جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو
نئين سنڌ سرڪار، ميرٽ جا متلاشي ماڻهو ۽ گورنر کان واپس ٿيل اختيار!
ڇنڇر 7 جون 2008ع
سنڌ ۾ سائين قائم علي شاهه جي سربراهي ۾ قائم ٿيندڙ پ پ سرڪار نيٺ هڻي وڃي هنڌ ڪيو. هن حڪومت نيٺ گورنر هائوس کان سي ايم هائوس ڏانهن هڪڙي اهم اداري جي تشڪيل وارا پاور ٽرانسفر ڪرائڻ ۾ سوڀ ماڻي آهي. سنڌ واسي اهڙي سرهائي فراهم ڪرڻ تي وڏي وزير ۽ سندس ٽيم خاص طور قانون واري منسٽر اياز سومري کي واڌايون ڏيڻ کان رهي نٿا سگهون، جنهن روايتي طور طريقن جي ڀيٽ ۾ ”قانون سازي“ لاءِ جيڪا سريع الحرڪت پيش قدمي ڪئي آهي، اهڙي پيش رفت لاءِ صوبي جا ٻيا وزير به متحرڪ ٿيندي نظر اچڻ گهرجن. خيرن سان اڳ جي ڀيٽ ۾ عشرت العباد به روايتي ليت ۽ لعل کان پرهيز ڪندي نظر اچي ٿو. عباسي صاحب جي چيئرميني ۾ نئين سر جيڪا سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جي جوڙجڪ ٿي آهي، محترم چيئرمين ۽ لائق ميمبرن لاءِ وڏا چئلينج به درپيش آهن ته اداري جو وقار بحال ڪرائڻ تمام ضروري آهي.
ملڪ ۾ مرڪزي ۽ صوبائي ملازمتن جا اعليٰ سطحي امتحان فيڊرل پبلڪ سروس ڪميشن ۽ صوبائي سروسز ڪميشنون منعقد ته ڪرائن ٿيون پر اهڙا امتحان سياسي مداخلت کان محروم ناهن رهي سگهندا. هلندڙ ڏهاڪي ۾ مرڪزي ۽ صوبائي ڀوتارن جا پريشر جمشيد گلزار ڪياني ۽ پروفيسر محمد حسن ڀٽو جهڙن فيڊرل ۽ پراونشل سروس ڪميشنز جي چيئرمينن ڪهڙي ريت برداشت ڪيا؟ اهي تفصيل ماضي قريب سان تعلق رکن ٿا. قند-مُڪرر طور سندن تذڪرو موقوف ڪجي ٿو. قومي اثاثي کي موجوده سرڪار برداشت ڪرڻ جا اعلان ڪري چڪي آهي، جڏهن ليفٽيننٽ جنرل (ر) جمشيد گلزار ڪياني کي ڪو اعتراض ناهي ته پوءِ صوبائي اثاثي کي معاف ڪرڻ واري ڪنهن امڪاني اعلان تي محمد حسن ڀٽو به ڪهڙي صداءِ احتجاج بلند ڪندو؟ هن وقت سنڌ سرڪار جو قانون وارو کاتو ڪنهن اهڙي آئيني بل جي اڻت ۾ مصروف آهي، جنهن جي آڌار تي 1994ع دوران ڀرتي ڪيل ”ڊائريڪٽ آفيسرن“ کي سندن تقرريءَ واري تاريخ کان ڪنفرم ڪرڻ ۽ کين شروعاتي تاريخ کان ئي سينارٽي عطا فرمائڻ جو اهتمام ڪيو پيو وڃي، تمام سٺي پيش رفت آهي. اهڙي سوچ جي ”حاملين“ لاءِ ماڻهو ڏيڍ سئو اسسٽنٽ ڪمشنرن ۽ ڊي ايس پيز طور سليڪٽ ٿيندڙن کي ڊي سي او ۽ ڊي پي او ڏسڻ چاهين ٿا، پر هڪڙي به اهڙي مخلوق موجود آهي، جيڪا ڪنهن اهڙي فيصلي کي ”ميرٽ“ جي تارازي ۾ تورڻ لاءِ آماده هجي. خوش ٿيندڙن جو خيال آهي ته اهي مقرريون پ پ سرڪار ڪيون هيون، جنهن کي بعد ۾ گورنر راڄ دوران معين الدين حيدر پارن رد ڪرڻ جا به ارادا ظاهر ڪيا هئا، پر اهي جيالا لاهن چاڙهن جو طويل عرصو طئي ڪري هاڻ پنهنجي هم خيال سرڪار جي دور ۾ پير پائي چڪا آهن. کين هيءَ سرڪار رليف فراهم ڪري نه سگهي ته پوءِ ڪجهه نه ٿيندو. هونئن ته اقليم جي آغاز کان وٺي (1947ع) سروسز جي ميدان ۾ ميرٽ جا جنازا ڌوم ڌام سان نڪرندا رهيا آهن. شروع شروع ۾ اهڙا آئي سي ايس ۽ سيڪريٽريٽ گروپ جا آفيسر سنڌ، بلوچستان، سرحد، پنجاب ۽ اوڀر بنگال تي مڙهڻ شروع ڪيا هئا، جيڪي گهڻي ڀاڱي يو پي سي پي وارن خطن جا رهاڪو هئا. مقامي ۽ خاص طور پنجاب سان تعلق رکندڙ نوڪرشاهي ۽ سينٽرل انڊيا جي نوڪرشاهي جي بالاتري واري ڇڪتاڻ ۾ قائدِ ملت کي لياقت باغ راولپنڊي ۾ 1952ع ڌاري قتل ڪيو ويو. پوءِ ايوب خان ته سموري سول سروسز واري سوسائٽي