ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

عدالتي سيٽ اپ کي ڇو اپ سيٽ ڪيو ويو؟



ڇنڇر 17 مارچ 2007ع

عدالتي بحران جي عروج واري موقعي تي آمريڪا مان عالي مرتبت رچرڊ بائوچر اسلام آباد پُهتل آهي. راڻو ڀڳوان داس ”الچپ من الماٺ“ لڳو پيو آهي. هاڻوڪي عدالتي بُحران ۾ به اڳ جيان حبيب وهاب الخيري جو وڏو ڪردار آهي. معطل افتخار چوڌري ميان نواز شريف لاءِ جيڪي ريمارڪس ڏنا هئا، پنهنجي معطليءَ کان ٻارهان ڪلاڪ اڳ جيڪي سرڪار ابد پائيدار کي به ڇرڪائي ويا هئا ۽ اُهي خيري واري ڪيس سان تعلق رکن ٿا. چوڌري افتخار وٽ حبيب خيري لاهور هاءِ ڪورٽ جي چيف جسٽس مسٽر جسٽس افتخار حسين بابت دانهي ٿيو هو. معُطل افتخار، لاهوري افتخار ۽ ڳاڙهي موري واري ڏوگر تي عدم اعتماد جو به اظهار ڪري چڪو آهي. اهو به چيو اٿس ته انهن مُعزز ججن بابت مون وٽ ريفرنس آيل هئا ۽ اهي سپريم جوڊيشل ڪائونسل ۾ ويٺل رهيا ته پوءِ مون کي انصاف پلئه ڪو نه پوندو. نواز شريف بابت حبيب خيري واري پٽيشن جي ٻڌڻي دوران چوڌري افتخار ”ايمرجنسي“ کي اوپن ڪندي چيو هو ته چاغي واري ائٽمي ڌماڪي وقت تڏهوڪي صدر رفيق تارڙ جيڪا ايمرجنسي لاڳو ڪئي هئي، اها پاڻ مرادو حالتن جي تبديل ٿيڻ سان اختتام پذير ٿي چڪي آهي. افتخار اهو به چيو هو ته نواز شريف جيڪڏهن صدر تارڙ کي هنگامي حالتن جي امڪاني وجود پذيريءَ کي ملحوظ خاطر رکندي ”ايمرجنسي“ نافذ ڪرڻ جي صلاح ڏني هئي ته اها ڪا غلط ڳالهه ڪا نه هئي. افتخار جي انهيءَ راءِ زني واري ڏينهن تي اهي به افواهه اُڀاريا ويا ته ميان نواز شريف چيف جسٽس سان ڳالهائڻ ٻولهائڻ وارا راهه و رسم پيدا ڪري چڪو آهي. انهيءَ افواهه تي نواز ليگ جي صديق الفاروق وضاحت ڪئي ته ارسلان افتخار سان ته نواز ڳالهيون ڪندو رهندو آهي. البت چيف جسٽس (معطل) سان سنئون سڌو رابطو ڪو نه ٿيو آهي.

ترديد ۾ تصديق جا سنئوڻ ساٺ موجود آهن. هڪڙي پرڏيهي چينل اهي به افواهه اُٿاريا آهن ته پنڊي جي پاورفل جماعت جو ميان نواز سان معاملو طئي ٿي چڪو هو ۽ اها ”ڪوديتا“ نهايت پُرامن طريقي سان تڪميل پذير ٿئي ها. چيف جسٽس فيصلو ڏي ها ته رفيق تارڙ صدارتي تسلسل کي برقرار رکي سگهي ٿو، وچيون دور غير آئيني آهي. انهن ٻن سٽن واري فيصلي تي عملدرآمد سان ملڪ ٻيهر آئيني ٽريڪ تي اچي وڃي ها. ساڳي ٿيوري جا ”سوداگر“ وڌيڪ چون ٿا ته رفيق تارڙ کي عبوري سرڪار جوڙڻ ۽ ڪنهن امڪاني ”ڪوديتا“ جو سر قلم ڪرڻ لاءِ ايمرجنسي نافذ ڪرڻ جو پابند بنايو وڃي ها، ايئن جيئڻ بنگلاديش ۾ تازو ايمرجنسي لاڳو ڪئي ويئي آهي. تارڙ لاءِ اها به رعايت رکي هئائون ته هو 8 9 9 1 ع واري صورتحال کي ”جُون ڪا تون“ بحال رکڻ لاءِ آئيني طور آزاد هوندو. اها ايمرجنسي چوڌري افتخار جي ريمارڪسن کان پوءِ به اڄ سوڌو زير بحث آهي. ٻارهين آڪٽوبر 9 9 9 1 ع تي هاڻوڪي سيٽ اپ پنهنجا فرض سنڀالڻ شروع ڪيا ئي مس هئا ته چوڏهين آڪٽوبر تي ٻن ڏينهن کان پوءِ عبوري صدارتي فرمان جاري ٿيو. مسلح افواج جو چيف آف آرمي اسٽاف پنهنجن ڪور ڪمانڊرن جي صلاح سان حالتن جي تفصيلي جائزي کان پوءِ ان فيصلي تي پهتو آهي ته ملڪ ۾ ايمرجنسي جو اعلان ڪجي. اهو فرمان امروز ٻارهين آڪٽوبر کان روبعمل آڻڻ جوڳو قرار ڏنو ويو هو. مولوين سڳورن جي معاونت سان 3 0 0 2 ع ڌاري آئين ۾ جيڪا سترهين ترميم آندي هئائون، ان تحت اهو فرمان عاليشان آئين جو حصو بڻجي چڪو آهي ۽ کيس ڪنهن ڪورٽ ۾ چئلينج به نٿو ڪري سگهجي. انهيءَ آئيني باريڪ بينيءَ جو هڪڙو ٻيو شاهڪار پوءِ ظاهر ٿيو. 0 7 2 الف الف جو واڌارو ڪري قرار ڏنو ويو ته انهيءَ آرٽيڪل کي پارليامينٽ ٻه ڀاڱي ٽي جي اڪثريت سان ختم ڪري سگهي ٿي. ٻي صورت ۾ هي آئين جو حصو رهندو. دلچسپ صورتحال اڃا به اڳتي هلي ظاهر ٿئي ٿي.

سپريم ڪورٽ ۾ سال کن پوءِ ڪن ماڻهن جون بنيادي انساني حقن بابت درخواستون آيون. ڪورٽ سڳوري جا ست فاضل جج 8 2 جولاءِ تي اهو فيصلو ڏين ٿا ته بنيادي حق بحال ڪجن ٿا، البته ايمرجنسي به بحال رهندي. انهيءَ ايمرجنسي کي پارليامينٽ جي گڏيل اجلاس ۾ ”توثيق“ وارا ويس وڳا به پارايا ويا. صدر پرويز مشرف جي سرڪار ”مارشل لا“ هوندي به نان مارشل لائي روپ ۾ هلائڻ پويان عالمي ادارن جي صلاح کي رد نٿو ڪري سگهجي. دهشتگردي خلاف جنگ جي نالي ۾ هلايل مهم جي پارٽنرشپ لاءِ جيڪي ”مايائون“ مطلوب هيون، اهي يورپي يونين ۽ آمريڪي اتحادي ملڪ پنهنجن ملڪي قانوني پيچيدگين جي مدِ نظر مارشل لا واري مملڪت لاءِ مُهيا ڪري ڪو نه سگهن ها. ڪهڙا به سبب اسباب هجن، پر ملڪ ۾ موجود هن ست اٺ سال واري سرڪار کي ”آڌا تيتر آڌا بٽير“ سمجهڻ گهرجي ۽ هاڻ هن سرڪار وٽ اهي ترپ جا پتا ظاهر ڪرڻ جو مناسب وقت به نڪري نروار ٿيو آهي. ڇا خيال آهي اوهان جو ته پير سائين پاڳاري واري پيشن گوئي پائندهه باد ٿيندي، يا مولانا فضل الرحمان جي اڳڪٿي روبعمل ايندي؟ مولانا ڏهاڪو ڏينهن اڳ چيو هو ته پير سائين پاڳارو هاڻ ”فنڪشنل“ گهٽ رهيو آهي، ان حوالي سان موصوف جي اها ڳالهه ايتري وزني ناهي، جيتري اڳ ۾ هوندي هئي. پر هفتي ڏيڍ ۾ مولانا پنهنجي راءِ تان رجوع فرمايو آهي ۽ چيو اٿس ته ايمرجنسي ۽ اليڪشن جو التوا هاڻوڪي ڪهاڻي جا اهم عنوان آهن. صدر پرويز سان ٻي مهرباني سندس مهربان مشيرن اها ڪئي آهي جو عدالتي سيٽ اپ کي اپ سيٽ ڪرڻ لاءِ جنهن قانوني موشگافين جي گهرج هئي، اها سندس تن تنها وجود مان اخذ ڪئي اٿن. سائين سجاد علي شاهه بادشاهه سان جيڪا هلت هلي هئائون، اُن ڪهاڻي جا ظاهري سمورا ڪردار ڪورٽ سڳوري مان چونڊيا ويا هئا.

مثال طور جسٽس ارشاد حسن خان جي سامهون هڪڙو ماڻهو اٿي بيهي ٿو، هن کي نه ڪنهن ڏٺو نه ٻڌو، پر سندس رڙ تي ارشاد الرٽ ٿي ويو. مون ڪورٽ سڳوري جي هڪڙي ڪلرڪ کي ڪا درخواست ڏني، پر اها اوهان اڳيان پيش ناهي ٿي. ارشاد ڪلرڪ کي هلندڙ شنوائي دوران گهرائي ورتو. ڪلرڪ چيس ته قبلا! اها درخواست سائين جن جي ٻڌڻ جوڳي ناهي. جج آگ بگولوٿي ويو ته تون ڪير ٿيندو آهين، مون کي پٽيون پڙهائڻ وارو! بهرحال درخواست خوش قسمت هئي ۽ پيشيءَ ۾ پڙهي ٻڌائي ويئي. پنجن ستن سٽن واري اها اپيل ارشاد حسن کي استدعا ڪري رهي هئي ته اوهان کي خبر آهي الائي نه، پر سائين سجاد علي شاهه پاڻ کي چيف جسٽس ته ڪوٺائي ٿو، پر ڇاڪاڻ ته موصوف جونيئر آهي ۽ کيس سينئرز کي ڪراس ڪرائي چيف بڻايو ويو آهي، ان ڪري هن عهدي جو اهل ناهي. ارشاد به سالن تائين ساڻس گڏ ڪم ڪري چڪو هو، پر اوچتو مٿس ”آورد“ ٿي هن قانون جا گم ٿيل پيرا تلاش ڪري ورتا. لارجز بنچ به جوڙي ويئي ته سعيد الزمان صديقي پاڻ مرادو چيف به بڻجي ويو. جسٽس اجمل ميان کي راڻو ڀڳوان داس بڻائي ڌار ڪيو ويو، جنهن کي اڳتي هلي ”اهم“ ذميواريون سنڀالڻيون هيون. پشاور هائي ڪورٽ کان ويندي بلوچستان جا بهادر ميدان ۾ لٿا ۽ سنڌ جي سيد سڳوري کي نهايت تڪڙي ڪارروائي وسيلي گهر ڀيڙو ڪيو ويو. شريف ملڪي سربراهه به هئا ته قانوني پيچيدگيون به شريف زادن هٿان تڪميل پذير ٿيون هيون. ٿلهي ليکي سمورو ”ڊرامو“ داخلي عنصرن هٿان اسٽيج ٿيو هو، جڏهن ته چوڌري افتخار واري سموري قانوني گرما گرمي پنڊي هائوس ڏانهن منتقل ٿيل آهي. حڪم امتناعي به دهلي ڄائي جو ان کان جاري ڪرايو ويو آهي. جڏهن ته سجاد علي شاهه واري ڪيس ۾ حڪم امتناعي ارشاد حسن خان کان جاري ڪرايو ويو هو. قائم مقام چيف جسٽس به تڏهوڪن ڏهاڪو ججن جي گڏيل فيصلي سان مقرر ڪيو ويو هيو، پر جاويد اقبال جي تقرري جنرل مشرف هٿان ٿي آهي.

جاويد به چوي پيو ته حلف نه کڻان ها ته سمورو سيٽ اپ اپ سيٽ ٿي وڃي ها. مطلب ته چوڌري افتخار واري معطلي ۾ ”فرد واحد“ جو ڪردار نڪري نروار ٿيو آهي، جڏهن ته سجاد علي شاهه واري ڪهاڻي جا اڪثر ڪردار سندس هم جماعت هئا. سپريم ڪورٽ تي تڏهوڪي سياسي جماعت حملي آور ٿي هئي، جڏهن ته هن تازي واقعي ۾ ڪورٽ جا ڪاريڊور وڪيلن ۽ سندس اهڙن همنوائن ”استعمال“ ۾ آندا آهن، جيڪي وقت جي سلاطين سان ها ۾ ها ملائڻ لاءِ تيار آهن. جڏهن هڪڙو فرد واحد هيترو سارو ”نيڪ نامي“ وارو ڪريڊٽ وٺڻ جو حقدار بنائبو ته پوءِ هو نهلي تي دهلي کي ڦهڪائي ”ايمرجنسي“ به اوپن ڪري سگهي ٿو، ڇاڪاڻ ته نئين ”باشقند“ واري ٿيلهي مان اها ٻلي ٻاهر ڪڍڻ وطن عزيز جي ريتن رسمن جو اهم آئٽم اڳي به رهيو آهي ۽ هاڻ به رهي سگهي ٿو. رهيو راڻي ڀڳوانداس جو مسئلو ته هتي چيف جسٽس اي آر ڪارنيلس يارهان سال چيف جسٽس رهيو، پر وٽس ذاتي گهر به ڪو نه هو. هن لاهور جي فلٽيز هوٽل جي هڪڙي ڪمري ۾ دم ڌڻي حوالي ڪيو هو. ايئن جيئن ڪاڪو گرداس واڌواڻي ڪراچي پريس ڪلب واري ڪمري ۾ گذاري ويو هو.

arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

گوادر پورٽ جو تڪڙو افتتاح، سازش۽ پ پ جو مستقبل!



اربع 21 مارچ 2007ع

هن وقت دهليءَ جي لال قلعي جي لعل ”پاڪ پتڻ“ واري ميلي دوران چوويهه ڀيرا ”سازش“ جو اکر اُچاري ڄڻ ته ”نئون عالمي رڪارڊ“ مرتب ڪرڻ فرمايو آهي. پاڪ پتڻ خواجه فريد الدين گنج شڪر جي نگري آهي، جنهن ايشيا ۾ هندو-مسلم ايڪتا لاءِ ڪليدي ڪردار ادا ڪيو هو. گائيڪيءَ جي صنف ”وائي“ جو هيءُ بزرگ بانيڪار ليکيو ويندو آهي. اتان جو هڪڙو فقير علامه انور صابري ورهاڱي وقت نقل مڪاني ڪري وڃي ”ديو بند“ ۾ سڪونت پذير ٿيو هو. کيس ورهاڱو منظور ڪو نه هيو ۽ جمعيت علماءِ هند ۽ مجلس احرار اسلام جي جلسن ۾ سندس مشهور نظم تي وڏا سارا خراج تحسين عطا ٿيندا هئا. پرويز مشرف کي انهيءَ پاڪ پتڻ مان من موهن سنگهه سان هاٽ لائين تي انڊو-پاڪ المين بابت تفصيل سان ڳالهائڻو آهي. من موهن سنگهه کي پهرين اسلام آباد ياترا لاءِ به آمادهه ڪيو اٿس، نه ته هن کان اڳ ڪنهن سارڪي ڪٺ ۾ جنرل مشرف کي پنهنجي جنم ڀومي ”دهليءَ“ جو درشن ڪرڻو هيو. ڪن بين الاقوامي حالتن جي ماهر ماڻهن جو خيال آهي ته جنرل پرويز مشرف ”سرپرائيز“ ڏيڻ چاهي ٿو، دهلي اسلام آباد دوستي بابت! جيئن مٿس پوندڙ دٻاءُ جو رُخ موڙي سگهجي ۽ نئون موضوع حسبه بل ۽ حدود آرڊيننس جيان اوپن ڪري احتجاج کي ماٺو ڪجي.

ڀارت سان ڪهڙيون ”ڀلايون“ پيش نظر آهن؟ اهي ڳجهي سفارت ڪاري وسيلي تڪميل پذير ٿيندڙ ايجنڊا جا ڳجهه آهن. جيڪي ظاهر ڪرڻ ”ملڪي مفادن“ جي برعڪس بات ليکي ويندي. تاهم ڀارت کي هن وقت ”ايران“ جي حوالي سان ”رام“ ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ويندي ۽ ايران اشوءَ تي پرڏيهي منسٽر خورشيد قصوري کي چئن ڏينهن لاءِ چين ڏانهن روانو ڪيو ويو آهي، پر چين ته گوادر ۾ بندر گاهي افتتاح وقت موجود هئڻ گهرجي ها. چون ٿا ته چين سال ٻه اڳ بندرگاهه جو سنگِ بنياد رکڻ وقت ٿيندڙ سلوڪ تي ارهو آهي. جڏهن چيني صدر اسلام آباد پهچي به چڪو هو، کيس گومل زيم ڊيم، سينڊڪ واري ٽامي جي کاڻ، ٿر جي ڪوئلي ۽ گوادر بندرگاهه جا حق واسطا به ملي چڪا هئا، پر آمريڪي دٻاءَ اچي اسلام آباد تي گجگوڙون ڪرڻ لڳو ۽ ”همراهن“ چيني صدر کي چانهيون پياري پاهون ورڻ ۾ آمادهه ڪيو. هن وقت تائين چين گوادر مان هٿ ته ڪو نه کنيا آهن، البت کيس آمريڪي دٻاءَ جي مڪمل معلومات فراهم ٿيل آهي. چين جو خيال هو ته بندرگاهه جو افتتاح ”موزون وقت“ تائين ملتوي ڪجي، پر اسلام آباد کي ”ڪريڊٽ“ وٺڻ جي تڪڙ مجبور ڪيو، ۽ گوادر بندرگاهه تي جهازن جي لنگر اندازيءَ جو آغاز ٿي رهيو آهي. گوادر بندر جو افتتاح پيغام آهي، پنجن ڪلاڪن تائين پابند بڻايل انهيءَ پنهونءَ لاءِ جنهن زهره بي بي نالي واري سَسئيءَ جي اپيل تي گوادر بندر جي علائقي ۾ ”گرائين“ قسم جي ”آرائين“ مخلوق کي الاٽ ٿيل ٻه لک ايڪيتاليهه هزار ايڪڙ زمين جي الاٽمينٽ کي رد ڪري ڇڏيو هو. ٻاويهه جنوري 2007ع تي چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري زمينن جي انهيءَ اسڪينڊل بابت چيو هو ته ملڪ ۾ غير قانوني الاٽمينٽ جي حوالي سان ٻنين جو اهو ڪيس ملڪي تاريخ جو وڏي ۾ وڏو اسڪينڊل آهي. خوش قسمتيءَ سان انهيءَ ڪيس جي تفصيلي سماعت ٻاويهه مارچ تي رکيل هئي، جنهن سماعت دوران صوبائي ۽ مرڪزي سرڪار جي واسطيدار کاتن کي تفصيل سپريم ڪورٽ ۾ پيش ڪرڻا هئا. ٻن مهينن جي انهيءَ وقفي دوران ”پنهون“ کي ڪيچ مڪران جا فيصلا ڪرڻ کان ”آجو“ قرار ڏنو ويو ۽ سسئيءَ جي فرياد جنهن روپ سروپ سان سماعت جوڳي ڏيکاري ويئي آهي، جو هڪ پاسي وفاقي ڪابينا گوادر ۾ تشريف فرما ٿيل آهي ته ٻئي پاسي اسڪينڊل سان لاڳاپيل سمورا هيرا ساحل سمندر تي سير تفريح لاءِ گوادر ۾ موجود آهن. گوادر بندر کي ڪهڙيءَ ريت ڊيولپ ڪيو ويو؟ تڪڙ ۾ کيس آپريشنل ڇو بڻايو پيو وڃي؟

اهي سوال حيران نه ته به پريشان ڪندڙ ضرور آهن. بگٽي بحران تي دهلي ڄائو ”بهتر“ ڪارڪردگيءَ جو اعزاز حاصل ڪري چڪو آهي، پنهنجن هانڊيوالن جي هٿان، پر گوادر بندر بيجنگ ۽ واشنگٽن جي وچ ۾ سينڊوچ بڻيل آهي. وڍ جا رهاڪو بلوچستان جا وڏا وزير رهندڙ عطاءُ الله مينگل ۽ سندس هونهار ۽ جاويد هاشمي جو جيل وارو يار اختر مينگل کڻي راند مان ٻاهر ڪيا ويا آهن، پر سامونڊي پٽي وارو بلوچستاني سي ويو ۽ اتان جا ازلي ۽ ابدي رهاڪو اڍائي لک ايڪڙن واري اسڪينڊل اوپن ٿيڻ کان پوءِ انهيءَ ترقي کي ڪنهن جي لاءِ لاڀائتو محسوس ڪن؟ آهن ڪي مُنصف سڳورا هن ملڪ ۾ جيڪي انهيءَ مسئلي بابت فتويٰ جاري فرمائين؟ جيتوڻيڪ جيو پوليٽيڪل صورت حال زمينن جي انهيءَ منفرد بندر بانٽ کي وساري به ڇڏي، وقت جا سلاطين به خوش ٿي وڃن ته سپريم ڪورٽ جي تفصيلي فيصلي کان اڳ اسان اهڙا اسپيڊ بريڪر ٺاهي ڇڏيا، جنهن تان ڪو به مائي جو لال آسانيءَ سان ڪراس ڪري نٿو سگهي ۽ ”هم سي جو ٽڪرائي گا، وه پاش پاش هوجائيگا“ واري ظاهري صورتحال به منظر عام تي آڻي چڪا آهن، پر ڇاڪاڻ ته ”سازش“ جون ڪڙيون اڃا به اڻپوريون اوپن ٿيون آهن. حقيقت ڇا به هجي، پر ايران بابت جيڪڏهن ڪا آمريڪي فرمائش آئي ته پوءِ هي بلوچستاني بيلٽ ”جنگاڻ“ جو مرڪز ۽ محور بڻجي ويندو، جنهن بلوچستان جا پسني، شمسي ۽ ڪوئيٽا وارا اڏا جيڪب آباد جيان بش برادري کي الاٽ ڪرڻ جون افواهون وڃي آسمان تائين پهتيون آهن.

