڪا به حڪومت دهليءَ تي راڄ ڪرڻ لاءِ ٺهندي اها پاڪ-ڀارت امن مذاڪرات لاءِ ”تحفظات“ ته ضرور پيش ڪندي پر ”راهداريءَ“ وارو مذڪوره بالا فيصلو دهليءَ کي ڪافي حد تائين مطمئن ڪري سگهي ٿو...انتهائي پسنديده ملڪ جو درجو به دهليءَ طرفان پاڙيسري ديس کي ملي چڪو آهي. ڇا گڏيل قومن جي فيصلي جي روشنيءَ ۾ فيصل آباد ۽ فيض آباد احمد آباد ۽ الهه آباد کي ”موسٽ فيوريٽ نيشن“ جو درجو عنايت ڪرڻ لاءِ آماده آهن؟ جيستائين جرنيلي سڙڪ وسيلي پنجاب ۽ پختونخواهه جي پوٺوهاري ۽ پشاوري پهاڙن تان لنگهندڙ روٽ کي قابلِ عمل بڻائڻ جون ڳنڍيون کلن، تيستائين ڪراچيءَ کان ممبئي فيري سروس کان ويندي بندر عباس، چاهه بهادر، گوادر، ڪراچي، علي بندر، پور بندر، لکپت ۽ کنڀات واري سامونڊي بيلٽ کي واپار لاءِ ڪارآمد بڻائڻ خاطر تهران، دهلي، اسلام آباد کي ڪي ابتدائي مذاڪرات ڪرڻ گهرجن يا نه؟

قائد اعظم محمد علي جناح جي اباڻي ڳوٺ ”پانيليءَ“ جي ياد ۾ جرنيلي سڙڪ جيان ڪا پانيلي سڙڪ به ٽنهي ملڪن کي ڳنڍڻ لاءِ زاهدان کان تربت ۽ اتان ڪوسٽل هاءِ وي ذريعي ننگر پارڪر تائين ڪارآمد بڻجي سگهي ٿي. ننگرپارڪر جي سامهون سڏ پنڌ تي ڪڇ ڀڄ وارو ڪوسٽل هاوي وي موجود آهي، جيڪو ويراول بندر سان منسلڪ آهي ۽ باني پاڪستان جو ڳوٺ ”پانيلي“ ويراول جو مضافاتي ڳوٺ آهي. صدر زرداري صاحب کي ايران جي دوري جي دعوت به مليل آهي. ڇا آمريڪا ايران، پاڪستان ۽ هندستان واري مشترڪه گئس پائيپ لائين لاءِ معاهدن ۾ رستا روڪ ناهي ڪندو رهيو؟ واشنگٽن جي واويلا کي به رد نٿو ڪري سگهجي پر سنڌ-بلوچستان جي ساحل ۽ سي بيلٽ کي به شير شاهه سوريءَ واري سڙڪ جيان واپار ۽ انساني آمدرفت لاءِ ڪتب آڻڻ ڪبيرو گناهه ڇو هجي؟ ڇا پاڪستان اهڙو آزاداڻو فيصلو ڪرڻ جي سگهه رکي ٿو؟ هلڪي ڦلڪي ”آزاديءَ“ واري بيک لاءِ ڇا پاڻ کي ”نڪسن ڊاڪٽرين“ اڳيان نڪ گسائڻ کانسواءِ ٻي ڪا راهه نظر نٿي اچي! اوڻيهه سو ايڪهتر ۾صدر نڪسن آمريڪا جو اوبامو هو، هن به وارو ڪر جاڙا خان! بنگالي مارڻ لاءِ اسان جي همدردي اوهان سان شامل حال رهندي! پر اسان گهر جا ڪڪڙ به ڪٺاسين ۽ وطن عزيز جو ڇاونجهاهه سيڪڙو آدمشماريءَ وارو ملڪ به ”بنگلاديش“ بڻائي بتاليءَ وارو ڪردار اداڪري دنيا ۾ ڏٺا ٿياسين. هن وقت به ٻروچن ۽ لالن جي لال لهوءَ سان لا متناهي رت جي راند جاري آهي. اوبامي جي گهران ڌوٻيءَ جيان ”ڇوءَ“ جو نقصان آهي، پر اسان کي نوان بنگلاديش وجود ۾ ايندي ”عالمي ميڊيا“ ڏيکاري رهي آهي. اسان کي ايجنڊا اها ئي سوٽ ڪري ٿي جيڪا اسان جي مفادن وٽان هجي. معيشت جي استحڪام کان به آگاهه آهيون پر بم گولي ۽ بارود تي خرچ ٿيندڙ رقم بلوچ ۽ پختون بيلٽ تي صرف ڪئي وڃي ته مار ڌاڙ ۽ لڏ پلاڻ کان بچي سگهون ٿا.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڪانگريس جي ڪاميابي ۽ ننڍي کنڊ ۾ مستقل امن جو سوال!




اڱارو 26 مئي 2009ع



هندستان جي هاڻوڪين چونڊن ۾ آل انڊيا نيشنل ڪانگريس جي ”ڪاميابيءَ“ کي مثالي ته هرڪو قرار ڏئي پيو، پر ڪنهن کي ڪهڙي ڪل ته سونيا گانڌيءَ جي سربراهي ۾ جيڪي انتخابي نتيجا پارٽيءَ کي پڳون پارائي ويا آهن، تن جا بنيادي پيل پاوا ڪير هئا؟ هڪڙو هو مسٽر فيروز ورڻ گانڌي ۽ ٻيو هو مسٽر نريندرا مودي! اوهان پڇي سگهو ٿا ته آخر ڪهڙي آڌار تي انهن ٻن همراهن کي ”ڪريڊٽ“ ڏنو پيو وڃي؟ سنجئه گانڌيءَ جو پٽ پنهنجي امڙ سڳوري مسمات مانيڪا گانڌيءَ جي قيادت ۾ بي جي پي جي ٽڪيٽ تي بيٺل هو. فيروز سندس ڏاڏو هو، جنهن سان انڌرا گانڌي الفت جي انگ ۾ ڦاٿي هئي. فيروز ٽائيپسٽ هو ۽ هن شاديءَ کانپوءِ اندرا گانڌيءَ تي مڙداڻو رعب ڄمائڻ لاءِ اهو فيصلو به ڪيو هو ته فيروز جي گهر ڌياڻيءَ کي گھر ۾ ئي رهڻو پوندو. پرائم منسٽر هائوس ۾ فيروز هلي ملي ڪو نه ايندو...فيروز جو موت به پوٽي سنجئه گانڌيءَ جيان پراسرار ٿيو...خود اندرا گانڌيءَ به سک محافظن هٿان مقتل ڏانهن محو پرواز ٿي هئي، پر هن وقت هندستان ۾ پنڊت جواهر لال نهروءَ جو ڏوهٽاڻ سياهه ۽ سفيد جو مالڪ آهي. ملڪي سياست جو مرڪزي منظرنامو فيروز ورڻ گانڌي ۽ راهول گانڌيءَ جي اردگرد ڦري رهيو آهي. ڪراچيءَ ۾ الڪرم اسڪوائر لڳ ”پيلي ڀيت“ جو جيڪو بورڊ نصب ٿيو آهي، دراصل يو پيءَ ۾ ”ڀيلي ڀيت“ ضلعي هيڊ ڪوارٽر آهي...ساڳئي شهر ۾ فيروز ورڻ گانڌي انتخابي جلسي ۾ تقرير ڪندي آپي کان ٻاهر نڪري ويو هو.....هن سکن ۽ مسلمانن کي للڪاريندي چيو هو ته آئون گيتا جو قسم کڻي چوان ٿو ته هندن ڏانهن اٿندڙ هٿن کي ٽوڙي ڇڏيندس...ورڻ گانڌيءَ کي جذباتي تقرير ڳچيءَ ۾ پئي ۽ بي جي پي سندس ارشادات عاليه کان لاتعلقي جو به اظهار ڪري ڇڏيو هو. پر اليڪشن ڪميشن حرڪت ۾ آئي ۽ ورڻ گانڌيءَ کي گرفتاري ڏيڻي پئجي ويئي...اڙدوءَ ۾ ”ليني ڪي ديني پڙ گئي“ وارو جملو اهڙي موقعي لاءِ ئي استعمال ٿيندو آهي. نوجوان کي مانيڪا به سمجهائي ڪو نه سگهي، ڇاڪاڻ ته مانيڪا کي سونيا گانڌيءَ سان جيڪو ساڙ ۽ حسد هيو، تنهن هڻي وڃي هنڌ ڪيو.

هوڏانهن ميڊيا ۾ ڪنهن ڪانگريس جي مسلم دوستيءَ واري ڪمزوري جو بدلو وٺڻ لالءِ لکي ڇڏيو ته ايندڙ وزير اعظم نريندا موديءَ کي بڻايو ويندو...آڏواڻيءَ کي ٽريلر طور ٽن مهينن لاءِ پرائيم منسٽري ڏني ويندي ۽ مستقل طور تي بي جي پيءَ جو مضبوط اميدوار مودي آهي.....ورڻ ۽ موديءَ کي هندو اڪثريتي ملڪ جي ووٽرن جي همدرديءَ لاءِ جن ڪاريگرن منظرعام تي آندو هو، تن فنڪارن جي وهم و گمان ۾ به اها ڳالهه شامل ڪا نه هئي ته ڪو هندستاني ووٽر سفلي – ڀڙڪائڻ سان گھٽ متاثر ٿيڻ واري ڏاڪي تي پهتل آهي. موديءَ سابرمتي ريل واري ”گوڌرا اسٽيشن“ تي ٿيندڙ سانحي کانپوءِ سفاڪيءَ سان مسلمانن تي ڪات ڪهاڙا کنيا هئا. ڪانگريس جي خوش قسمتي اها هئي جو انتخابي مهم جي عرصي دوران موديءَ تي سپريم ڪورٽ ”اسپيشل انويسٽيگيشن ٽيم“ کي متحرڪ ڪيو. انڊين نيشنل ڪانگريس جي احمد آباد مان ايم پي جي چونڊ کٽيندڙ اميدوار احسن حسين جعفريءَ جي قتل سميت تيرهان هزار کن معصوم مسلمانن کي مارڻ ۾ پرڳڻائي پوليس ۽ چيف منسٽر خلاف جعفري مرحوم جي بيواھه بئريسٽر سنجئه پاريک جي توسط سان مقدمو ست سال اڳ درج ڪرايو هو...ذڪيه بيگم جي انهيءَ دائر ڪيل اپيل کي بڻياد بڻائي ايس آءِ ٽي انڪوائريءَ ۾ ايڪٽو ازم جو مظاهرو ڪري ڏنو. ڪميشن جي چيئرمين مسٽر آر ڪي رگهووان جي ديس ۾ ڏاڍي نيڪ نامي ٿي ٻڌجي. ٽيسٽا اسٽيلواڊ مودي جي موذي پڻي جا پيرا کنيا هئا، جيڪا هيومن رائيٽس جي خاموش خدمت گذار آهي. مسز جعفريءَ جي پٽيشن جون سموريون شهادتون ۽ گواهيون هن مائيءَ جون هٿ ڪيل آهن. رگهووان هلندڙ اليڪشن دوران آڏي پڇا ۾ مودي ۽ سندس همنوائن جو ساهه سڪائي ڇڏيو هو. رٽائرڊ پوليس عملدارن به موديءَ جي سازشي ڪردار کي وائکو ڪري ڇڏيو هو. ڪانگريس ليڊرن بڙودي، سنڌي پوري، ڪڇ ڀڄ ۽ ڪاٺيا واڙ واري الهاس نگري ديس ۾ سرعام موديءَ کي سڱن تي کنيو ۽ هنن چيو ته تون پاڻ ٻڌاءِ ته تنهنجي ”شمشان گهاٽ“ لاءِ ڪهڙي عبارت موزون رهندي.

سنڌ سان سلهاڙيل گجرات ۾ موديءَ ترقياتي ڪم چڱا خاصا ڪرايا آھن. کيس صنعتڪارن جي ائين سپورٽ آهي، جيئن مورڙي جي ماڳ وارن لاءِ ڪارخانيدارن جو قرب قائم دائم آهي...ڪانگريسين کي جس هجي، جن بي جي پيءَ جي ”جن“ جي نڪ ۾ دم ڪيو ۽ نسل پرست پارٽيءَ جي مرڪز سوراشٽر مان يارهان سيٽون قومي اسيمبليءَ جون کٽيون اٿن. ڪانگريسين ائين به پئي چيو ته جڏهن حادثاتي طور تي انڌرا گانڌيءَ جي قتل کان پوءِ دهليءَ ۾ ٽي هزار کن سک قتل ٿي ويا هئا، پارٽي اهڙي قتل عام تي معافي گهري هئي ۽ خونريزيءَ ۾ ملوث پنهنجي مرڪزي ليڊرن سڄڻ ڪمار ۽ جڳديش ٽائيٽلر کي پارٽيءَ مان ڪڍي ڇڏيو هو...سکن جي بحاليءَ لاءِ ڪانگريس دل کولي وسيلا فراهم ڪيا هئا، جڏهن ته گجرات جي مسلم ڪش وارداتن کانپوءِ واجپائي جڏهن دوري تي آيو ته هن متاثرين لاءِ نه ته ڪنهن وڏي امداد جو اعلان ڪيو هو ۽ نه وري بي جي پي انهيءَ قتل عام تي معافي تلافيءَ کي ضروري سمجهيو. مودي جي سرڪار ته مسلمانن کي ورسائڻ بدران لڏائڻ لاءِ آتي رهي آهي. بي جي پي تھ ”بابري مسجد“ جي انهدام تي به معافي وٺڻ لاءِ تيار ڪا نه ٿي هئي. اهو ته ٿيو هند ۾ موجود اهم يادگار خطي جو احوال....ممبئيءَ سان به سنڌ جو الحاق رهيو آهي. مهاراشٽر بي جي پيءَ جو مرڪز ليکيو ويندو آهي. اجمل قصاب وارين ڪارگذارين کانپوءِ اتان بي جي پي جي کٽڻ جا وڌيڪ امڪان ڏيکاريا پئي ويا، پر قائد اعظم محمد علي جناح جي ”مالا بار هل“ وارن ماڳن تي بي جي پي لاءِ ”دلت“ قتل ڪيس شڪست بڻجي سامهون آيو ۽ پارٽي مرلي منوهر جوشيءَ جي دور ۾ ٿيندڙ يارهان سال اڳ واري خوني واردات ۾ ملوث نڪتي ۽ سندس ڌڙن تختو يارهان جولاءِ 1997ع تي ٿي ويو. رماٻائي امڀيڊڪر نگر جا شيڊولڊ ڪاسٽ جڏهن گهرن مان صبح جو پورهئي جي تلاش ۾ نڪرڻ لڳندا آھن تھ ڏکن جا ماريل اهي پورهيت ڪارخانن ڏانهن وڃڻ مهل هندستان جي آئين جي خالق ۽ دلتن جي هر دلعزيز اڳواڻ ڊاڪٽر امڀيڊڪر جي مجسمي جي سلاميءَ جو فريضو ادا ڪرڻ کي ناهن وساريندا. سوين پورهيتن جڏهن مجسمي جي ماڳ تي پهچڻ جي ڪئي ته ڇا ٿا ڏسن جو سندس قائد جي ڳچيءَ ۾ جوتن جا هار پارايا ويا آهن. دلتن احتجاج ڪيو، نتيجي ۾ تڏهوڪي وڏي وزير مرلي منوهر جوشيءَ جي پرڳڻي جي پوليس انسپيڪٽر منوهر ڪڌم جي اڳواڻيءَ ۾ فائر کولي ڏنا ۽ ڏهه دلت اتي جو اتي لقمهءِ اجل بڻجي ويا. دلتن يارهان سال ڪيس وڙهيو.