کي سولجر بازار بڻائي ڇڏيو. سرحدن تي ڪم ڪندڙ فرنٽيئر ڪانسٽيبلري هجي يا سنڌ-هند سرڪار تي ڊيوٽيون ڏيندڙ سنڌ پوليس رائيفلر (SPR) اهي صوبائي گهرو سيڪريٽرين جي ڪنٽرول ۾ ڪم ڪندڙ ادارا هئا. 1959ع ۾ رينجرز ايڪٽ عمل ۾ آڻي ايس پي آر سميت ٻين سول ادارن کي پيرا ملٽري فورسز ۾ تبديل ڪيو ويو. ڪيپٽن، ميجر، ڪرنل، برگيڊيئر ۽ ميجر جنرل سطح جا آفيسر آرمي مان موڪل وٺرائي انهن ادارن تي مڙهيا ويا، ۽ اهي ادارا صوبن کان ڦري وفاقي وزارتِ داخلا حوالي ڪيا ويا. ميري ٽائيم سيڪيورٽي ايجنسي ۽ ڪوسٽ گارڊ جهڙا سامونڊي سرحدن جا محافظ ادارا به سويلين سڃاڻپ کان محروم ڪيا ويا. مرڪزي سول سروسز وارن کاتن ۾ ڏهه سيڪڙو سولجر بازار جا سينائي سورما فيڊرل پبلڪ سروس ڪميشن جي توسط سان هر سال واري سالياني مقابلي واري امتحان ۾ ڪوٽا طور تشريف فرما ٿيا. مٿي وري ڪانٽريڪٽ تي به رٽائرڊ سولجري مخلوق کي نوازيو ويو.
تازو سنڌ سرڪار اهڙن جن همراهن کي گهر جا ٽڪيٽ وٺرايا آهن، انهن ۾ به برگيڊيئر (ر) عبدالحق پارا هڪ درجن کن سينائي همراهه شامل آهن، پندرنهن کن ته ٻيهر آني بهاني سان واپس به پهچي ويا آهن. سائين قائم علي شاهه ته پنهنجي دخترِ نيڪ اختر کي به گريڊ مطابق آساميءَ تي مقرر فرمائي گهر کان ميرٽ کي مقبول بنائڻ جا جتن ڪيا آهن، پر سنڌ ۾ هر کاتي اندر اهڙا بيشمار بندا موجود آهن، جيڪي اصل گريڊ کان مٿي واري آسامي تي متمڪن آهن. ممڪن آهي ته پ پ ايم ڪيو ايم جي مخلوق سنڌ حڪومت آهستي آهستي اصولن جي آبياري لاءِ پيش قدميءَ ۾ دلچسپي رکندي هجي. کين هن وقت وڌيڪ موردِ الزام ڪوٺڻ مناسب به نٿو لڳي. جمعو جمعو اٺ ڏينهن واري اها سرڪار ڇهه اٺ مهينا اڳتي هلي ته پوءِ سندس ڪارڪردگي جا مثبت ۽ منفي پهلو عوام آڏو ايندا. ان موقعي تي سندس ڪارناما زيرِ بحث آڻڻ ۾ مزو به ايندو ته اهڙي جائزي کي ڪنهن تنقيد جي دائري ۾ مقيد ڪرڻ ڪنهن لاءِ ممڪن به ڪو نه رهندو. هن وقت جنهن اشو کي ميرٽ جي حوالي سان مشق ستم بڻايو پيو وڃي. اهو آئٽم ڇاڪاڻ ته انتظامي حوالي سان سنڌ لاءِ انتهائي اهم آهي. سيڪريٽري، آر پي اوز، ڊي سي اوز ۽ ڊي پي اوز جيڪڏهن اهي آفيسر ٿي وڃن، جن کي پندرهان سال ٿي ويا آهن، پر اڄ سوڌو نه ته ڊپارٽمينٽل امتحان پاس ڪيا آهن، ۽ نه وري سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن مان مقابلي جا امتحان ڏيڻ جا مرحلا پار ڪيا اٿن. ايڊهاڪ تي ڀرتي ڪبي آهي ڇهن مهينن لاءِ پوءِ اصل پوسٽ تي ڪميشن پاس اميدوارن کي ئي مقرريءَ لائق سمجهيو ويندو آهي. سنڌ مان ميرٽ جا جنازا ملازمتن جي ميدان ۾ ڪنهن کان نڪرڻ شروع ٿيا آهن؟ پاڻ مٿي ڪي اشارا ڪري آيا آهيون. شهيد ڀٽي جي دور ۾ (77-1972) هن حوالي سان جيڪا نيڪي ٿي هئي، انهيءَ ڪارِ خير جو طور طريقو ٻيو هو. جيڪي اهل ماڻهو اڳئين گريڊ ۾ آڻڻ ضروري هئا، تن کي بين الاقوامي سطح جي مڃيل ادارن مان ايڊمنسٽريشن جا اسپيشل ڪورس ڪرايا ويا هئا. ظاهر ڳالهه آهي ته انٽرنيشنل سطح جي معيار ادارن ڏانهن ويندا ئي اهي، جن کي اهليت جي هوا لڳل هوندي. آڱوٺي ڇاپ اڪابرن کي ته سنڌ واري ڪميشن جا امتحان به ڏکيا ٿا لڳن. پندرهان سال جيڪي ڪامورا مکيون ماريندا رهيا ۽ گهربل امتحان به پاس نه ڪري سگهيا، اهي سدورا جيڪڏهن سنڌ جي سياهه ۽ سفيد جا مالڪ ٿيندا، تڏهن سندن ڪارگذاريون به ورلڊ گنيز بوڪ ۾ شامل ڪرڻ جهڙيون هونديون.