ايران وارو بحران ڪهڙو رخ اختيار ڪندو؟ اهو سوال چند ڏينهن اندر جواب جون تفصيلي خبرون پاڻ سان گڏ آڻڻ وارو آهي، پر هن وقت جسٽس عبدالرشيد جون ويهون جاءِ نشين آمريڪي سپريم ڪورٽ جي فاضل ججن جسٽس ”بينن“ ۽ جسٽس ”وارن“ واري جاءِ والاري چڪو آهي. آئزن هاور آمريڪا جو پاورفل پريزيڊنٽ هو. کانئس پڇيو ويو ته ڪڏهن پنهنجي ڪنهن غلطيءَ جو به احساس ٿيندو اٿوَ؟ هائو يار! غلطيون ته ڇا، پر مون کي ته انهيءَ غم ”غلطان“ ڪري ڇڏيو آهي. بينن ۽ وارن کي مقرر ته مون ڪيو هو، پر هو مون کي سنوت ئي نٿا ڏين، منهنجي بولتي بند ڪئي اٿن ۽ منهنجن فيصلن کي من مانيون معنائون پارائي غير موثر بڻائي رهيا آهن. افتخار بينن ۽ وارن جي نقش قدم تي هلي رهيو آهي، يا ملڪ جي پهرين چيف جسٽس عبدالرشيد جو قائم مقام آهي. موقعي جي مناسبت سان عبدالرشيد جو هڪڙو ”قدم“ اوهان سان شيئر ڪريون ٿا. جناح صاحب کي گورنر جنرل بڻائڻ واري تقريب هجي. جسٽس عبدالرشيد حلف کڻائڻ لاءِ پهتو ته جناح صاحب انهيءَ ڪرسي تي ويٺو هو، جيڪا ڪرسي ”گورنر جنرل“ لاءِ مخصوص هئي. جسٽس چيس ته توهان ڇاڪاڻ ته هن وقت گورنر جنرل ڪو نه آهيو، قسم کڻڻ کان پوءِ توهان انهيءَ عهدي جا اهل ليکيا ويندا. هن وقت توهان کي اها ڪرسي خالي ڪرڻ گهرجي. بار ايٽ لا مسٽر محمد علي جناح ترت اٿيو ۽ وڃي سامهون ويٺو. هن عدالتي وقار کي”ملحوظ خاطر“ رکيو ۽ ايندڙ ملڪي سربراهانِ مملڪت لاءِ نقش قدم ۽ مثالي روايتون ڇڏي ويو. ق ليگ به آهي ته محترم محمد علي جناح جي نالي سان منسوب، پر انهيءَ ليگ عدالتي وقار کي ڪهڙيون پڳون پارايون آهن؟ هڪڙي جج واتان تفصيل نه، پر سرسري سماعت جهڙي گفتگو ٻڌڻ لائق آهي. قانون جو طالب علم آهيان، منهنجي ملڪ ۾ جيڪا چيف جسٽس سان غير قانوني حرڪت ٿي آهي، مون کان اها زيادتي برداشت ڪا نه ٿي ۽ مون سول جج جي عهدي تان هٿ کنيا. ممڪن آهي منهنجي اها ادنيٰ قرباني ملڪ ۾ قانون جي حڪمراني، انصاف جي بالادستي ۽ آئيني ادارن جي آزادي واري راهه ۾ جگنوءَ واري ٽم ٽم جهڙي روشني فراهم ڪري وڃي. هي بيان آهي بهاولپور جي سول جج سعيد خورشيد جو، جنهن افتخار چوڌريءَ سان ٿيندڙ سلوڪ کي ”نرالو“ ڌنيواد ڏنو ۽ آئين جو خوبصورت سواگت ڪيو. سندس ڀيٽ بينگالي ججن سان ٺهڪي ايندي يا نه البت ملڪي ڪاروهنوار ۾ ”ڪردار“ جي ڪمي کي بارش جو هي پهريون قطرو ”نمديده“ ضرور بڻائي ويو آهي. بينگالي ججن من حيث الجماعت فيصلو ڪيو هو ته جنرل ٽڪا خان کي مشرقي پاڪستان جي گورنريءَ وارو حلف ڪو نه کڻائبو ۽ اهي انهيءَ واعدي کي پاڙي ويا. (ٽڪا خان کي پيپلز پارٽي تاحيات پارٽيءَ جي ناظم اعليٰ طور برقرار رکيو هو.)

پاڪستان آمريڪي اثرات جي ور چڙهيل آهي ۽ هاڻ هن بحران کي به واشنگٽن دلچسپيءَ سان مانيٽر ڪري رهيو آهي. آمريڪي صدر نڪسن کي به ته واٽر گيٽ اسڪينڊل دوران ججن گهر جو رستو ڏيکاريو هو. گوادر وارو اڍائي لک ايڪڙ زميني اسڪينڊل ڪهڙو رُخ اختيار ڪندو؟ نرسمها رائو جيترو به نه!! رائو کي به ڀارت جي پرڌان منتري شپ تان ججن لوڌي ڪڍيو هو. افتخار چوڌري واري ريفرنس کان پوءِ ”سازش“ لاءِ صدر مشرف طرفان ٿيندڙ انڪشاف کي سرسري سماعت ۾ اُڪلائي نٿو سگهجي. ميرن کي ته گهران لڳي هئي، پر دهلي کي ڪٿان لڳي آهي؟

انهن ڏينهن ۾ ڊڪ چيني ۽ رچرد بائوچر ڪهڙا فرمائشي ليٽر کڻي آيا هئا، تن ليٽرن جي ته ڇا، پر عوام کي انهن ”کيٽرن“ جي به خبر ناهي فراهم ڪبي، جيڪي کيٽر ”جيو“ جا شيشا ٽوڙي رهيا هئا. ڊي ايس پي ۽ پندرهان کن پوليس وارا معطل نه ڪجن ها ۽ ”اصل ڌڻي“ آشڪارا ٿين ها ته ”سازش“ جو سربستو احوال نه به کڻي ملي، پر هتان هُتان جون ڪي خبرون عوام کي ضرور نصيب ٿين ها. اسلم بيگ حال حيات آهي. کيس ڌار جهاز ۾ ويهاري جن صديق سالڪ جي چاليهارو همنوائن کي بستي لال ڪمال ۾ سورگ باش بڻايو هو، ان ڊرامائي تشڪيل ۾ ”پنهنجو“ هاءِ ڪمشنر ۽ ملٽري اتاشي به وهائيٽ هائوس هلاڪ ڪرائي ڇڏيو هو، تن لوڪن جو ڪيس ڪيڏانهن ويو؟ ايف ڪي بنديال کان ويندي غلام اسحاق خان تائين سڀ خاموش ڇو رهيا؟

ساڳيا ڏينهن آهن، وزيرستان معاهدي کان وٺي افغانستان مان نيٽو فوجن جي پاڪستان ۾ ڪارروائين بابت سابقه روش تبديل ٿيندي نظر آئي ۽ ايران لاءِ لاجسٽڪ سپورٽ ۾ ليت ۽ لعل کان ڪم وٺڻ جون ڪمهليون ڳالهيون ظاهر ٿيون ته نيويارڪ ٽائيمز ۾ ليڊ اسٽوري لڳي ٿي. صدر مشرف نٿو رهي ته به خير آهي، مملڪتي سرشتو هلائڻ لاءِ ٻيا به سينيئر موجود آهن، جيڪي سندس جيان سيڪيولر آهن. ”مارڪ زيٽي اها اسٽوري لکي ٿو ۽ مارڪ ٽيلي بڻجي چوي ٿو ته، ”سرگوڌين احسن سليم حيات ۽ احسان الحق به ”اسان جا پسنديده“ آهن. اهي ملڪ ۾ طالبان ڪلچر لاءِ آخري پُڙي ثابت ٿيندا. سندن هوندي ملڪ ۾ طالبان اقتدار جون واڳون سنڀالي نٿا سگهن ۽ نه وري ايٽم بم تائين انتها پسندن جي رسائي ممڪن آهي.“ انهيءَ ڳالهه جو چوڻ وارو سي آئي اي جو اڳوڻو عملدار رڪٽر رابرٽ هُو آهي. هوڏانهن سي اين اين تي هفتي ڏيڍ کان هڪڙي ڪتاب جو اشتهار نهايت اهتمام سان هلي پيو. سيد جمال الدين ڏانهن منسوب انهيءَ ڪتاب جو نالو آهي، ”ڊيوائيڊ پاڪستان ٽو ايليمينيٽ ٽيررازم“. اشتهار جا ٽيهن سيڪنڊن جا پئسا ٿين ٿا ويهه هزار ڊالر! ٻڌايو ته ڪنسوريشم جون ڪهڙيون ڪاروباري ڪمپنيون سيڙپ ڪري رهيون آهن؟ مواد بابت سي اين اين تان ٻڌايو پيو وڃي ته، ”دهشتگردي جي محور“ ملڪ کي ڇهن حصن ۾ ورهائڻ کان سواءِ آپگهاتي بم حملن ۽ آتڪ وادي گهُس بيٺين مان نجات حاصل ڪرڻ ناممڪن آهي. ڪنهن غير اهم رائيٽر جي ”ملڪ دشمني“ تي ٻڌل انهيءَ ڪتاب کي سي اين اين تان متعارف ڪرائڻ ۾ ڪهڙي رمز رکيل آهي؟

چوڏهين مارچ تي ”دي آسٽريلين“ ۾ بروس لوڊن جي تفصيلي اسٽوري ڇپيل آهي. هو آمريڪي عملدارن ۽ نيويارڪ ٽائيمز جي حوالي سان لکي ٿو ته، آمريڪا پاڪستان جي ڊرائيونگ سيٽ لاءِ نئين ڊرائيور جي تلاش شروع ڪري ڇڏي! اها اسٽوري انٽرنيٽ تي موجود آهي. اسٽوري ۾ محمد ميان سومري لاءِ وڏي عهدي لاءِ عبوري صدر جا اکر به موجود آهن، جنهن جي سومري صاحب تازو ترديد ڪئي آهي. عالمي ميڊيا ٻڌائي ٿي ته هي سمورو بحران انهن ”طاقتور ڌُرين“ جو پيدا ڪيل آهي، جيڪي دهلي جي نونهال کي نهر واري حويلي نه سهي، البت کيس ڊرائيونگ سيٽ تان دستبردار ڪرائڻ گهرن ٿا. ”الف“ وارن جو خيال آهي ته محترمه بينظير ڀٽو کي ساڳيو ڪردار ڏجي، جيڪو مشرقي پاڪستان جي جدائي کان پوءِ شهيد ڀٽي کي ڏنو ويو هو. الف کي حميد گل اينڊ ڪمپني جي حمايت حاصل آهي. جڏهن ته ”ميم“ جو خيال آهي ته نواز شريف کي شاهراهه دستور جو ”دودو سومرو“ بڻائجي. ميم اڪبر بگٽي واري کيپ کٽي ڪو نه سگهي هئي ته الف کي اُهي ”نيڪيون“ نصيب ٿيون. ميم جو خيال آهي ته محترمه آمريڪا جي آشيرواد سان دهلي ”فتح“ ڪندي ۽ اسان جو لولو پاڻي محدود ٿي ويندو. چيچا وطني، چڪوال ۽ چُني ڳوٺ وارا سري نگر کان ويندي ”مها ڀارت“ واري ٿيوري ذريعي چُلهو ٻاريندا رهيا آهن، جيڪڏهن اهي اشو ختم ٿي ويا ته پوءِ کائينداسين ڪٿان؟ الف جو وري اهو خيال آهي ته اڳو پوءِ دهليءَ سان دوستي کان سواءِ رهي ڪو نه سگهبو. ڳالهه کي ڪالهه لاءِ اينگهائڻ به المناڪ آهي. محترمه جو دهلي ۽ واشنگٽن وٽ احترام موجود آهي. نواز شريف چاغي ۾ ڌماڪا ڪري معتوب ۽ معيوب بڻجي چڪو آهي عالمي سوداگرن وٽ! ان ڪري پيپلز پارٽي کي پاور شيئرنگ ۾ پارٽنر نمبر ون بنائڻو پوندو.

چوڌري افتخار جي ريفرنس سپريم جوڊيشل ڪائونسل سماعت ڪري ٿي. امين فهيم جي قيادت ۾ ايندڙ وفد لاءِ پروٽو ڪول شاهاڻو مهيا ڪيو وڃي ٿو. ايم ايم اي ۽ راجا ظفر الحق وارا کيٽر کائين ٿا ”کيڊ مُقدران دي“ هوندي آهي، پر اي آر ڊي الهه تو آهر ٿي چڪو ۽ لاڙڪاڻو ساهه سيباڻو چوٿون ڀيرو واشنگٽن ۽ پنڊيءَ جو ”چهيتو“ ٿي چڪو. ٽڪيٽ ڪٽائو لائين بڻائو، اسان تي جاڻا اقتدار دي گهر...!
arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

”ڀڳوان“ ڀلو ڪندو!



ڇنڇر 24 مارچ 2007ع

ڀارت ۾ ڀڳوان داس جيڪي ”ڀُڄن“ ٻڌا هوندا، سي سڀ لک لهن ٿا، پر پرديپ ڪمار جي جوڙيل هن گيت جڏهن سندس سماعت کي ”حالات حاضره“ ڏانهن متوجهه ڪيو هوندو، تڏهن موصوف نيلي ڇت واري کان ڪهڙي دُعا گهري هوندي؟ ڀڳوان ۽ ڀڳوانداس (باري تعاليٰ جو بندو) پاڻ ۾ ڄاڻن، تنهنجو منهنجو تنهن ۾ ڇا؟ ان هوندي به پاڻ پرديپ ڪمار جا رس ڀريا ٻول جهونگارڻ جي ڪريون ٿا، متان پنهنجي استدعا، آگي کي رحم تي آمادهه ڪري ۽ ملڪ جو آئيني بحران ”ساحل مُراد“ ڏانهن رخت سفر ٻڌڻ ۾ ڪاميابيون ۽ ڪامرانيون ماڻي سگهڻ واريون ٻرانگهون ڀرڻ جي قابل ٿيئي.

ديکهه تيري سنسار کي حالت

کيا هوگئي ”بهگوان“

کتنا بدل گيا انسان

سورج نه بدلا، چاند نه بدلا

نه بدلا آسمان....

عدالتي بحران جيئن پوءِ تيئن اُلجهيل سٽ جيان وڃي پيو پيچ درپيچ ”پنهائين“ ڏانهن. راڻو ڀڳوانداس تن ڏينهن ۾ هن سنسار ۾ آيو، جن ڏينهن ۾ سورهيه بادشاهه کي انگريزن حسين بن منصور حلاج واري واٽ وٺرائي هئي. موصوف جو عدالتي سفر ”هالا“ کان تڏهن شروع ٿيو هو، جڏهن خيرن سان پيلو مودي جو دوست ”ذُلفي“ هالاڪنونشن وسيلي ملڪي سياست ۾ وڏي طمطراق سان داخل ٿي رهيو هو. جنهن ملڪ ۾ عوامي پاليٽڪس کي سر شاهنواز جو سپوت پُٽ پڳون پارائي رهيو هو، ان ملڪ جو خالق به بئريسٽر هو ته پيپلز پاليٽڪس جو پايو به هڪڙي لاڙڪاڻوي بئريسٽر هٿان پئجي رهيو هو. تقابل اديان جي طالب علم راڻي ڀڳوانداس کي توهان جناح مرحوم جي نالي سان ٺهيل ڪراچي واري انٽرنيشنل ايئرپورٽ تي ڏٺو. هن چيو ته مون کان ڪا به ڳالهه اوهان زباني چورائي نٿا سگهو. آئون پنهنجن تحريري فيصلن ۾ توهان سان مخاطب ٿيندس. نهلچداس وزيراڻي ۽ ڏيئل مل جهڙا هندو ڌرم سان لاڳاپيل سنڌي پنهنجي شعبي جا مشهور وڪيل ٿي گُذريا آهن. هن وقت به ڪامريڊ روچيرام کان ويندي جهمٽ جيٺانند تائين ڪافي اصلوڪا سنڌي هندو وڪيل انهيءَ ميدان جا محنتي ڪارڪن ليکيا وڃن ٿا. سال کن اڳ دُنيا جي ڌار ڌار ملڪن ۾ موجود سنڌ ورڪي سوداگر سنڌ جي سياحت لاءِ آيل هئا. رهڙڪي درٻار ۽ اُڏيري لال کان ٿيندا جڏهن اهي سنت قسم جا شريف ماڻهو لاڙڪاڻي پهتا ته اُتي سينئر وڪيل عبدالرزاق سُومري وٽ سندن لاءِ شايانِ شان سانجهاندي جو اهتمام ٿيل هو. سوڀي گيانچنداڻي کان وٺي اختر گورچاڻي تائين سمورا ”احباب“ سنڌ وطن جي وڇڙي ويل واهوندي جي هير جهڙن واڍوڙين کي کيڪاري رهيا هئا. عبدالغفور ڀرڳڙي به پنهنجي فرزند ميان عبدالماجد سميت اُتي موجود هو. مهمانن کي جناح مرحوم تي لکيل پنهنجو ڪتاب ڏيندي چئي رهيو هو ته ورهاڱو ننڍي کنڊ لاءِ وڏي آزمائش هو، پر جناح کي اڪثريتي آبادي واري ڌرم جا اڳواڻ سمجهي ڪو نه سگهيا. هو پنهنجي وجود ۾ ڪافي حد تائين غير متعصب هيو. جناح جي پاڪستان جو قائم مقام چيف جسٽس اسان جو لا ڪمپنيءَ ۾ پارٽنر رهيو آهي. موصوف نصير آباد جو رهاڪو ۽ هندو ڌرم سان لاڳاپيل آهي. کيس ڌرمن بابت تمام سٺي ڄاڻ آهي، جو فارسي، عربي ۽ اڙدوءَ ۾ نعتون لکندو ۽ پڙهندو آهي. ڪلپنا ديوي به تصديق ڪئي ۽ چيائين ته هي وٺو ”مها ڀارت“ جو سنڌي ايڊيشن. اسان کي ڌرمن بابت يا ته علامه آءِ آءِ قاضي جا ليڪچر وڻن ٿا، يا راڻي ڀڳوانداس جون باتيون پسند آهن. جن وٽ موضوع کي سائنٽفڪ انداز ۾ پيش ڪرڻ جو خوبصورت ڏانءُ موجود آهي.

خير، اها رهاڻ ته چند ڪلاڪن تي مشتمل هئي، پر نيڪڻ لاءِ راڻي ڀڳوانداس جي حسب نسب تلاش ڪرڻ ۾ سومري صاحب جي ”دعوتِ شيراز“ سنگ ميل ثابت ٿي. اهڙي راڻي کي تازو مولوي سميع الحق جنهن طريقي سان متنازعه بنائڻ جي ڪوشش ڪئي، سندس خيال انتهائي سطحي قسم جا لڳن ٿا. چئي ڪو به غير مسلم چيف جسٽس نٿو ٿي سگهي ڀائي! هي جو يارهان سال هڪڙو عيسائي اي آر ڪارنيلس چيف جسٽس رهيو، ان ڪهڙي قانوني ڪتاب مطابق سپريم ڪورٽ جي سربراهي ڪئي هئي؟ راڳ به وقتائتو رڳ رڳ کي روح افزا تازگي بخشيندو آهي، بي وقتو راڳ ته رُڃ ۾ رلائڻ جهڙيون رولاڪيون فراهم ڪندو آهي. سميع سڳوري جن مشفق مهربان قسم جي مهانڊن لاءِ ”سامانِ نجات“ مهيا ڪري ڏنو آهي، اهو تير هاڻ هدف تي لڳڻ کان عاجز ٿي چڪو آهي، ڇاڪاڻ ته عدالتي بحران ملڪ جي آخري ڪنارن کپري کاهيءَ کان به اڳتي نڪري ويو آهي. سورهيه بادشاهه جي يومِ شهادت تي کپري جي سرڪاري وڪيل امان الله هنڱوري به احتجاج طور استعيفيٰ ڏيئي ڇڏي، جڏهن ته موصوف ”جماعتي“ به آهي. ڪاوش جي انهن صفحن تي ”ووڪل ڪلاس“ بابت ڪارائتا بحث هلندا رهيا آهن. ملڪ جي وڪيلن جنهن ثابت قدميءَ سان عدالتي وقار کي دوبالا ڪيو آهي، دل چاهي ٿي ته ”ووڪل ڪلاس“ واري متبادل سياسي ڌارا هاڻ جا اڻ لکيا اڳواڻ اهي قانوندان قرار ڏجن. کپري ۾ مستعفي سرڪاري وڪيل سان ملاقات ٿي، چيائين ته افتخار جو بخت پُروقار آهي نه ته سائين سجاد علي شاهه کان ويندي سانگهڙ جي سيشن جج ايم اويس وارا ڪيس به عدالتن سان سوري ناحق جا اهم واقعا هئا. اويس لاءِ الهڏنو ميمڻ (جيڪو سنڌ هاءِ ڪورٽ جو جج ٿيو هو) مفت ۾ ڪيس وڙهڻ لاءِ پيش ٿيو ته تڏهوڪو ڊي سي امداد انڙ مٿس ڏمريو هو، پر پوءِ امداد جڏهن آزمائش ۾ آيو ته سندس والد ميمڻ صاحب وٽ لنگهي آيو ۽ پُٽ جي غلطي تي ندامت جو اظهار ڪري استدعا ڪيائين ته هاڻي هٿ هلڪو رکجو ۽ امداد جا وڪيل ٿجو. الهڏني چيس ته امداد جو وڪيل ته آئون ڪنهن به صورت ۾ ڪو نه ٿيندس. البت آڏي پڇا ۾ هٿ هلڪو رکندس، ڇاڪاڻ ته توهان جي سونهاريءَ جو به ته خيال رکڻو آهي! امداد انڙ ۽ غلام شبير ڪليار ڊي سي هائوس ۽ ٽيپو هائوس تي سيشن جج سان ايئن پيش پئي آيا، جيئن پنڊي هائوس تي افتخار سان وقت جو طاقتور ڪمانڊر پيش آيو آهي. ڪليار ته ڏيکاري حالت ۾ پرڏيهه پلاڻيو ۽ انڙ کي ڌڻي حياتي ڏي. ڄام صادق ٻيهر اقتدار ۾ آيو ته اُنڙ کي نه رڳو بحال ڪيائين، پر چوڌري شاهنواز جيان رهيل پيرڊ جي سينارٽي به ڪائونٽ ٿي ۽ انڙ جو لولو اگهاڻو.

پنڊي هائوس واري پرڌان منتريءَ جي آئيندي بابت پيش بيني ۽ اڳڪٿي ته پير سائين پاڳارو ئي ڪري سگهي ٿو پر، ديسي ۽ پرديسي پاور ڪاريڊور ۾ لاڙڪاڻي لاءِ مطلعو ابر آلود گهٽ نظر اچي رهيو آهي. تازو سي ايس ايس جي 4125 اميدوارن ۾ به لاڙڪاڻي جي سيد فدا حسين شاهه پهرين پوزيشن حاصل ڪئي آهي. سيد ابرار شاهه جو پٽ ۽ سيد غلام نبي شاهه جو پوٽو فقيراڻي گهراڻي جو فرزند آهي. مخدوم جميل جي ڪوششن کان پوءِ به نثار کهڙو لاڙڪاڻي جو ڪريڊٽ هالا ڏانهن منتقل ڪرڻ لاءِ تيار ناهي. عدالتي بحران جو تمت باالخير وارو اختتامي سفر به لاڙڪاڻي واسي راڻي ڀڳوانداس جي فيصلن سان سلهاڙجي چُڪو آهي. راڻو متان قائم مقام وارو قسم نه به کڻي، ڇاڪاڻ ته جبل خان (ظفر الله جمالي) جي سربراهي ۾ چوڌري افتخار سان مفاهمتي مذاڪرات پڄاڻيءَ تي آهن. جبل خان به بلوچستان سان تعلق رکي ٿو، پر پنهنجي برطرفيءَ تي ٻه لڙڪ به لاڙي ڪو نه سگهيو. هن وقت موصوف پاڪستان هاڪي فيڊريشن جو صدر آهي، پر انضمام الحق جي استعيفيٰ کان پوءِ جبل خان واري جماعت جو سيڪريٽري اختر الاسلام هاڪي فيڊريشن تان دستبردار ٿي استعيفيٰ ڏيئي چڪو آهي.