هاڻوڪين چونڊن واري مهم عروج تي پهتل هئي ته فاسٽ ٽريڪ ڪورٽ انسپيڪٽر منوهر ڪڌم کي عمر قيد جي سزا ٻڌائي ڇڏي. اڳ ۾ مرلي منوهر جوشي طرفان جوڙيل عدالتي ڪميشن جي چيئرمين جسٽس گنڊي دار به منوهر ڪڌم کي ڏوهي قرار ڏنو هو. دلتن جي اڳواڻ شيام گائيواڙ به شو سينا ۽ بي جي پي کي دلت نسل جا قاتل قرار پئي ڏنو ۽ ائين سپوراشٽر کانپوءِ مهاراشٽر مان به آڏواڻي جو الهھ تلهھ پٽجي ويو. هاڻي اچون ٿا ته سنڌ سان سلهاڙيل راجسٿان رياست ڏانهن، جتي ڪانگريس کي تاريخي سوڀ ملي آهي. راجائن ۽ مهاراجائن جو ديس مارواڙ به ”ڪٽرپنٿين“ کان ڪوسون دور کڙو آهي. راجسٿان بابت توهان کي ٻڌائيندو هلان ته چار ڊسمبر 2008ع تي صوبائي چونڊن ۾ به ڪانگريس کٽيو هو ۽ وسندرارا جي سنڌيا ٻائيءَ جي جاءِ تي اشوڪ گيلوٿ کي وڏو وزير بڻايو ويو آهي. سنڌيا ٻائيءَ جي والده راڄ ٻائي وجئه راءِ سنڌيا بي جي پيءَ جي بانيڪارن مان شمار ٿئي ٿي. سنڌيا جو چاچو ماڌو راءِ سنڌيا آل انڊيا ڪانگريس جو مرڪزي اڳواڻ رهيو آهي. ڀارتي صدارت جي ڪرسي ملڻ کان اڳ پرتيڀا پاٽيل راجسٿان جي گورنر رهي آهي. جيڪا سيڪر جي سيخاوت گهراڻي جي ”راڻي“ ۽ پراڻي ڪانگريسڻ آهي.

يو پي مان ماياوتيءَ جو جهاٽڪو ٿيو آهي ته لالو پرساد ياديو به چئن سيٽن کي هٿ ڪري سگهيو آهي. رام ولاس پاسوان جي جن شڪتي پارٽيءَ کي ته عمران خان جيان هڪڙي سيٽ به ناهي هٿ چڙهي. نتيش ڪمار بهار جو وڏو وزير جنتا دل ۽ يونائيٽڊ کي سوڀارو ڪرڻ ۾ ڪامياب ويو آهي. ملائم سنگهه ياديو جي سماج وادي پارٽيءَ جا به پير پوڇا ٿي چڪا آهن. جسونت سنگهه ٻاهڙ مير جي اباڻي تڪ ”جسول“ کي ڇڏي مڌهيه پرديش مان ايم پي ٿيو آهي، جتان بي جي پي کي اوڻويهه ۽ ڪانگريس کي يارهان سيٽون مليون آهن. پنجاب من موهن سنگهه جو ملڪ آهي، اتان بي جي پي کي هڪ ۽ ڪانگريس کي اٺ سيٽون مليون آهن. آنڌرا پرديش ۾ به بي جي پي کي هڪ ۽ ڪانگريس کي ٽيهه سيٽون مليون آهن. اتان البته تلگو ديشم پارٽيءَ کي ست سيٽون مليون آهن. هرياڻي جون ڏهه سيٽون آهن، هڪ آزاد اميدوار کي ڇڏي باقي ڪانگريس کٽي ڇڏيون آهن. مهاراشٽر ۾ ممبئي مامرن باوجود ڪانگريس اوڻويهه سيٽون کٽيون آهن. ڪانگريس جي اتحادي پارٽي ”اين سي پي“ کي اٺ ۽ بي جي پي کي مرلي منوهر جوشيءَ جي ملڪ مان 9 سيٽون مليون آهن. سوراشٽر مان بي جي پي پندرهان ۽ ڪانگريس کي يارهان سيٽون مليون آهن. اولهه بنگال مان ڪميونسٽن جو ٽيهارو سالن کان قائم دائم ”ٽڀو“ اونڌو ٿي ويو آهي. سي پي جو مرڪزي پوليٽ بيورو پرڪاش ڪرت کي ڏوهاري ڪوٺي ٿو، جنهن جنرل سيڪريٽري جهڙي اهم پوسٽ تي هوندي غلط پاليسي ٺاهي، جتي کاٻي ڌر وارا اولھھ بنگال ۾ پنجٽيهه سيٽون کڻندا هئا، اتان هاڻوڪين چونڊن ۾ همراهن کي پندرهان سيٽون مليون آهن. ڪميونسٽن ۽ شدت پسندن جو هندستان مان جيڪو اثر گهٽيو آهي، ان مان ڪانگريس کي بليڪ ميلنگ مان نجات ملندي نظر اچي رهي آهي.

من موهن سنگهه جڏهن حلف پئي کنيو ته سندس چهري مان مستقبل موچاري جا آثار نظر پئي آيا. هندستان جو آئيندو خوبصورت ڪيئن بڻائيندو هي مني صدي ڄمار وارو سک؟ چون ٿا ته هندستان ۾ جيڪي معاشي ۽ اقتصادي ميدان ۾ چڱ ڀلايون چانگن کي چندن چاري رهيون آهن، 1970ع کانپوءِ اهڙي پيش رفت جو ڪريڊٽ ڊاڪٽر من موهن سنگهه ڏانهن وڃي ٿو. اها ڳالهه ڪندڙ ڪوئي ايروغيرو نٿو ۽ نيڪڻ ناهي، اها ڳالهه ڪري پيو مسلم ليگي صدر ميان شهباز شريف. سونيا گانڌي ڪانگريس کي ساڳيو عروج ڏيارڻ ۾ ڪامياب ٿي آهي، جيڪو ڪمال کيس پنڊت جواهر لال نهروءَ ۽ مادام اندرا گانڌي ڏياري ويا هئا. ڪانگريس تي مولانا ابوالڪلام آزاد ۽ فخر الدين علي احمد جو به حق آهي ته هي پارٽي ڊاڪٽر امڀيڊڪر ۽ ايم اين راءِ جي به پسنديده پارٽي رهي آهي. ٽيهارو سال اڳ جڏهن اندرا گانڌيءَ کي قتل ڪيو ويو هو ته ڪانگريس کي ديوراج عرش جي سربراهيءَ ۾ نئون ڌڙو نصيب ٿيو هو، پر سائوٿ انڊيا جو عرش پنهنجي ڪانگريس کي سنڀالي ڪو نه سگهيو ۽ راجيو گانڌيءَ ڪانگريس آءِ (اندرا گانڌي گروپ) کي بام عروج تي وٺي ويو. ٿي سگهي ٿو ته ڀارتيه جنتا پارٽي ٽن حصن ۾ ورهائجي وڃي، ڇاڪاڻ ته مذهبي مت ڀيد ”ڀارت“ لاءِ پسنديده اشو ناهي رهيو ۽ جيئن پوءِ تيئن لال ڪرشن آڏواڻي جهڙن جون رٿ ياترائون رڃ ۾ رلي وڃڻ ڏانهن رخت سفر ٻڌندي نظر اينديون.

هندستان چين کان به آدمشماري ۾ وڌي سگهي ٿو. دنيا جي مشهور جمهوري ديس جي شناخت تقاضا ڪري ٿي جيستائين بنگلاديش کان ويندي پاڪستان تائين ۽ سارڪي سنگت کان ويندي شنگهائي تعاون تنظيم تائين پاڙيسري ملڪن سان ”پيسس“ لاءِ پنڌ نه پوندو، تيستائين هي راس ڪماريءَ وارو راڄواڙو بدحاليءَ جو شڪار ئي رهي سگهي ٿو. آمريڪا ڏانهن حد کان وڌيڪ انسيت جو انجام به هو ڏسي چڪو آهي. ايران، پاڪستان، انڊيا گئس پائيپ لائين مان من موهن سنگهه هٿ ڪڍي ويو آهي...مير جي چٺيءَ تي ديسي مفادن کي لتون هڻن سان هندستان وڌيڪ حيرانين ڏانهن وڃي سگهي ٿو. افغانستان ۾ ڀارت جي سيڙپ ڪاريءَ تي ڪنهن کي ڪهڙو اعتراض ٿي سگهي ٿو، پر اها ڳالهه پرڌان منتريءَ کي ضرور سمجهڻ گهرجي ته نيٽو فورسز آمريڪا ۽ ڪرزئي سرڪار ڪابل قنڌار ۾ مقبوليت جي حوالي سان ڪٿي بيٺل آهن. پرڀاڪرن جي پرلوڪ پڌارجڻ کان پوءِ چين، پاڪستان ۽ سريلنڪا سرها آهن ۽ انڊيا ارهو آهي. سريلنڪا سان تامل عليحدگي پسندن جي حوالي سان معذرت ڪرڻ لاءِ هند سرڪار تيار آهي؟ من موهن سنگهه جي حلف کڻڻ کان ٻه ڏينهن اڳ اگني ٽو ميزائل جو تجربو ڪيو ويو آهي. ٺيڪ آهي ڪنهن به آزاد ۽ خودمختيار ملڪ کي دفاعي حوالي سان هر قسم جا اهتمام ڪرڻ جو حق آهي، پر دشمن ڪير آهي، جنهن کي سيکت ڏيڻ لاءِ پنجويهه سئو ڪلوميٽرن تائين مار ڪندڙ هي بئلسٽڪ ميزائيل معرض وجود ۾ آيو آهي؟ زمين کان زمين تائين مار ڪندڙ هن ميزائيل جو وزن سورهان ٽن آهي ۽ هي رانديڪو يا اڏند کٽولو هڪ هزار ڪلو گرام ”وار هيڊ“ جو وزن کڻي سگهي ٿو. هوڏانهن اهي خبرون به هندستان لاءِ حيران ڪندڙ آهن ته آمريڪا ڪنهن پاڙيسري پرينءَ کي امداد ڏيڻ واري حوالي سان ٻئي شرطون حذف ڪري ڇڏيون آهن، جن شرطن ۾ ڪيري لوگر بل ۾ چيو پئي ويو ته آمريڪي امداد ڀارت خلاف استعمال ٿيڻ ڪو نه ڏبي. آمريڪا ڊاڪٽر قدير نيٽ ورڪ تائين رسائيءَ تان به هٿ کڻي ويو آھي. هوڏانهن نيويارڪ ٽائيمز لکي پئي ته هند-پاڪ بارڊر تي آمريڪي فوج بيهاري ويندي. هندستان جي راءِ عامه بلوغت جي مرحلي کي پار ڪرڻ ۾ ڪاميابي ماڻي آهي. سونيا گانڌيءَ جو سون سريکو ”سواگت“ تڏهن ٿيندو جڏهن هندستان ”وڏي ڀاءُ“ وارو ڪردار ادا ڪرڻ لاءِ برصغير ۾ نئين امن امان آرٽ کي متعارف ڪرائڻ ۾ ڪاميابي ماڻيندو. من موهن سنگهه کي معقول مبارڪبادون تڏهن نصيب ٿينديون،جڏهن سارڪ جي ملڪن ۾ هڪڙو سڪو جاري ٿيندو.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

جسونت سنگهه جا انڪشاف ۽ ننڍي کنڊ جي ورهاڱي جون حقيقتون!