1988ع ۾ به ديڳون چڙهيون هيون، پر سائين غوث علي شاهه واري وڏ وزارت کان جيڪا نيڪي شروع ٿي، ارباب صاحب واري تاريخ ساز، وڏ وزارت تائين اهو ڌنڌو چالو رهيو. ايس ڊي ايم ڊائريڪٽ کڻڻ وارو کاتو اڄ تائين متان نه به کليل هجي، پر ارباب غلام رحيم صاحب يارنهن کن اهڙا سدورا ڊي ڊي او روينيو طور سنڌ سرڪار جي مٿي ۾ هنيا آهن، جيڪي گهڻو ڪري ڍڪ منشي ٿيڻ جا به اهل ناهن. ڄام صادق ڪنهن ارڙهين گريڊ جي شيخ صاحب کي ڊائريڪٽ ويهون گريڊ ڏيڻ لاءِ غلام اسحاق خان کي به گهمائي ويو، ۽ ارباب صاحب زرعي بئنڪ جي رڪوري آفيسر کي سنڌ سرڪار جو ويهين گريڊ وارو ڪامرو مقرر ڪري ويو. (ايم اي چوڌري) سنڌ سرڪار ته ڪانٽريڪٽي ڪامورن مان سنڌ جي جند آجي ڪرائڻ واري اڌي گابري سوڀ ته کٽي چڪي آهي، پر پوليس ۾ شولڊر پروموشن هولڊز کي هنڌائتو ڪرڻ لاءِ سندس فيصلا سريع الحرڪت ناهن رهيا. ڪي همراهه ڪورٽن ڏانهن هليا ويا آهن ۽ ڪن وري سرڪار کان مهلت به وٺي ڇڏي آهي. خير جو ٻيو وڏو ڪم ڪيو آهي قائم علي شاهه جي اڳواڻي ۾ قائم سنڌ حڪومت. اٺ هزار کن آءِ بي اي پاس ماسترن کي مهيني اڌ ۾ آفر ليٽر عنايت ڪرڻ وارو...پر سرڪار گهٽ ۾ پنجٽيهه سيڪڙو مارڪون کڻندڙ ناپاس ٿيندڙن لاءِ به ماستري جا در کولي ته اهو تعليم تي سندن احسانِ عظيم ٿيندو. غربت کي ميرٽ قرار ڏيڻ واري سرڪاري موقف تان به عوام جو توجهه هٽندو. هن پائيپ ۾ انهيءَ 278 تپيدارن جو به ڪيس ڦاٿو پيو آهي، جيڪي آءِ بي اي جو امتحان اپريل 2007ع ۾ پاس ڪري چڪا آهن، پر سال کان به مهينو مٿي ٿي ويو آهي، کين ٽريننگ لاءِ تپيداري ڪاليج گهرائڻ ۾ روينيو بورڊ حاتم طائي واري واٽ وٺڻ کان وانجهيل نظر پيو اچي. ڏيڍ سئو ايس ڊي ايم/ڊي ايس پيز کي جيڪڏهن مستقل ريگيولر ڪرڻ لاءِ قانون سازي ڪرايو پيا ته هڪڙو وچون رستو ٽيون به موجود آهي. جهڙي ريت تعليم کاتي ۾ ووڊ انسٽريڪٽر، اوريئنٽل ٽيچر ۽ ڊرائينگ ٽيچر کي ڪا به انتظامي ۽ آفيسراڻي پوسٽ ناهي ڏني ويندي، تيئن سنڌ سرڪار ۾ جيڪي ڪامورا ڪميشن پاس ناهن ۽ ”ڊائريڪٽ حوالدار“ واري ڊرامن ۾ استعمال ٿيندڙ ڊائلاگ جيان براهه راست کنيا ويا آهن، تن کي قانون مطابق ڪميشن جا امتحان ڏيڻ لاءِ پابند بنائڻ ضروري ته آهي، پر سنڌ ۾ رعايتي ڪلچر سان به رهاڻيون رچائڻ جو رواج سڪهءِ رائج الوقت بڻجي چڪو آهي. ڇا ائين نٿو ٿي سگهي ته نئين قانون سازي ۾ هڪڙو نئون ”اوطاقي گروپ“ سيڪريٽريٽ گروپ جيان متعارف ڪرايو وڃي، جنهن گروپ جا جيالا سنڌ ۾ انهن ڊاڪٽرن جيان راءِ عامه جي ذهن سازي ڪن، جيڪي ڊاڪٽر سيون هڻي به ناهن سگهندا، پر حفظانِ صحت جا اصول ٻڌائڻ لاءِ وتندا آهن چوراهن ۽ چئو سولن تي پڙها گهمائيندا. پ پ سرڪار کي ماضيءَ جي مقابلي ۾ وڌيڪ ممتاز رهڻو آهي ميرٽ جي ميدان تي. گڊ گورننس کان ويندي صلاحيتن جي حوصلي افزائي لاءِ هاڻ به نه ڏور وياسين ته پوءِ اڳتي ڪجهه به نه ٿي سگهندو.