موسمي اوڀارا لهوارا ڪپتانن ۽ ڊرائيورن جي استعيفائن ڏانهن اشارا ڪري رهيا آهن. جبل خان جي ڦڪي شايد فرق نه ڪري ۽ افتخار پنهنجي قابل صد افتخار عدالتي وقار کي مجروح ٿيڻ ڪو نه ڏيندو، ”ڀڳوان“ ڀلي ڪندو...!

arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

عدالتي بحران ۽ وزيرستان ۾ مهمانن تي ميزبان ”مهربان“



سومر 26 مارچ 2007ع

آمريڪي ڌمڪين جون افواهون وزيرستان ۾ ست اٺ مهينا اڳ ٿيندڙ ”امن معاهدي“ کي سبوتاز ڪرڻ واري ٿيوري کي ته واضح ڪري رهيون هيون، پر عام ماڻهن تائين اها خبر اڄ سوڌو گوش گذار ٿي نه سگهي آهي ته نار ۾ آمريڪي بحري ٻيڙي جي گوادر ۽ اوڙماڙي ڏانهن پيش رفت ڪهڙيون ڪُمهليون ڪهاڻيون کڻي اچي رهي هئي؟ ”يو ايس ايس جان سي اسٽينس“ پاڪستاني ساحل کان 120 ناٽيڪل ميلن تي فوج برداريءَ سميت ڇو موجود رهيو؟

گڏيل قومن جي چارٽر مطابق آرٽيڪل 4-2 ۾ لکيل آهي ته، ”سمورا ميمبر ملڪ بين الاقوامي تعلقات ۾ ”ڌمڪيءَ“ وارا رويا اختيار نٿا ڪري سگهن. ٻئي ملڪ خلاف طاقت جو استعمال ۽ سياسي آزادي سلب ڪرڻ جون حرڪتون عالمي چارٽر جي ابتڙ ليکيون وينديون.“ آمريڪي ميڊيا کڻي ڇا به چوي پر اقوام متحده واري لکت ۾ موجود قانون اندر اها ڳالهه تحرير ٿيل آهي ته بحري تجارتي جهازن جي رستي ۾ جنگي جهازن جو بيهڻ غير قانوني عمل آهي. بين الاقوامي بحري واپار جو اهو اصول IMO جو منظور ٿيل آهي، پر جيئن ته آمريڪا بهادر وٽ قانون تي عمل ڪرڻ لاءِ ٻين ملڪن لاءِ ڌار قانون آهي، جڏهن ته شينهن شير خدا جو پاڻ غير قانوني قدم کڻڻ لاءِ آزاد آهي. مير جي اُٺ کي ڪير چئي ته تون مستي نه ڪر.

بحري ٻيڙي جي حوالي سان ڇٽيهه سال اڳ آمريڪا بهادر پاڪستان تي مهربان ٿيو هو. واشنگٽن واشگاف لفظن ۾ اعلانن مٿي اعلان پئي ڪيا ته چٽا گانگ جي بندرگاهه تي جديد اسلحي سان ليس ”ستون بحري ٻيڙو“ اجهو ڪي اجهو رسڻ وارو آهي. وارو ڪريو .... کلنا، راجشاهي، سلهٽ ۽ نارائڻ گنج جي محاذن تي دهليءَ کي ڏينهن جا تارا ڏيکارڻ ۾ ڪا به ڪسر نه ڇڏيو. همراهن پرائي هشيءَ تي هڻي وڃي هنڌ ڪيو ۽ پاڻ نوي هزار کان مٿي ”ڍڪ“ ۾ واڙجي ويا. ملڪي محب وطن بنگالين جون به سسيون لاهڻ ۽ سندن عفت عصمت وارين ”استرين“ کي به رانڀوٽا ڏيئي اخلاق ۽ ايمان کي به سر بازار نيلام ڪيائون، ملڪ به بچائي ڪو نه سگهيا ۽ ستون بحري ٻيڙو به کين سهڪار فراهم ڪرڻ لاءِ پيش قدميءَ واري ”نيڪي“ ڪري ڪونه سگهيو. ايراني ۽ پاڪستاني بلوچستاني نار ۾ آمريڪي بحري ٻيڙا تهران لاءِ ڌمڪين جو سامان کڻي آيا آهن، يا سندن ”روءِ سخن“ پنڊيءَ جي پهلوانن ڏانهن آهي؟

آمريڪي بحريه جي چرپر کان ترت پوءِ وزيرستان ۾ نئين انداز سان ”طريقهءِ واردات“ دريافت ڪيو اٿن. ويهارو سال اڳ 0 3 سيپٽمبر تي حيدرآباد ۾ ۽ پهرين آڪٽوبر تي ڪراچيءَ ۾ ساڳيو طريقو ”لوهه کي لوهه کان ڪٽائجي“ اختيار ڪيو ويو هو. وزيرستان معاهدي جي ڪريڊٽ حاصل ڪرڻ لاءِ علي محمد جان اورڪزئي کي ڪهڙا ڪشالا ڪڍڻ پيا هئا؟ گذريل پنجن ستن مهينن جون اخبارون اورڪزئي جي حوالي سان الاهي سارين خبرن سان ڀريون پيون آهن. عدالتي بحران جي ”بلوغت“ واري مرحلي تي سينائن سان سينو سهائيندڙ ڪمانڊر عبدالله محسود اوچتو غائب ٿي ويو آهي. قبائلي سردار حاجي عمر چوي ٿو ته جيڪڏهن سينائي سورما وزيرستان امن معاهدي کي ٽوڙڻ چاهين ٿا ته اسان به مرڻ مارڻ لاءِ تيار آهيون. سينائي سورمن جون گوليون اسان جي ”گامن“ تي ڪرن پيون، اسان به چوڙيون ڪو نه پاتيون آهن. حاجي عمر وزيرستاني طالبان جو مُلا عمر آهي. سندس بيان کان ڪلاڪ ڏيڍ پوءِ اين ڊبليو ايف پي جي وڏي وزير اڪرم درانيءَ جو اباڻو شهر ”بنون“ ڌماڪن جي ڌڌڪن سان ڌُڏي وڃي ٿو. راڪيٽن جي حملن سان بنون پوسٽ گريجوئيٽ ڪاليج، هنجتل نور بازار ۽ ڊي آئي جي هائوس کي پروڻ بڻائي وانائي جوڳي ڪنهن کي ڪهڙو پيغام ڏيڻ چاهين ٿا؟

سندن علائقي ۾ اورڪزئي جي بقول، ميزبان مهمانن کي مارڻ شروع ڪري ڏنو آهي. ازبڪ ڪمانڊر طاهر يلد شيف ۽ طالباني ڪمانڊر ملا نذير سان ڪير وڙهي رهيا آهن؟ مقامي ماڻهن کان جڏهن بي بي سي جو نمائندو مد مقابل لشڪر جو اتو پتو پڇي ٿو، ته ماڻهن ٻڌائين ٿا: ”پنجاب وارا“ اسان کي پنهنجن گهرن ۾ رهڻ نٿا ڏين. لاهوري اسان جو آرام برباد ڪري رهيا آهن. 200 کن ماڻهن کي وزيرستان ۾ ستن ڏينهن دوران ماريو ويو آهي. مقامي ايم اين اي مولوي معراج الدين ۽ مولوي عين الله طرفان ڪوٺايل ”جرڳو“ به امن قائم ڪرائي ڪو نه سگهيو آهي. انهيءَ جرڳي ۾ سراج الدين حقاني ۽ بيت الله محسود به شريڪ ٿيا پر انهن مولوي نذير گروپ طرفان غير مقامي مهمان شيخ اسد کي مارڻ جي ڳري چٽي ڀري ڏيڻ جو مطالبو ڪيو آهي ۽ مهمانن کي ميزبانن هٿان هلاڪ ڪرڻ جون ايندڙ منصوبي بنديون بند ڪرڻ جو مطالبو به ڪيو آهي، پر ڳالهين ۾ پيش رفت نه ٿيڻ تي اعظم ورسڪ، رستم بازار، ڪالوشو ۽ وانا جا علائقا باقي ملڪ کان مواصلاتي رابطن ۾ ناهن رهيا. بي بي سي ٻڌائي ٿي ته، قبائل کي ازبڪ، چيچن ۽ عرب مهمانن خلاف ”مٿان“ کان جوڙيل منصوبي بنديءَ تحت ويڙهايو ويو آهي. انهيءَ ”ميزباني- مهماني“ جنگ واري علائقي کان ڪجهه پرڀرو مفتي منير شاڪر ۽ پير سيف الرحمان سيفي جون فوجون به آمهون سامهون آهن. عبادتگاهون ۽ درسگاهون به حملن دوران مليا ميٽ ڪيون ويون آهن. منيري ۽ سيفي لشڪرن پنج سئو کان مٿي ماڻهو ماري ڇڏڻ جو رڪارڊ مڪمل ڪيو آهي. يورپي يونين ۽ آمريڪي ايجنڊا کي تقويت پهچائڻ لاءِ جيڪا جدوجهد وانا ۽ وزيرستان ۾ برپا ڪرائي ويئي آهي، ڪن مبصرن جو خيال آهي ته اها جنگ ملڪ جي ٻين علائقن ڏانهن منتقل ڪرائڻ جو ڏانءُ ڏيهه ڌڻين کي اچي ٿو. پوءِ ڇا اها ”قرباني“ واشنگٽن وٽ قبول پوندي؟ جواب ”ها“ ۾ آهي ته پوءِ عدالتي بحران جو حل به مثبت نڪرندو، ٻي صورت ۾ جوڳين کي لڏڻو پوندو.

وزيرستان ۾ ونگار وهڻ لاءِ جيڪا نئين لائين اختيار ڪئي ويئي آهي، اها ٿيوري گهڻو وقت جٽاءُ ڪندي نظر نٿي اچي. ميزبان- مهمان جنگ وارن ڏينهن ۾ (25.3.2007 ) اورزگان پرڳڻي کان خوست ڏانهن ويندڙ اتحادي فوجن جي لاجسٽڪ قافلي تي طالبان ڏمريا ۽ ڏسندي ئي ڏسندي پنجويهه پهلوانن کي پرلوڪ پڌارڻ جو پروانو ڏيئي ويا. افغانستان ۾ طالبان ايترا طاقتور ٿي ويندا، اها اميد اتحادي فوجن کي سندن جنگي حڪمت عملي مرتب ڪندڙن اڳواٽ ڪا نه ٻڌائي هئي. هاڻ ته ڪرزئي پاڻ بار بار پيشڪش ڪندي نظر ٿو اچي. هو دعوت پيو ڏئي ”طالبان“ کي، ته اوهان سان اسان پڄي ڪونه ٿا سگهون، مهرباني ڪري حڪومت ۾ اچي ڀاڱي ڀائيوار ٿيو. ڪابل جو آمريڪي آشير واد سان مقرر ڪيل ”ڪمانڊر“ جڏهن شڪست خوردگيءَ جا اهڙا بيان ڏيندو ته لازمي ڳالهه آهي ته نائن اليون کان پوءِ افغانستان تي ٿيندڙ حملن جي پروگرام کي ناڪام بنائڻ لاءِ پاڻ پتوڙيندڙ همراهن جا من ته وڌندا. افغانستان ۾ وڪيل متوڪل ۽ گلبدين حڪمت يار جهڙا ”اعتدال پسند“ به اتحادي فوجن لاءِ ”ازغيبي امداد“ فراهم ڪرڻ کان انڪار ڪري رهيا آهن. ڪرزئي جي ڪل ڪائنات سندس زير استعمال ايوان صدر تائين محدود آهي. جيڪو ملڪي سربراهه راشٽر پتي ڀون کان ٻاهر نڪري نٿو سگهي، ان کان طالبان کي ڪنٽرول ڪرڻ جي اُميد رکڻ ٻٻرن کان ٻير گهرڻ آهي.

اسلام آباد وزيرستان معاهدي کان پوءِ اتحادي فوجن کي لاجسٽڪ سپورٽ سان گڏ سياسي سهڪار جو اعلان ڪيو هو. پروگرام اهو ٺهيو هو ته افغانستان ۾ راڄن جي چڱن مڙسن تي سيڙپڪاري ڪري کين تعاون لاءِ آمادهه ڪبو. اهڙيون ڪوششون شروع به ٿيون هيون، پر اتحادي ملڪن جي بدحواسيءَ جي ڪري اهي ترڪيبون عمل ۾ اچڻ کان اڳي ناممڪن بڻجي ويون. پٺاڻن سان برسر پيڪار فوجن جو ڪمانڊر ڪابل ۽اسلام آباد جي سه فريقي ڪميشن وسيلي حالتن جو ته جائزو وٺندو رهي ٿو پر سندس حاڪماڻي حس کيس ديسي دانشوريءَ کي قبولڻ جي راهه روڪيو بيٺي آهي. نيٽو ڪابل ۽ اسلام آباد لاءِ ڪار آمد بڻجڻ بدران اهڙا ته مسئلا پيدا ڪري رهيو آهي، جنهن جي نتيجي ۾ سندس ٻيڙي ٻڏڻ جا امڪان وڌندا پيا وڃن، پر مقامي سهڪاري ملڪن جو به ٺانٺو ڦٽڻ ڏانهن مائل نظر اچي پيو. ”هم تو ڊوبين گي صنم، تمهين ڀي لي ڊوبين گي“ واري نيٽو ٿيوري پاڪستان ۽ افغانستان کي ”شاهراهه مشڪوڪ“ تي هلڻ لاءِ ڪيتري وقت تائين مجبور ڪري سگهي ٿي؟ گهر جا ڪڪڙ مارڻ ۾ پنڊي پنهنجا ”ماهيا“ ڳائيندڙ ملهه پهلوان ميدان ۾ لاهڻ کان انڪاري آهي. ڪرزئي ته پاڻ پنهنجو تحفظ ڪرڻ کان لاچار آهي. قبائلي فسادن کي قوي بڻائي وزيرستان ۽ افغانستان جو بحران حل ڪرڻ وارو منصوبو ناڪاميءَ جو بين الاقوامي موضوع بڻجي چڪو آهي. پنڊي وارن ڊڪ چيني ۽ رچرڊ بائوچر کي باور ڪرايو آهي ته ڪابل جو زخم هاڻ ناسور بڻجي چڪو آهي. واشنگٽن سوويت يونين جي ناڪاميءَ کان پوءِ افغانستان جي از سر نو بحاليءَ ۾ گهٽ دلچسپي ورتي ۽ ڪم نڪرڻ کان پوءِ ڊکڻ کي موزون پروٽوڪول نه ملڻ جا نتيجا پٺاڻن جي سر زمين تي ٽڪي سير کاڄن جيان ٿوڪ جي حساب سان سامهون نظر اچي رهيا آهن. پنڊي اُهي فيصلا ياد ڏياريا، جن فيصلن جي نتيجي ۾ سي آئي اي ڪروڙين ڊالر ڪابل فتح ڪرڻ لاءِ ڪتب آندا هئا. پنڊي جو مطالبو آهي ته ڏوڪڙن وارو اڳوڻو فارمولو ٻيهر عمل ۾ آڻڻ سان قبائلي سردارن کي مطيع ۽ فرمانبردار بڻائي سگهجي ٿو، مار ڌاڙ سان تهان وڌيڪ پرابلم پيدا ٿيندا. پر لڳي ائين ٿو ته راول ڊيم جي راڻن جون ڳالهيون ٻڌيون اڻ ٻڌيون ڪيون ويون آهن. راولا ڪوٽي راجائن مهاراجائن کي ائين به چيو ويو آهي ته آقائن اڳيان محڪومن کي پنهنجي بولتي بند ڪرڻي هوندي آهي.

اتحادي فوجون پنهنجي پاليسي تي هلنديون، توهان ڪير ٿيندا آهيو، اسان کي صلاحون ڏيڻ وارا؟ اتحادين ائين به فرمايو آهي ته اسان کي وزيرستان علائقي مان تنگ ڪيو پيو وڃي، جيڪڏهن اها جُٺ جاري رهي ته پوءِ ميار نه ڏجو! اتحادي فوجن جي رپورٽن تي آمريڪا پاڪستان لاءِ مشروط امداد واري ٿيوري ميدان ۾ اڇلائي جائزو پيو وٺي ته سينا اسان لاءِ پنهنجا سينا پروڻ ڪرڻ جي ڪيتري قدر روادار رهي آهي؟ بش پنهنجي هم منصب کي دلاسو ته ڏنو آهي پر ويٽو ڪرڻ لاءِ بُش کي ڊيموڪريٽڪ پارٽي وارا ايترو ڇوٽ ڇڏي سگهن ٿا؟ موصوف جي واشنگٽن ۾ هلي چلي ڪافي حد تائين ڪمزور ٿي چڪي آهي. انهيءَ ڪري امداد مشروط ڪرڻ وارا فيصلا بحال ٿي سگهن ٿا. ستن اٺن سالن تائين جيڪي ڪلها استعمال ٿي چڪا آهن، هاڻ اُهي ”ناتوان“ گهڻا ”توانا“ گهٽ محسوس ٿين ٿا. وزيرستان ۽ افغانستان جي محاذ تي انهن ڪلهن تي رکي جيڪي ”دنبوقون“ ڇوڙيون وينديون، اهي گهربل شڪار کي هٿ ڪرڻ ۾ نامراد ثابت ٿي سگهن ٿيون. اتحادي فوجون ۽ سندن سرپرست ملڪ پٺاڻن کي مارڻ واريون لکين سينچريون گذريل چوٿائي صديءَ کان مڪمل ڪري چڪا آهن. آخر اهي ”مسخريون“ بند به ٿينديون يا مار ماران واري انهيءَ ايڪسرسائيز کي ڪٿي به ”اسپيڊ بريڪر“ واري جهل پل آڏو ڪو نه ايندي؟

”اعتماد“ ملڪن، قومن ۽ قبيلن وٽ فتح ۽ شڪست لاءِ اهم جاءِ والاري ٿو. وزيرستان ۾ معاهدن جو بار بار ٽٽڻ ۽ افغانستان ۾ بي اعتمادي واري باهه کي مستقل ٻاري رکڻ سان جيڪي کيپون کٽي سگهجن ٿيون، اهڙيون ڪاميابيون”اتحادين“ کي ئي مبارڪ هجن.

arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

بينظير جي ڀارت ياترا ۽ فنڪشنل ليگ جي جلسي تي ٿيل چڙهائي!



ڇنڇر 31 مارچ 2007ع

”انڊيا ٽوڊي“ پاران ننڍي کنڊ ۾ امن لاءِ ڪرايل سيمينار کي ڀاشڻ ڏيندي دهلي ۾ شهيد ڀٽي جي دُختر نيڪ اختر چيو آهي ته پيپلز پارٽي جو ايندڙ انتخابي منشور ڀارت ۽ پاڪستان جي وچ ۾ ڀائپيءَ کي ڀلان ڀليءَ ڏانهن وٺي ويندڙ هوندو. محترمه بينظير ڀٽو جي انهيءَ خطاب کان سڄا سارا چاليهه سال اڳ عوام جا ڪن جنهن مئنيفيسٽو سان متعارف ٿيا هئا، ان پڌرنامي هندستان سان هزارين سالن واري جنگ جا جوهر مارڪيٽ ۾ آندا هئا. پيپلز پارٽي هڪ هزار سالن واري جنگ کي چاليهن سالن واري سفر دوران جنهن خوبصورتيءَ سان فراموش ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. اهڙي محنت جو داد نه ڏيڻ ڪبيري گناهه کان گهٽ ڏوهه ناهي. محترمه جنهن حقيقت تان پردو کنيو آهي، اها حقيقت اڄ کان سٺ سال اڳ ڪن ڪُهنه مشق سياستدانن به سُڻائي هئي، پر ننڍي کنڊ کي تاريخ جو بدترين خون خرابو ڀوڳڻو هو. نتيجي طور هتان جا هندو، مسلمان، سک ۽ عيسائي جذباتي نعرن تي قربان ٿيڻ ۾ لڳي ويا. لکنوءَ وارو اهلِ زبان شادي لارج ۾ لانئون لهڻ تي مجبور ٿيو، نوشهري جا نام ڪٺيا وڃي مانڊوي جي ”نوسر بازن“ حوالي ٿيا. دکني اچي دادوءَ ڀيڙا ٿيا ۽ سيوهڻ وارا وڃي سوراشٽر ۾ سرگ تلاش ڪرڻ لڳا. سچ پچ ته ننڍي کنڊ کي نام نهاد ليڊرن نالي ڪمائڻ لاءِ اهڙي نهائين ۾ وڃي اُڇلايو، جنهن جوت مان ڪُندن بڻجڻ بدران ڪروڙين انسان ڪوئلو ٿي سڙي رک ڦلهيار بڻجي اُڏامي ويا.

انهيءَ ڳالهه کي پوءِ اڳتي ٿا وڌايون، پهرين ذڪر ان واقعي جو جنهن ۾ پنجاب پوليس پاران فنڪشنل ليگ جي ڪارڪنن تي فائرنگ ڪئي وئي، ۽ 3 ڪارڪنن اجل جو شڪار ٿي ويا. پوءِ ٿا ڳالهايون بينظير ڀٽو واري ”يو ٽرن“ تي!

روهي فريدڻ سائينءَ جي روح ريجهائيندڙ سر زمين آهي. جمال دين والي جا سادات بهاولپور جي عباسي (ڪلهوڙا) نوابن جا مرشد رهيا آهن. ڪلهوڙا مريدي ۾ نه البت صحبت جي حوالي سان انهيءَ ڪوريجي جا عقيدت مند آهن، جنهن جا وڏا ننگر ٺٽي مان مٺڻ ڪوٽ ڏانهن منتقل ٿيا هئا. سنڌ- پنجاب بارڊر تي پنجويهه هزار حرن کي تخت لهور جي چوڌرين پنهنجي راڄڌانيءَ ۾ داخل ٿيڻ ڪو نه ڏنو ۽ جمال دين والي جي جلسي کي به درهم برهم ڪرڻ لاءِ ٻه ٽي انساني جانيون تلف ڪرڻ ضروري سمجهيو ويو. مخدوم احمد محمود آهي ڪير ۽ هن کي پنجاب ۾ فنڪشنل ليگ کي متحرڪ ڪرڻ لاءِ ڪنهن منتخب ڪيو آهي؟ سندس انتخاب مان ڪنهن کي ڪهڙا پيغام اماڻڻ جي ايڪسرسائيز شروع ڪئي وئي آهي؟

پهرين ڳالهه ته پير سائين پاڳاري جي سهري جو نالو هو مخدوم غلام ميران شاهه، سندس پٽ بهاولپور رياست جو ايئن وزير اعظم هو، جيئن سر شاهه نواز ڀٽو جهونا ڳڙهه جو پرائيم منسٽر. بهاولپور پرائم منسٽر جو نالو هو سيد حسن محمود، جنهن پنهنجي خوبصورت آتم ڪهاڻي به لکي آهي. آتم ڪٿا ۾ هن ورهاڱي کان وٺي سرائيڪي بيلٽ سان ٿيندڙ لاهورين جي ”لهو رنگ داستان“ نهايت تفصيل سان رقم ڪئي آهي. پير سائين پاڳاري کي ”هوم ڊپارٽمنٽ“ مان به اها فرمائش ڪيل هئي ته حسن محمود کي وزير اعظم بڻايو، پر قرعه فال سنڌڙي جي خانصاحب دين محمود جوڻيجي جي پٽ جو نڪتو. محمد خان جي وزير اعظم ٿيڻ کانپوءِ جمال دين والي ۽ پير ڳوٺ جي وچ ۾ شڪر رنجيو عروج تي پهتيون ۽ ڪي اڻوندڙ فيصلا انهيءَ رنجش کي وڌيڪ نوان رُخ ڏيندي نظر آيا! تازو فقير الياس منڱرئي جي ڪوششن سان جمال دين والي ۽ پير ڳوٺ جون ماضيءَ واريون تلخيون ڪافي حد تائين شيرينيءَ ۾ تبديل ٿيون آهن. انهن ئي ڪوششن جي نتيجي ۾ راجا سائين جا پٽ ۽ سيد علي گوهر شاهه راشدي ”ڪنگري هائوس“ سان سهمت ٿيا آهن. خانداني مونجهارا حل ڪرڻ کانپوءِ پير سائين پاڳاري سرائيڪي بيلٽ جي سياست کي سرگرميءَ ڏانهن مائل ڪرڻ جو فيصلو ڪيو. صوبائي سطح تي لاهور ۾ فنڪشنل ليگ جو پراونشل هيڊ ڪوارٽر قائم ڪري گجرات کي اقتداري ڪاريڊو رمان گم-راهه ڪرڻ جون گوشماليون شروع ٿيون. اسان جو صحافي ڀاءُ ڪاشف نظاماڻي پنجاب ۾ فنڪشنل ليگ جو ترجمان بڻيو.