اربع 2 سيپٽمبر 2009ع



ڇهه سئو صفحن واري جنهن ڪتاب جسونت سنگهه کي جهور پوڙهائپ واري وهيءَ ۾ ”جواني“ عطا ڪئي آهي، اهو پاٺڪ پاڪستاني ڪرنسي ۾ في صفحو ٻن رپين ۾ وڪرو ٿي رهيو آهي، جنهن ۾ هندستاني ڪرنسي ۾ ڪتاب جو ملهه بيهي ٿو فقط ٽوٽل ڇهه سئو پنجانوي رپيا. اتي به ملهه مملڪت خداداد وارا ماري ويا آهن. هندستان ۾ اٽو آهي سورهان رپيا ڪلو ۽ کنڊ جو سوا سير (هڪ ڪلو) ملي ٿو ستاويهن رپين ۾. ڀيٽ ڪريو، ميدان مارڻ ۽ ارزانِ نرخيءَ ۾ انڊيا کي چارون شاني چت جهڙي شڪست ملي آهي يا نه؟ جسونت سنگهه جا درجن کن ٻيا ڪتاب به لک لهن ٿا، پر ”جناح، انڊيا، پارٽيشن، انڊيپينڊنس“ نالي واري ڪتاب کي بيٺل پاڻي ۾ طغياني سان لبريز لهرون پيدا ڪرڻ وارو ڪريڊٽ ملڻ جا آخر ڪار ڪارڻ ڪهڙا آهن. مني صدي وارو 75 بهارون ماڻيندڙ انڊيا جو ايڪس فارن منسٽر چوي ٿو ته، هن ڪتاب تي آئون ستن سالن کان ڪم ڪري رهيو هئس. هو چوي ٿو ممبئي حملن ۽ مصري مملڪت واري شرم الشيخ ۾ من موهن سنگهه ۽ يوسف رضا گيلاني جي مذاڪراتي عمل سان ڪتاب جي پڌرائي واري موقعي کي هم آهنگ ڪرڻ ادنيٰ درجي جي حماقت آهي. جسونت سنگهه جو پٽ منويندر سنگهه اڌ سال اڳ ٿيندڙ چونڊن ۾ سنڌ سان ملندڙ هندستاني علائقي جيسملير ۽ ٻاهڙ مير مان شڪست کائي چڪو آهي. ساڳئي تڪ تي اڳئين ٽرم ۾ منويندر ميمبر رهيو آهي. قومي اسيمبلي جو تڏهن جالور کان وٺي جيسلمير تائين جو هندستاني سنڌي مسلمانن جي اڪثريت منويندر مان متاثر هئي. جسونت سنگهه جي مسلمان سماٽن سان سوني روپي رويي کي ئي ڪليدي ڪردار مليل آهي. جسونت سنگهه چوي ٿو ته سياسي لاها چاڙها وقتي حالتن جا مرهونِ منت هوندا آهن. خطي جي عظيم تر مفادن کي سفلي جذبا ڀڙڪائيندڙ سياست جو ٻارڻ بڻائبو ته پوري ننڍي کنڊ ۾ وڌيڪ ڪوههِ آتش فشان جهڙا پربت جيڪا باهه اوڳاڇيندا ان ۾ سڪن سان گڏ ساوا به ڀسم ٿي ويندا. جسونت سنگهه جو جامع تعارف ڪنهن مناسب موقعي لاءِ هٿيڪو ڪندي پاڻ کي هلڻ گهرجي پاڪستاني ايجنٽ جي پاٺڪ ڏانهن.

سن 47ع واري سسٽم کانپوءِ پاڪستان ۾ هندستاني ايجنٽ ۽ هندستان ۾ پاڪستاني ايجنٽ واري جنس ڪميابي ۽ نايابي جو نالو ئي نٿي وٺي. ٿوڪ جي حساب سان فروخت ٿيندڙ انهيءَ ڪن ڇنندڙ سون جا ”گوکرو“ هن وقت بجرنگ دل ۽ آر ايس ايس وارن جسونت سنگهه کي پارائي ڇڏيا آهن. راجپوت هونئن سهڻا هوندا آهن پر سندن ڪنن ۾ پاتل ”گوکرو“ ۽ مٿي تي ٻڌل ڦينٽو کين وڌيڪ حسناڪين سان همڪنار ڪندو آهي. جسونت سنگهه جا ناناڻا سنڌي راڻا رهيا آهن، هن جناح صاحب جي انفراديت بيان ڪرڻ جو آغاز به هڪڙي سنڌي ليڊر جي صدارت ۾ ٿيندڙ اجلاس کي بڻايو آهي. شيخ عبدالمجيد سنڌي جو ماءُ ڄائو آچاريا ڪرپالاڻي انهيءَ آل انڊيا نيشنل ڪانگريس جي اجلاس جي صدارت ڪري رهيو هو، جنهن گڏجاڻي ۾ ورهاڱي بابت غور ويچار ڪرڻو هو. دهلي ۾ 15 -16 ۽ 17 جون 1947ع تي ساندهه 3 ڏينهن اهو اجلاس جاري رهيو هو. سنڌ جو مايه ناز قانوندان ۽ هندوستان جو ايڪس لامنسٽر رام ڄيٺ ملاڻي جسونت سنگهه کي 3 ڏينهن واري ڪانگريسي رهاڻ جي روئيداد ٻڌائيندي چوي ٿو ته، ”اجلاس ۾ موهن داس ڪرمچند گانڌي جو منهن مهانڊو لٿل هو. هن پنڊت جواهر لال نهرو ۽ سردار ولڀ ڀائي پٽيل ڏانهن معنيٰ خيز نظرن سان ڪاوڙ وچان گهوريندي چيو، ٻيو ته ٺهيو پر هندستان جي ورهاڱي واري اسڪيم کي قبوليت جو شرف بخشيندڙن مون کي به اعتماد ۾ ناهي ورتو. مهاتما گانڌي کي ڳالهه مڪمل ڪرڻ به نه ڏني وئي ۽ 47 سالن جو ناتجربيڪار نهرو وچ ۾ پيو ۽ چيائين ته، اسان جو ڏوهه ناهي، اسان ٽپال ۾ روهاڱي واري سربستي روئيداد سائين جن ڏانهن موڪليندا رهيا آهيون. گانڌي چيو ته، ”ٻيلي منهنجي به ٻڌو ته سهي، آئون سچ ٿو چوان ته مون کي ورهاڱي واري اسڪيم کي شرف قبوليت بخشڻ تي بخيلي ٿي آهي ۽ مون کي هن سموري سربستي ڪٿا کان ٻاهر رکيو ويو آهي، پر جيئن ته پنڊت صاحب اسان جي پارٽي جو صدر آهي ۽ هو جيڪڏهن ورهاڱي واري اسڪيم تي مهر تصديق ثبت ڪري چڪو آهي ته پوءِ ڪانگريس کي منهنجي صلاح به اها ئي آهي ته ٺهراءُ وسيلي جواهر لال جي تائيد ٿيڻ گهرجي، ڇاڪاڻ ته اسان جي صدر تي واعدا خلافي وارو الزام اچي اسان کي انهي ارتڪاب جرم جو شريڪ به ناهي ٿيڻو. پر هڪڙي ڳالهه منهنجي به ٻڌي ڇڏيو، پنڊت برٽش حڪومت کان اها ڳالهه وڃي مڃرائي اچي ته ورهاڱي تي عملدارآمد لاءِ مسلم ليگ ۽ ڪانگريس مڪمل طرح سان بااختيار هونديون. ٿر ڊپارٽي مداخلت اسان کي گوارا ناهي.“ جسونت سنگهه لکي ٿو ته، گانڌي اتي ٿرڊ پارٽي کي ڪائونٽر ڪرڻ واري ڳالهه ڪري پنهنجي پر ۾ ورهاڱي کي ناممڪن بڻائڻ جي حت الامڪان آخري ڪوشش ڪئي هئي، پر پنڊت جواهر لال نهرو ۽ سردار ولڀ ڀائي پٽيل ٿرڊ پارٽي سان ٻٽ هئا. گانڌي جو خيال هو ته جناح ۽ آئون گڏجي لارڊ مائونٽ بيٽن اينڊ سنز کي گيم مان ٻاهر ڪڍي ڇڏينداسين ۽ ڪيبينٽ مشن اسڪيم کي ڪامياب بڻائي هندستان کي هندن، مسلمانن، سکن ۽ عيسائين کي ٽن زونن واري گڏيل ملڪ لاءِ قائل ڪري وٺنداسين. جسونت سنگهه لکي ٿو ته، گروءَ جي چيلن چيلهه چٻي ڪري ڇڏي هئي. گانڌي نهرو ۽ پٽيل جي رسايل زخمن تي ويتر پريشان ٿي ويو. گانڌي آچاريا ڏانهن سواليه نظرن سان ڏٺو، پر ڪرپالاڻي نيم غنودگي جي عالم ۾ اکيون بند ڪري پنڊت ۽ پٽيل جي پرڪارن جو جائزو وٺي رهيو هو. جي پرڪاش نارائڻ ۽ ڪامريڊ ٽنڊڻ جهڙن جوشيلن اڳواڻن ورهاڱي واري اسڪيم کي قبول نه ڪرڻ لاءِ جذباتي دليل ڏنا ته راجندر پرشاد وچ ۾ پيو ۽ هن پٽيل ۽ پنڊت جي حق ۾ ڳالهائيندي چيو ته، ”ورهاڱي کي نه مڃڻ سان هندستان جو امن غارت ٿي ويندو، اسي سيڪڙو هندستان وري به اسان جي حوالي پيا ڪن، ويهه سيڪڙو سلطنت ماڻيندڙ پڇتائيندا ۽ نيٺا نيٺ هندستان ٻيهر هڪ ديس جو روپ ڌاري وٺندو.“ مولانا ابوالڪلام آزاد کي اڳيئي تحفظات هئا ۽ هن پنهنجي دوست نهرو جي جلدبازي تي بيان بازي به ڪئي هئي. هن آخري رائونڊ واري ميٽنگ ۾ مولانا آزاد غم ۽ اوندوهه جو جبل نظر اچي رهيو هو. سندس شهپر تماڪ ڇڪڻ جي ڪثرت سان هيڊاڻ مائل هئا. اوجاڳن جو اثر اکين تي پري کان پڌرو نظر اچي رهيو هو. مولانا کي ٿرڊ پارٽي سان خفيه معاهدن جي ڄاڻ هئي. هن کي ”ڪج بخشي“ سان دلچسپي ڪا نه هئي. مولانا اجلاس جا ٽيئي ڏينهن ماٺڙي ڪري دوستن جي داغِ مفارقت واري ڏنڀن کي ساريندو، سگريٽن مٿان سگريٽ ڇڪيندو رهيو. خان عبدالغفار خان چيو ته، اسان پٺاڻ خان امير عبدالرحمان خان هٿان 1892ع ۾ هندستاني وفاق جا قيدي بڻيا آهيون، ورهاڱي ۾ اسان کي نئين غلامي ملندي. مهرباني ڪري اسان کي ڪابل سان الحاق لاءِ آزاد ڇڏيو وڃي ۽ ڪانگريس اسان جي ڳچي ۾ نئون طوق وجهڻ کان باز اچي. آزاد، غفار خان، ڪرپلاڻي ۽ جي پرڪاش نارائڻ جون ٻڌيون اڻ ٻڌيون ٿي ويون. ويتر پٽيل گانڌي جون ڳالهيون گول مول ڪري ويا. نتيجي طور هندستان جي ورهاڱي کي قبولڻ وارو ٺهراءُ پاس ڪرائڻ ۾ کين ڪاميابي نصيب ٿي. جتان ننڍي کنڊ جي ناڪامين جو نئون سفر شروع ٿيو، جيڪو اڻ ڏٺن ساحلن جو متلاشي آهي ۽ ”تلاش هند“ کان انهيءَ ٻيڙي جا ناکئا ناواقف آهن. جسونت سنگهه لکي ٿو ته ناميارو قانوندان سر چمن لال چوندو هو ته ڪيبينٽ مشن اسڪيم جي صورت ۾ پڪل ميوو قدرت واري ڪانگريس جي جهولي ۾ ڪيرايو هو، پر ڪوتاهه نظر قيادت نه رڳو انهي اسڪيم کي ناڪام بڻايو، بلڪه پنڊت ۽ پٽيل هٿان هندستان جي يڪسانيت هندستانين جي پهچ کان به پري ڪري ڇڏيائون.