سنڌ جو رسول بخش مهر هاريءَ جو پُٽ ڏيات ٻهه مان نڪري چائنا مان تازو ڊاڪٽريٽ جي ڊگري وٺي آيو آهي. ٻيو ٿريو مينگهواڙ ڌنيش پاڪستان آرمي ۾ ڪميشنڊ آفسر سليڪٽ ٿيو آهي. ٿر ۾ جڏهن اهڙا ذهين نوجوان موجود آهن، جن کي غربت موقعا به گهٽ فراهم ڪيا، پر اهي مايوس ڪو نه ٿيا ۽ هڻي وڃي هنڌ ڪيائون، باقي سنڌ جي اڪناف ۽ اطراف ۾ اهڙا هزارين هيرا ۽ لکين لعل لڀي پوندا، جيڪي سفارش ڪلچر کان نفرت ڪن ٿا ۽ پنهنجي فطري محنت سان سرڪاري ۽ غير سرڪاري ادارن ۾ جوڳو مقام ماڻي رهيا آهن.
ايڪيهين صدي جي هن ارتقائي وائي منڊل ۾ ميرٽ جو قتل عام ناقابل قبول هئڻ گهرجي. حڪومت ۽ عوام کي هڪ ئي وقت ميرٽ واري اهڙي سوچ کي فروغ ڏيارڻ لاءِ پنهنجو پنهنجو ڪردار ادا ڪرڻ گهرجي. ڇا ائين مناسب ناهي ته اهي ڏيڍ سئو سدورا ۽ اڳ پوءِ وارا سفارشي وڃي پنهنجيون ٻنيون ٻارا سنڀالين ۽ ڪميشن خالي جاين لاءِ هنگامي بنيادن تي مقابلي جا امتحان منقعد ڪري ته جيئن نئين ٽئلينٽ مان ڪي لائق نوجوان سول سروسز جي صوبائي کاتن کي پنهنجي اپ ڊيٽ صلاحيتن سان وڌيڪ سنوارين ۽ سينگارين. سنڌ سرڪار کي گهرجي ته کيس تازا جيڪي پبلڪ سروس ڪميشن جي حوالي سان اختيار مليا آهن، انهن لاءِ نئين قانون سازي ڪري. ڪميشن جي ميمبرن جو تعداد ويهارو کن ڪري سگهجي ٿو، ڪميشن جي مرڪزي (حيدرآباد) ۽ ريجنل آفيسن کي شايان شان هنڌن تي منتقل ڪري سگهجي ٿو. پوليس اڪيڊمي ۽ روينيو اڪيڊمي جوڙي تپيداري ڪاليج کي اڃا به وڌيڪ باوقار بنائي سگهجي ٿو. نيپا جيان سنڌ انسٽيٽيوٽ آف پبلڪ ايڊمنسٽريشن قائم ڪري سمورن کاتن جي ڪامورن کي بهترين عالمي معيار جي تربيت فراهم ڪرڻ به اشد ضروري آهي. سنڌ سرڪار کي ميرٽ جي پارت هجي، ڍڳو پير پيران وارو انداز عوامي انقلاب وارو رنگ اختيار نٿو ڪري سگهي!
رميش آديسي کي ڪميشن جو ميمبر مقرر ڪري وطن واسي غير مسلمن کي سهڻو پيغام فراهم ڪيو ويو آهي، پر ڪميشن ڪنهن ۾ به خاتون ميمبر جو نه هئڻ ”مستورات“ کي ممتاز مقام عنايت ڪندڙ پ پ سرڪار کي سوالن حوالي ڪري سگهي ٿو. اهڙي سهو جو ازالو هيئن به ٿي سگهي ٿو ته سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن لاءِ سيڪريٽري جو عهدو ڪنهن عورت لاءِ مخصوص ڪجي ۽ حڪيم سعيد جي ڌيءَ سعديه راشد کان ويندي انيتا غلام علي، آپا مريم نوحاڻي، بيگم گلزار انڙ ۽ مهتاب اڪبر راشدي پاريون صنفِ نازڪ سان تعلق رکندڙ مانواريون مشورات ميمبرياڻيون مقرر ڪيون وينديون ته ڪميشن کي چار چنڊ لڳي ويندا.
arbabnek@yahoo.com
نئين سنڌ سرڪار، ميرٽ جا متلاشي ماڻهو ۽ گورنر کان واپس ٿيل اختيار!