سنڌ- پنجاب بارڊر تي هڪ لک جي چوٿين پتي جيترن ”حرن“ کي انهيءَ جلسي تائين پهچڻ ڪو نه ڏنو ويو، جيڪو جلسو پنجاب ۾ فنڪشنل ليگ جو ”هالا ڪنونشن“ هيو. پرويز الاهي نه رڳو سنڌي حرن کي پنجاب ۾ داخل ٿيڻ ڪو نه ڏنو، پر مخدوم احمد محمود جي مقابلي ۾ سندس ننڍي ڀاءُ مخدوم علي اڪبر محمود کي آڻي فنڪشنل ليگ هٿان (ق) ليگ کي ڪمزور ڪرڻ وارو ”حملو“ ناڪام بنائڻ جي ڪوشش ڪئي اٿس. احمد محمود جو ذاتي جهاز جنهن وقت لوڌران ايئرپورٽ تي لينڊ ڪري رهيو هو، عين ساڳي ٽائيم تي مخدوم علي اڪبر لاهور ۾ چئي رهيو هو، منهنجي وڏي ڀاءُ خانداني ميراث جي 4 ارب رپيا ماليت واري پراپرٽي کي ناجائز طريقي سان ڦٻايو آهي. وفاقي وزير جهانگير ترين سندن ڀيڻويو آهي. علي اڪبر محمود پنهنجي همشيره جي حصي بابت به رڙيون ڪري رهيو هو. فنڪشنل ليگ جو صوبائي صدر احمد محمود چوي ٿو ته 2001ع ۾ پير سائين پاڳاري خانداني ميراث جو فيصلو ڪري ڇڏيو هو، هاڻي مخدوم علي اڪبر جون رڙيون اجايون آهن. هوڏانهن سيد ابوبڪر شاهه راشدي کي ڪراچي ۾ سول پوليس هٿان تفتيش جي مرحلن کي منهن ڏيڻو پئجي رهيو آهي.

امتياز شيخ ڪنگري هائوس جو ترجمان بڻجي لنڊن ۾ پرديسي پير سان ديسي سياست جي ديڳ ۾ اُڀار آڻڻ لاءِ صلاح مصلحت جا مرحلا پار ڪري رهيو آهي. ڪمون شهيد تي هنن سٽن ڇپجڻ واري ساعت دوران پنجاب سان تعلق رکندڙ جيالن جا قافلا ڳڙهي خدا بخش ڏانهن تشريف فرما ٿيندا. ملتان وارو مخدوم شاهه محمود حسين قريشي پنجاب سان تعلق رکندڙ پرين جي جمِ غفير جي قيادت ڪندو اچي لاڙڪاڻي ۾ پڌاريندو. پير ڳوٺ مان جمال الدين والي ڏانهن سنڌين جي رستا روڪ ۽ ڳڙهي خدا بخش ڏانهن ڳڙهي شاهوءَ کان ايندڙن کي اجازت ڪهڙا رويا متعارف ڪرائيندي؟ ايوب خان ”جمال الدين والي“ ۾ غلام ميران شاهه وٽ شڪار لاءِ آيل هجي، سندس ساڄي پاسي شهيد ڀٽو بيٺل هيو ته کاٻي پاسي محمد خان جوڻيجو. ڇا ايندڙ وقت ۾ پير ڳوٺ کي وايا جمال الدين والي ڳڙهي خدا بخش سان سلهاڙڻ لاءِ ”اسلام آباد“ آمادهه ٿيو آهي ڇا...؟

هاڻي اچو وري محترمه جي ڀارت ياترا تي!

انڊيا ٽوڊي واري ڪانفرنس ۾ بينظير تفصيل سان ٻڌائي رهي هئي ته هن سال آگسٽ ۾ ورهاڱي کي اچي سٺ سال پورا ٿيندا، ٻنهي ملڪن لاءِ بهتر رستو هڪڙو ئي وڃي باقي بچيو آهي ته ساٺيڪي سالن واري سفر جو غير جانبداراڻو جائزو وٺي ماضيءَ جي تلخين کي فراموش ڪري مستقبل جي مامرن بابت سنجيدا بڻجي لوچين ۽ سوچين. مائيءَ ڳالهه ته لک جي ڪئي آهي پر اهو ٿيندو ڪيئن؟ ارونڌتي راءِ گجرات ۾ ڪي سال اڳ نريندرا مودي جي ”مهربانين“ جو جائزو وٺندي هڪڙي لاڏائو قبيلي جي ”ڪُٽيا“ تي پهتي. سابر متي ريل جو حادثو ٿي چڪو هو. اتي به سٺ لکن سنمک سورگ باش ٿيا هئا. مودي تڙ تڪڙ ۾ هلاڪو خان ۽ چنگيز خان جون ڪاپيون ڪرڻ لڳو. ست هزار کن انسانن کي اجل حوالي ڪري وڃي دم پٽيو هئائين. پکي راج پرين جي پاڙي ۾ هڪڙو ٻارڙو ٻيلهاڙي راند لاءِ ميدان هموار ڪري رهيو هو. مائي ارونڌتيءَ کان سوال پڇيائين ته چري! تون ٻڌاءِ ته بش ۽ مودي ۾ وڏو قاتل ڪير؟ مائيءَ چيس، سياڻا! اها فتويٰ تنهنجي بلي ٿا ڪريون. ڇا ٿا فرمائين ٻارڙا ان مسئلي بابت؟ ٻارڙي چيس، مودي وڏو موذي نانگ آهي ۽ بش ننڍو بلا جو ٻچو آهي. ارون دليل پڇيا. پتڪڙي چيو ته، بش پرايا ٿو ماري جڏهن ته مودي گهر جا ماڻهو ماري رهيو آهي!

پيپلز پارٽيءَ جي چيئرپرسن هن کان اڳ انفرادي طور تي ته اهڙيون ”سچائيون“ بيان ڪندي رهي آهي پر پارٽي پاليسي ۽ منشور جو موضوع ”پاڪ-ڀارت پريم ڪهاڻي“ کي بنائڻ وارو اعلان حيران ڪندڙ هوندي به پريشان ڪندڙ ڪنهن به صورت ڪو نه آهي. شهيد ڀٽي جي حڪومتي دور ۾ ”ڊي پي آر“ وارو قانون تمام گهڻو استعمال ٿيندو هو. هن قانون جو اطلاق انهن عبدالواحد آريسرن، ابراهيم منشين ۽ مُجرم لغارين تي ٿيندو هو، جيڪي سرڪار ابد پائيدار جي 6 آني گهٽ ڀريندا هئا. تُرم حوالي ٿيندڙ اهڙن ملنگ رنگ فقيرن تي ”بُهتان“ اهي مڙهيا ويا هئا ته(1) هن اسٽيٽ جي خلاف ڪم ڪيو آهي(2) هي ملڪ دشمن آهي(3) اهي”احمد آباد“ جا ايجنٽ آهن وغيره وغيره. استغاثو ثبوت هٿ ڪرڻ لاءِ هندي اخبارون فراهم ڪندو هو، جيڪي وائوڙي جنهاڻ سُومري ۽ قيصر خان لغاري جي ڳوٺاڻن نڪي ڏٺيون، نڪي ٻڌيون، پر ڊي پي آر جي دور ۾ اهي دوائون ڪافي مشهور هيون. پيپلز پارٽي پنجاب ۾ دهلي دُشمني ۽ سنڌ ۾ وطن دوستيءَ جي حوالي سان مقبوليت ماڻي هئي. سنڌواسين ته ڀٽو سنڌي آهي ۽ ڀوتارن لاءِ پويون ڏينهن آهي وارن نعرن کان متاثر ٿي ووٽ ڏنا هئا، پر جهلم، لالو موسو، چڪوال، بکر، خوشاب، پنڊ دادن خان ۽ ٻئي پوٺوهاري علائقي ۾ ”هزار سالن واري جنگ“ ماڻهن کي پ پ لاءِ ”جُنوني“ بڻايو هو. سورن سنگهه به سنڌي هو ته ڀٽو به هندي هو! ڀُٽن جي راجسٿان ۽ اوڀر پنجاب کان سنڌ ۾ آمد ٿي هئي، جڏهن ته سورن سنگهه وارا ٽنڊي جان محمد مان ترڻ تارڻ ۽ سرهند شريف ڏانهن لڏي ويا هئا. ٻئي ٻنهي ملڪن جا پرڏيهي وزير بڻيا. عوامي جلسن ۾ ته شهيد ڀٽو سردار جي کي ست سريون ٻڌائيندو پيو هو، پر ڪنهن مذاڪراتي مرحلي ۾ به لاڙڪاڻو طيش ۾ اچي گرنٿ صاحب جهونگاريندڙ جوڳيءَ لاءِ ٽيئڙ تپ بڻجي غير پارلياماني گفتگو ڪرڻ لڳو. نيٺا نيٺ لاڙڪاڻي جڏهن سنڌيءَ ۾ ست سريون شروع ڪيون ته سردار جي کلندي چيس ته چڱا مڙس! مون مٿراداس ۽ عرساڻي اسماعيل جي دور ۾ ٽي درجا سنڌي پراڻ نديءَ جي ڪنارن تي پڙهيا هئا، اسان کي سنڌي ٻوليءَ تي عبور حاصل آهي. سورن سنگهه ميزبان هو ۽ هن آخرڪار مهمان کي معافي ڏني!

ڳالهه آهي هزار سالن واري جنگ کان پوءِ هزار سالن تائين واري امن ٿيوريءَ جي! بينظير جي انهيءَ بهتر سوچ کي ”يوٽرن“ چئو ته اهو عوامي جملو آهي، جيڪو عوام جي هاڻوڪي سوچ جي نمائندگي سمجهڻ گهرجي. ”انڊيا ٽوڊي“ واري سيمينار ۾ کانئس سوال پڇيو ويو ته ڇا ”پنڊي“ وارا توهان سان سهمت ٿيندا؟ مائيءَ بينظير چين، معروضي حالتون هر معتبر کي مانوس ڪري وينديون آهن، ”پنڊي“ کي به انهيءَ دائري ۾ داخل ڪري سگهجي ٿو. محترمه جي خود اعتمادي ٻڌائي پيئي ته کيس انهيءَ ”مخلوق“ جي به آشيرواد حاصل آهي، جنهن مخلوق راجيو گانڌي جي اسلام آباد آمد واري موقعي تي اجايا سجايا اشو اوپن ڪيا هئا ته، (1 ) بينظير ڪشمير جي آزادي وارا بورڊ هٽائي ڇڏيا. (2 ) پ پ ڪشمير جو سودو ڪري ڇڏيو.

ڪا به جماعت عوام کي ووٽن لاءِ آمادو ڪرڻ بابت جعلي نعرا ۽ سفلي جذبا ڀڙڪائڻ کي ڏوهه ناهي سمجهندي، پر عوام جو شعور به ارتقا جا اڇا خاصا مرحلي طي ڪري چڪو آهي. اهو شعور بلاول هائوس ۽ پيپلز پارٽي سيڪريٽريٽ کان پڇي سگهي ٿو ته، (1 ) توهان واشنگٽن جي ايجنڊا تي اها ٿيوري پيش ڪئي يا واقعي اوهان کي ننڍي کنڊ جو امن مطلوب آهي؟ (2 ) بيجنگ اينڊ برادرس جي خيال سان سهمت ٿيا آهيو، يا اوهان جو منشور پرڏيهي پرين پرچائڻ وارو ناهي.

ننڍي کنڊ لاءِ راجا مهندر پرتاب، ايم اين راءِ عبيدالله سنڌي، شهيد الهه بخش سومرو، مولانا ابو الڪلام آزاد ۽ سورهيه بادشاهه پير صبغت الله شاهه راشدي جهڙا ”جهانديده“ جرنيل اها ٿيوري ستر اسي سال اڳ پيش ڪري چڪا آهن. تڏهن ڪن سائينءَ جي سنواريلن منزل گاهه ۽ شهيد گنج جون عبادت گاهون وچ ۾ آڻي ننڍي کنڊ کي نهوڙي ڇڏيو. ٻي مهاڀاري جنگ کان پوءِ جڏهن برٽش ايمپائر جو تڏو ويڙهجڻ لڳو ۽ همراهن سامان ٻڌو ته ان زماني ۾ واشنگٽن ”بلوغت“ ڏانهن رختِ سفر ٻڌي چڪو هو. سرمائيداري بلاڪ کي يورپي يونين ۽ واشنگٽن ڪنٽرول ڪري رهيا هئا. ماسڪو سوشلسٽ بلاڪ جو مرڪزي امير هيو. لينن گراڊ اوڻويهه سئو سترهان واري انقلاب کان پوءِ سينٽرل ايشيا مان روحانيت کي رانڀوٽا ڏيڻ شروع ڪيا. فقيراڻي مزاج سان ڇيڙ ڇاڙ مسلمانن کي مڇرائي وڌو. سرمائيداري بلاڪ لاءِ اها صورتحال اپيل ڪندڙ هئي. هُنن ڪاميابيءَ سان مسلمانن جا ڪلها استعمال ڪيا. لينن گراڊ کي کُٽي کنيو ۽ هن اچي ڪابل جا ڪنارا وسايا، پوءِ ڳوهه ۽ جوڳي آمهون سامهون هئا. ڳوهه گورستان حوالي ٿي ۽ جوڳي وڃي سري نگر پهتا. دهلي چيو ته واشنگٽن کي ٽريڊ ڪلچر واريون ”تيرهان تاليون“ مراعاتون ڏيون ٿا، کيس اسان جي پچر ڇڏڻ گهرجي! واشنگٽن نوانوي فيصد پنهنجو ناناڻو ۽ ناڻو بڙودي ۽ بهار ڏانهن وٺي وڃي چڪو آهي. هاڻي سري نگر به سرد ڪرائيندو ته ڊاڪٽر قدير وارو رانديڪو به ڦرڻ جي ڪندو. ويڙهاڪ ڪلچر وارن جنن کي به بوتلن ۾ بند ڪرائيندئو ته پنڊي جي پيٽ تي به لت ڏيندو. پنڊي ست سمونڊ پار واري سنگت مان ڇا پرايو؟ جيڪڏهن دهلي سان ورهاڱي کان ترت پوءِ دوستيءَ وارا هٿ وڌائجن ها ته ڍاڪا ۽ سري نگر کان ويندي ڪابل تائين پنڊيءَ سان اُها ڪار نه ٿيئي ها.

سٺ سال اڳ جن دور رس نگاهن وارن درد مندن دانهون ڪيون هيون، تن اهو به چيو هو ته قطبي دُنيا ۾ ننڍو کنڊ ٽين قوت طور اُڀري ۽ برصغير سرد جنگ وارن ٻنهي پهلوانن کي”راهه اعتدال“ تي آڻڻ وارو خير جو ڪم ڪري ته جيئن دُنيا ۾ شرف انسانيت کي شايان شان خراج عقيدت پيش ڪري سگهجي. محترمه کان ٽي مهينا اڳ مولانا فضل الرحمان نهايت فضيلت ڀريو قدم کڻي ننڍي کنڊ جي ايڪتا لاءِ پيش رفت ڪري چڪو آهي. ڀارت ۾ 7 0 0 2 ع وارو سال 7 5 8 1 ع واري ”عذر“ جي ياد ۾ ملهايو پيو وڃي. پاڪستان ۾ مولانا پهريون ماڻهو آهي، جنهن پنهنجي جماعت طرفان اهو ڏيڍ سئو سالن وارو واقعو ياد ڪيو آهي. 0 5 1 سال اڳ انگريز ننڍي کنڊ جا پرڳڻا قيد ڪندو 7 5 8 1 ع ۾ دهلي پهتو هو. انگريزن جي طرفان دهلي فتح ٿيڻ کان پوءِ ننڍي کنڊ ۾ ديسي شناختن ۽ باهمي محبتن جا چراغ گل ٿيا هئا. پوءِ جون حالتون پاڻ کي ساريون پيون آهن. محترمه نواز شريف ۽ پنڊي کي قائل ڪري وڃڻ ۾ ڪامياب وڃي ٿي ۽ مولوين جي به کيس معاونت ملي ٿي ته پوءِ زنده آباد.

بينظير ڀُٽو جي ڀارت ياترا ڏسڻ ۾ ته بظاهر هڪڙي اخبار جي ڪانفرنس ۾ سندس شرڪت آهي، پر مبصر لکن ٿا ته محترمه کي طويل ايجنڊا ڏنل آهي. ايجنڊا ڏنل کڻي نه به هجي، پر ”پنڪي“ هن ننڍي کنڊ جي مامرن جي پاڻ به گهٽ ماهر ته ناهي. ”شُملي معاهدي“ ۾ سندس ڄمار ڪيتري هُئي؟ پر پوءِ به شهيد ڀُٽي کيس وفد ۾ شامل ڪيو ۽ ڀُٽي ته محترمه جي ايئن تربيت ڪئي هئي، جيئن پنڊت جواهر لال نهرو اندرا گانڌيءَ جي تربيت ڪئي هئي. پاڪستان ۾ ”افغان جهاد“ جي ڪري گذريل ٽيهن سالن دوران جيڪو باريش ويڙهاڪ ڪلچر تيار ٿيوهو، اهو ڪلچر ڪنهن ٺاهيو هو ۽ سوويت يونين خلاف ڪنهن کي مطلوب هو؟ اهي سوال ته توهان به حل ڪري پيا سگهو، پر ماضيءَ جا منظورِ نظر هن وقت معتوب ۽ متروڪ ڪنهن لاءِ بڻيل آهن؟ ظاهر ڳالهه آهي ته يورپي يونين ۽ واشنگٽن ڏانهن ئي پيرا وڃن ٿا. مُحترمه هندستان کي به پيغام ڏنو آهي ته توهان وٽ به بال ٺاڪري ۽ رٿ ياترا واري سوچ کي سرد ٿيڻ گهرجي ته جيئن گراس رُوٽس تي ننڍي کنڊ ۾ باهمي مُحبت جون پاڙون پُختيون ڪري سگهجن. محترمه اڃا ڀارت ۾ ئي هئي ته من موهن سنگهه ۽ سونيا گانڌي کيس خير سگاليءَ واري خوشخبري ڏيندي 2002ع ڌاري گجرات ۾ جيڪي فساد ڪرايا ويا هئا، انهن فسادن ۾ متاثر ٿيندڙن لاءِ خصوصي پئڪيج متعارف ڪرايو ويو. گجرات رليف ڪميٽيءَ جي ڏنل فهرست (نوانوي سيڪڙو مسلمان) مطابق 1186 گهراڻن کي سهارو ڏنو ويو. مري ويندڙن کي في ڪس ٽي ٽي لک رپيا، زخمي ۽ جڏن لاءِ ڏيڍ لک رپيا، جڏهن ته گهر ڊاٺ لاءِ پنج پنج لک رپيا من موهن سگنهه پنهنجن هٿن سان ڏنا. ڪنهن صحافيءَ پڇيو ته عرصو ”حُسن اتفاق“ سان گڏجي ويو آهي يا اوهان اسلام آباد جي مستقبل وارن وارثن کي خير سگاليءَ جو پيغام پيا ڏيو؟ ڀارتي وزير اعظم چيو ته، بي جي پي جو خيال آهي ته گجرات جي مظلوم مسلمانن سان ”مهربانيون“ يوپي جي رياستي چونڊ کٽڻ لاءِ ڪيون پيون وڃن، اوهان چئو پيا ته اسلام آباد کي خير سگالي جو پيغام پيا ڏيون. اسان ته اسٽيٽ جي ذميواري پوري ڪئي آهي، اسان ته فوج ۽ سول ملازمتن ۾ مسلمانن لاءِ آباديءَ جي تناسب سان نوڪريون ڏيڻ واري پاليسيءَ کي پايهءِ تڪميل تي پهچائڻ گهرون ٿا. اسان ته مسجدن، درگاهن ۽ مدرسن جي نئين سر تعمير ڪرڻ گهرون ٿا، جيڪي ”ڌرمي آسٿان“ فسادن دوران منهدم ڪيا ويا هئا. اسان جي اها نيڪي اسلام آباد کي خير سگالي محسوس ٿئي ٿي ته به خير آهي. من موهن جا جواب ۽ بينظير ڀٽو جا ڀارت ۾ ”اظهارِ خيال“ ٻڌائين پيا ته مستقبل قريب ۾ سونيا گانڌيءَ ۽ محترمه بينظير ڀٽو هٿان معاملا ٺهڻ وارا آهن.

arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

بينظير جي ڀارت ياترا ۽ فنڪشنل ليگ جي جلسي تي ٿيل چڙهائي!