جسونت سنگهه وٽ نواب آف ڀوپال ۽ موسلي ڏانهن 1960 ڌاري پنڊت جواهر لال نهرو جي اها لکپڙهه به هٿيڪي آهي، جنهن ۾ نهرو اعتراف ٿو ڪري ته اسان ٿڪجي چڪا هئاسين، ريليون جيلون اسان جون منتظر هيون، اسان جا جسم به جوش ۽ جولانيءَ جون سرحدون عبور ڪري چڪا هئا. پنجاب ۽ هندستان جا ٻيا پرڳڻا باهه ۾ ڀسم ٿي رهيا هئا، اسان بادلِ ناخواسته ورهاڱي کي قبول ڪيو هو، ڇاڪاڻ ته اسان جي نظر ۾ دور دور تائين ڪو متبادل نظر نه پئي آيو. قائد اعظم کي سيلف ميڊ ثابت ڪرڻ لاءِ جسونت تفصيل ۾ هليو ويو آهي. پانيلي ”جهرڪ“ وزير منيشن ۽ سنڌ مدرسي ۾ ٻاروتڻ جا اڻهوندي ايام بسر ڪندڙ جناح ڪيئن بئريسٽر بڻجي ٿو ۽ ڪيئن مالا بارهل ممبئي ۾ مالي خوشحالي ۽ سياسي سوجهه ٻوجهه جا مانائتا ۽ شانائتا ڏينهن گذاري ٿو، جڏهن ته سندس هم عصر ڪانگريسي سياستدان پيڙهياتا پئسي پرور ۽ ڌن پتي هئا. جسونت سنگهه کي جناح صاحب طرفان وائيسراءِ هند لارڊ مائونٽ بيٽن جي انهيءَ خواهش کي ناڪام بڻائڻ واري جسارت به وڻي ٿي، جنهن طلب ۾ اها فرمائش شامل هئي ته ٻنهي ملڪن جو مون کي گڏيل گورنر جنرل بڻايو وڃي. جناح صاحب چوڏهان جولاءِ 1947 تي اهڙو خط نوابزادي لياقت علي خان هٿان وائيسراءِ صاحب کي اماڻي ڏنو هو، جڏهن ته بيٽن اڳ ۾ ئي اهڙي خواهش ظاهر ڪري چڪو هو. جناح صاحب دليل ڏيندي چيو هو ته، جيئن ته گورنر جنرل ٻنهي مملڪتي سربراهن جي ايڊوائيس تي عملدارآمد لاءِ پابند هوندو آهي، جڏهن ته 2 آزاد ۽ خودمختيار اسٽيٽس ڌار ڌار موقف جون حامل به ٿي سگهن ٿيون. ان صورت ۾ گورنر جنرل جو اڻ ڌريون ڪردار ناممڪن بڻجي سگهي ٿو. جناح صاب طرفان فيل مست گوري کي سڌيون ٻڌائڻ وڏي جرئت جو مظاهرو هو، جڏهن ته پٽيل ۽ نهرو مائونٽ بيٽن کي گورنر جنرل ٺلهو هندستان جو نه، پر پاڪستان جو بڻائڻ پيا گهرن. جناح صاحب جي انڪار تي بيٽن، نهرو ۽ پٽيل ٽيئي ڏاڍا ارها ٿيا هئا ۽ طعنو ڏنو هئائون ته مسٽر جناح اجا ئي عظمت ۽ وڏائي ڏيکاري رهيو آهي. جسونت سنگهه لکي ٿو ته، جناح لارڊ مائونٽ بيٽن جي هڪ ٻي حرڪت کي به ناڪام بڻايو هو. بيٽن 15 آگسٽ کي ٻنهي ملڪن جو گڏيل يوم آزادي بڻائڻ لاءِ آتو هو. 2 سال اڳ ساڳئي تاريخ تي جاپان اتحادي فوجين سامهون سرينڊر ڪيو هو. اها تاريخ برطانوي ۽ آمريڪي قومن لاءِ باعث صدر افتخار آهي. بيٽن بيان ڏنو هو ته 2 سال اڳ جڏهن آئون 10 ڊائوننگ اسٽريٽ لنڊن ۾ هئس تڏهن مون کي خوشخبري ملي هئي، ان ڏينهن تي جاپان اتحادين اڳيان آڻ مڃي هئي. ٻن سالن جي وقفي کان پوءِ آئون ٻي خوشي آڇي رهيو آهيان. اتحادين کي هندستان جو ورهاڱو ساڳي تاريخ تي ڪرائي رهيو آهيان، جنهن جا دنيا جي آئيندي تي اهم اثر مرتب ٿيڻا آهن.

اتحادين کي جاپان جي شڪست کانپوءِ سوويت يونين کي ٽوٽا چٻرائڻا هئا، ورهاڱي ۾ تڪڙ ۾ اهم اثرن جي طلب مائونٽ بيٽن کي بيچين ڪري ڇڏيو هو. جسونت سنگهه سوويت يونين جي سيکت واري خواب ۽ سرمائيداري بلاڪ طرفان ڪنهن بفرزون جي قيام واري ڳالهه ته ڪجهه قدر لڪائي ويو آهي، پر هو بار بار جناح صاحب کي ملڪه وڪٽوريا وارن جو مخالف ثابت ڪرڻ لاءِ دليل ڏيندي چوي ٿو ته، مسٽر جناح پنڊت جواهر لال نهرو ۽ لارڊ مائونٽ بيٽن آل انڊيا ريڊيو جي دهلي اسٽوڊيو مان اعلانِ آزادي لاءِ اچڻا هئا. ٻيا مهمان پهچي ويا پر جناح صاحب رات جو يارنهن لڳي 52 منٽن تي پهتو ۽ چيائين ته اسان کي پري وڃڻو آهي، پاڪستان جي ڌار مملڪت قائم ڪرڻ جو اعلان پهرين ڪيو وڃي. مجبوري ۾ مائونٽ بيٽن سندس خواهش مطابق يارنهن لڳي 54 منٽن تي پاڪ وطن جي آزادي جو اعلان ڪيو. هندستان جي آزادي جو اعلان ٻارهان لڳي ٽن منٽن تي ڪيو ويو. ايئن نهرو جي ديس کي جاپانين جي شڪست واري ڏينهن آزادي ملي ۽ پاڪستان اهڙي اتفاقِ بد کان بچي ويو. جسونت سنگهه هندستان لاءِ انهي کي حسن اتفاق نٿو لکي، پر بدشگوني باور ڪرائي ٿو. جناح جڏهن مائونٽ بيٽن جي وهائٽ ڊڪوٽا ۾ پاڪستان ڏانهن روانو ٿيو هو ته هن خبر اٿو ته آخري لفظ ڪهڙا چيا هئا؟ هيڪٽر بوليٿو جي زباني جسونت لکي ٿو ته، جناح فرمايو هندستان جي سرزمين تان اڄ جدوجهد جو آخري ڏينهن آهي، هاڻ نوان ديس ۽ نوان ويس ڍڪڻا آهن. سندس پاڪستان ڏانهن رختِ سفر ٻڌڻ تي سردار پٽيل چيو هو ته چڱو ٿيو جناح هندستان جي پچر ڇڏي هاڻي اسان متحد آهيون. پنڊت جواهر لال جناح صاحب جي الوداع تي ڇا فرمايو هو؟ ڏسون ٿا آخر ڪيستائين اسان کان ڌار ٿا رهن، رهي ڪو نه سگهندا. جڏهن ته جناح صاب ڪراچي پهچڻ شرط شاندار تقرير ڪئي، ”هاڻ سڀ ڪدورتون ختم سمجهيون وڃن. مسلمان مسجدن ۾، ڪرستان گرجا گهرن ۾، هندو ۽ سک مندرن ۽ گوردوارن ۾ وڃڻ لاءِ آزاد هوندا. اسٽيٽ جا سمورا رهواسي يڪسان شهري سمجهيا ويندا.“ مائونٽ بيٽن جي توقير ۾ سست روي جو مظاهرو ڪندي جسونت سنگهه جناح صاحب کي جاندار خراجِ تحسين پيش ڪندي لکي ٿو، جناح صاحب گورنر جنرل جي حيثيت ۾ ڪراچي ۾ مائونٽ بيٽن کي 50 کن منتخت ماڻهن جي موجودگي ۾ ساجهانڌو ڏنو. جناح صاحب تاجِ برطانيا جي نمائندي کي چند لفظن وارو ڀليڪار نامون پيش ڪيو. بيٽن جواب ۾ غير ضروري طوالت واري تقرير ڪئي. لولي پاڻي کان فراغت کانپوءِ بيٽن خوش طبعي جي موڊ ۾ هو، جناح صاحب کيس لفٽ ڪرائڻ کان لنوائيندو رهيو. آداب محفل طور جناح صاحب کي کيس الوداع ڪرڻو هو، همراهه پڙ ڪڍي بيهه رهيو، جناح صاحب اي ڊي سي کي گهرائي ڪن ۾ ڪجهه چيو. اي ڊي سي ملٽري سيڪريٽري سان صلاح ڪئي، ڪامورن ڏٺو ته سرخاب جا پر لڳل لارڊ صاحب کي وڃي ائين ڪيئن چئون ته چڱا مڙس! هاڻ هلڻ جي ڪريو، شاهد حامد ملٽري سيڪريٽري هو، هن اي ڊي سي کي چيو ته جناح صاحب جو پيغام ”جون ڪاتون“ پهچڻ گهرجي، پوءِ ته سائين وائسراءِ هند جو وايون بتال ٿيڻ لڳيون، ڪڇي ائين جيئن ڀت، ڦڪي کل کلندي روانو ٿيو ۽ جناح صاحب اجائي آئو ڀڳت کان پنهنجو پاڻ کي آجو رکڻ ۾ ڪامياب ويو. جڏهن ته نهرو نئين بيٽن لاءِ سدائين ديدهه ور دل فرش راهه ڪيو پيو ڪورنشي بجا آڻيندو هو. ڪتاب ۾ جسونت سنگهه خيال ڏيکاريو آهي ته جيڪڏهن گانڌي ۽ جناح کي مهلتِ عمر ملي ها ته ننڍي کنڊ جا ٻئي ملڪ ڪنهن دشمن ديس جو ڏيک ڏيڻ بدران پائيدار دوستيءَ جي سڳي ۾ سلهاڙيل هجن ها.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

معاملا ٺهندي ٺهندي ڪهڙين قوتن هٿان بگڙجندا رهيا آهن؟




اربع 9 سيپٽمبر 2009ع



چوئيتالهه سال اڳ پنجهٺ جي نالي سان مشهور جنگ لڳي هئي پاڪستان ۽ هندستان جي وچ ۾...ٻنهي ملڪن هن کان اڳ اوڻيهه سئو اٺيتاليهه ۾ ڪشمير جي محاذ تي ۽ اپريل اوڻيهه سئو پنجهٺ دوران ”رڻ ڪڇ“ جي لق دق پٽ ۾ به ٻه عدد ”پاڻي پٽ“ جهڙيون جنگيون وڙهيون هيون...ڪشمير جي محاذ تي محسود ۽ وزيري پٺاڻ قربان ٿيا هئا، جن تان ”قربانيءَ“ وارو ٽائيٽل اڄ سوڌو سرد ناهي ٿي سگهيو! سري نگر ۽ مظفرآباد وارو مامرو گڏيل قومن ڏانهن گامزن ڪري نوابزادي لياقت خان ۽ پنڊت جواهر لال نهروءَ مذاڪراتي عمل منعقد ڪيا هئا، جن جي نتيجي ۾ مشهوري ماڻيندڙ ”لياقت-نهرو پيڪٽ“ وقوع پذير ٿيو هو...رڻ ڪڇ واري جنگ جا اختلافي مامرا ”جنيوا ڪميشن“ وسيلي گڏيل قومن واري ٽياڪڙيءَ ۾ فيصل ٿيا هئا ۽ پنجهٺ واري جنگي ڪنڊن کي ”تاشقند پيڪٽ“ ۾ ٻاهر ڪڍيو ويو هو. اوڻيهه سئو ايڪهتر واريءَ وار جا ”وارا نيارا“ ٿيا هئا شملي پيڪٽ ۾...ڪارگل ڪوديتا جي لاءِ ”لاهور پيڪٽ“ اهم ڪردار ادا ڪيو هو....پرويز مشرف حيدرآباد دکن ۾ زير ٿيو هو ان اٽل بهاري واجپائيءَ هٿان، جنهن ڌوتي پوش پرائم منسٽر جي لاهور آمد تي پرويز مشرف سيلوٽ نه ڪرڻ واري سعادت کان به سرفراز ٿيو هو....”شرم الشيخ“ واري گيلاني-من موهن سنگهه ملاقات کي سٺ ڏينهن به ناهن ٿيا، پر باوجود خوش ڪن اعلانن جي هن وقت پاڪ-ڀارت تعلقات جا لاها چاڙها هڪ ڀيرو ٻيهر خطرناڪ موڙ مڙندي نظر اچي رهيا آهن. واهگا وٽ وڏا سارا هورڊنگ بورڊ نصب ٿي چڪا آهن، جن اشتهاري قدِ آدم پاٺن تي اوڻيهه سئو ستيتاليهه واريون صرف اهي تصويرون اڪريل آهن، جن فوٽن ۾ فقط هڪ طرفا منظر ڏيکاريا ويا آهن. مطلب ته تن واقعن دوران جهڙوڪر سکن ۽ سناتن ڌرمي سنگيتن پاران صرف ميانجي مخلوق کي ئي ظلمن جو شڪار بڻايو ويو هو. سيالڪوٽي ڪهنه مشق مبصر ڪلديپ نائر جڏهن ٻه هفتا اڳ امرتسر ۾ انڊو-پاڪ امن ڪانفرنس لاءِ تشريف فرما ٿيو هو، تڏهن کيس پاڪستان مان ڪشور ناهيد پارين نسواني مبصراڻين ۽ حميد اختر پارن مبصر مردن جو آڌر ڀاءُ ڪرڻ لاءِ زيرو پوائنٽ تي اچڻو پيو هو.

يڪ طرفي پبلسٽيءَ وارا اهي فوٽو ڏسي هندستان ۾ امن جو سريلو راڳ ڳائيندڙ هي تانسين به توائي ٿيڻ کان بچي نه سگهيو. لکيو اٿس ته ”ٻاهٺ سالن کانپوءِ به هندو سمجهي ٿو ته وڌيڪ ظلم مون سان ٿيو آهي، سک چئي ٿو ته سمورا ليکا چوکا مون مان ڪڍيا ويا آهن، مسلمان ارشاد فرمائي ٿو ته الهه تلهه ته صرف ۽ صرف منهنجو ئي برباد ٿيو آهي ۽ عيسائي گوهر افشاني ڪري ٿو ته بديسين کي ڀارت مان بيدخل ڪرڻ جي تحريڪ دوران ”ديسي عيسائين“ سان جيڪا تعدي ٿي هئي، اهڙو نسورو ناحق ته شل دشمن سان به نه ٿئي.“ ڪلديپ نائر پاڻ شرنارٿي بڻجي انهن لکن سکن ۽ هندوئن سان گڏ پنجاب ۽ سنڌ مان ”جلاوطن“ ٿيو هو، جن جو هزارن سالن جو تهذيبي تعلق سنڌو سڀيتا سان هو....جهلم ۽ راويءَ سان سلهاڙيل سندن صدين واري شناخت جو جهاٽڪو سندن لاءِ جبري طور ”جلوه افروز“ ٿيو هو!