ڇنڇر 7 جون 2008ع
سنڌ ۾ سائين قائم علي شاهه جي سربراهي ۾ قائم ٿيندڙ پ پ سرڪار نيٺ هڻي وڃي هنڌ ڪيو. هن حڪومت نيٺ گورنر هائوس کان سي ايم هائوس ڏانهن هڪڙي اهم اداري جي تشڪيل وارا پاور ٽرانسفر ڪرائڻ ۾ سوڀ ماڻي آهي. سنڌ واسي اهڙي سرهائي فراهم ڪرڻ تي وڏي وزير ۽ سندس ٽيم خاص طور قانون واري منسٽر اياز سومري کي واڌايون ڏيڻ کان رهي نٿا سگهون، جنهن روايتي طور طريقن جي ڀيٽ ۾ ”قانون سازي“ لاءِ جيڪا سريع الحرڪت پيش قدمي ڪئي آهي، اهڙي پيش رفت لاءِ صوبي جا ٻيا وزير به متحرڪ ٿيندي نظر اچڻ گهرجن. خيرن سان اڳ جي ڀيٽ ۾ عشرت العباد به روايتي ليت ۽ لعل کان پرهيز ڪندي نظر اچي ٿو. عباسي صاحب جي چيئرميني ۾ نئين سر جيڪا سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جي جوڙجڪ ٿي آهي، محترم چيئرمين ۽ لائق ميمبرن لاءِ وڏا چئلينج به درپيش آهن ته اداري جو وقار بحال ڪرائڻ تمام ضروري آهي.
ملڪ ۾ مرڪزي ۽ صوبائي ملازمتن جا اعليٰ سطحي امتحان فيڊرل پبلڪ سروس ڪميشن ۽ صوبائي سروسز ڪميشنون منعقد ته ڪرائن ٿيون پر اهڙا امتحان سياسي مداخلت کان محروم ناهن رهي سگهندا. هلندڙ ڏهاڪي ۾ مرڪزي ۽ صوبائي ڀوتارن جا پريشر جمشيد گلزار ڪياني ۽ پروفيسر محمد حسن ڀٽو جهڙن فيڊرل ۽ پراونشل سروس ڪميشنز جي چيئرمينن ڪهڙي ريت برداشت ڪيا؟ اهي تفصيل ماضي قريب سان تعلق رکن ٿا. قند-مُڪرر طور سندن تذڪرو موقوف ڪجي ٿو. قومي اثاثي کي موجوده سرڪار برداشت ڪرڻ جا اعلان ڪري چڪي آهي، جڏهن ليفٽيننٽ جنرل (ر) جمشيد گلزار ڪياني کي ڪو اعتراض ناهي ته پوءِ صوبائي اثاثي کي معاف ڪرڻ واري ڪنهن امڪاني اعلان تي محمد حسن ڀٽو به ڪهڙي صداءِ احتجاج بلند ڪندو؟ هن وقت سنڌ سرڪار جو قانون وارو کاتو ڪنهن اهڙي آئيني بل جي اڻت ۾ مصروف آهي، جنهن جي آڌار تي 1994ع دوران ڀرتي ڪيل ”ڊائريڪٽ آفيسرن“ کي سندن تقرريءَ واري تاريخ کان ڪنفرم ڪرڻ ۽ کين شروعاتي تاريخ کان ئي سينارٽي عطا فرمائڻ جو اهتمام ڪيو پيو وڃي، تمام سٺي پيش رفت آهي. اهڙي سوچ جي ”حاملين“ لاءِ ماڻهو ڏيڍ سئو اسسٽنٽ ڪمشنرن ۽ ڊي ايس پيز طور سليڪٽ ٿيندڙن کي ڊي سي او ۽ ڊي پي او ڏسڻ چاهين ٿا، پر هڪڙي به اهڙي مخلوق موجود آهي، جيڪا ڪنهن اهڙي فيصلي کي ”ميرٽ“ جي تارازي ۾ تورڻ لاءِ آماده هجي. خوش ٿيندڙن جو خيال آهي ته اهي مقرريون پ پ سرڪار ڪيون هيون، جنهن کي بعد ۾ گورنر راڄ دوران معين الدين حيدر پارن رد ڪرڻ جا به ارادا ظاهر ڪيا هئا، پر اهي جيالا لاهن چاڙهن جو طويل عرصو طئي ڪري هاڻ پنهنجي هم خيال سرڪار جي دور ۾ پير پائي چڪا آهن. کين هيءَ سرڪار رليف فراهم ڪري نه سگهي ته پوءِ ڪجهه نه ٿيندو. هونئن ته اقليم جي آغاز کان وٺي (1947ع) سروسز جي ميدان ۾ ميرٽ جا جنازا ڌوم ڌام سان نڪرندا رهيا آهن. شروع شروع ۾ اهڙا آئي سي ايس ۽ سيڪريٽريٽ گروپ جا آفيسر سنڌ، بلوچستان، سرحد، پنجاب ۽ اوڀر بنگال تي مڙهڻ شروع ڪيا هئا، جيڪي گهڻي ڀاڱي يو پي سي پي وارن خطن جا رهاڪو هئا. مقامي ۽ خاص طور پنجاب سان تعلق رکندڙ نوڪرشاهي ۽ سينٽرل انڊيا جي نوڪرشاهي جي بالاتري واري ڇڪتاڻ ۾ قائدِ ملت کي لياقت باغ راولپنڊي ۾ 1952ع ڌاري قتل ڪيو ويو. پوءِ ايوب خان ته سموري سول سروسز واري سوسائٽي کي سولجر بازار بڻائي ڇڏيو. سرحدن تي ڪم ڪندڙ فرنٽيئر ڪانسٽيبلري