ڇنڇر 31 مارچ 2007ع

”انڊيا ٽوڊي“ پاران ننڍي کنڊ ۾ امن لاءِ ڪرايل سيمينار کي ڀاشڻ ڏيندي دهلي ۾ شهيد ڀٽي جي دُختر نيڪ اختر چيو آهي ته پيپلز پارٽي جو ايندڙ انتخابي منشور ڀارت ۽ پاڪستان جي وچ ۾ ڀائپيءَ کي ڀلان ڀليءَ ڏانهن وٺي ويندڙ هوندو. محترمه بينظير ڀٽو جي انهيءَ خطاب کان سڄا سارا چاليهه سال اڳ عوام جا ڪن جنهن مئنيفيسٽو سان متعارف ٿيا هئا، ان پڌرنامي هندستان سان هزارين سالن واري جنگ جا جوهر مارڪيٽ ۾ آندا هئا. پيپلز پارٽي هڪ هزار سالن واري جنگ کي چاليهن سالن واري سفر دوران جنهن خوبصورتيءَ سان فراموش ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. اهڙي محنت جو داد نه ڏيڻ ڪبيري گناهه کان گهٽ ڏوهه ناهي. محترمه جنهن حقيقت تان پردو کنيو آهي، اها حقيقت اڄ کان سٺ سال اڳ ڪن ڪُهنه مشق سياستدانن به سُڻائي هئي، پر ننڍي کنڊ کي تاريخ جو بدترين خون خرابو ڀوڳڻو هو. نتيجي طور هتان جا هندو، مسلمان، سک ۽ عيسائي جذباتي نعرن تي قربان ٿيڻ ۾ لڳي ويا. لکنوءَ وارو اهلِ زبان شادي لارج ۾ لانئون لهڻ تي مجبور ٿيو، نوشهري جا نام ڪٺيا وڃي مانڊوي جي ”نوسر بازن“ حوالي ٿيا. دکني اچي دادوءَ ڀيڙا ٿيا ۽ سيوهڻ وارا وڃي سوراشٽر ۾ سرگ تلاش ڪرڻ لڳا. سچ پچ ته ننڍي کنڊ کي نام نهاد ليڊرن نالي ڪمائڻ لاءِ اهڙي نهائين ۾ وڃي اُڇلايو، جنهن جوت مان ڪُندن بڻجڻ بدران ڪروڙين انسان ڪوئلو ٿي سڙي رک ڦلهيار بڻجي اُڏامي ويا.

انهيءَ ڳالهه کي پوءِ اڳتي ٿا وڌايون، پهرين ذڪر ان واقعي جو جنهن ۾ پنجاب پوليس پاران فنڪشنل ليگ جي ڪارڪنن تي فائرنگ ڪئي وئي، ۽ 3 ڪارڪنن اجل جو شڪار ٿي ويا. پوءِ ٿا ڳالهايون بينظير ڀٽو واري ”يو ٽرن“ تي!

روهي فريدڻ سائينءَ جي روح ريجهائيندڙ سر زمين آهي. جمال دين والي جا سادات بهاولپور جي عباسي (ڪلهوڙا) نوابن جا مرشد رهيا آهن. ڪلهوڙا مريدي ۾ نه البت صحبت جي حوالي سان انهيءَ ڪوريجي جا عقيدت مند آهن، جنهن جا وڏا ننگر ٺٽي مان مٺڻ ڪوٽ ڏانهن منتقل ٿيا هئا. سنڌ- پنجاب بارڊر تي پنجويهه هزار حرن کي تخت لهور جي چوڌرين پنهنجي راڄڌانيءَ ۾ داخل ٿيڻ ڪو نه ڏنو ۽ جمال دين والي جي جلسي کي به درهم برهم ڪرڻ لاءِ ٻه ٽي انساني جانيون تلف ڪرڻ ضروري سمجهيو ويو. مخدوم احمد محمود آهي ڪير ۽ هن کي پنجاب ۾ فنڪشنل ليگ کي متحرڪ ڪرڻ لاءِ ڪنهن منتخب ڪيو آهي؟ سندس انتخاب مان ڪنهن کي ڪهڙا پيغام اماڻڻ جي ايڪسرسائيز شروع ڪئي وئي آهي؟

پهرين ڳالهه ته پير سائين پاڳاري جي سهري جو نالو هو مخدوم غلام ميران شاهه، سندس پٽ بهاولپور رياست جو ايئن وزير اعظم هو، جيئن سر شاهه نواز ڀٽو جهونا ڳڙهه جو پرائيم منسٽر. بهاولپور پرائم منسٽر جو نالو هو سيد حسن محمود، جنهن پنهنجي خوبصورت آتم ڪهاڻي به لکي آهي. آتم ڪٿا ۾ هن ورهاڱي کان وٺي سرائيڪي بيلٽ سان ٿيندڙ لاهورين جي ”لهو رنگ داستان“ نهايت تفصيل سان رقم ڪئي آهي. پير سائين پاڳاري کي ”هوم ڊپارٽمنٽ“ مان به اها فرمائش ڪيل هئي ته حسن محمود کي وزير اعظم بڻايو، پر قرعه فال سنڌڙي جي خانصاحب دين محمود جوڻيجي جي پٽ جو نڪتو. محمد خان جي وزير اعظم ٿيڻ کانپوءِ جمال دين والي ۽ پير ڳوٺ جي وچ ۾ شڪر رنجيو عروج تي پهتيون ۽ ڪي اڻوندڙ فيصلا انهيءَ رنجش کي وڌيڪ نوان رُخ ڏيندي نظر آيا! تازو فقير الياس منڱرئي جي ڪوششن سان جمال دين والي ۽ پير ڳوٺ جون ماضيءَ واريون تلخيون ڪافي حد تائين شيرينيءَ ۾ تبديل ٿيون آهن. انهن ئي ڪوششن جي نتيجي ۾ راجا سائين جا پٽ ۽ سيد علي گوهر شاهه راشدي ”ڪنگري هائوس“ سان سهمت ٿيا آهن. خانداني مونجهارا حل ڪرڻ کانپوءِ پير سائين پاڳاري سرائيڪي بيلٽ جي سياست کي سرگرميءَ ڏانهن مائل ڪرڻ جو فيصلو ڪيو. صوبائي سطح تي لاهور ۾ فنڪشنل ليگ جو پراونشل هيڊ ڪوارٽر قائم ڪري گجرات کي اقتداري ڪاريڊو رمان گم-راهه ڪرڻ جون گوشماليون شروع ٿيون. اسان جو صحافي ڀاءُ ڪاشف نظاماڻي پنجاب ۾ فنڪشنل ليگ جو ترجمان بڻيو.

سنڌ- پنجاب بارڊر تي هڪ لک جي چوٿين پتي جيترن ”حرن“ کي انهيءَ جلسي تائين پهچڻ ڪو نه ڏنو ويو، جيڪو جلسو پنجاب ۾ فنڪشنل ليگ جو ”هالا ڪنونشن“ هيو. پرويز الاهي نه رڳو سنڌي حرن کي پنجاب ۾ داخل ٿيڻ ڪو نه ڏنو، پر مخدوم احمد محمود جي مقابلي ۾ سندس ننڍي ڀاءُ مخدوم علي اڪبر محمود کي آڻي فنڪشنل ليگ هٿان (ق) ليگ کي ڪمزور ڪرڻ وارو ”حملو“ ناڪام بنائڻ جي ڪوشش ڪئي اٿس. احمد محمود جو ذاتي جهاز جنهن وقت لوڌران ايئرپورٽ تي لينڊ ڪري رهيو هو، عين ساڳي ٽائيم تي مخدوم علي اڪبر لاهور ۾ چئي رهيو هو، منهنجي وڏي ڀاءُ خانداني ميراث جي 4 ارب رپيا ماليت واري پراپرٽي کي ناجائز طريقي سان ڦٻايو آهي. وفاقي وزير جهانگير ترين سندن ڀيڻويو آهي. علي اڪبر محمود پنهنجي همشيره جي حصي بابت به رڙيون ڪري رهيو هو. فنڪشنل ليگ جو صوبائي صدر احمد محمود چوي ٿو ته 2001ع ۾ پير سائين پاڳاري خانداني ميراث جو فيصلو ڪري ڇڏيو هو، هاڻي مخدوم علي اڪبر جون رڙيون اجايون آهن. هوڏانهن سيد ابوبڪر شاهه راشدي کي ڪراچي ۾ سول پوليس هٿان تفتيش جي مرحلن کي منهن ڏيڻو پئجي رهيو آهي.

امتياز شيخ ڪنگري هائوس جو ترجمان بڻجي لنڊن ۾ پرديسي پير سان ديسي سياست جي ديڳ ۾ اُڀار آڻڻ لاءِ صلاح مصلحت جا مرحلا پار ڪري رهيو آهي. ڪمون شهيد تي هنن سٽن ڇپجڻ واري ساعت دوران پنجاب سان تعلق رکندڙ جيالن جا قافلا ڳڙهي خدا بخش ڏانهن تشريف فرما ٿيندا. ملتان وارو مخدوم شاهه محمود حسين قريشي پنجاب سان تعلق رکندڙ پرين جي جمِ غفير جي قيادت ڪندو اچي لاڙڪاڻي ۾ پڌاريندو. پير ڳوٺ مان جمال الدين والي ڏانهن سنڌين جي رستا روڪ ۽ ڳڙهي خدا بخش ڏانهن ڳڙهي شاهوءَ کان ايندڙن کي اجازت ڪهڙا رويا متعارف ڪرائيندي؟ ايوب خان ”جمال الدين والي“ ۾ غلام ميران شاهه وٽ شڪار لاءِ آيل هجي، سندس ساڄي پاسي شهيد ڀٽو بيٺل هيو ته کاٻي پاسي محمد خان جوڻيجو. ڇا ايندڙ وقت ۾ پير ڳوٺ کي وايا جمال الدين والي ڳڙهي خدا بخش سان سلهاڙڻ لاءِ ”اسلام آباد“ آمادهه ٿيو آهي ڇا...؟

هاڻي اچو وري محترمه جي ڀارت ياترا تي!

انڊيا ٽوڊي واري ڪانفرنس ۾ بينظير تفصيل سان ٻڌائي رهي هئي ته هن سال آگسٽ ۾ ورهاڱي کي اچي سٺ سال پورا ٿيندا، ٻنهي ملڪن لاءِ بهتر رستو هڪڙو ئي وڃي باقي بچيو آهي ته ساٺيڪي سالن واري سفر جو غير جانبداراڻو جائزو وٺي ماضيءَ جي تلخين کي فراموش ڪري مستقبل جي مامرن بابت سنجيدا بڻجي لوچين ۽ سوچين. مائيءَ ڳالهه ته لک جي ڪئي آهي پر اهو ٿيندو ڪيئن؟ ارونڌتي راءِ گجرات ۾ ڪي سال اڳ نريندرا مودي جي ”مهربانين“ جو جائزو وٺندي هڪڙي لاڏائو قبيلي جي ”ڪُٽيا“ تي پهتي. سابر متي ريل جو حادثو ٿي چڪو هو. اتي به سٺ لکن سنمک سورگ باش ٿيا هئا. مودي تڙ تڪڙ ۾ هلاڪو خان ۽ چنگيز خان جون ڪاپيون ڪرڻ لڳو. ست هزار کن انسانن کي اجل حوالي ڪري وڃي دم پٽيو هئائين. پکي راج پرين جي پاڙي ۾ هڪڙو ٻارڙو ٻيلهاڙي راند لاءِ ميدان هموار ڪري رهيو هو. مائي ارونڌتيءَ کان سوال پڇيائين ته چري! تون ٻڌاءِ ته بش ۽ مودي ۾ وڏو قاتل ڪير؟ مائيءَ چيس، سياڻا! اها فتويٰ تنهنجي بلي ٿا ڪريون. ڇا ٿا فرمائين ٻارڙا ان مسئلي بابت؟ ٻارڙي چيس، مودي وڏو موذي نانگ آهي ۽ بش ننڍو بلا جو ٻچو آهي. ارون دليل پڇيا. پتڪڙي چيو ته، بش پرايا ٿو ماري جڏهن ته مودي گهر جا ماڻهو ماري رهيو آهي!

پيپلز پارٽيءَ جي چيئرپرسن هن کان اڳ انفرادي طور تي ته اهڙيون ”سچائيون“ بيان ڪندي رهي آهي پر پارٽي پاليسي ۽ منشور جو موضوع ”پاڪ-ڀارت پريم ڪهاڻي“ کي بنائڻ وارو اعلان حيران ڪندڙ هوندي به پريشان ڪندڙ ڪنهن به صورت ڪو نه آهي. شهيد ڀٽي جي حڪومتي دور ۾ ”ڊي پي آر“ وارو قانون تمام گهڻو استعمال ٿيندو هو. هن قانون جو اطلاق انهن عبدالواحد آريسرن، ابراهيم منشين ۽ مُجرم لغارين تي ٿيندو هو، جيڪي سرڪار ابد پائيدار جي 6 آني گهٽ ڀريندا هئا. تُرم حوالي ٿيندڙ اهڙن ملنگ رنگ فقيرن تي ”بُهتان“ اهي مڙهيا ويا هئا ته(1) هن اسٽيٽ جي خلاف ڪم ڪيو آهي(2) هي ملڪ دشمن آهي(3) اهي”احمد آباد“ جا ايجنٽ آهن وغيره وغيره. استغاثو ثبوت هٿ ڪرڻ لاءِ هندي اخبارون فراهم ڪندو هو، جيڪي وائوڙي جنهاڻ سُومري ۽ قيصر خان لغاري جي ڳوٺاڻن نڪي ڏٺيون، نڪي ٻڌيون، پر ڊي پي آر جي دور ۾ اهي دوائون ڪافي مشهور هيون. پيپلز پارٽي پنجاب ۾ دهلي دُشمني ۽ سنڌ ۾ وطن دوستيءَ جي حوالي سان مقبوليت ماڻي هئي. سنڌواسين ته ڀٽو سنڌي آهي ۽ ڀوتارن لاءِ پويون ڏينهن آهي وارن نعرن کان متاثر ٿي ووٽ ڏنا هئا، پر جهلم، لالو موسو، چڪوال، بکر، خوشاب، پنڊ دادن خان ۽ ٻئي پوٺوهاري علائقي ۾ ”هزار سالن واري جنگ“ ماڻهن کي پ پ لاءِ ”جُنوني“ بڻايو هو. سورن سنگهه به سنڌي هو ته ڀٽو به هندي هو! ڀُٽن جي راجسٿان ۽ اوڀر پنجاب کان سنڌ ۾ آمد ٿي هئي، جڏهن ته سورن سنگهه وارا ٽنڊي جان محمد مان ترڻ تارڻ ۽ سرهند شريف ڏانهن لڏي ويا هئا. ٻئي ٻنهي ملڪن جا پرڏيهي وزير بڻيا. عوامي جلسن ۾ ته شهيد ڀٽو سردار جي کي ست سريون ٻڌائيندو پيو هو، پر ڪنهن مذاڪراتي مرحلي ۾ به لاڙڪاڻو طيش ۾ اچي گرنٿ صاحب جهونگاريندڙ جوڳيءَ لاءِ ٽيئڙ تپ بڻجي غير پارلياماني گفتگو ڪرڻ لڳو. نيٺا نيٺ لاڙڪاڻي جڏهن سنڌيءَ ۾ ست سريون شروع ڪيون ته سردار جي کلندي چيس ته چڱا مڙس! مون مٿراداس ۽ عرساڻي اسماعيل جي دور ۾ ٽي درجا سنڌي پراڻ نديءَ جي ڪنارن تي پڙهيا هئا، اسان کي سنڌي ٻوليءَ تي عبور حاصل آهي. سورن سنگهه ميزبان هو ۽ هن آخرڪار مهمان کي معافي ڏني!

ڳالهه آهي هزار سالن واري جنگ کان پوءِ هزار سالن تائين واري امن ٿيوريءَ جي! بينظير جي انهيءَ بهتر سوچ کي ”يوٽرن“ چئو ته اهو عوامي جملو آهي، جيڪو عوام جي هاڻوڪي سوچ جي نمائندگي سمجهڻ گهرجي. ”انڊيا ٽوڊي“ واري سيمينار ۾ کانئس سوال پڇيو ويو ته ڇا ”پنڊي“ وارا توهان سان سهمت ٿيندا؟ مائيءَ بينظير چين، معروضي حالتون هر معتبر کي مانوس ڪري وينديون آهن، ”پنڊي“ کي به انهيءَ دائري ۾ داخل ڪري سگهجي ٿو. محترمه جي خود اعتمادي ٻڌائي پيئي ته کيس انهيءَ ”مخلوق“ جي به آشيرواد حاصل آهي، جنهن مخلوق راجيو گانڌي جي اسلام آباد آمد واري موقعي تي اجايا سجايا اشو اوپن ڪيا هئا ته، (1 ) بينظير ڪشمير جي آزادي وارا بورڊ هٽائي ڇڏيا. (2 ) پ پ ڪشمير جو سودو ڪري ڇڏيو.

ڪا به جماعت عوام کي ووٽن لاءِ آمادو ڪرڻ بابت جعلي نعرا ۽ سفلي جذبا ڀڙڪائڻ کي ڏوهه ناهي سمجهندي، پر عوام جو شعور به ارتقا جا اڇا خاصا مرحلي طي ڪري چڪو آهي. اهو شعور بلاول هائوس ۽ پيپلز پارٽي سيڪريٽريٽ کان پڇي سگهي ٿو ته، (1 ) توهان واشنگٽن جي ايجنڊا تي اها ٿيوري پيش ڪئي يا واقعي اوهان کي ننڍي کنڊ جو امن مطلوب آهي؟ (2 ) بيجنگ اينڊ برادرس جي خيال سان سهمت ٿيا آهيو، يا اوهان جو منشور پرڏيهي پرين پرچائڻ وارو ناهي.

ننڍي کنڊ لاءِ راجا مهندر پرتاب، ايم اين راءِ عبيدالله سنڌي، شهيد الهه بخش سومرو، مولانا ابو الڪلام آزاد ۽ سورهيه بادشاهه پير صبغت الله شاهه راشدي جهڙا ”جهانديده“ جرنيل اها ٿيوري ستر اسي سال اڳ پيش ڪري چڪا آهن. تڏهن ڪن سائينءَ جي سنواريلن منزل گاهه ۽ شهيد گنج جون عبادت گاهون وچ ۾ آڻي ننڍي کنڊ کي نهوڙي ڇڏيو. ٻي مهاڀاري جنگ کان پوءِ جڏهن برٽش ايمپائر جو تڏو ويڙهجڻ لڳو ۽ همراهن سامان ٻڌو ته ان زماني ۾ واشنگٽن ”بلوغت“ ڏانهن رختِ سفر ٻڌي چڪو هو. سرمائيداري بلاڪ کي يورپي يونين ۽ واشنگٽن ڪنٽرول ڪري رهيا هئا. ماسڪو سوشلسٽ بلاڪ جو مرڪزي امير هيو. لينن گراڊ اوڻويهه سئو سترهان واري انقلاب کان پوءِ سينٽرل ايشيا مان روحانيت کي رانڀوٽا ڏيڻ شروع ڪيا. فقيراڻي مزاج سان ڇيڙ ڇاڙ مسلمانن کي مڇرائي وڌو. سرمائيداري بلاڪ لاءِ اها صورتحال اپيل ڪندڙ هئي. هُنن ڪاميابيءَ سان مسلمانن جا ڪلها استعمال ڪيا. لينن گراڊ کي کُٽي کنيو ۽ هن اچي ڪابل جا ڪنارا وسايا، پوءِ ڳوهه ۽ جوڳي آمهون سامهون هئا. ڳوهه گورستان حوالي ٿي ۽ جوڳي وڃي سري نگر پهتا. دهلي چيو ته واشنگٽن کي ٽريڊ ڪلچر واريون ”تيرهان تاليون“ مراعاتون ڏيون ٿا، کيس اسان جي پچر ڇڏڻ گهرجي! واشنگٽن نوانوي فيصد پنهنجو ناناڻو ۽ ناڻو بڙودي ۽ بهار ڏانهن وٺي وڃي چڪو آهي. هاڻي سري نگر به سرد ڪرائيندو ته ڊاڪٽر قدير وارو رانديڪو به ڦرڻ جي ڪندو. ويڙهاڪ ڪلچر وارن جنن کي به بوتلن ۾ بند ڪرائيندئو ته پنڊي جي پيٽ تي به لت ڏيندو. پنڊي ست سمونڊ پار واري سنگت مان ڇا پرايو؟ جيڪڏهن دهلي سان ورهاڱي کان ترت پوءِ دوستيءَ وارا هٿ وڌائجن ها ته ڍاڪا ۽ سري نگر کان ويندي ڪابل تائين پنڊيءَ سان اُها ڪار نه ٿيئي ها.

سٺ سال اڳ جن دور رس نگاهن وارن درد مندن دانهون ڪيون هيون، تن اهو به چيو هو ته قطبي دُنيا ۾ ننڍو کنڊ ٽين قوت طور اُڀري ۽ برصغير سرد جنگ وارن ٻنهي پهلوانن کي”راهه اعتدال“ تي آڻڻ وارو خير جو ڪم ڪري ته جيئن دُنيا ۾ شرف انسانيت کي شايان شان خراج عقيدت پيش ڪري سگهجي. محترمه کان ٽي مهينا اڳ مولانا فضل الرحمان نهايت فضيلت ڀريو قدم کڻي ننڍي کنڊ جي ايڪتا لاءِ پيش رفت ڪري چڪو آهي. ڀارت ۾ 7 0 0 2 ع وارو سال 7 5 8 1 ع واري ”عذر“ جي ياد ۾ ملهايو پيو وڃي. پاڪستان ۾ مولانا پهريون ماڻهو آهي، جنهن پنهنجي جماعت طرفان اهو ڏيڍ سئو سالن وارو واقعو ياد ڪيو آهي. 0 5 1 سال اڳ انگريز ننڍي کنڊ جا پرڳڻا قيد ڪندو 7 5 8 1 ع ۾ دهلي پهتو هو. انگريزن جي طرفان دهلي فتح ٿيڻ کان پوءِ ننڍي کنڊ ۾ ديسي شناختن ۽ باهمي محبتن جا چراغ گل ٿيا هئا. پوءِ جون حالتون پاڻ کي ساريون پيون آهن. محترمه نواز شريف ۽ پنڊي کي قائل ڪري وڃڻ ۾ ڪامياب وڃي ٿي ۽ مولوين جي به کيس معاونت ملي ٿي ته پوءِ زنده آباد.