ڪجهه هفتا اڳ شرم الشيخ ۾ يوسف رضا گيلاني ۽ من موهن سنگهه جي ملاقات جو گڏيل پڌرنامو جن اميدن جي تڪميل ڏانهن اشارا ڪري رهيو هو ۽ غير وابسته تحريڪ جي ليڊرن جي ڪانفرنس ۾ انڊيا ۽ پاڪستان جا اڳواڻ ٻنهي ملڪن جي ڏيڍ ارب انسانن جي خوابن جي تعبيرن جا جنهن اڻ تڻ سان متلاشي نظر پئي آيا، لڳي ٿو ته اها ملاقات به غير وابسته تحريڪ جيان نالي ماتر گڏجاڻي ثابت ٿي آهي. سرد جنگ جي خاتمي کانپوءِ هن وقت جڏهن بلاڪن جي پراڪسي وار پنهنجا اڳوڻا روٽ ۽ رستا به تبديل ڪري ڇڏيا آهن ته پوءِ جمال عبدالناصر ۽ پنڊت جواهر لال نهروءَ جهڙن جهانديده ملڪي سربراهن جو جوڙيل اڻ ڌرئي بلاڪ وارو مورچو باقي بچي به ڇو؟ من موهن سنگهه جي ڀيٽ ۾ پنڊت جواهر لال سان ڪجي يا جمال عبدالناصر سان موجوده مصري قيادت کي ڀيٽجي، اهو ائين آهي گويا شهيد ڀٽي جو موازنو ميان برادران سان ڪندا هجون...حسني مبارڪ ته ماني به باپ کان موڪل وٺي پوءِ کائيندو آهي، جڏهن ته جمال عبدالناصر نهر سويز جي علائقي ۾ موجود اسي هزار نيٽو فورسز کي بزورِ قوت مصر مان ٻاهر ڪڍي ڇڏڻ وارا ڪارناما سرانجام ڏنا هئا. هن نهر سوئيز کي قومي ملڪيت قرار ڏيئي اتان جيڪي بحري ٻيڙا آمريڪا ۽ مغربي دنيا جا لنگهندا هئا، تن تان محصول اوڳاڙڻ به شروع ڪري ڏنو هو. مڙساڻو فيصلو هو يا جذباتي ردِ عمل جي نفسيات وارو قدم...جنهن ۾ اسرائيل کي سوڀ ملي هئي، پر مڙس ته پڪ سان ڪو مٿير هو.

نهرو هندستاني پرڏيهي پاليسيءَ کي متوازن رکڻ جو بانيڪار آهي، جڏهن ته من موهن سنگهه جي دور ۾ دهلي-واشنگٽن جو باجگذار ۽ طفيلي بڻيو بيٺو آهي...حسني مبارڪ جي ميزبانيءَ واري غير وابسته تحريڪ جي گڏجاڻي دوران شرم الشيخ واري پرفضا ساحلي مصري شهر ۾ ٿيندڙ پاڪ-ڀارت مذاڪرات واري مس به ڪا نه سڪي هوندي ته هندستان ۾ من موهن سنگهه تي سنگ باري شروع ٿي ويئي. چئي: تون وري ڪير ٿيندو آهين جيڪو ”بلوچستان“ ۾ ڀارتي مداخلت واري شق کي گڏيل پڌرنامي جو جز ٿو بڻائين؟ بي جي پي وڏي ممڻ مچائڻ لاءِ سندرا ٻڌي چڪي هئي، پر جسونت سنگهه جي جڳ مشهور تصنيف جي منظرِ عام تي اچڻ سان آڏواڻي صاحب واري سياسي آڪهه جي رڌڻي ۾ رولو پئجي ويو ۽ راڄ ناٿ سنگهه وارا من موهن سنگهه کي موردِ الزام ڪوٺڻ جي ڪوششن دوران پنهنجا ٽپڙ سنڀالڻ ۾ لڳي ويا. پر هندستاني پريس ٻروچن واري پرڳڻي کي مشترڪه اعلاميه ۾ شامل ڪرڻ تي ڪانگريس سرڪار کي سڱن تي کنيو، جنهن جي نتيجي ۾ تازو سنڌ-هند بارڊر جي علائقي سان سلهاڙيل ضلعي ٻاهڙ مير ۽ ضلعي جيسلمير جي دفاعي دوري دوران من موهن سنگهه چئي ڏنو ته پاڪستان سان مذاڪرات هن وقت ”منجمد“ آهن. اسلام آباد واعدي وفائيءَ کان ”لاچار“ آهي ۽ اسان ممبئي سانحي جي پهرين سالگرهه تائين سوڳ ۾ ورتل آهيون. ٻنهي ملڪن جا پرڏيهي سيڪريٽري ايندڙ مهيني پاڻ ۾ ملڻا هئا. تازي صورتحال اها آهي ته اهڙي ڪنهن ملاقات جا امڪان به ختم ٿي ويا آهن، ويتر ”جنگي جنون“ جا نوان جهان جڙندي نظر اچي رهيا آهن. آءِ ايس آءِ جو اڳوڻو ڊي جي جنرل اسد دراني فرمائي پيو ته مملڪت خداداد جو پرڏيهي کاتو مکيون مارڻ لاءِ موجود آهي، کيس ڊڪٽيٽ ڪرڻ وارا ”اسان“ ئي هوندا آهيون...دراني جي گفتگوءَ کي گوش گذار ته پاڻ ٻاهٺ سالن کان ڪندا پيا اچون. موصوف فرمائي ٿو ته اسان جي ”اقليت“ جيئن ته سيڪيورٽي رياست آهي، ان ڪري کيس بچائڻ لاءِ ”بهار ۽ اڙيسا“ کي اڏائڻ وارو رينگٽ جاري نه رکبو ته اهو راڄواڙو روح فرسا حادثي جو شڪار ٿي سگهي ٿو. دفاعي ادارن جا سابق سربراهه جنهن تواتر سان مهيني ماسي کان متحرڪ نظر اچي رهيا آهن، اهڙي چابڪدستي حالتِ جنگ جي ڏينهن ۾ ڏسبي آهي. سندن فرمان عاليشان ٻن دائرن جي چئوطرف ڦيريون پائيندي ڏسجن ٿا.

پهرين دائري ۾ سندن فرمان مطابق سمورا سياستدان پئسي جا گهورا ۽ پاور جا متمني رهيا آهن. اسان ئي کين ”پاڪيٽ مني“ به ڏيندا رهيا آهيون ۽ اسان کان ئي کين مختصر پاور مهيا ٿيندو رهيو آهي. مطلب ته سياهه ۽ سفيد جا مالڪ اسان آهيون. شرم الشيخ ۾ ”بلوچستان“ ۾ پارٽي مداخلت واري اسم کي شامل ڪرڻ کانپوءِ مبصر گهڻي ڀاڱي ان راءِ جا هئا ته هاڻ اسد دراني، حميد گل، امتياز ۽ اسلم بيگ اينڊ ڪمپنيءَ جو سينو ٿڌو ٿيو هوندو ۽ اهي دهليءَ سان دوستيءَ جي رستي ۾ روڙا ڪو نه اٽڪائيندا...پر حافظ سعيد ۽ لکوي قصاب مامري تي ”مريدڪي“ ۽ ”پنڊي گهيپ“ جهڙوڪر متفق نظر اچي رهيا آهن. جمهوري راڻن کي شهيد ڀٽي، محترمه بينظير ڀٽو ۽ نياز اي نائيڪ جهڙن جو انجام ڏسي، سسيءَ جي لڳل آهي. نياز اي نائيڪ سان جيڪا واردات ٿي آهي، ان جا پيرا به پاڪ-ڀارت پريم ڪهاڻيءَ جون راهون روڪيندڙن ڏانهن وڃن ٿا. هي پاڪستان جو ڪنوارو ڪهنه مشق سفارت ڪار ڇڙو ڇانڊ اسلام آباد ۾ ملازمن سان گڏ رهندو هو. کيس گذريل پندرنهن سالن کان پسِ پرده رهندڙ ٻنهي ملڪن واري مذاڪراتي ٽيم جو مدار المهام سمجهيو ويندو هو. ٽريڪ ٽو ڊپلوميسيءَ جي هن ڳجهي رازدان جو موت ٻڌائي ٿو ته جرنيلي سڙڪ تان پشاور کان وٺي راس ڪماريءَ تائين جي علائقي کي پرامن بڻائڻ جا خواب ڏسندڙن کي ”تعبير“ طور اهو ئي تحفو ملڻو آهي. پرڏيهي سيڪريٽريءَ طور نائيڪ نهايت ڪامياب سفارت ڪار رهيو. هن انسٽيٽيوٽ آف اسٽريٽجيڪ اسٽڊيز جي سربراهي به ڪئي، پر کيس جيڪا شهرت ملي، اها هئي ٽريڪ ٽو ڊپلوميسيءَ جي ميدان ۾ سندس مهارت جي ڪري. 1998ع وارو ”لاهور پيڪٽ“ ڪرائڻ ۾ راڻي چندر سنگهه ۽ نياز اي نائيڪ کي جيڪي جبل جهاڳڻا پيا هئا، تن پربتن تان سندن پير تڏهن پٿون ٿيا هئا، جڏهن ”ڪارگل“ ڪوديتا ٿي هئي. نواز شريف نياز اي نائيڪ ۽ راڻي چندر سنگهه جي عذر خواهيءَ دوران انڪشاف ڪيو آهي ته ”ڪارگل“ ڪوديتا نه ٿئي ها ته 1999ع تائين ڪشمير جو مسئلو حل ٿي وڃي ها. نواز شريف دور ۾ 14 ججن کي گهر ڀيڙو ٿئي مهيني ماسي جو عرصو گذريو هوندو، تيرهان سيپٽمبر 1998ع تي عوامي جمهوريه چين جي حوالي سان ڪراچيءَ ۾ هڪ تقريب ۾ نياز اي نائيڪ موجود هجي، صحافين کيس ڪريدڻ جي ڪئي. محتاط سفارتڪار پنهنجي محنت تي پاڻي ڦرڻ تي پريشان هجي. انڪشاف ڪيائين ته آئون، سرتاج عزيز، شمشاد احمد خان پرڏيهي سيڪريٽري ۽ نواز شريف چار ماڻهو هئاسين، جن کي بيڪ ڊور چينل ڊپلوميسيءَ جي ڄاڻ هئي. رفيق تارڙ ۽ پرويز مشرف کي به اسان پاسيرو رکيو هو. هن چيو ته ڪارگل نه ٿئي ها ته نومبر ۾ ڪشمير بابت سمجهوتو ٿي چڪو هجي ها. پرويز مشرف ۽ سندس جماعت کي نائيڪ جي سچائي ٽن سالن تائين برداشت ڪا نه ٿي...حالتن نيٺ پرويز مشرف کي مجبور ڪيو ته هو هندستان ۽ پاڪستان جي وچ ۾ ٻيهر بيڪ ڊور چينل ڊپلوميسيءَ جو آغاز ڪري. اتي به کيس نياز اي نائيڪ جي ضرورت پئي ۽ هن خورشيد محمود قصوري، صاحبزادي يعقوب، رياض کوکر ۽ طارق عزيز واري ”پنج گوري“ پرين جي سهڪار سان چار سال ٻنهي ملڪن جي وچ ۾ خفيه سفارت ڪاريءَ جا جوهر ڏيکاريا.

توهان ۽ اسان کي حيران نه ٿيڻ گهرجي، پر نياز اي نائيڪ جو خيال هو ته قاضي القضات وارو قضيو پاڪ-ڀارت تعلقات کي تينوال ڪرڻ جو ڊرامو هو. گيسو دراز ڪرد کي ته انهيءَ ناٽڪ جي خبر ڪا نه هئي، پر اعتزاز کي سڀ پاسا معلوم هئا. قاضي سڳورن جي بحاليءَ جو ڪريڊٽ به هڪ اهڙو ”اي“ حاصل ڪري رهيو هو، جيڪو انهن پنجن ۾ شامل هو، جن پنجن جي موجودگي ۾ قاضي القضات کي دڙڪا سهڻا پيا هئا. چئن جو ته موڊ تلخ هو، پر تڏهن هڪڙي ”اي“ ٻئي ”اي“ کي جوس به پياريو هو ۽ اهو سمورو ڊرامو اسٽيج ٿيو هو نئون ”ڪورٽي ڪارگل“ برپا ڪرڻ لاءِ....تازو نياز اي نائيڪ انڪشاف ڪيو هو ته: جيڪڏهن ججز اشو جوش خروش سان منظر عام تي نه اچي ها ته من موهن سنگهه مهيني کن ۾ پاڪستان پهچي ها ۽ پرويز مشرف سان هندستان ۽ پاڪستان جي وچ ۾ الجهيل اسي سيڪڙو مامرن بابت حتمي معاهدن تي صحيحون ڪري ها...ڏسو، هن ڏيهه ۾ ڪهڙا ڪهڙا ”ڪرتب“ ڪهڙن ڪهڙن خوبصورت نالن سان ڪبا آهن! محترمه بينظير ڀٽو ۽ نواز شريف هندستان ۽ پاڪستان جون تلخيون گهٽائڻ لاءِ ڪافي حد تائين هم خيال رهيا آهن. ميان صاحب جون سوچون هن وقت به ساڳيون آهن، پ پ پ به چاهي ٿي ته ننڍي کنڊ جون ٻاهٺ سالن واريون تلخيون خوشين ۾ تبديل ٿين...اسد درانيءَ وارن جا ”الٽيميٽم“ ڏسي پاڪستان جو مستقل مندوب عبدالله حسين هارون هندستان کي سلامتي ڪائونسل جو مستقل ميمبر ڏسڻ گوارا نٿو ڪري.