هجي يا سنڌ-هند سرڪار تي ڊيوٽيون ڏيندڙ سنڌ پوليس رائيفلر (SPR) اهي صوبائي گهرو سيڪريٽرين جي ڪنٽرول ۾ ڪم ڪندڙ ادارا هئا. 1959ع ۾ رينجرز ايڪٽ عمل ۾ آڻي ايس پي آر سميت ٻين سول ادارن کي پيرا ملٽري فورسز ۾ تبديل ڪيو ويو. ڪيپٽن، ميجر، ڪرنل، برگيڊيئر ۽ ميجر جنرل سطح جا آفيسر آرمي مان موڪل وٺرائي انهن ادارن تي مڙهيا ويا، ۽ اهي ادارا صوبن کان ڦري وفاقي وزارتِ داخلا حوالي ڪيا ويا. ميري ٽائيم سيڪيورٽي ايجنسي ۽ ڪوسٽ گارڊ جهڙا سامونڊي سرحدن جا محافظ ادارا به سويلين سڃاڻپ کان محروم ڪيا ويا. مرڪزي سول سروسز وارن کاتن ۾ ڏهه سيڪڙو سولجر بازار جا سينائي سورما فيڊرل پبلڪ سروس ڪميشن جي توسط سان هر سال واري سالياني مقابلي واري امتحان ۾ ڪوٽا طور تشريف فرما ٿيا. مٿي وري ڪانٽريڪٽ تي به رٽائرڊ سولجري مخلوق کي نوازيو ويو.
تازو سنڌ سرڪار اهڙن جن همراهن کي گهر جا ٽڪيٽ وٺرايا آهن، انهن ۾ به برگيڊيئر (ر) عبدالحق پارا هڪ درجن کن سينائي همراهه شامل آهن، پندرنهن کن ته ٻيهر آني بهاني سان واپس به پهچي ويا آهن. سائين قائم علي شاهه ته پنهنجي دخترِ نيڪ اختر کي به گريڊ مطابق آساميءَ تي مقرر فرمائي گهر کان ميرٽ کي مقبول بنائڻ جا جتن ڪيا آهن، پر سنڌ ۾ هر کاتي اندر اهڙا بيشمار بندا موجود آهن، جيڪي اصل گريڊ کان مٿي واري آسامي تي متمڪن آهن. ممڪن آهي ته پ پ ايم ڪيو ايم جي مخلوق سنڌ حڪومت آهستي آهستي اصولن جي آبياري لاءِ پيش قدميءَ ۾ دلچسپي رکندي هجي. کين هن وقت وڌيڪ موردِ الزام ڪوٺڻ مناسب به نٿو لڳي. جمعو جمعو اٺ ڏينهن واري اها سرڪار ڇهه اٺ مهينا اڳتي هلي ته پوءِ سندس ڪارڪردگي جا مثبت ۽ منفي پهلو عوام آڏو ايندا. ان موقعي تي سندس ڪارناما زيرِ بحث آڻڻ ۾ مزو به ايندو ته اهڙي جائزي کي ڪنهن تنقيد جي دائري ۾ مقيد ڪرڻ ڪنهن لاءِ ممڪن به ڪو نه رهندو. هن وقت جنهن اشو کي ميرٽ جي حوالي سان مشق ستم بڻايو پيو وڃي. اهو آئٽم ڇاڪاڻ ته انتظامي حوالي سان سنڌ لاءِ انتهائي اهم آهي. سيڪريٽري، آر پي اوز، ڊي سي اوز ۽ ڊي پي اوز جيڪڏهن اهي آفيسر ٿي وڃن، جن کي پندرهان سال ٿي ويا آهن، پر اڄ سوڌو نه ته ڊپارٽمينٽل امتحان پاس ڪيا آهن، ۽ نه وري سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن مان مقابلي جا امتحان ڏيڻ جا مرحلا پار ڪيا اٿن. ايڊهاڪ تي ڀرتي ڪبي آهي ڇهن مهينن لاءِ پوءِ اصل پوسٽ تي ڪميشن پاس اميدوارن کي ئي مقرريءَ لائق سمجهيو ويندو آهي. سنڌ مان ميرٽ جا جنازا ملازمتن جي ميدان ۾ ڪنهن کان نڪرڻ شروع ٿيا آهن؟ پاڻ مٿي ڪي اشارا ڪري آيا آهيون. شهيد ڀٽي جي دور ۾ (77-1972) هن حوالي سان جيڪا نيڪي ٿي هئي، انهيءَ ڪارِ خير جو طور طريقو ٻيو هو. جيڪي اهل ماڻهو اڳئين گريڊ ۾ آڻڻ ضروري هئا، تن کي بين الاقوامي سطح جي مڃيل ادارن مان ايڊمنسٽريشن جا اسپيشل ڪورس ڪرايا ويا هئا. ظاهر ڳالهه آهي ته انٽرنيشنل سطح جي معيار ادارن ڏانهن ويندا ئي اهي، جن کي اهليت جي هوا لڳل هوندي. آڱوٺي ڇاپ اڪابرن کي ته سنڌ واري ڪميشن جا امتحان به ڏکيا ٿا لڳن. پندرهان سال جيڪي ڪامورا مکيون ماريندا رهيا ۽ گهربل امتحان به پاس نه ڪري سگهيا، اهي سدورا جيڪڏهن سنڌ جي سياهه ۽ سفيد جا مالڪ ٿيندا، تڏهن سندن ڪارگذاريون به ورلڊ گنيز بوڪ ۾ شامل ڪرڻ جهڙيون هونديون.