بينظير ڀُٽو جي ڀارت ياترا ڏسڻ ۾ ته بظاهر هڪڙي اخبار جي ڪانفرنس ۾ سندس شرڪت آهي، پر مبصر لکن ٿا ته محترمه کي طويل ايجنڊا ڏنل آهي. ايجنڊا ڏنل کڻي نه به هجي، پر ”پنڪي“ هن ننڍي کنڊ جي مامرن جي پاڻ به گهٽ ماهر ته ناهي. ”شُملي معاهدي“ ۾ سندس ڄمار ڪيتري هُئي؟ پر پوءِ به شهيد ڀُٽي کيس وفد ۾ شامل ڪيو ۽ ڀُٽي ته محترمه جي ايئن تربيت ڪئي هئي، جيئن پنڊت جواهر لال نهرو اندرا گانڌيءَ جي تربيت ڪئي هئي. پاڪستان ۾ ”افغان جهاد“ جي ڪري گذريل ٽيهن سالن دوران جيڪو باريش ويڙهاڪ ڪلچر تيار ٿيوهو، اهو ڪلچر ڪنهن ٺاهيو هو ۽ سوويت يونين خلاف ڪنهن کي مطلوب هو؟ اهي سوال ته توهان به حل ڪري پيا سگهو، پر ماضيءَ جا منظورِ نظر هن وقت معتوب ۽ متروڪ ڪنهن لاءِ بڻيل آهن؟ ظاهر ڳالهه آهي ته يورپي يونين ۽ واشنگٽن ڏانهن ئي پيرا وڃن ٿا. مُحترمه هندستان کي به پيغام ڏنو آهي ته توهان وٽ به بال ٺاڪري ۽ رٿ ياترا واري سوچ کي سرد ٿيڻ گهرجي ته جيئن گراس رُوٽس تي ننڍي کنڊ ۾ باهمي مُحبت جون پاڙون پُختيون ڪري سگهجن. محترمه اڃا ڀارت ۾ ئي هئي ته من موهن سنگهه ۽ سونيا گانڌي کيس خير سگاليءَ واري خوشخبري ڏيندي 2002ع ڌاري گجرات ۾ جيڪي فساد ڪرايا ويا هئا، انهن فسادن ۾ متاثر ٿيندڙن لاءِ خصوصي پئڪيج متعارف ڪرايو ويو. گجرات رليف ڪميٽيءَ جي ڏنل فهرست (نوانوي سيڪڙو مسلمان) مطابق 1186 گهراڻن کي سهارو ڏنو ويو. مري ويندڙن کي في ڪس ٽي ٽي لک رپيا، زخمي ۽ جڏن لاءِ ڏيڍ لک رپيا، جڏهن ته گهر ڊاٺ لاءِ پنج پنج لک رپيا من موهن سگنهه پنهنجن هٿن سان ڏنا. ڪنهن صحافيءَ پڇيو ته عرصو ”حُسن اتفاق“ سان گڏجي ويو آهي يا اوهان اسلام آباد جي مستقبل وارن وارثن کي خير سگاليءَ جو پيغام پيا ڏيو؟ ڀارتي وزير اعظم چيو ته، بي جي پي جو خيال آهي ته گجرات جي مظلوم مسلمانن سان ”مهربانيون“ يوپي جي رياستي چونڊ کٽڻ لاءِ ڪيون پيون وڃن، اوهان چئو پيا ته اسلام آباد کي خير سگالي جو پيغام پيا ڏيون. اسان ته اسٽيٽ جي ذميواري پوري ڪئي آهي، اسان ته فوج ۽ سول ملازمتن ۾ مسلمانن لاءِ آباديءَ جي تناسب سان نوڪريون ڏيڻ واري پاليسيءَ کي پايهءِ تڪميل تي پهچائڻ گهرون ٿا. اسان ته مسجدن، درگاهن ۽ مدرسن جي نئين سر تعمير ڪرڻ گهرون ٿا، جيڪي ”ڌرمي آسٿان“ فسادن دوران منهدم ڪيا ويا هئا. اسان جي اها نيڪي اسلام آباد کي خير سگالي محسوس ٿئي ٿي ته به خير آهي. من موهن جا جواب ۽ بينظير ڀٽو جا ڀارت ۾ ”اظهارِ خيال“ ٻڌائين پيا ته مستقبل قريب ۾ سونيا گانڌيءَ ۽ محترمه بينظير ڀٽو هٿان معاملا ٺهڻ وارا آهن.

arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

پنڊيءَ ڏانهن ”پيپلز پارٽي“ جوپنڌ سجايو ٿيندو يا اجايو؟



سومر 9 اپريل 2007ع

غلط بيانيءَ واري وزارت اوچتو جمود جو شڪار ٿي وڃي ٿي، ”قنوني“ وزارت جي بولتي بند ٿي وڃي ٿي. رانجهو خالد ”هير“ هٿ ڪري سگهڻ ۾ ناڪام ثابت ٿي ٿو. آمريت کي آئيني جواز ٺاهي ڏيندڙ، شريف پيرزادو منظر تان غائب ٿي وڃي ٿو. شهيد ڀُٽي جنهن سجاد احمد جان کي چيف اليڪشن ڪمشنر بڻايو هو ۽ انهيءَ 1977ع واريون چونڊون به ڪرايون هيون. ساڳئي جان جو جان جگر وسيم سجاد به ڪاف واهوندي جي هڳاءُ واري خوشخبري فراهم ڪرڻ کان قاصر لڳو پيو آهي. پرائيويٽ ٽي وي چينل جي ٽوڙ ڦوڙ تي ”مين نه مانون ” وارو محترم معافين تلافين تي لهي اچي ٿو . درگذر، ايلاز منٿ وارو اهو سلسلو الياس فقير منڱرئي جي سربراهي ۾ هاڻوڪي پنجاب ۽ سابقه سنڌ ۾ داخل ٿيندڙ اولڊ سنڌيز کي پرويز الاهيءَ پاران روڪڻ واري قدم تائين پهچي ٿو. خالد مقبول ”غير مقبول“ قيادت سان ملي ڪري معاملا نبيرڻ جي ڪوشش ۾ ڪافي حد تائين ڪاميابي حاصل ڪري وڃي ٿو. طارق عزيز ”الف“ جي ايجنڊا تي عمل ڪرائي رهيو آهي، جڏهن ته ”ميم“ جا اڪثر معاملا خالد مقبول حوالي آهن. ”ميم“ صاحب آهي يا صاحبه اهي کوڙا هوشيار ٻار پنهنجي ليکي ڀڃين ته بهتر ٿيندو. ايترو اوهان کي علم ڏيڻ ضروري آهي ته ڪنگري هائوس تي تازو ڄام صادق جو ولي عهد اڪيلو ڪو نه ويو هو، بلڪه کيس ”ميم“ جو صوبائي متمم وٺي ويو هو. ميم جي موومنٽ کي ڪائونٽر ڪرڻ لاءِ ”الف“ مير ظفر الله جمالي کي ڪنگري هائوس ڏانهن آوت جاوت وڌائڻ جي رحمت ڏني آهي. جبل خان اها ”ڊيوٽي“ پوري دل سان ڏيڻ ۾ مصروف آهي.

وڪيلن ته جهڙوڪر ”ووڪل ڪلاس“ جوڙي ڇڏيو آهي. جنرل پرويز مشرف لاءِ عدالتي بحران اندرا گانڌيءَ واري ايمرجنسي ياد ڏياري ڇڏي آهي. 1973ع ڌاري ڀارتي وزير اعظم مادام اندرا غلطي ڪري سپريم ڪورٽ ۾ پنهنجا ٽي پسنديده جج مقرر ڪرائڻ لاءِ صدر سان ڳالهيون شروع ڪيون. اندرا جو هٺ به سدائين تازو توانو ۽ نئو بنو رهندو پئي آيو. هر حڪمران کي هٺيلو انداز نصيب ٿيندو آهي. پوءِ هن جي رواجي انا کي ٺيس لڳي ۽ هن ملڪ ۾ ايمرجنسي لاڳو ڪئي. هن عاجز جو چاچو ۽ ٽي ڀيرا راجسٿان اسيمبليءَ ۾ ايم ايل اي رهندڙ امين نهڙي به ايمرجنسيءَ جو شڪار ٿيو. موصوف کي سري نگر ڏانهن گوشهءِ عافيت تلاش ڪرڻو پيو. همراهه اڄ به ڪانگريس جو صوبائي جنرل سيڪريٽري آهي، پر ايمرجنسيءَ ۾ بيوروڪريسي اندرا گانڌيءَ کان اهي ڪم ورتا، جيڪي شهيد ڀُٽي کان 1972ع ڌاري مليل اقتدار دوران ورتا ويا. منشي ابراهيم جهڙا پارٽيءَ لاءِ ماحول ٺاهيندڙ سُريلا شاعر ۽ شيخ السنڌ سڏائيندڙ مولانا عبدالحق رباني جهڙا مخلص ڪارڪن شهيد ڀٽي پي پي آر واري قانون هيٺ سون جي تعداد ۾ جيل حوالي ڪيا هئا. جنرل پرويز مشرف به گم ٿيل ڪارڪنن لاءِ چوي پيو ته عراق ۽ افغانستان ڏانهن القاعده کين کنڀي کڻي وئي آهي. چيتن بجير ۽ جي ايم ڀڳت به بغداد ۽ قنڌار ۾ القاعده وٽ آهن ڇا؟ پرويز لاءِ ٻڌڻ ۾ اچي پيو ته هو حسن وسيم افضل وارو کاتو ته ختم ڪري چڪو آهي، پر پوءِ به لاڙڪاڻي سنوت نه ڏني ته ايمرجنسي لاڳو ڪري هڪ سال لاءِ اسيمبلين جو مدو وڌائي سگهي ٿو. افضل وارو اسپيشل آپريشن ڊويزن آمريڪا، نيوزيلينڊ، برطانيا ۽ شارجا جهڙن ملڪن ۾ حڪمران رهندڙ سويلين سياستدانن جا اڪائونٽ چيڪ ڪرڻ سان گڏوگڏ ڳپل ملڪن جي ڪورٽن سڳورين ۾ هلندڙ ڪيسن جي پوئيواري به ڪندو رهيو آهي. هن ذيلي اداري تي ڪروڙ نه، پر اربين خرچ ٿي چڪا آهن. ڏهاڪو سالن کان هي ادارو خاص طور تي محترمه ۽ سندس ور خلاف ثبوت هٿ ڪرڻ واري نيڪيءَ ۾ مصروف رهيو آهي، پر هاڻ ”پنڪي“ ۽ رئيس آصف انهيءَ جنجال کان جدا ڪيا ويا آهن ته پاڻ کي ٻنهي هٿن جون تاڙيون وڄائڻ گهرجن، پر ايمرجنسيءَ جو دڙڪو ڏيندڙن کي مادام اندرا گانڌيءَ جي حشر ۾ ڪي پوشيده سبق ضرور پڙهڻ گهرجن.

ڀارتي سپريم ڪورٽ واري عدالتي بحران مائيءَ کي ايترو ته ”مقبول“ بنايو هو، جو سندس پارٽي ايمرجنسيءَ کانپوءِ مرار جي ڏيسائيءَ هٿان بري طرح سان شڪست کائي وئي هئي. جيتوڻيڪ چوٿين دنيا جي مفڪر سنڌ ۾ پنهنجي دختر نيڪ اختر جو اندرا نالو ايمرجنسيءَ واري دور ۾ رکيو هو، پر ڀارت ۾ مادام کي ڏيسائي واري سياست گهر ڀيڙو ڪري ڇڏيو هو. دهليءَ ڄائو جيڪڏهن اهو ساڳيو تجربو پاڪستان ۾ ڪرڻ چاهي ٿو ته کيس به اها ڳالهه فراموش نه ڪرڻ گهرجي. هاڻ ته شريف پيرزادي جهڙا سدا بهار به هٿ ڪڍي ويا آهن ته مشاهد حسين جهڙا ترجمان به پير پوئتي ڪرڻ جي تياري ڪندي نظر نٿا اچن. تسنيم اسلم به خورشيد قصوري جي لائين تي ”محتاط ڊرائيونگ، سفر بخير“ واري انداز سان گفتگو فرمائي رهي آهي.

رهيو سوال ته پيپلز پارٽي آخر ڪهڙي ”تاج“ کي ڪوهه نور هيرن سان سينگارڻ لاءِ ڊيل ڪري رهي آهي؟ ٻه ڳالهيون ڪليئر آهن. ويهارو ڀيرا آمريڪي سرڪار جي مختلف ادارن جا وفد دهليءَ جي ”دودي“ کي علاءُالدين خلجيءَ وارا دڙڪا ڏيڻ لاءِ ڏيهه ۾ تشريف فرما ٿي چڪا آهن. نهر واري حويلي لاڙڪاڻي ۽ پنڊيءَ ۾ جلسا ڪري پاڻ کي نام ڪٺيو ثابت ڪرائڻ جا جتن ڪيا. لاڙڪاڻي ۾ 8 ڪروڙ ۽ پنڊي ۾ 8 1 ڪروڙ رپيا جلسن تي ڪنهن خرچ ڪيا؟ اسان ڪڏهن پڇيو آهي ته بليئر جي جلسن تي ڪيترا بلين خرچ ٿين ٿا يا بش جي حفاظت لاءِ پئسن جي ڪيتري بارش ٿئي ٿي؟

بهرحال هن مهل سوال اهو آهي ته ڇا محترمه 71ع ، 88ع ۽ 90ع وارو محدود اقتدار وٺڻ لاءِ ڊيل ڪري رهي آهي؟ جيڪڏهن ايئن آهي ته پوءِ ان کان ته ڀينگ ڀلي آهي! توهان ته هروڀرو اصولي ڳالهين تي ٽنگ اڙائڻ جيان ان ڳالهه کي وچ ۾ ٿا آڻيو. ڳالهه ورڪر جي به نظرانداز ڪرڻ جهڙي ناهي، ٻارهن سالن کان جن ڪارڪنن ۽ ليڊرن پاور ڪاريڊور کان پري رهڻ وارو ڪرياتي ڪارنامو سر انجام ڏنو آهي، اهڙي مخلوق کان وڌيڪ صبر جي آزمائش ڪرڻ ”ڪمالِ ادبي“ ليکي ويندي. پوءِ هو لاهور وارو ”غير مقبول“ صاحب نواز شريف سان ڪهڙيون ڳالهيون ڪرڻ ويو آهي؟ ميم جو خيال آهي ته ميان جيءَ کي عمران خان ۽ قاضي حسين احمد جهڙن ڦڙتيلن هٿان ڪنهن اتحاد ۾ ڦاسائجي ۽ اهو الائنس ايندڙ چونڊن ۾ پنجاب مان پ پ لاءِ ٻهارو ثابت ٿئي. پرديسي پير ۽ پليجي صاحب ته اڳواٽ ”جاتي امراءُ“ جا جلوا پسڻ شروع ڪري ڏنا آهن. آگري جي آگ ۽ جهمپير جي سياسي جوت گڏجي ويون ته سنڌ ۾ لاڙڪاڻي لاءِ ڏکيائون ته سامهون اينديون. پشاور ۽ لورالائي وارو پٺاڻ بيلٽ مولانا فضل الرحمان کٽي سگهي ٿو. پنجاب ۾ فيئر اليڪشن جاتي امراءُ جي لاڏلي لاءِ ”لونگ ڦوٽا ٿالهيءَ ۾ آئون کڻيو پئي اچان.“ وارو منظر نروار ڪري رهي آهي. فنڪشنل ليگ به بهاولپور رياست تائين وڃي پهتي آهي ۽ سنڌ ۾ به چار قومي ۽ ڏهاڪو کن صوبائي تڪن تي زبردست مقابلي جي پوزيشن ۾ آهي. اها صورتحال پيپلز پارٽيءَ جون خواهشون پوريون ڪندي نظر ته نٿي اچي. پوءِ ڇا نيب جا ڪيس ختم ڪرائڻ، ڍوري ڀائي خان ۽ ڄام ڏاتار واريون ٻنيون سنڀالڻ لاءِ آصف سائين تشريف فرما ٿي رهيا آهن؟

عدالتي بحران پنڊيءَ جي پاور ڪاريڊور کي ڪک پن جيان آڏائي ڇڏيو آهي. انهيءَ دوران ڪمزور اسٽيبلشمينٽ کي سگهارو ڪرڻ لاءِ لاڙڪاڻي بي صبريءَ جو مظاهرو ڪيو ته پ پ مستقبل ۾ ق ليگ جيان طالع آزما آمرن جي طفيلي جماعت طور ته باقي رهي سگهي ٿي، عوامي پارٽي وارو سندس ماضي رڳو ماضيءَ جو قصو ئي بڻجي ويندو. محترمه کي ڊيل وارو تاثر دور ڪرڻ گهرجي. موصوفه صاف شفاف سياسي ڪلچر وسيلي ملڪ ۾ ايندي ته پارٽيءَ لاءِ بهتر ٿيندو.
arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

پنڊي ۽ ڍاڪا سياسي مامرن جا فوجي حل ڇو پيا ڳولين؟



جمع 20 اپريل 2007ع

ڍاڪا ۽ اسلام آباد ڇٽيهه سال اڳي تائين ڪرڪيٽ جي ميدان ۾ هڪڙي ڪپتان جي نگرانيءَ هيٺ فنڪاريون ڏيکاريندا رهيا آهن. هن وقت اسلام آبادي ٽيم شڪست خوردگيءَ جا ڦٽ چٽي رهي آهي، جڏهن ته سيمي فائنل ۽ فائنل ۾ نه پهچڻ باوجود بنگلاديشي ڪرڪيٽر ”بالاتريءَ“ جون باتيون انهيءَ برهه بازار جي بازيگرن اڳيان بيان ڪري ويا آهن. انڊيا ۽ آفريقا جهڙن ملڪن جا ڪرڪيٽر به ڍاڪا اڳيان پنهنجي دال ڳاري ڪو نه سگهيا. فائنل ۾ نه پهچڻ يا انگلينڊ هٿان ورلڊ ڪپ مان کين نيڪالي ملڻ تي جيسوريا ۽ سلهٽيا ضرور دل برداشته ٿيا هوندا، پر اهي بندرا ۽ جيتامڙا بينگالي رانديگر ڪرڪيٽ جي دنيا جا ڪاريهر ثابت ٿيا. نه ته پاڻ فقط جادوگر ”بنگالي بابا“ سڃاڻيندا هئاسين. ڪرڪيٽ جي ”بنگالي بابائن“ جي ڪارنامن کي ڏسي ”خدا جب حسن ديتا هي تو نزاڪت آ هي جاتي هي“ واري چوڻي تي اعتبار وڌي وڃي ٿو.

ورهاڱي کان ڳپل عرصو اڳ سنڌ جو هاڪارو ڪرڪيٽر اڪبر شاهه انڊين ڪرڪيٽ ٽيم جي ڪپتاني ڪري چڪو آهي، پر بٽواري کان پوءِ ملڪي ڪرڪيٽ ٽيم ۾ سنڌين جون داخلائون بند آهن. اوڻيهه سئو ايڪهتر کان اڳ تائين بنگالين کي به ساڳي شڪايت هئي. کين هر ميدان ۾ نظرانداز ڪيو ويو. بنگالين جي ڪرڪيٽي ڪارنامن وارن ڏينهن ۾ بنگلاديش جو 6 3 ساله جشن آزادي ملهايو پئي ويو. ڪراچي آهي ته سنڌ جو دارالحڪومت پر ڪراچي جي سماجي ۽ سياسي سرگرمين ۾ اولڊ سنڌيز جي انٽري اٽي ۾ لوڻ برابر به نظر نٿي اچي. بنگلاديش جي قونصل جنرل براءِ سنڌ ثقافت علي ۽ سندس اهليه محترمه فوزيه رحمان پاران خاص تقريب ڪوٺايل هئي. انهيءَ تقريب بهر ملاقات ۾ سردار شير باز خان مزاري سميت سول سوسائٽيءَ جا شينهن مڙس موجود هئا. ڍاڪا جي اسلام آباد کان جدائيءَ وارو موضوع سرفهرست هيو. چاٽگام ۽ سلهٽ جي چيرولي ۽ سڻي (پٽ سن) تي به تبصرا ٿي رهيا هئا. سامهون اخبارون موجود هيون. ٻن ججن کي مارڻ جي ڏوهه ۾ جمعيت المجاهدين جي شيخ عبدالرحمان ۽ سندس پنج ٻين ساٿين کي ڦاهي ڏيارڻ واري ڪيس جي وڪيل کي ڪن نامعلوم ماڻهن قتل ڪري ڇڏيو، واري خبر به بحث جو موضوع هئي. وڪيل حيدر حسين گهران نڪتو پئي ته گولي کيس کڻي ويئي. طوائف الملوڪيءَ ۽ گهرو گهوٽالي جي حوالي سان ڍاڪا ۽ اسلام آباد جو وايومنڊل بيشمار ”قدرِ مشترڪ“ پنهنجي وجود ۾ قائم دائم رکندو پيو اچي. ڪرڪيٽ جي ميدان ۾ پاڪستاني ٽيم هار کاڌي ته نسيم اشرف کان ويندي ظهير عباس اڪثر مبصرن اهي رايا پئي ڏنا ته قومي ڪرڪيٽ ٽيم کي طارق جميل ۽ راشد بٽ ”تبليغي“ ڪمن ۾ لڳائي سندن راند واري اسپرٽ کي جهڙوڪ جهڪو ڪيو آهي. پر ”تبليغي“ مزاج ته بنگالي بابائن تي به انضمام الحق وارن کان وڌيڪ حاوي آهي. اهي ته ”روٽي راڄ تي، رلي ڪلهي تي“ هوندي سٺي ڪارڪردگي جو مظاهرو ڪري ويا. چئبو ته هارائيندڙ کي تنقيد جو هدف بڻائڻ لاءِ هر ڪو تيار هوندو آهي، دليل دلائل هٿ ڪرڻ کٻي هٿ جو کيل آهي.

اسلام آباد جي ناقص ڪارڪردگيءَ ۽ ڍاڪا جي بهتر پرفارمنگ ۾ ”تبليغي“ عنصر کي شامل ڪرڻ ايترو ضروري نظر نٿو اچي. ”تبليغي“ سلسلي جو دنيا ۾ وڏي ۾ وڏو اجتماع ڍاڪا ۾ ٿيندو آهي. حسينه واجد ۽ خالده ضيا به مايون هوندي هن مڙداني ميلي ۾ شريڪ ٿينديون رهيو آهن. ايئن جيئن رائيونڊ ۾ پرويز الاهي کان ويندي ارباب غلام رحيم تائين ۽ نواز شريف کان وٺي فاروق لغاري تائين حڪمرانن جي آمد ٿيندي رهندي آهي. ڇا سندن اها ”خير“ واري چله ڪشي سياست جي ميدان ۾ کين ”شر“ تان دستبردار ڪري سگهي آهي؟ جواب جا مُتحمل اوهان پاڻ ٿيو ته چڱو! سڌي راند ڪندي پاڻ هلون ٿا ڍاڪا ڏانهن، جتي هن وقت ايمرجنسي لاڳو آهي.

ٻارهين جنوري 7 0 0 2 ع کان لڳل اها ايمرجنسي ڪنهن لڳائي؟ حسينه ۽ خالده جي باهمي چپقلش!؟ ”ڀٽو ۽ مجيب“ ڪتاب جو ليکڪ آريسر چوي ٿو ته بنگالي جمهوري مزاج رکندڙ غير سازشي ذهن جا ذهين سياسي ڪارڪن هئا، کين ڪراچي ۽ پنڊيءَ جي آپيشاهي راس ڪا نه ايندي هئي ۽ هُنن آجپو وٺي وڃي ”سوراج“ ماڻيو! ڳالهه ته ڪاڪي جادي جي ڪنور صاحب جي وزنائتي آهي، پر سنڌ جي يا کڻي ايئن چئون ته اسلام آباد جي واڳ معين الدين حيدر وارن حوالي آهي ته ساڳي ڪار ڍاڪا سان به جاري آهي. بنگلاديش جي چيف آف آرمي اسٽاف جو نالو ليفٽيننٽ جنرل معين الدين احمد آهي. نالي ۾ صدر ته پروفيسر اياز الدين احمد آهي، پر سندس پاور فضل الاهيءَ کان به گهٽ آهن. چوڌري فضل الاهي شهيد ڀٽي جي ستر واري دورِ حڪومت ۾ صدر رهيو ۽ موصوف جو تعلق به گجرات سان هيو. چوڌري شجاعت جو هيءُ گرائين ايترو ته پاور ليس هيو جو سندس لاءِ ايوان صدر جي ڀتين تي ڪن خوش مزاج سياسي ڪارڪنن لکي ڇڏيو هو ته ”صدر فضل الاهيءَ کي آزاد ڪريو.“ ڍاڪا جي ايوان صدر تي پروفيسر اياز الدين احمد جي آزاديءَ جو نعرو به متان ڪن باهه بڻيل بنگالين لکي ڇڏيو هجي، ڇاڪاڻ ته ڍاڪا واري راڄڌانيءَ جون سموريون ڇيڙيون نبيريون جنرل معين حوالي آهن. بنگلاديش فوج ۾ مڪمل جرنيل ڪنهن کي به ڪو نه بڻايو ويندو آهي. چيف آف آرمي اسٽاف ليفٽيننٽ جنرل هوندو آهي. انجنيئرنگ ڪور جا ٽي ميجر جنرل ۽ هيلٿ جا ٻه ميجر جنرل هوندا آهن. باقي آرمڊ ۽ آرٽلري جا ٻاويهه ڪل وقتي ميجر جنرل هوندا آهن.