ممبئي مامري جا مبينه ملزم آهن ته باريش برگيڊ جا مستقل ميمبر، پر اسد درانيءَ جي آڪهه پٺاڻ بيلٽ ۾ ريش دراز ”راڻن“ لاءِ رات جو پويون پهر لڳي پئي آهي، پر ٻارهان موليٰ کان ويندي راولا ڪوٽ ۽ حضرت بل واري علائقي ۾ ”پراڪسي وار“ جا پنهون کين پيارا آهن. ساڳي صورتحال ديپڪ ڪپور وارو ٽولو من موهن سنگهه لاءِ پيدا ڪري رهيو آهي، انڊين آرمي چيف پاڪستان کي پنج سيپٽمبر تي دڙڪا ڏيندي چيو آهي ته پاڪستان لائن آف ڪنٽرول تان گهس بيٺا کي ڏسي رهنداسين. ”جنگي جنون“ وارو جن هن وقت بوتل مان ٻاهر نڪرڻ جا سانباها ڪري رهيو آهي. ان وچ ۾ اسلام آباد ۽ صوبائي دار الحڪومتي شهرن ۾ آمريڪي سفارتخانن ۽ قونصل جنرل جي دفترن ۾ توسيع تي چين به پنهنجا تحفظات ظاهر ڪري رهيو آهي. هندستان ۽ چين جي وچ ۾ لفظي جنگ جاري آهي، بديسي طاقتون مائوزي تنگ کان متاثر هجن يا ابراهام لنڪن سان راهه رسم رکنديون هجن، لڳي ٿو ته ٻنهي ملڪن جي اناڙي ملهه پهلوانن کي ميدان ۾ لاهڻ لاءِ منصوبه بندي ڪري چڪيون آهن. هارپون ميزائل کي ري آرگنائيز ڪرڻ جو الزام جنهن ڏينهن آمريڪي ميڊيا پاڪستان تي عائد پئي ڪيو، عين ساڳئي ڏينهن من موهن سنگهه ”پوکرڻ“ ۾ موجود هو. جيسلمير ضلعي جو اهو شهر ڀارت لاءِ ”چاغي“ آهي. 18 مئي 1974ع تي هندستان پهريون ائٽمي ڌماڪو پوکرڻ ۾ ڪيو هو.

جسونت سنگهه ۽ ڪلديپ نائر نياز اي نائيڪ جيان ڪوئلو ٿي سگهن ٿا. مملڪت خداداد ۾ ”دهليءَ جي لال قلعي“ تي پرچم ڪشائيءَ واري حسرت توانا ٿيندي يا کيس ”حسرت ان غنچون په جو بن کهلي مرجهائي“ ڏانهن رختِ سفر ٻڌڻو پوندو، اهو ته وقت ٻڌائيندو پر سولجري سرواڻن جون ڳالهيون ڏيڍ ارب انسانن کي ٻنهي ملڪن جي آبي حيات، ماحوليات، جهنگلي جيوت ۽ وڻ ٽڻ پکي پکڻ کي بارود جي بدبوءِ ڏانهن وٺي وڃي رهيون آهن. ڏيڍ ارب انسانن جا اهي ٻئي ديس افلاس ۽ پسماندگيءَ ۾ پرلي درجي تائين پهچي ڇو نه چڪا هجن، پر ”جنگي جنون“ واري هوڏ جي هڏيءَ ۾ ڪو اهڙو ٽيسٽ رکيل آهي جو هر ڏهين سال اهي ڏڏ وڙهيا بيٺا آهن. ”مرض بڙهتا گيا، جون جون دوا کي“ هاڻ ته حرمين شريفين ڏانهن هيلوڪي سال حج تي ويندڙ هڪ لک اسي هزار هندستاني فقيرن ۽ ڏيڍ لک پاڪستاني زائرين کي ئي اپيل ڪجي ته اهي ڀلي ولات ۾ دعائون ڪن ۽ ڌڻي در ٻنهي ديسن جي ”دکن“ جي ازالي لاءِ ٻاڏائين!

arbabnek@yahoo.co

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڪشمير بابت ڪنهن نئين بريڪ ٿرو جو بندوبست ٿي رهيو آهي؟




جمع 11 سيپٽمبر 2009ع



ڪجهه وقت اڳ ”سرائيڪستان“ جي نالي سان ڪنهن نئين صوبي جو اعلان متوقع هو، جنهن لاءِ پ پ ۽ ”ق“ ليگ کان ويندي ميڊيا ۽ سول سوسائٽيءَ زوردار مهم ۾ مصروف ڏسبا هئا. اوچتو هڪ نئون پرڳڻو ”گلگت ۽ بلتستان“ جي نالي سان نڪري نروار ٿيو آهي. نئون صوبو اقرار ۽ انڪار جي حوالي سان صوفين وارو ”نفي اثبات“ لڳو پيو آهي. مرڪزي حڪومت گورنر ته مقرر ڪري ڇڏيو آهي پر اتان جو عوام، ”پاڪستاني پارليامينٽ“ کان پرڀرو رهندو. صوبو به تڏهن قائم ٿيندو، جڏهن آئين ۾ ترميم ڪري نئين پرڳڻي لاءِ قانون سازيءَ وارو عمل پايهءِ تڪميل تائين پهچي. ڀلا اقرار ۽ انڪار جي حسين آميزش جو هن کان وڌيڪ به ڪو رنگ ۽ روپ هوندو آهي ڇا؟

ٻاويهه هزار فوٽن تي، ناگا پربت سميت هڪ سئو کان مٿي مشتمل خوبصورت ڏونگرن جو هيءَ ڏيهه چين، پاڪستان ۽ هندستان جي وچ ۾ جاگرافيڪل حصي پتيءَ جي حوالي سان جهڙوڪر ”سينڊوچ“ سرزمين بڻيل آهي. چين افغانستان، سرحد صوبي ۽ والاريل ڪشمير جي دامن ۾ موجود هن سياحتي ماڳ کي گذريل ٻاهٺ سالن کان پاڪستان ”فانا“ جي نالي سان ڪنٽرول ڪندو رهيو آهي. ”فيڊرل ايڊمنسٽريشن فار نادرن ايرياز“ جو هي خطو گلگت ۽ بلتستان ايجنسيز جي ستن ضلعن تي مشتمل آهي. گلگت، غيزر، ديامير، گهانچي (گانگشي)، ائستور، اسڪردو ۽ بلتستان وارو هي ديس تازو گلگت - بلتستان امپاورمينٽ اينڊ سيلف گورننس آرڊيننس تحت جنهن خودمختياريءَ جو حامل قرار ڏنو ويو آهي، ان آزاديءَ ۽ پنهنجي متي مامرا هلائڻ واري ترڪيب کي هن ريت مسخر ڪيو ويو آهي: (1) قانون ساز اسيمبلي 33 ميمبرن تي مشتمل هوندي. (2) چونڊون کٽندڙن جو انگ چوويهه هوندو، جڏهن ته عورتن لاءِ ڇهه ڌار ۽ ٽيڪنوڪريٽس لاءِ ٽي ڌار ٿاڦيل سيٽون هونديون. (3) گورنر کي صدر پاڪستان مقرر ڪندو، جڏهن ته وڏو وزير اسيمبلي ميمبرن هٿان پڳ پائيندو. (4) چيف ڪورٽ جا پنج عدد جج هوندا. پنجونجهاهه اسمن بابت صوبو قانونسازي ڪرڻ لاءِ آزاد هوندو. چيف اليڪشن ڪمشنر، آڊيٽر جنرل سان گڏوگڏ ڌار پبلڪ سروس ڪميشن جو به وجود عمل ۾ آندو ويندو.

وزير اعظم جي اهڙي اعلان کانپوءِ نواز ليگ سميت ڪجهه ليڊرن چيو آهي ته سرڪار جو اهو قدم ”ڪشمير ڪيس“ کي ڪمزور ڪندو. زرداري صاحب ترت ڪشميري قيادت ۽ پاڪستاني ليڊرشپ کي مطمئن ڪرڻ مناسب سمجهيو، جنهن جي نتيجي ۾ ايوان صدر اڄڪلهه ”ڪشميري“ آتش-چنار کي ٿڌي ڪرڻ ۾ مصروف آهي. شمالي علائقا جات“ جو نالو ميڊيا تي گوش گذار ڪندڙن کي خبر آهي ته هن علائقي تي پ پ سرڪار وڌيڪ مهربان رهي آهي. اوڻيهه سئو چوهتر ڌاري شهيد ڀٽو جي سرڪار ”فانا“ لاءِ ايل ايف او جوڙي هن ”مبهم“ مملڪت لاءِ ابتدائي انتظامي بندوبست ڪيو هو. ٻيهر 1994ع ڌاري شهيد محترمه بينظير ڀٽو اڳوڻي ايل ايف او جي جاءِ تي نئون ايل ايف او آڻي هن ديس کي ڪنهن حد تائين وڌيڪ آزاديءَ ۽ خودمختياريءَ جو اعزاز بخشيو هو. پر جيئن ته هي ديس گڏيل قومن واري اداري وٽ (پاڪستاني موقف) مطابق متنازعه آهي ته پوءِ هن کي پرڳڻائي پڳ پارائڻ سان ڪو نئون پئنڊورا باڪس ته ڪو نه کلندو؟

ممڻ مچي ٿو يا حڪومت کي خوش اسلوبيءَ سان پنهنجو فيصلو بحال ڪرائڻ ۾ ڪاميابي نصيب ٿئي ٿي؟ اهي سوال پيا غور هيٺ ايندا، پهريون هلون ٿا ڪشمير جي آزاديءَ واري هلچل جي هر دلعزيز همراهن ڏانهن، جيڪي چون ٿا ته هي فيصلو پاڪستان سرڪار کي نه ڪرڻ کپندو هو، ڇاڪاڻ ته گلگت، بلتستان ڪشمير جو ”اٽوٽ انگ“ رهيا آهن. سندن هي به چوڻ آهي ته هن خطي کي گورنر ۽ وڏي وزير سميت سمورا پاور ڏيارڻ لاءِ آزاد ڪشمير جي صدر صاحب کي ذميواري ڏجي ها ته ”ڪشمير ڪيس“ هن ريت ڪمزور نه ٿئي ها! ٻئي پاسي پاڪستان سرڪار جو موقف هي آهي ته، جيئن ته هي خطو مذهبي فسادن جي لپيٽ ۾ رهي ٿو، امن امان لاءِ مرڪزي حڪومت ڪارگر ثابت ٿي ناهي سگهي، ان ڪري مقامي ماڻهن کي خودمختيار بڻايو ويو آهي. موجوده سرڪار ائين به چوي ٿي ته گلگت ۽ بلتستان ان زماني ۾ به ڪشمير جو حصو ناهن رهيا، جنهن زماني ۾ مهاراجا گلاب سنگهه کي ڄمون ۽ ڪشمير جا ٻه پرڳڻا مني ڪروڙ واري ڪرنسيءَ جي بدلي ۾ حوالي ٿيا هئا. چين ۽ برٽش انڊيا جو هن علائقي جي مالڪيءَ وارو تڪرار ۽ سندن ٿيل معاهدا ٻڌائين ٿا ته اتريان علائقا ڪشمير سان سلهاڙيل ناهن رهيا، البته مهاراجا گلاب سنگهه کي برٽش سرڪار گلگت- بلتستان بابت رابطي وارو رول ضرورڏنو هو. پاڪستان سرڪار جي فيصلي جا حامي وڌيڪ دليل ڏيندي دانهين ٿا ته انڊو پاڪ ورهاڱو ته هڪ مهينو پوءِ ٿيو هو، جڏهن ته سري نگر ايئرپورٽ جو ڪنٽرول جولاءِ 1947ع ڌاري مهاراجا پٽيالا جي فوجين کي سپرد ٿيل هو.

دليلن واري دڪان تي اهي وکر به موجود آهن، جن ۾ پڌرو ڪيل موقف اهو آهي ته ”گلگت اسڪائوٽس“ گلاب سنگهه جي فوج سان بغاوت ڪري پنهنجي علائقي کي آزاد ڪرايو هو. جيتوڻيڪ گلاب سنگهه کي انگريزن 26 مارچ 1935ع تي 60 سالن لاءِ گلگت مقاطعي تي الاٽ ته ڪيو هو، پر گلاب سنگهه جي جي او سي برگيڊيئر گسنارا سنگهه کي گلگت اسڪائوٽس سوگهو ڪري، گلاب سنگهه جي بادشاهيءَ کان بري ٿيڻ جو اعلان ڪري ڇڏيو هو. ان حوالي سان هن ديس ۾ گلاب سنگهه جو دڪو به داخل ناهي. ساڳين ڏينهن ۾ مير آف هنزهه، ملڪهءِ بلتستاني، ياسين رياست جي گورنر سردار محبوب، پونيال رياست جي گورنر راجا انور ۽ نگر رياست جي والي خدائي نور پنهنجن راڄواڙن ۽ رياستن جو الحاق پاڪستان سان ڪري ڇڏيو هو. 1949ع ڌاري پاڪستان ۽ آزاد ڪشمير جي وچ ۾ جيڪو معاهدو ٿيو هو، ان ۾ گلگت- بلتستان کي آزاد ڪشمير کان ڌار رکيو ويو هو. آزاد ڪشمير جي لاءِ آئين ٺهيو هو، جڏهن ته نادرن ايرياز لاءِ ايل ايف او مرتب ڪيو ويو هو.

دليلي دانشور وڌيڪ گوهر افشاني فرمائيندي چون ٿا ته: موجوده فيصلي جي حوالي سان حڪومت سپريم ڪورٽ جي فيصلي کي مان ڏنو آهي. حبيب وهاب الخيريءَ جي ”الجهاد“ طرفان داخل مقدمي جو فيصلو ڏيندي 1999ع ڌاري سپريم ڪورٽ فتويٰ جاري ڪئي هئي، جنهن ۾ لکيل آهي ته، ”نادرن ايرياز جي ماڻهن کي پاڪستاني شهريت حاصل آهي، ساڻن اهي سڀ رعايتون روا رکيون وڃن، جيڪي ٻين علائقن جي شهرين لاءِ مختص آهن. گلگت- بلتستان بابت نئون قدم چين کي مطمئن ڪرڻ جي ڪوشش به ٿي سگهي ٿو. بيجنگ جي مدد سان نادرن ايرياز لاءِ اربين ڊالرن جي خرچ سان ڊيم ٺاهڻ جو مرحلو شروع ٿيڻ وارو آهي. گڏيل قومن ۾ پاڪستان جو قديم موقف هن فيصلي سان ڪنهن حد تائين ”ڪلراٺجي“ چڪو آهي. ممڪن آهي ته ”شرم الشيخ“ واري معاهدي مطابق پاڪستان هن قدم سان هندستان کي پيغام ڏنو هجي ته لڪير جي فقيري ترڪ ڪرڻ لاءِ اسان به تيار آهيون، توهان به اڳتي اچو ته جيئن موجوده لائين آف ڪنٽرول کي حتمي بارڊر ۾ بدلائي دهلي ۽ اسلام آباد کي امن جي راهن جا راهگير بڻائي سگهون.