1988ع ۾ به ديڳون چڙهيون هيون، پر سائين غوث علي شاهه واري وڏ وزارت کان جيڪا نيڪي شروع ٿي، ارباب صاحب واري تاريخ ساز، وڏ وزارت تائين اهو ڌنڌو چالو رهيو. ايس ڊي ايم ڊائريڪٽ کڻڻ وارو کاتو اڄ تائين متان نه به کليل هجي، پر ارباب غلام رحيم صاحب يارنهن کن اهڙا سدورا ڊي ڊي او روينيو طور سنڌ سرڪار جي مٿي ۾ هنيا آهن، جيڪي گهڻو ڪري ڍڪ منشي ٿيڻ جا به اهل ناهن. ڄام صادق ڪنهن ارڙهين گريڊ جي شيخ صاحب کي ڊائريڪٽ ويهون گريڊ ڏيڻ لاءِ غلام اسحاق خان کي به گهمائي ويو، ۽ ارباب صاحب زرعي بئنڪ جي رڪوري آفيسر کي سنڌ سرڪار جو ويهين گريڊ وارو ڪامرو مقرر ڪري ويو. (ايم اي چوڌري) سنڌ سرڪار ته ڪانٽريڪٽي ڪامورن مان سنڌ جي جند آجي ڪرائڻ واري اڌي گابري سوڀ ته کٽي چڪي آهي، پر پوليس ۾ شولڊر پروموشن هولڊز کي هنڌائتو ڪرڻ لاءِ سندس فيصلا سريع الحرڪت ناهن رهيا. ڪي همراهه ڪورٽن ڏانهن هليا ويا آهن ۽ ڪن وري سرڪار کان مهلت به وٺي ڇڏي آهي. خير جو ٻيو وڏو ڪم ڪيو آهي قائم علي شاهه جي اڳواڻي ۾ قائم سنڌ حڪومت. اٺ هزار کن آءِ بي اي پاس ماسترن کي مهيني اڌ ۾ آفر ليٽر عنايت ڪرڻ وارو...پر سرڪار گهٽ ۾ پنجٽيهه سيڪڙو مارڪون کڻندڙ ناپاس ٿيندڙن لاءِ به ماستري جا در کولي ته اهو تعليم تي سندن احسانِ عظيم ٿيندو. غربت کي ميرٽ قرار ڏيڻ واري سرڪاري موقف تان به عوام جو توجهه هٽندو. هن پائيپ ۾ انهيءَ 278 تپيدارن جو به ڪيس ڦاٿو پيو آهي، جيڪي آءِ بي اي جو امتحان اپريل 2007ع ۾ پاس ڪري چڪا آهن، پر سال کان به مهينو مٿي ٿي ويو آهي، کين ٽريننگ لاءِ تپيداري ڪاليج گهرائڻ ۾ روينيو بورڊ حاتم طائي واري واٽ وٺڻ کان وانجهيل نظر پيو اچي. ڏيڍ سئو ايس ڊي ايم/ڊي ايس پيز کي جيڪڏهن مستقل ريگيولر ڪرڻ لاءِ قانون سازي ڪرايو پيا ته هڪڙو وچون رستو ٽيون به موجود آهي. جهڙي ريت تعليم کاتي ۾ ووڊ انسٽريڪٽر، اوريئنٽل ٽيچر ۽ ڊرائينگ ٽيچر کي ڪا به انتظامي ۽ آفيسراڻي پوسٽ ناهي ڏني ويندي، تيئن سنڌ سرڪار ۾ جيڪي ڪامورا ڪميشن پاس ناهن ۽ ”ڊائريڪٽ حوالدار“ واري ڊرامن ۾ استعمال ٿيندڙ ڊائلاگ جيان براهه راست کنيا ويا آهن، تن کي قانون مطابق ڪميشن جا امتحان ڏيڻ لاءِ پابند بنائڻ ضروري ته آهي، پر سنڌ ۾ رعايتي ڪلچر سان به رهاڻيون رچائڻ جو رواج سڪهءِ رائج الوقت بڻجي چڪو آهي. ڇا ائين نٿو ٿي سگهي ته نئين قانون سازي ۾ هڪڙو نئون ”اوطاقي گروپ“ سيڪريٽريٽ گروپ جيان متعارف ڪرايو وڃي، جنهن گروپ جا جيالا سنڌ ۾ انهن ڊاڪٽرن جيان راءِ عامه جي ذهن سازي ڪن، جيڪي ڊاڪٽر سيون هڻي به ناهن سگهندا، پر حفظانِ صحت جا اصول ٻڌائڻ لاءِ وتندا آهن چوراهن ۽ چئو سولن تي پڙها گهمائيندا. پ پ سرڪار کي ماضيءَ جي مقابلي ۾ وڌيڪ ممتاز رهڻو آهي ميرٽ جي ميدان تي. گڊ گورننس کان ويندي صلاحيتن جي حوصلي افزائي لاءِ هاڻ به نه ڏور وياسين ته پوءِ اڳتي ڪجهه به نه ٿي سگهندو.