بنگالي 1971ع تائين رڙيون ڪندا رهيا ته اسان فوج ۾ قابليت ڏيکاري سگهون ٿا، پر اسان کي پنڊي وارا موقعو ئي نٿا ڏين. هن وقت ڀارتي ڪرڪيٽ ٽيم بنگلاديش هٿان عبرت ناڪ شڪست کائي ويئي آهي. اهو ئي بنگال، جنهن جي آزادي لاءِ آمريڪا، ڀارت ۽ سوويت يونين هڪجهڙي سوچ جا حامل هئا. انهيءَ ڍاڪا شانتي نڪيتن واري ڪلڪتي کي نڪ ۾ دم ڪري ڇڏيو آهي ۽ کين سنوت ئي ڪا نه ڏني. اڄ دهلي، اسلام آباد سان گڏو گڏ ڍاڪا لاءِ به چوي پيو وڃي ته بنگالي ڀارت کي ڀائپيءَ جي دائري مان خارج ڪري چڪا آهن. ڏوهه وڏي ڀاءُ جو ڪيترو آهي ۽ غلطيون ننڍن ڀائرن ڪيتري مقدار ۾ ڪيون آهن؟ اهي سٺ سالن وارا ليکا چوکا ننڍي کنڊ کي جيڪي چهنڊڙيون پائي ويا آهن، تن زخمن جا داستان برصغير جي اڪناف ۽ اطراف ۾ ٿوڪ جي حساب سان پکڙيا پيا آهن. مٿي پاڻ ڪراچيءَ ۾ بنگلاديشي قونصل خاني ۾ منعقد ٿيل آزاديءَ جي 36 هين سالگرهه جو تذڪرو ڪري چڪا آهيون. اتي ٻن اهم دستاويزي داستانن کي مهمانن حوالي ڪيو ويو.

داستان نمبر ون ۾ لکيل هو ته چيف آرمي اسٽاف معين الدين احمد شيخ مجيب کي آزاديءَ جو بانيڪار باور ڪرائڻ ۾ ملڪي تاريخدانن، حڪمرانن ۽ پريس طرفان ٿيندڙ ڪوتاهين تي ڏک ظاهر ڪندي اعلان ڪيو آهي ته اسان جو باباءِ قوم صرف ۽ صرف شيخ مجيب آهي. فوجي سربراهه عوامي ليگ جي سربراهه جي قاتل کي آمريڪا مان ڍاڪا آڻي مٿس ”قومي جرم“ وارو ڪيس هلائڻ جو به اعلان ڪيو. محي الدين احمد نالي وارو بنگالي آمريڪي پناهه ۾ آهي. مٿس شيخ مجيب جي مارڻ جو ڏوهه مڙهيل آهي. جنرل معين جنرل پرويز مشرف جيان ڪي سويلين سسيون پرائم منسٽري ۽ چيف منسٽريءَ لاءِ سامهون آڻي دنيا کي باور پيو ڪرائي ته ڊيموڪريسي ٻي وري ڪهڙي ٿيندي آهي؟ ڍاڪا اسلام آباد جي نقشِ قدم تي آهي. حاضر ڊيوٽي جنرل ملڪي ڪاروهنوار ۾ براهه راست ملوث آهي. ملڪ ۾ ايندڙ چونڊن لاءِ تاريخ به مقرر ٿي چڪي آهي، پر حسينه واجد ۽ خالده ضيا، نواز شريف ۽ محترمه بينظير ڀٽو جيان جلاوطن بڻايل آهن. معين ۽ مشرف ڍاڪا ۽ اسلام آباد تي وردي واري طاقت سان ويٺل آهن ته پوءِ ڪيئن يقين ڪجي ته ڇٽيهه سال اڳ جيڪي دوست ”داغِ مفارقت“ ڏيئي ويا هئا، تن سدورن ۽ اسان وارن ۾ ڪو تفاوت به آهي؟ مشرف چوي پيو ته منهنجن ٻالڪن کي اڃا چار سال کپن ٿا پنهنجي ايجنڊا مڪمل ڪرڻ لاءِ، ۽ معين الدين احمد چوي ٿو ته عوامي ليگ ۽ خالده ضيا واريون پارٽيون ڪرپٽ آهن، ملڪ جو ٺانٺو ڦٽل آهي، مون کي به پنجن سالن لاءِ ڏنڊو کڻڻو پوندو! چئبو ته بنگالي ۽ پوٺوهاري پرين صرف ٻڌڻ ۾ ٻه ٿيا آهن، سندن عمل لڳ ڀڳ ساڳيا آهن!

سنڌ ۾ اهي مطالبا به ٿي رهيا آهن ته هر هڪ پرڳڻي کي قومي ڪرڪيٽ ٽيمون ٺاهڻ جي موڪل ملڻ گهرجي. ”بنگالي بابا“ مهراڻ ماٿريءَ جي ڇڪن چوڪن جي شائقينن لاءِ جيڪي نقشِ قدم نروار ڪري ويا آهن، سي بظاهر ته ڏاڍا دلڪش ۽ خوبصورت پنڌ آهن، پر اڳيان به ”پنڊي“ آهي، جنهن نوي هزار پهلوانن کي ڀارتي ڍڪ ۾ پورائڻ ته قبول ڪيو، پر ڍاڪا جو مطالبو نه مڃي نه مڃيو. سنڌي چون ٿا ته ورهاڱي کان اڳ اڪبر شاهه (ٺارو شاهه جي رهاڪو) ڀارتي ڪرڪيٽ ٽيم جي ڪپتاني ڪئي هئي، پر هاڻ ته انڊر 9 1 به اسان لاءِ بيروت بڻيل آهي. ڳالهه ته سنڌي سپوت مبني برحقيقت ڪري رهيا آهن، پر ڍاڪا بابت پنڊيءَ جي پاليسيءَ کان به کين ٿورو ڪي گهڻو واقف ڪار هئڻ ضروري آهي. اچو ته توهان کي جنرل عثمانيءَ سان ٿا ملايون.

عثماني سنڌ جو به ڪور ڪمانڊر رهيو آهي. پرويز مشرف جڏهن ٽيڪ اوور پئي ڪيو، تڏهن سندس جهاز کي صحيح سلامت لينڊ ڪرائڻ جو ڪريڊٽ عثماني ڏانهن وڃي ٿو، پر جنهن محمد عطا الغني عثمانيءَ سان اوهان جي نصف ملاقات ٿي رهي آهي، موصوف ”مڪتي باهنيءَ“ جو بانيڪار رهيو ۽ هن ڇٽيهه سال اڳ برٽش انڊين آرمي جا اصول ٽوڙي بغاوت ڪئي هئي، انهيءَ غلط روش کان متاثرين جيڪا روش آغا محمد يحيٰ خان ٽڪا خان ۽ عبدالحميد خان وارن بنگالين سان روا رکي هئي. کيس بنگلاديش آرمي جو پهريون چيف آف آرمي اسٽاف بڻجڻ جو ڪريڊٽ به مليو ته هن ديس مان بديسي آقائن کي بوريا بستر گول ڪرائڻ ۾ گامي پهلوان وارو ڪردار ادا ڪيو هو. شهيد ڀٽي جي حڪومت جو خاتمو ٿي رهيو هو، 1977ع ڌاري جنرل عثماني بنگلاديش ٺهڻ جي ڇهن سالن جي وقفي کان پوءِ لب ڪشائي ڪندي چئي رهيو هو ته، ”اسان کي ڌڪي ڌار ڪيو ويو. اسان جو بينگالو ”مسلم مقدمي“ کي تقويت پهچائن وارين تحريڪن جو هراول دستور رهيو آهي. بالا ڪوٽ ۾ بنگالين جون قبرون ڳڻپ کان مٿي آهن. 1857ع واري جنگِ آزادي ۾ بينگالو صف اول ۾ وڙهيو، فرائضي تحريڪ، ريشمي رومال تحريڪ، خلافت تحريڪ ۽ هجرت تحريڪ کان ويندي تحريڪ پاڪستان ۾ اسان اڳتي اڳتي هئاسين. پاڪستان جا ٻئي بنيادي ٺهراءُ بنگالين هٿان پيش ٿيا. ابوالڪلام محمد فضل الحق شيرِ بينگال کان وٺي حسين شهيد سهروردي تائين اسان ديانتدار ليڊر ڏنا، پر اسان کي تڏهن اندازو ايترو سو ڪو نه ٿيو هو، جڏهن خواجي ناظم الدين کي پرائم منسٽريءَ تان بيدخل ڪيو ويو، پر جڏهن جعلي نموني سان مغربي پاڪستان جا چار صوبا گڏائي ون يونٽ ٺاهيو ويو ۽ چوئيتاليهه فيصد آباديءَ کي جبري طور ڇاونجاهه فيصد مردمشماري واري مشرقي پاڪستان سان ”برابري“ جي بنياد تي سامهون آندو ويو ته اسان کي پڪ ٿي ويئي ته هاڻ پنڊيءَ سان پنهنجو گذارو ڪو نه ٿيندو. جنرل مجيد عراقي بادشاهه تي حملي جو جواز بڻائي فوج مان بيدخل ڪيو ويو. هو بنگالي هو ۽ ايوب خان کان سينئر هئڻ ڪري کيس چيف آف آرمي ٿيڻو هو. مون کي ۽ جنرل غوث کي پنڊي واري ”آفيسرس ميس“ ۾ ايئن ڪُٽيو ويو، جيئن اُٺ پتڻ تي ڪُٽجي ٿو. سهرورديءَ کي ”ايبڊو“ ذريعي نااهل قرار ڏنو ويو 1954ع ۾ جگتو فرنٽ مشرقي پاڪستان ۾ 110 سيٽون کٽيون، پر اسان کي اقتدار ڪو نه ڏنو ويو. 1970ع عوامي ليگ واضح اڪثريت سان کٽي آئي، پر اسان کي اقتدار منتقل ڪو نه ڪيو ويو. ڪڏهن ڀاشاني جهڙي مولوي سڳوري کي عوامي ليگ حقيقي بڻائي سامهون ٿي آندائون ته ڪڏهن ڀُٽي مرحوم کي استعمال ٿي ڪيائون. ڍاڪا ۾ ٿيندڙ ورلڊ هاڪي ڪپ ملتوي ڪرائڻ لاءِ فساد ڪرايا ويا، ڀارتي جهاز اغوا ڪرڻ وارا ڊراما اسٽيج ٿيا. صدر يحيٰ شيخ مجيب کي آئندي جو پرائم منسٽر ڪوٺيو، پر ايم ايم احمد، عزيز احمد ۽ ٻيا گورداسپوري ۽ جالنڌري خاڪي ۽ غير خاڪي ڪامورا سمورو کيل ڦٽائي ويا. ڍاڪا ۾ قومي اسيمبليءَ جو ڪو ٺايل اجلاس اوچتو ملتوي ڪرائڻ ۾ شاطراڻيون چالون چلائيندڙ چوڌري ڪامياب ٿيا ۽ اسان به سمورا آسرا پلي ”دنبوق“ ۾ هٿ وڌا. مسٽر اي ڪي بروهي ”انتقالِ اقتدار“ جو ڊرافٽ تيار ڪري رهيو هيو. هن چيو ته مون دليل ڏنا آهن ته 1947ع واري ورهاڱي دوران انتقالِ اقتدار وارو ڊرافٽ 1946ع وارين چونڊن جي نتيجن آڌار ٺاهيو ويو. ايوب خان به ايئن ڪيو. شهيد ڀُٽي کي به يحيٰ خان ساڳئي فارمولي تحت اقتدار منتقل ڪيو هو. بروهيءَ چواڻي سڀ مامرا حل ٿي ويا آهن. اڳتي هلي 22 مارچ 1971ع تي ٺاهه ٿيو ۽ يحيٰ خان اعلان ڪيو ته پاور ٽرانسفر جو مرحلو چوويهن ڪلاڪن ۾ مڪمل ڪبو، پر اوچتو اقتدار ڌڻين جي نيت ۾ فطور آيو ۽ بروهي اسان کي ٻڌايو ته لالا ڪو نه ٿا مڃين! خان عبدالقيوم خان ۽ ذلفي چون ٿا ته جيتامڙن کي موچڙن سان سڌو ڪرڻ گهرجي. 4 2 مارچ تي عوامي ليگ اعلان ڪيو ته، ”مرسون مرسون پر بينگالو ڪو نه ڏيسون“ شيخ مجيب ۽ ڊاڪٽر ڪمال حسين تحريڪ شروع ڪري جيل ڏانهن هليا ويا. اسان کي ٽڪا خان ڌمڪي ڏني ته مون کي ڌرتي کپي، ماڻهو نٿا کپن. پوءِ 10 اپريل 1971ع تي اسان ڪلڪتي ۾ آزاد بنگلاديش سرڪار جوڙڻ جو اعلان ڪيو. چوويهه مارچ کان ڏهين اپريل تائين پندرهان ڏينهن انتظار ڪيوسين ته من يحيٰ خان وارا هوڏ تان لهي پون، پر ”وهي ڍاڪ ڪي تين پات“ ڪي ايم قيصر تن ڏينهن ۾ پاڪستان جو چين ۾ سفير هيو، هن ۽ خوندڪر مشتاق ۽ تاج الدين جهڙن ليڊرن جام ڪوششون ڪيون ته مذاڪراتي عمل ذريعي ڳالهين وسيلي مسئلي جو پُرامن حل تلاش ڪريون، پر چوڌري ظفر الله جي باقيات ۽ مغرور بيوروڪريسي ايم ايم احمد جي جوڙيل پاليسي تحت بينگالين کي کنگهڻ لاءِ به تيار ڪو نه هئي. خوندڪر مشتاق ۽ تاج الدين ايران ويا ۽ شهنشاهه ايران کي مداخلت جي اپيل ڪيائون. رضا شاهه پهلوي چيو ته يحيٰ خان وارا بينگال دشمنيءَ ۾ پاڳل پڻي کان به پار اُڪري چڪا آهن. کانئن سُرت ڀرين فيصلن جي اميد رکڻ ٻٻرن کان ٻير گهرڻ جيان آهي.“

ڇٽيهه سال اڳ دنيا جي تاريخ ۾ اڪثريت اقليت کان ڌار ٿي ۽ اڄ سنڌ بلوچستان واري اقليت لهواري اڪثريت اڳيان حقن جي خيرات طلبي رهي آهي. ڪرڪيٽ جي ميدان ۾ قومي ٽيمون تشڪيل ڏيڻ جون حسرتون سانڍڻ سرهاڻ فراهم ڪندڙ سوچ ته ضرور آهي، پر پنڊيءَ وارا پرڳڻن کي پوڙها ته ضرور ڪندا، پر حق ڏيڻ جي ريت هو الائي ڪڏهن سکندا؟

اندرا گانڌيءَ جي ڏوهٽي راهول ڪانگريس تي قبضي لاءِ بي جي پي واري روش اختيار ڪئيآهي. چئي! گانڌي خاندان پاڪستان کي ٽڪرا ٽڪرا ڪرائڻ واري ڪار خير ۾ ڪليدي ڪردار ادا ڪيو هو. راهول تي پريانڪا ۽ سونيا به ناراض ٿيا آهن. سندن چوڻ آهي ته راڳ جا به وقت مقرر هوندا آهن. رزميه شاعريءَ کي بزميه مُشاعرن ۾ ڪو نه پڙهبو آهي. تسنيم اسلم جو ملڪي موقف پنهنجي لاءِ ”حرف آخر“ هئڻ گهرجي. البت روئداد خان راهول جي بيان تي نهايت حقيقت پسنداڻو رايو ڏنو آهي. روئداد ڍاڪا جي جهاٽڪي وقت مشرقي پاڪستان جو هوم سيڪريٽري هو. تازو پليجي صاحب سان به موصوف ڪي سبق سکندي ڏٺو ويو آهي. جنرل ضياءُ الحق جي دور ۾ موصوف مرڪزي هوم سيڪريٽري ۽ غلام اسحاق خان کان پوءِ نمبر ٽو سول بيوروڪريٽ رهيو آهي. ارباب سڪندر خان خليل جو هيءُ ٿڃ شريڪ چوي ٿو ته، راهول گانڌي جو بيان هندستاني عوام جا سفلي جذبا ڀڙڪائي ووٽ وٺڻ جي ترڪيب آهي. اهڙي غير سنجيدگيءَ واري بيان تي ارهو ٿيڻ جي ڪا به ضرورت ڪا نه آهي. البت اهو سوال پنهنجي جڳهه تي وڏي اهميت رکي ٿو ته ڍاڪا جي جدائيءَ ۾ اسباب ڪنهن فراهم ڪيا هئا؟ هينري ڪسنجر به چوي پيو ته اسان آمريڪي هونئن ته سوويت يونين لاءِ ٽيئڙ تپ رهيا آهيون، پر اوڀر پاڪستان کي بنگلاديش بنائڻ ۾ ماسڪو، دهلي ۽ واشگنٽن مُشترڪه طور تي ملوث رهيا آهن. روئداد جي ڳالهه ته ڳري آهي. هن چيو آهي ته سياسي مسئلي کي فوجي طريقي سان حل ڪرڻ وارين ڪوششن جو اهو ئي نتيجو نڪري ٿو. ٽيويهه سال جيڪي بنگالي نيات مان نڪتل هئا، اُهي هينئر ڇا لاءِ هر ميدان ۾ ويندي ڪرڪيٽ ۽ معاشيات جي ميدان ۾ به پاڻ ملهائي رهيا آهن؟

حرف آخر:

جيتوڻيڪ خالده ضيا ۽ حسينه واجد به جنرل معين الدين احمد جي اڳيان محترمه بينظير ۽ ميان نواز شريف بڻيل آهن. معين به سرگوڌا جو ”سرگوڌيين“ آهي. پاڪستاني جنرل احسان الحق ۽ احسن سليم حيات سميت ڳپل جرنيل ”سرگوڌيين“ آهن. معين جو بنگلاديش دهليءَ کان وڌيڪ پنڊيءَ وارا ”ڊيموڪريسي زاويا“ متعارف ڪرائي رهيو آهي. پر روئداد جي ڳالهه هاڻوڪين حالتن تي به ٺهڪي اچي ٿي. ڍاڪا ۽ پنڊي سياسي مامرن جا فوجي حل تلاش ڪندا ته ملڪن جو مستقبل تاريڪي ڏانهن ويندو.
arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

عالمي سياست جي بيچيني ۽ پ پ - پنڊي پيار ڪهاڻي!



آچر 22 اپريل 2007ع

پاڪستاني مامرا جنهن ”وائسراءِ وطن“ جي حوالي هوندا آهن، تنهن طاقتور هاءِ ڪمشنر جون سفارتي سندون واشنگٽن کان ورتل هونديون آهن. ملڪ ۾ جنرل ايوب، جنرل ضياءَ ۽ جنرل پرويز کي مذڪوره بالا ”وائسراءِ وطن“ پنهنجن پاور شيئرنگ فارمولن مطابق هلائيندا رهيا آهن. ملڪ جون ديسي واڳون ”پنڊي“ ۽ بديسي زمامِ ڪار ”وهائيٽ هائوس“ حوالي هوندا آهن. سٺ سال ٿي ويا آهن، انهيءَ ڪوئي ٻليءَ واري راند کي. ان وچ ۾ جيڪي ”جمهوري ٻچا جمبورا، سچ سمورا“ بڻجي سلطنت جا والي بڻيا، تن سدورن جون به هڙئي ناز برادريون آمريڪا جهڙو ”امن پسند“ ملڪ پنهنجن ڪلهن تي کڻندو رهيو آهي. لياقت، ناظم، چوڌري محمد علي، بوگرو، سهروردي، ڀٽو، جوڻيجو، نواز ۽ محترمه بينظير ڀٽو جا ”جمهوري“ مهانڊا به ملٽي نيشنل ڪمپنين جا مرهونِ منت رهيا آهن. تيل، گيس، تجارتي راهداريون ۽ عالمگيريت کان وٺي ڊبليو ٽي او جا مفاد جڏهن باوردي بهادرن هٿان پايهءِ تڪميل تي پهچندي نظر ايندا آهن، تڏهن اسڪندر مرزا جهڙا الهڙ جوان اقتدار تي سرفراز ٿيندي ڏسندا آهيون. لوڪا لڄ ۾ ڪڏهن ڪڏهن فور اسٽار مخلوق کي ”رُخصت“ ملندي آهي ته پوءِ سال ٻه لاڙڪاڻي ۽ لاهور لاءِ ”ليوِ ويڪنسي“ خالي ڪبي آهي. هن وقت اهڙي ملازمت لاءِ انٽرويو هلندڙ آهي. ايوب، ضيا ۽ پرويز ۾ اها ”قدرِ مشترڪ“ به موجود آهي ته همراهن پنهنجا آخري اقتداري ايام آمريڪا سان ”تون تون مين مين“ ۾ گذاريا آهن. تازو دهليءَ ڄائي کي به يورپي يونين ۽ آمريڪا سان تکو مٺو ٿيندي ڏٺو ويو آهي. ايوب کي ڇڏي پاڻ اهڙي صورتحال جو جالنڌري جرنيل سان موازنو ڪنداسين ته اتي پاڻ کي ”اوجهڙي ڪئمپ“ جهڙيون عظيم غلطيون نظر اينديون. ايف بي آءِ کي تهران مان اسلحي جا اُهي پيڪٽ ڪيئن هٿ آيا، جيڪي سوويت يونين جي ڪريا ڪرميءَ لاءِ ڏنل هئا؟

آمريڪي سُراغ رسان اداري جا مانيٽرنگ سيل وارا اوچتو فيض آباد پهچڻ جو اطلاع ڏين ٿا ۽ اهڙي نياپي کان پنج ڪلاڪ پوءِ (10.4.1988تي) اوجهڙي ڪيئمپ جو دونهون آسمان سان ڳالهيون ڪرڻ لڳي ٿو. سڄا سارا اُڻويهه سال ٿي ويا آهن انهيءَ واقعي کي. پير وڌائي ۽ گولڙي شريف جي وچ وارو فيض آبادي پاڙو اُنهيءَ آمريڪي اسلحي جو گدام هيو، جنهن اسلحي سان حڪمت يار، احمد شاهه مسعود ۽ جلال حقاني وارا ”جهاد“ ڪري رهيا هئا. اوجهڙي خاقان عباسي سميت هڪ سئو کن انسانن جو سر روليو ته انهن ڌماڪن سان پنڊي ۽ اسلام آباد به لڏي ويا هئا. ضياءَ جي ”غير فطري“ مواخذي جو آغاز اوجهڙيءَ کان ٿيو. محمد خان جوڻيجي زين نوراني جهڙن جي صلاح سان بلند بانگ دعويٰ ڪيا. تحقيقات جا طبل وڄائيندي وڄائيندي جوڻيجي مرحوم جو سياسي جهاٽڪو ٿي ويو ۽ سنڌڙي جو پرائيم منسٽر دما دم مست قلندر ڪري ڪو نه سگهيو. پوءِ جنرل ضياءَ جام ڪوشش ڪئي ته خانصاحب دين محمد جي لخت جگر کي رام ڪري ٻيهر پرائيم منسٽر بڻايا، پر مامرا هٿن مان ويا نڪرندا ۽ اچانڪ غلام اسحاق خان اعلان ڪيو ته، ”جهاز پزا ۾ پٽ گيا.“ هن وقت جنرل ضياءَ جا جاءِ نشين مُلڪ لاءِ ”باعثِ صد افتخار“ بڻجندڙ همراهه سان جوڻيجي واري ڪار ڪري پوءِ پڇتائين به پيا. ايئن پيو لڳي، ڄڻ گهڙو ڀرجي چڪو آهي ۽ وزيرستان ۽ بلوچستان جو ”ناحق خون“ سندن لاءِ موڪلاڻيءَ جو پروانو کڻي پُهتل هجي. اهڙي بي سرو سامانيءَ جي وائي منڊل ۾ ”همراهه“ چيو آهي ته، جيڪڏهن انسدادِ دهشتگردي واري سنگت کي برقرار رکڻ نٿا گهرو ته هروڀرو اسان کي به اوهان جي 6 آني ڀرڻ جي ضرورت ناهي. اوهان ۽ اسان جي مُشترڪه ماڻهو مار مهم هاڻ نٿي هلي سگهي. دهليءَ جو گهوٽ ڪابل جي ڪنوار تي به ڏمريو آهي. سندس ڏمر کان ڏهه ڪلاڪ پوءِ امر ٿيو افغان فوج کي ته توهان ڊيورينڊ لائين تي ديوارون اڏيندڙن کي دونالين سان کيڪاريو! هوڏانهن شوڪت عزيز کي چين ڏانهن تڪڙو روانو ڪيو ويو آهي. يورپ ۽ آمريڪا کي ”پوڙهپڻ“ ۾ پرويز جو ڏنل دڙڪو ۽ چين سان چاهت ۾ اضافو ”وائسراءِ“ کي بتال ته ڪو نه ڪندو؟ خود آمريڪا جي ٿنڪ ٽنڪ به چوي پئي ته، ڀارت سان طويل معاهداتي سفر نقصانڪار ثابت ٿي سگهي ٿو.