صدر زرداري ”گلگت - بلتستان“ آرڊيننس تي صحيحون ڪرڻ کان اڳ ڪشميري قيادت سان تفصيلي ڳالهه ٻولهه دوران کين مطمئن ڪرڻ جي ڪوشش ۾ ڪيترو ڪامياب ٿيو آهي؟ ان سوال جو اطمينان بخش جواب ان ڳالهه ۾ تلاش ڪري سگهجي پيو ته نون ليگ، جماعت اسلامي، عمران خان ۽ ٻيا روايتي ”ڪشمير جي آزاديءَ“ جا ڪوڏيا خاموش آهن. هڪ اڌ بياني موقف ته سامهون آيو آهي پر ٻاهٺ سالن واري هن اهم اشوءَ کي سرد مهريءَ جي حوالي ڪرڻ سان ائين پيو لڳي گويا نادرن ايرياز بابت تازي پيش قدميءَ کي ”راولپنڊيءَ“ جي به آشيرواد حاصل آهي.

حڪومت هڪ پاسي ”گلگت - بلتستان“ پرڳڻي جو ڌڙ ريڍو ۽ سستي ٻاڪريءَ جهڙو اعلان ڪيو ئي هو ته ٻئي پاسي پاڪستان ۾ موجود هندستاني هاءِ ڪمشنر ستياپال سبروال کي دهليءَ طلب ڪيو اٿن، جتي موصوف من موهن سنگهه جي صدارت ۾ ٿيندڙ انهيءَ ٽن ڏينهن واري ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪئي آهي، جنهن ڪانفرنس ۾ ممبئي حملن کان پوءِ پاڪستاني سرڪار پاران حافظ سعيد اينڊ سنز بابت اختيار ڪيل موقف جو جائزو ورتو ويو آهي. ستياپال کان به هڪ ڏينهن اڳ پاڪستان جو ٽريڊ سيڪريٽري سلمان غني دهلي پهتل هو. غني واپسيءَ تي خوشخبري ڏني آهي ته هندستان تجارت لاءِ تيز رفتاريءَ واري پاڪستاني تجويز کي قبوليت جو شرف بخشي ڇڏيو آهي. سلمان غنيءَ جو هم منصب ويرناٿ خاموش آهي. ساڳين ڏينهن ۾ اهي خبرون به ميڊيا تي اهم جڳهه والارينديون رهيون آهن، جن ڏس پتن ۾ چيل آهي ته هاڻ هندستان، پاڪستان - ايران گئس پائيپ لائين مان مستقل طور تي پاسيرو ٿي ويو آهي. هندستان نوان قدم کڻندي سنڌ، پنجاب سان ملحق بارڊر ايرياز ۾ يارهن سئو کن مستوراتي فورس کي به بي ايس ايف جو حصو بڻائڻ جو فيصلو آهي. صنف نازڪ کي ڪهڙا ٽارگيٽ پورا ڪرڻا پوندا؟ سرحدي علائقن ۾ بديس کان ماين جي روپ ۾ ايندڙ مستوراتي مخلوق کي ڪنٽرول ڪرڻ، گهرن ۾، زنان خاني واري علائقي اندر لڪايل گهس بيٺين جي گرفتاري ۽ بارڊر ايرياز ۾ خواتين کي ڪک ڪاني، ٻني ٻاري ۽ مال چارڻ لاءِ ”نومين لينڊ“ کان پرڀرو رکڻ. لائين آف ڪنٽرول ته سدائين هاءِ الرٽ بارڊر رهيو آهي. هاڻ سنڌ- پنجاب سان سلهاڙيل امرت سر، فيروز پور، ڀٽندو، بيڪانير، فاضلڪا، جيسلمير، ٻاهڙ مير، جالور ۽ ڀڄ ضلعن وارو ارڙهن سئو ڪلوميٽر تي مشتمل دنگ دڙو به مردن سان گڏ ليڊيز فورس جي حوالي ٿي ويو آهي، ته پڪ سان اها ڳالهه محسوس ڪري سگهجي ٿي ته دال ۾ ڪاراڻ واري عنصر ۾ اضافو ٿيو آهي. ڪارگل، پارليامينٽ تي حملو، ممبئي حملو، گهس بيٺيا ڪلچر ۽ آتنڪ وادي عناصر ۾ اضافو هندستان جي سيني تي مڱ ڏري رهيا آهن. افغانستان ۾ ڀارتي دلچسپيءَ ۾ اضافو ۽ ڪابل هٿن مان نڪرڻ کان ويندي ٽرائيبل ايجنسيز ۽ بلوچستان ۾ پاڪستان کي به رڦڻي لڳل آهي. ”دونون طرف هي آگ، برابر لگي هوئي“. ڏسجي ته اهڙي ڪشيده ماحول کي اعتدال تي آڻڻ لاءِ ”شرم الشيخ“ وارو تعويز ڪم اچي ٿو يا اهو ڪاغذي پرزو به ٺلهي ڦيڻي جيان ٻيڻي سور جو باعث ٿيندو؟

صدر زرداريءَ طرفان ”گلگت- بلتستان“ آرڊيننس کي قبوليت جو شرف بخشڻ کي چوويهه ڪلاڪ به ڪو نه ٿيا هوندا ته اوچتو مولانا فضل الرحمان جي سربراهيءَ ۾ ڪم ڪندڙ ”ڪشمير ڪاميٽيءَ“ جو هنگامي اجلاس طلب ڪيو وڃي ٿو، جنهن ڪاميٽيءَ ۾ ملڪ جون نامياريون سياسي پارٽيون موثر نمائندگي پڻ رکن ٿيون. رهيل سهيل ڪسر هن ڪاميٽيءَ پوري ڪئي، جنهن جي نتيجي ۾ صورتحال اها سامهون آئي آهي ته مرڪزي سرڪار نادرن ايرياز کي جيڪا خودمختياري واري خلعتِ زرين عطا ڪئي آهي، ڪشمير ڪاميٽيءَ برضا و رغبت انهيءَ فيصلي جي اتفاق راءِ سان ”توثيق“ ڪئي آهي. والاريل ڪشمير واري حريت پسند قيادت کي به هن فيصلي تي ارهائي ايتري ناهي ٿي سگهي، جيتري سمجهي پئي وئي. اهي اهتمام ٻڌائين ٿا ته ”ڪشمير“ بابت ڪنهن نئين بريڪ ٿرو جو بندوبست ٿي رهيو آهي. من موهن سنگهه به بلوچستان بابت شرم الشيخ واري پيڪٽ ۾ مداخلتي شق کي ڪنهن ثمر آور نعم البدل طور ئي قبول ڪيو هوندو.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڇا ڪابل ۽ اسلام آباد آمريڪا سان ڳالهائڻ جهڙا ٿي ويا آهن؟




اڱارو 15 سيپٽمبر 2009ع



نائين اليون جي اٺين سالگرهه کان ڪجهه ڏينهن ڪابل ۾ رچرڊ هالبروڪ حامد ڪرزئيءَ سان تيز لهجي ۾ ڳالهائيندي چيو ته، ”تو اليڪشن دوران پٺاڻڪي عصبيت کي پنهنجي انتخابي مهم ۾ ڇا لاءِ ڪت آندو هو؟ ملان عبدالسلام راڪيٽيءَ جهڙي خطرناڪ طالبان اڳواڻ کي ڇو هلمند رياست جي موسيٰ علي پرڳڻي جو گورنر مقرر ڪيو آهي؟ توکي عبدالله عبدالله بابت ”تاجڪ“ مفادات جي محافظ واري ڳالهه نه ڪرڻي هئي! توکي ڪنهن موڪل ڏني هئي رشيد دوستم جهڙي سرڪش ازبڪ سردار کي اليڪشن مهم دوران پرڏيهه مان ڏيهه واپس وٺي اچڻ جي؟“ ڪرزئيءَ جواب ۾ چيو ته، ”جڏهن طالبان سرڪار جو خاتمو عمل ۾ آندو ويو پئي، تڏهن آمريڪا متبادل قيادت لاءِ جرمنيءَ جي شهر ”بون“ ۾ هڪ معاهدو ڪرايو هو. رائن نديءَ جي ڪناري ڪولون کان پندرهان ڪوهه پنڌ تي موجود بون شهر ۾ اسان کي اقوامِ متحده جي نگراني هيٺ ڪٺو ڪيو ويو هو، ظاهر شاهه جا حامي، احمد شاهه سعود جا پوئلڳ ۽ ايراني سرڪار جي زير اثر شيدا هن معاهدي جا مک شراڪتدار هئا. تڏهن کان وٺي هاڻوڪي اليڪشن تائين اهي گرپ مون (حامد ڪرزئي) سان سهڪاري آهن. تاجڪ، ازبڪ، پٺاڻ ۽ ايراني نسل گڏجي مون کي سپورٽ ڪري رهيا آهن. پٺاڻڪي قومپرستي جو مون تي الزام مڙهي ته سگهو ٿا، پر ثابت نٿا ڪري سگهو. رهيو ملان راڪيٽي وارو مسئلو ۽ طالبان سان انڊر گرائونڊ رابطي وارو سوال ته آئون کڻي توهان لاءِ ”ڪم نڪتو ڊکڻ وسريو“ بڻجندو وڃان، پر توهان تڪليف وٺو ۽ لخدار ابراهميءَ کان وٺي زلمي خليل زاد تائين اوهان جي پيشرو ”وائيسراءِ افغانستان“ قسم جي آمريڪي منظورِ نظر فردن کان پڇي ڏسو، آمريڪا پاڻ عربستان ۽ ٻين اسٽيڪ هولڊرز جي سهڪار سان ماڊريٽ طالبان سان مذاڪراتي عمل جاري رکندو آيو آهي يا نه؟ ملان راڪيٽي ته صدارتي اميدوار بڻجي سخت مزاج طالبان جي ابتڙ هليو آهي. اها ته بهتر پيش رفت آهي، رچرڊ صاحب! ان تي توهان کي هوائي توائي نه ٿيڻ گهربو هو. مون کي ته اسلام آباد مان جنرل شاهنواز لاءِ ڏوراپا مليا هئا ۽ پاڪستاني دوستن چيو پئي ته کيس صدارتي اميدوار ٿيڻ نه ڏي. مون چيومانس ته ڇو؟ پاڪستانين چيو ته هي همراهه مرحوم ذوالفقار علي ڀٽو جي پٽ شاهنواز ڀٽو جي شهادت جي حوالي سان شڪي ملزم آهي. هن مرتضيٰ ڀٽو ۽ شاهنواز ڀٽو سان ويساهه گهاتيون ڪيون هيون، پنهنجيون ٻه نياڻيون ينگسٽر ڀٽوز سان پرڻائي سندن نقل حرڪت نوٽ ڪندو رهيو آهي. مون کين چيو ته جنرل شاهنواز ”خاد“ جو سربراهه رهيو آهي، چيف آف آرمي اسٽاف جي ڪرسيءَ کي به شرف بخشي چڪو آهي، دفاعي وزارت به سنڀالي هئائين، آئون ڪيئن ٿو کيس بيهڻ کان روڪي سگهان، تيئن مون کي ته ”بون معاهدي“ مطابق رشيد دوستم جي ملڪ اچڻ تي پابندي لڳائڻ جي جرئت نه ٿي، هو واقعي متحرڪ انداز سان اليڪشن مهم ۾ مصروف رهيو آهي. رهيو سوال عبدالله عبدالله جو رچرڊ صاحب! کڻي توهان کيس ”تاجڪ“ ئي شمار ڪندا هجو، پر آئون علم الانساب جو ادنيٰ شاگرد رهيو آهيان. عبدالله عبدالله قنڌار جو نج نبار پٺاڻ آهي، ها البته سندس ناناڻا تاجڪ آهن. موصوف منهنجو ٻه هزار ڇهه تائين پرڏيهي وزير رهيو آهي، کيس زلمي خليل زاد جي چوڻ تي لاٿو هئم. ڊاڪٽر رنگين دادُر سپانتا کي سندس جاءِ تي مون ڪونه رکيو هو، اها سليڪشن به اوهان جي چوڻ تي ٿي هئي.