سنڌ جو رسول بخش مهر هاريءَ جو پُٽ ڏيات ٻهه مان نڪري چائنا مان تازو ڊاڪٽريٽ جي ڊگري وٺي آيو آهي. ٻيو ٿريو مينگهواڙ ڌنيش پاڪستان آرمي ۾ ڪميشنڊ آفسر سليڪٽ ٿيو آهي. ٿر ۾ جڏهن اهڙا ذهين نوجوان موجود آهن، جن کي غربت موقعا به گهٽ فراهم ڪيا، پر اهي مايوس ڪو نه ٿيا ۽ هڻي وڃي هنڌ ڪيائون، باقي سنڌ جي اڪناف ۽ اطراف ۾ اهڙا هزارين هيرا ۽ لکين لعل لڀي پوندا، جيڪي سفارش ڪلچر کان نفرت ڪن ٿا ۽ پنهنجي فطري محنت سان سرڪاري ۽ غير سرڪاري ادارن ۾ جوڳو مقام ماڻي رهيا آهن.
ايڪيهين صدي جي هن ارتقائي وائي منڊل ۾ ميرٽ جو قتل عام ناقابل قبول هئڻ گهرجي. حڪومت ۽ عوام کي هڪ ئي وقت ميرٽ واري اهڙي سوچ کي فروغ ڏيارڻ لاءِ پنهنجو پنهنجو ڪردار ادا ڪرڻ گهرجي. ڇا ائين مناسب ناهي ته اهي ڏيڍ سئو سدورا ۽ اڳ پوءِ وارا سفارشي وڃي پنهنجيون ٻنيون ٻارا سنڀالين ۽ ڪميشن خالي جاين لاءِ هنگامي بنيادن تي مقابلي جا امتحان منقعد ڪري ته جيئن نئين ٽئلينٽ مان ڪي لائق نوجوان سول سروسز جي صوبائي کاتن کي پنهنجي اپ ڊيٽ صلاحيتن سان وڌيڪ سنوارين ۽ سينگارين. سنڌ سرڪار کي گهرجي ته کيس تازا جيڪي پبلڪ سروس ڪميشن جي حوالي سان اختيار مليا آهن، انهن لاءِ نئين قانون سازي ڪري. ڪميشن جي ميمبرن جو تعداد ويهارو کن ڪري سگهجي ٿو، ڪميشن جي مرڪزي (حيدرآباد) ۽ ريجنل آفيسن کي شايان شان هنڌن تي منتقل ڪري سگهجي ٿو. پوليس اڪيڊمي ۽ روينيو اڪيڊمي جوڙي تپيداري ڪاليج کي اڃا به وڌيڪ باوقار بنائي سگهجي ٿو. نيپا جيان سنڌ انسٽيٽيوٽ آف پبلڪ ايڊمنسٽريشن قائم ڪري سمورن کاتن جي ڪامورن کي بهترين عالمي معيار جي تربيت فراهم ڪرڻ به اشد ضروري آهي. سنڌ سرڪار کي ميرٽ جي پارت هجي، ڍڳو پير پيران وارو انداز عوامي انقلاب وارو رنگ اختيار نٿو ڪري سگهي!
رميش آديسي کي ڪميشن جو ميمبر مقرر ڪري وطن واسي غير مسلمن کي سهڻو پيغام فراهم ڪيو ويو آهي، پر ڪميشن ڪنهن ۾ به خاتون ميمبر جو نه هئڻ ”مستورات“ کي ممتاز مقام عنايت ڪندڙ پ پ سرڪار کي سوالن حوالي ڪري سگهي ٿو. اهڙي سهو جو ازالو هيئن به ٿي سگهي ٿو ته سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن لاءِ سيڪريٽري جو عهدو ڪنهن عورت لاءِ مخصوص ڪجي ۽ حڪيم سعيد جي ڌيءَ سعديه راشد کان ويندي انيتا غلام علي، آپا مريم نوحاڻي، بيگم گلزار انڙ ۽ مهتاب اڪبر راشدي پاريون صنفِ نازڪ سان تعلق رکندڙ مانواريون مشورات ميمبرياڻيون مقرر ڪيون وينديون ته ڪميشن کي چار چنڊ لڳي ويندا.
arbabnek@yahoo.com