ڪرزئيءَ جون وڪيلن جهڙيون وضاحتون هالبروڪ جي سيني تي مڱ ڏرڻ لڳيون. هن وڌيڪ تيز ٿيندي چيو ته ويهه آگسٽ ٻه هزر نوَ تي ٿيندڙ چونڊن ۾ هٿ جي صفائي سان توکي هارائينداسين ۽ عبدالله عبدالله کي ڪامياب ڪرائينداسين. اتي حامد ڪرزئيءَ جو پارو چڙهيو ۽ هن ٺهه پهه چيو ته، اهو دور ويو جڏهن ڪرزئي تنها هو، هاڻ مون سان عوام جو وڏو انگ گڏ آهي ۽ آئون وڌيڪ فرمائشون ٻڌڻ لاءِ تيار ناهيان. ڪرزئيءَ جي ڪاوڙ وارو ڪانٽو سئو ڏهه جي رفتار سان وڌندو رهيو، نيٺ چئي ڏنائين ته، بي وفا! هالبروڪ! توهان کي جيڪو وڻي سو ڪريو، پر اسان کي دڙڪا نه ڏيو. ڪرزئيءَ پنهنجي ٽوپي مٿي تان لاهي پٽ تي ڦهڪائي ڏني. گهورڙيو پٺاڻ اوڌر نه ملڻ تي جڏهن ڪاوڙبو آهي ته مٿي تان پٽڪو يا ٽوپي لاهي زمين تي اڇلائيندو آهي. افغان روايت اها آهي ته جڏهن ڪنهن پٺاڻ کي پٽڪو ۽ ٽوپي زمين تي سٽيندي ڏسو ته کانئس ڪنارهه ڪشي اختيار ڪرڻ گهرجي. ڏسجي ته حامد ڪرزئيءَ کي خودداريءَ جا خراج رچرڊ هالبروڪ وارا ڪهڙيءَ ريت ادا ڪن ٿا...؟

چيف اليڪشن ڪمشنر عزيز لودن هالبروڪ ڪرزئي هنگامي کانپوءِ چئي پيو ته ”ووٽر لسٽن ۾ غلطيءَ سان ويهه سيڪڙو اهي ووٽر به نالا درج ڪرائڻ ۾ ڪامياب ٿي ويا، جن جون ڄمارون مطلوبه عمر کان گهٽ هيون.“ هيومن رائيٽس، يورپي مشن، فري اينڊ فيئر اليڪشن فائونڊيشن سميت سول سوسائٽي جي ٽائيٽل واريون واشنگٽن کان مال پاڻي حاصل ڪندڙ تنظيمون ان مهم ۾ مصروف آهن ته ڪنهن به طريقي سان حامد ڪرزئيءَ کي پنجاهه سيڪڙو ٽرن آئوٽ حاصل ڪرڻ نه ڏجي. ٽن رياستن جي يارنهن ضلعن جا نتيجا رڪيل آهن. هن وقت ڪرزئي ٽيونجاهه سيڪڙو وارو ٽارگيٽ حاصل ڪري چڪو آهي. رهيل نتيجن کانپوءِ جيڪڏهن ڪرزئيءَ کي ٻئي رائونڊ لاءِ ميدان ۾ لهڻو پيو ته سندس مدِ مقابل فقط عبدالله عبدالله هوندو، جڏهن ته باقي صدارتي اميدوار رمضان بشر دوست، سرور احمد زئي، ملا راڪيٽي، سيد جلال ڪريم، مير ويس ياسيني، هدايت امين ارسلان، اڪبر هاٽي، عبداللطيف پدرام، شهلا عطا، ڊاڪٽر حبيب منگل، ڊاڪٽر شرف غني، جنرل شاهنواز تنائي، هاشم توفيقي ۽ مولوي سعيد هاشمي سميت گهرن ڀيڙا ٿي ويندا. ڪرزئي پنهنجي تازي منشور ۾ طالبان سان مذاڪرات کي سرِ فهرست رکيو آهي. سندس مرشد ۽ اڳوڻو صدر صبغت الله مجددي ”لويه جرڳي“ جي توسط سان طالبان سان رابطي ۾ آهي. مجدديءَ کي جرڳي جو جرنيل اعظم بڻايو ويو آهي، ڪرزئيءَ ازبڪن جي اڳواڻ رشيد دوستم ۽ تاجڪن جي تمندار قاسم فهيم کي به رام ڪري ورتو آهي. ڪرزئيءَ هزارهه جات جي حاجي محقق ۽ ڪريم خليليءَ کي به شيشي سنگهائي ويو آهي. کيس ابدالي، غزنوي، غوري، آفريدي، محمد زئي ۽ احمد زئي سميت اڪثر پشتون سردارن جو آشيرواد حاصل آهي.

هوڏانهن ڪابل ۾ ”کلبلي“ متل آهي ته هيڏانهن وري اسلام آباد اکيون ڏيکارڻ لاءِ نائن اليون جي اٺين سالگرهه جو انتخاب فرمايو آهي. حسن انتخاب تي کيس جس ڏجي يا نه، پر آصف علي زرداري برطانوي اخبار کي انٽرويو ڏيندي ارشاد فرمايو آهي ته ”افپاڪ“ واري اصطلاح کي اسان رد ڪريون ٿا، پاڪستان ۽ افغانستان کي هڪ ئي پاڃاريءَ ۾ جوٽڻ واري صدر باراڪ حسين اوباما جي پاليسي اسان کي منظور ناهي. صدر زرداريءَ رچرڊ هالبروڪ سان حامد رڪزئيءَ جي راهه و رسم واري ملاقات کانپوءِ چيو آهي ته آئون ڪرزئي صاحب جي تقريب حلف وفاداريءَ ۾ شرڪت لاءِ ڪابل ويندس، ڇاڪاڻ ته موصوف به منهنجي حلف برداريءَ ۾ ڪهي آيو هو.

نائن اليون جي اٺين سالگرهه جي موقعي تي ڪابل ۽ اسلام آباد ڇا ان ”قابل“ بڻجي چڪا آهن، جنهن جي آڌار تي مير جي اٺ کي الهي چوڻ جي جسارت ڪن...؟ ائين چئي پيو سگهجي ته ڪنهن حد تائين آثار پرهه ڦٽيءَ جي پيغام جهڙا پيدا ٿي چڪا آهن. آمريڪي معيشت جو ٻيڙو ترڻ بدران ٻڏڻ ڏانهن روان دوان آهي. تازو مشهور آمريڪي پاليسي اسٽڍيز واري کاتي سروي رپورٽ جاري ڪئي آهي، جنهن ۾ چيو ويو آهي ته حالتن کي اوباما دور ۾ ابتريءَ ڏانهن ويندي ڏسون پيا. جيڪڏهن ترت معيشت بابت حقيقي پاليسي مرتب نه ٿي ته ڪنهن نئين ”پرو-چائنا“ بلاڪ جي دنيا تي ڌاڪ قائم ٿي سگهي ٿي. پاڪستان وارو آپريشن ”راههِ راست“ به ٻڌجي پيو ته چائنا جي چوڻ تي شروع ڪيو ويو هو. مالاڪنڊ جي ”مجاهدن کي آمريڪي آشيرواد حاصل هو. آمريڪا کانئن شاهراههِ قراقرم وارو ڪوهستان مان لگهندڙ روٽ ريزهه ريزهه ڪرائڻ وارو هو. اها ٿيوري پيش ڪندڙ پرين چون ٿا ته يقين نه اچيوَ ته ڏسو سوات مستحقين لاءِ مدد...آمريڪا ۽ يورپي يونين طرفان سوات جي متاثرين جي بحاليءَ لاءِ امداد ۾ حد درجي جي ڪنجوسيءَ جو مظاهرو ٿيو آهي. پاڪستان هلڪي ڦلڪي سيکت ته وزيرستاني علائقي ۾ به جاري رکيو اچي، پر اتي ڪنهن حد تائين هٿ هلڪو ان ڪري به رکيو پيو وڃي، ڇاڪاڻ ته تيز رفتار آپريشن سان نيٽو فورسز کي سرحدون عبور ڪرڻ جو جواز ملي سگهي ٿو، يا ائين کڻي چئجي ته اهي فورسز افغانستان وارا خار پاڪستان مان ڪڍڻ لاءِ چشم براهه بڻجي راهون تڪي رهيون آهن. مسلم خان ۽ سندس همنوائن کي به نائن اليون جي موقعي تي ظاهر ڪرڻ پويان اها ٿيوري رقص ڪري رهي آهي ته اسان کي آڱرين تي نچائڻ وارا پاڻ پتلي تماشو بڻيا بيٺا آهن. اٺ سال اڳ جيڪي جهاز آمريڪي قلب ۽ جگر سان ٽڪرايا ويا، تن جهازن واري جهاٽڪي ۾ ستاويهه سئو ٻاونجها انسان لقماءِ اجل بڻيا هئا، عراق ۽ افغانستان ۾ پندرهان لک انسانن جي ”شهادت“ کي اقوامِ عالم جهڙوڪر فراموش ڪري ڇڏيو آهي. ارڙهان ارب ڊالر ماهوار خرچ آهي بغداد ۽ ڪابل کي برباد ڪرڻ جو...اهي انگ اکر واشنگٽن پوسٽ جاري ڪيا آهن. چئبو ته سٺ ڪروڙ ڊالر هر روز انهيءَ مد ۾ رک ڦهليار ٿي رهيا آهن. اخبار يو ايس اي ٽوڊي لکي ٿي ته ٽوٽل اٺن سالن دوران آمريڪا جا چوويهه کرب ڊالر خرچ ٿي چڪا آهن. نيو جرسيءَ جي رهاڪو ٿامس ايڇ ڪين کي نائن اليون جي تحقيقات لاءِ قائم ٿيندڙ ڪميشن جو سربراهه مقرر ڪيو ويو هو، پنج سئو صفحن واري موصوف جي رپورٽ به ڪو واضح نتيجو ڏيڻ کان قاصر آهي. آمريڪي پاڻ پنهنجي گهر جا ڪڪڙ ائين ڪيئن ماري ٿا سگهن؟ تاريخ جا ورق ورائڻ سان پاڻ کي هڪ اهڙو ئي آمريڪي ڪاهه وارو ڪڌو ڪم نظر ايندو، جنهن کي ”آپريشن نارٿ ووڊ“ جي نالي سان ڪتابي صفحا محفوظ ڪري چڪا آهن. تيرهان مارچ اوڻيهه سئو ٽيهٺ تي تڏهوڪي آمريڪي جوائنٽ چيف آف اسٽاف جنرل لائمن تڏهوڪي ڊفيننس سيڪريٽريءَ رابرٽ ميڪنامارا کي هڪڙي رٿ پيش ڪئي هئي ته، ”ڪيوبا“ تي ڪاهه ڪرڻ لاءِ پاڻ کي هٿ سان گوناٽانامو بي وارو آمريڪي فوجي اڏو تباهه ڪرڻ گهرجي. نمبر ٻه سمنڊ ۾ لنگر انداز پنهنجي هڪ عدد فوجي جهاز کي ٻوڙي ڇڏجي. نمبر ٽي ڪنهن آمريڪي مسافر بردار جهاز کي ڪيوبا جي حدن ۾ ڪيرائي ڇڏجي. انهن ٽنهي ڪارنامن جو الزام ”ڪيوبا“ تي مڙهي مٿس حملا آور ٿي نيست ۽ نابود ڪري ڇڏجي.

ٿي سگهي ٿو ته نائن اليون القاعده جو ڪرايل ڪم هجي، پر جن عرب هائيجيڪرن جا نالا اوپن ٿيا هئا، تن مان بغداد، ڪابل ۽ اسلام آباد جا ڊوميسائل هولڊر ڪيترا هئا؟ پوءِ سمورو نزلو انهن دکي ديسن تي ڇو ڪريو؟ مشهور سفارت ڪار نياز اي نائيڪ جو تجزيو ته ڊگهو آهي، چند سٽون ملاحظه ڪري سگهجن ٿيون. موصوف لکي ٿو ته ”ڪئسيپئين سمنڊ جي علائقي ۾ ڇهه کرب ڊالرن جي ماليت کان مٿي تيل موجود آهي. ”انوڪال ڪاميٽي“ ڪئسپيئن سمنڊ کان عربي سمنڊ تائين تيل جي پائيپ لائين لاءِ ڏهه ارب خرچ ڪيا هئا. طالبان سرڪار اچڻ کانپوءِ اونوڪال ڪمپنيءَ سان معاهدو معطل ڪري ارجنٽائن جي ڪمپنيءَ سان معاهدو ڪري ڇڏيو هو. تن ڏينهن ۾ آمريڪي سفارتڪار جولائي 2000ع ڌاري چوندا وتندا هئا ته آڪٽوبر 2000ع تائين افغانستان تي حملو ڪبو. اونوڪال ڪمپني جي اهم اڳواڻ ”جان ماريسيڪا“ ڪانگريس کي دليل ڏئي قائل ڪيو ته طالبان کي چٿي ڇڏڻ کان سواءِ گئس ۽ تيل جون پائيپ لائينون وڇائڻ ممڪن ئي ڪونهي.“ نياز اي نائيڪ ٻڌائي ٿو ته، ”تڏهوڪا آمريڪي اهم اڳواڻ تيل ڪمپنين جا اهم شيئر هولڊر هئا. ڪونڊو ليزا رائيس جا ”“شيورون“ ڪمپني ۾ شيئر هئا. ڊڪ چيني ”هالي برٽن“ ڪمپني جو نائب صدر هو، ڪارلائل گروپ ۾ بش برادرس جو پئسو سيڙايل هو، حامد ڪرزئيءَ ۽ لحذار ابراهيميءَ کي ”اونوڪال ڪمپني“ پگهار ڏيندي رهي آهي.

ڪروسيڊي جنگ هئي يا تل گئس جي حصول جي حربي ترڪيب، دنيا کي نائين اليون جيڪي ڏک ڏنا، تن دردن جو درمان حاصل ڪرڻ ۾ حڪيم طبيب اڄ سوڌو ناڪام آهن. آمريڪا جو منهن وات ”لهوءَ“ سان لال ٿيل آهي، خونخواريءَ جا نشا به ڪڏهن لهندا آهن ڇا؟

ڪابل ۽ اسلام آباد ڪنهن حد تائين ڪنڌ کڻڻ جهڙا تڏهن ٿيا آهن، جڏهن خود آمريڪا ۾ افغان-عراق وار گذريل چئن سالن کان ڪافي حد تائين متنازه بڻجي چڪي آهي. ايران، تاجڪستان، ازبڪستان، پاڪستان، هندستان ۽ چين گڏجي نيٽو فورسز جي جاءِ والارين، روس سندن ساٿ ڏئي ته پوءِ ڪنهن حد تائين هي خطو ست سمنڊ پار وارين سازشن کان نجات حاصل ڪري سگهي ٿو. حامد ڪرزئيءَ جو رچرڊ هالبروڪ سان ٽاڪرو ۽ آصف زرداريءَ جو اباما کي الٽيميٽم ٻڌائي پيو ته راڪاس جون راهون رد ٿيڻ ڏانهن وڃي رهيون آهن، ۽ برڙ باڪاس جون بارود سان ٽمٽار ”باهيون“ ٿڌيون ٿيڻ ڏانهن گامزن ٿي رهيون آهن.

arbabnek@yahoo.com