هوڏانهن ”آسيان“ جا ملڪ ۽ ماسڪو به آمريڪي اُرهه زورايون برداشت ڪرڻ لاءِ تيار نظر نٿا اچن. مشهور اخبار ”ڪرسچن سائنس مانيٽر“ جو تازو شمارو آمريڪا-چين سرد جنگ جي اسٽوري سان سينگاريل آهي. وچ اوڀر لاءِ تيل، گئس ۽ تجارتي راهداريون چين کي بيچين ڪري رهيون آهن. گوادر ۽ ٿر ذريعي دهلي کان ٿيندو ڏوتڙ آڌيگام ۽ ٿاريو هاليپوٽو تائين پهچڻ لاءِ بيجنگ آتو آهي. يورپي يونين آمريڪي سنگت ۾ سلهاڙيل ته آهي، پر وٽس توانائيءَ جا وسيلا گهٽ آهن. کيس وچ اوڀر ۽ روس سان طويل سنگت لاءِ آمادهه پيو ڏسجي. انهيءَ علائقي ۾ چين جا وڌندڙ اثر يورپي يونين کي واشنگٽن بدران بيجنگ ڏانهن وڌيڪ مائل ڪري سگهن ٿا.

هوڏانهن چين ۽ روس يورپي يونين کي قائل ڪيو ته ايران تي هٿ هلڪو رکبو. اها ڳالهه پاڪستان کي به سگهه فراهم ڪري وئي ۽ پاڪستان ايران سان ويهارو سالن کان بس سروس وارو لٽڪيل معاهدو ڪري ڇڏيو آهي. سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته اهڙي عالمي تناظر ۾ پ پ ۽ پنڊي جي پيار ڪهاڻي ڪهڙو روپ اختيار ڪندي؟

مستقبل جي اها پريت ڪهاڻي جڏهن ظهور پذير ٿيندي، تڏهن اڇا ڪارا پڌرا ٿي پوندا. البت سال ٻن کان مخدوم امين فهيم جي جاءِ تي شهيد ڀٽي جو اهو ڀاڻيجو ڊيل جي ڊرم ۾ چُن ڳاري رهيو آهي، جيڪو سر شاهنواز جي ناٺي ڪرنل مصطفيٰ جو پٽ ۽ پرويز جو ڪلاس ميٽ رهيو آهي. هو هن وقت آمريڪا ۾ واپار ڪري ٿو، پر جنرل پرويز جي والد ماجد سيد مشرف الدين سان گڏ ڪرنل مصطفيٰ 1950ع واري ڏهي ۾ استنبول واري پاڪستاني سفارت خاني جو ملٽري اتاشي هيو. سال ٻه اڳ جنرل پرويز ۽ پسر ڪرنل مصطفيٰ جي ملاقات آمريڪا ۾ ٿي هئي ۽ آصف زرداريءَ کي ڪرنل جي ”ڪاڪي“ آزادي ڏياري هئي. هن وقت اهو ”ڪاڪو“ بلاول ۽ آصفه جي امڙ ابي کي وطن وارڻ ۾ لڳل آهي. فاطمه ۽ ذوالفقار جونيئر کان ويندي سردار ممتاز تائين ڀُٽن جي وچ ۾ جاري اختلافن کي سرد ڪرڻ ۾ همراهه کي وٿيري ڪاميابي ملي آهي. آصف جي والد حاڪم سائين به هن رابطي کي مستحڪم ڏسڻ گهري ٿو ۽ پوٽا پوٽيون جڳ جهڙا ڪرڻ چاهي ٿو. خانداني ڀلا ڀلي کان پوءِ وارو اچي ٿو سياست جو، جنهن سياست ڀُٽن کان قربانيون به وڏيون ورتيون آهن.

اها ڳالهه چوڏهينءَ جي چنڊ جيان چٽي ٿي چڪي آهي ته پ پ پرويز عهد پيمان ستن سالن کان جاري رهيا آهن.(1) دهشتگردي خلاف جنگ(2) ٿورائيءَ (اقليتي عوام) وارن جا حق (3) عورتن سان ناحق جي تدارڪ جهڙن موضوعن تي پ پ پرويز سرڪار جي ”پناهه گاهه“ رهندي پئي آئي آهي. ”وچون وچون کائي جا، اُتون رولاپائي جا“ وارا پ پ جا سياسي وار ڪارڪنن کي به مايوس ڪندا پئي رهيا آهن ته عام سياسي ذهنن لاءِ به سندن سرڪار سان سهڪاري سلوڪ مونجهارا پيدا ڪندو رهيو آهي. پرويز جي اونچي پرواز وقت پ پ شروعاتي ڏينهن ۾ مرڪز ۽ سنڌ سرڪار جون واڳون حاصل ڪري وٺي ها ته سنڌ ۾ دهلي ۽ دکن وارن جا دُک ڪي قدر هلڪا رهن ها. هاڻ جڏهن پرين پلاڻيندي نظر پيا اچن. اهڙي ”پُرغم“ ۽ سوگوار ماحول ۾ اکين لاءِ ڪجل جو حصول ڪيئن ٿو سودمند ثابت ٿي سگهي؟ هوڏانهن نواز شريف لتر ۽ چڪر واري راند جاري رکيو پيو واچي. (1) ڪارگل تي ڪميشن قائم ڪنداسين. (2) بديسي آقائن جي ڊڪٽيشن ڪو نه وٺبي. (3 )ميثاق جمهوريت مطابق پرڳڻن کي خود مختياري ڏينداسين، وغيره وغيره. جڏهن ته پ پ وٽ نعرن جي به کوٽ نظر پئي اچي ۽ پ پ سنڌ جي عوام دوست ڪردار کي به مشڪوڪ بنائي رهي آهي. نواز شريف پنجاب جي چهري تان داغ ڌوئڻ ۾ لڳو پيو آهي ۽ لاڙڪاڻو ساهه سيباڻو ٻڏندڙ ٻيڙيءَ جو ناخدا ۽ ناکئو بڻجڻ لاءِ سندرا ٻڌي رهيو آهي. پنجاب مان جاويد هاشمي چوي پيو ته، مون کي پارليامينٽ ۾ اچڻ نٿا ڏيو ته توهان جي مرضي، پر ويندو پرويز به پارليامينٽ ۾ ڏاڍو ڏکيو. جنرل پرويز سينيٽ ۽ قومي اسيمبليءَ جي مشترڪه اجلاس کي دستوري خطاب ڪرڻ جي به سگهه نٿو رکي. سنڌ ۾ عوامي لهر جو اندازو انهن هاءِ ڪورٽ جي ججن جي سکر ۽ حيدرآباد ۾ چيف جسٽس واري مانجهاندي ۽ سانجهاندي ۾ شرڪت سان بخوبي لڳائي سگهجي ٿو، جن لاءِ اڳي ايئن سوچي به نه پيو سگهجي. پندرهان جسٽس سڳورا افتخار چوڌري جو ”وعظ“ ٻڌڻ لاءِ با ادب باملاحظه هڪيا تڪيا حاضر هجن، اهڙو مثال عدالتي ايام ڪاريءَ ۾ گهٽ ۾ گهٽ پاڻ ته نه ڏٺو ۽ نه وري ڪڏهن ٻڌو. ايوب خان جي حڪومتي دور ۾ جسٽس ايم آر ڪيانيءَ کي جڏهن سزا طور زبان بنديءَ جو حڪم مليو ۽ سندس گاڏيءَ تان جهنڊو لاٿو ويو ته هن ڇا چيو؟ جهنڊو لٿو ته ڇا ٿيو، ڏنڊو ته موجود آهي. افتخار جهنڊي ۽ ڏنڊي کي ڏندين آڱريون ڏياري ڇڏيون آهن. راجا قريشي به هٿ ڪڍي ويو آهي. موصوف ڊينئل پرل کان ويندي ڪافي سارن ڪيسن ۾ سرڪار ابد پائيدار جو وڪيل رهيو آهي، پر چيف جسٽس خلاف سرڪاري وڪيل ٿيڻ کان موصوف نابري واري ڇڏي آهي. ممڪن آهي ته ”وسيم سجاد جو ڪراچي بار وارو حشر کيس هاڻوڪي فيصلي لاءِ آمادو ڪري ويو هجي.

مرڪزي سرڪار جي وڪالت کان اٽارني جنرل پڻ نابري واري هئي، پر ”پرديسي پير“ پرويز پارٽيءَ جو پائيدار پارٽنر آهي. لنڊن مان آيل ”احڪامات“ کان پوءِ منصور ۽ مخدوم اقبال رعد ٿيڻ کان بچاءَ خاطر پيراڻي فرمان تي سر تسليم خم ڪيو، تنهن هوندي سندن ايڊيشنل وڪيل سرڪاري موقف جي حق ۾ دليلن جي دنيا آباد ڪرڻ کان پنهنجو پاڻ کي آجو قرار ڏيئي رهيا آهن. اهڙي باوقار ۽ خوشبودار ماحول ۾ پ پ طرفان ڊيل يا ڍيل جي ڪوڙڪي ۾ ڦاسجڻ واري ٿيوري بدبودار وايومنڊل جوڙي رهي آهي. ان وچ ۾ آمريڪا-چين سرد جنگ جو موضوع اچانڪ اڀري آيو آهي. ڀارت-آمريڪا ائٽمي ٺاهه دهلي-واشنگٽن ٺاهه واريءَ اڙدو چوڻيءَ جو روپ ڌاري رهيو آهي. آمريڪي سينيٽرن جو اهو خط دُنيا جي اوڀارين لهوارين اتحادي لهرن کي نروار ڪري رهيو آهي، جنهن خط ۾ هنن بش بهادر کي چيو آهي ته، آمريڪا طرفان ڀارت سان ٿيندڙ ائٽمي ٺاهه جي روشنيءَ ۾ دهليءَ جو تهران سان تعلق منجمد ٿيڻ گهرجي ها، پر دهلي تهران سان معاهدي مٿان معاهدا ڪري رهيو آهي.

انهيءَ خط وارن ڏينهن ۾ دهلي جي پاپولر ميڊيا ۾ تجزيا ڇپيا آهن ته واشنگٽن بهانو فراهم ڪيو ته دهلي هٿ ڪڍي ويندو. هوڏانهن آمريڪي اخبار ”ڪرسچن سائنس مانيٽر“ ۾ جنهن مضمون جو چرچو پاڻ مٿي ڪري آيا آهيون، ان ليک جي محرر ”ڊيورڊ مونيٽرو“ جو چوڻ آهي ته، ڀارت اڳو پوءِ چين سان سهڪار ڪندو ۽ آمريڪا سان سندس ائٽمي معاهدو چين کي ”چريو“ ڪرڻ لاءِ هيو. چين ۽ ڀارت ۾ هنن سٽن لکجڻ واري ڏينهن تي سرحدي جهيڙي جي نبيري، تبت واري موضوع کي داخل دفتر ڪرڻ ۽ سڪم کان راهداريءَ واريون وڌيڪ راهون نروار ڪرڻ جهڙا نوان ٺاهه ڪرڻ واريون ڳالهيون هلندڙ آهن. هانگ ڪانگ مان 1903ع کان ڇپجندڙ مشهور اخبار ”سائوٿ پاڪا مارننگ پوسٽ“ به ڪرسچن مانيٽر واري ٿيوري کي نمايان اهميت ڏني آهي. شوڪت عزيز ۽ سندس چيني هم منصب جيڪي معاهدا ڪري چڪا آهن، تن ٺاهن ۾ اهو به لکيل آهي ته پاڪستان تائيوان تي چيني دعويٰ کي صحيح سمجهي ٿو ۽ چين پاڪستان جي جاگرافيڪل بيهڪ جي حفاظت ڪندو. پ پ ۽ پنڊي واري ڊيل لڳي ٿو ته چين-آمريڪا سرد جنگ جي وچ ۾ سينڊوچ ٿي ويندي.

arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

سياسي آسمان تي ڇانيل ڪارا ڪڪر ۽ ميڊيا مٿان وڌندڙ دٻاءُ!



آچر 29 اپريل 2007ع

ڪارا ڪڪر طوفان جي خوشخبريءَ سان گڏ چوماسي جون چلولائيون به کڻي ايندا آهن. ملڪ ۾ مهينن کان گوڙيون ڪندڙ سياسي بحران وارو اُٺ ڪنهن به پاسي ليٽڻ لاءِ تيار ناهي. ڊيل به لاهن چاڙهن جي ور چڙهي ويئي آهي ته عدالتي بحران به ڏندين آڱريون ڏياري ڇڏيون آهن. چيف جسٽس افتخار چوڌري ڌيري ڌيري ”انڪشافن“ ڏانهن ڌوڪيندو پيو وڃي. پنج پهلوان کيس پنجن ڪلاڪن تائين ”حراست“ ۾ رکيو ويٺا هئا...ڏيو منهن! وصي ظفر چوي پيو ته افتخار کي ”مُعطل“ نه لکو ته پوءِ ڇا کيس ”محبُوس“ لکجي!؟ حبسِ بي جا جون درخواستون ٻڌندڙ پاڻ محبُوس بڻايو ويو آهي ته پوءِ ڀٽائيءَ کان سواءِ ٿڪ ڀڃڻ جي ٻي ڪا واهه باقي بچي به آهي ڇا؟

جُهه سي لوڙائو ٿيا، جنينءَ سندي ڌير،

ماروئڙا فقير، ڪنهن در ڏيندا دانهڙي!

چيف جسٽس کي ”محبُوس“ رکندڙ ملڪ جي ماٿي لاءِ جيڪي جهومر سونارن کان گهڙائي رهيا آهن، تن لاءِ کين واڌايون! لڳي ٿو ته ملڪ کي ڪنهن ”ڪاري پاڻيءَ“ جا ڇنڊا درڪار آهن، ڇاڪاڻ ته جاڏي ڪر نظر تاڏي ڪاراڻ ئي ڪاراڻ پيئي اونداها پسائي.

عدالتون کا سوله سنگهار کالا کوٽ

هر ايک وکيل کا افتخار کالا کوٽ

کيا اندهيرا روشن خيالي والون ني

روشن خياليون کيلئي جال کالا کوٽ

انهيءَ ڪري ڪوٽ ته وڻ وڄائي ڇڏيا آهن. ماڻهن اڀيشڪ ۽ ايشوريا جا پونياڙيءَ واري سمي وارا ”ايڪشن“ به وساري ڇڏيا آهن. همراهن کي ڪاري ڪوٽ ڪمهلي عشق وارو ڌاتورو پياري ڇڏيو آهي. هي جوڙو به جي هتڙي هجي ها ته لوڊ شيڊنگ جي مهربانيءَ سان ”شب زُفان“ جي شروعاتي مرحلن ۾ ”آئوٽ“ ٿي وڃي ها. ڪاراڻ صرف ڪارن ڪوٽن ۽ شينهن ڪلُهي چڙهيل چوڌرين تائين محدود ناهي، اسلام آباد ”ڪارن برقعن“ وارين لٺ بردار مستوراتن هٿان سموري جڳ جهان اڳيان مهينن کان موضوعِ بحث بڻيل آهي. لانگ بوٽن جو رنگ به مائل آهي، سياهيءَ ڏانهن! ڊيل وارو ”آءُ ڪانگا ڪر ڳالهه، تن وزارتن جي تن سفارتن جي“ ڳائيندڙ ڪانءُ عُنقا پکيءَ جيان ڳولهيو نٿو لڀي. ڪالاباغ ڊيم واري ”ڪاراڻ“ به رکي رکي سياهي سميت سوسائٽيءَ سان هم ڪلام ٿيندي رهي آهي. مارواڙ ۾ ڪاري رنگ جو محبوب وڌيڪ مارڪون حاصل ڪندو آهي. ”ڪاري نان ڪجليو ٿي گائون...“ واري گيت ۾ گوري ليليٰ ڪاري مجني کي ڳائي رهي آهي. جڏهن ته قيس ڳورو چٽو هيو ۽ ليليٰ ڪوجهي ڪاري هئي. بنو عامر جي عشق ۾ پاڻ ملڪي بحران واري ليليٰ کي محبت جي دائري ۾ آڻي کانئس پيار وارو سلوڪ روا رکڻ جي ڪريون ٿا، پر اهو عشق ڦشق به ٿي سگهي ٿو، ڇاڪاڻ ته دهليءَ جو ڄائو تازو جڏهن ڏيساور جي دوري ڏانهن اسهيو پئي، ان سمي کان چند گهڙيون اڳ هن جاويد چوڌري ۽ عبدالقادر حسن پارن ناميارن ڪالم نگارن کي گهرائي کانئن رهنمائي وٺڻ جي ڪوشش به ڪئي هئي. ڊان واري همراهه چيس ته، توهان جن ماڻهن مان توقعات رکو پيا اسٽريٽ پاور کي متحرڪ ڪرڻ جي، اُهي ماڻهو گجرات کان وٺي يوسف پلازا تائين ”نامُعتبر“ بڻجي چڪا آهن. اوهان شڪست تسليم ڪري مڏي کڻندئو ته ڪا راهه نڪري سگهي ٿي.

هوڏانهن يوسف پلازا وارن پنهنجي ”هم زبان“ لاءِ ٺلهو زباني جمع خرچ ڪري خلق جا انبوهه ته سڙڪن تي آندا، پر ”جامعه حفصه“ جي خلاف. جڏهن ته لوڪا لڄ ۾ ئي سهي، پر عدالتي بحران تي ”ڀلين وسين تون ولائيت، اسان ڪرڻي نئين رعائيت...“ وارو پرديسي پير ڪجهه لب ڪُشائي فرمائي ها ته، ”نورا ڪشتي“ ايترو جلد پنهنجي پت وائکي نه ڪرائي سگهي ها. اڪبر بگٽي واري شهادت مهل به همراهه واڳون وارا ڳوڙها ڳاڙي وڃي دهليءَ جي دودي سان سُهمت ٿيا هئا. شجاعت ڀڳل دل سان ماڻهو ته احتجاج لاءِ گڏ ڪيا، پر ”بي وقائتي“ مهي ولوڙ مان مکڻ ملي ڪو نه سگهندو آهي. اڃا ته لهور پري پيئي آهي. افتخار سنڌ ۽ پشاور ڀيٽي هاڻ لهرين جو مهمان ٿيندو، ممڪن آهي ته ناپاڪ...جا نعرا هڻندڙ لاهوري مُنڊيا سکر-حيدرآباد ۽ پشاور جا به ريڪارڊ ٽوڙين، ڇاڪاڻ ته ٻاڙ جو عنصر پنج آبي چناب ۽ راويءَ ڏانهن سوايو پيو محسوس ٿئي. اڳوڻا چيف جسٽس نسيم حسن شاهه ۽ سعيد الزمان صديقي به ججن جي ”جمِ غفير“ سان ملي جسٽس افتخار جي ڀرجهلائيءَ ۾ مهم تي نڪتل آهن. رفيق تارڙ ۽ سعيد الزمان جا اهي انڪشاف به سول سوسائٽي جو پنجاب ۾ پارو چاڙهي چڪا آهن. افتخار جيان کين به ”حبسِ بي جا“ ۾ ساڳين ڌرين ”محبُوس“ ڪري رکيو هو. ”ٻول مٺو ٻول“ جيان ريٽائرڊ ججن جي ناصر اسلمي مهم ڪورٽن کي غير قانوني حملن کان بچائڻ جو روپ ڌاري چُڪي آهي. چوڌري شجاعت چوي ٿو ته، ”پاڪ...کي“ ناپاڪ چوندڙ گولين جا حقدار آهن. شجاعت بنگلاديشي جنرل معين الدين احمد ۽ صدر اياز الدين احمد جيان ”بي اثر“ لڳو پيو آهي. حسينا ۽ خالده جهڙيون مايون سرگوڌا جي پڙهيل بنگلا ديشي چيف آف آرمي اسٽاف کي نڪ ۾ دم ڪري سگهن ٿيون ته پوءِ افتخار سان زيادتي ڪندڙن کي معاف ڪرڻ لاءِ پاڪستاني سول سوسائٽي ڪيئن تيار ٿيندي. وقت وڃي پيو برف جيان ڳرندو. صدر ايوب خان جي نقشِ قدم تي هلندي يحيٰ خان ۽ جنرل ضياءُ الحق جو گادي نشين خوش اسلوبيءَ سان گادي وارو شهر ڇڏي ڏي. نواز ۽ محترمه سميت سمورن جلاوطن اڳواڻن کي ڏيهه موٽڻ جي موڪل ڏيئي هن خطي ۽ هن ڌرتيءَ تي احسان ڪرڻ سان ملڪي بحران جي ڪلٽي ٿيل ٽرڪ ”ٽريڪ“ تي اچي سگهي ٿي.

شيخ مجيب جي ڌيءُ جيڪڏهن رڪاوٽون ٽوڙي وطن ڏانهن واڳون وارڻ واري پيش قدمي ڪري ٿي ته دُنيا جي نظرن ۾ سندس شان مان وڌي وڃي ٿو. حسينا کي بنگالي جرنيلن جون بندشون روڪي نه سگهيون ۽ جرنيل سڳورا صرف چوويهن ڪلاڪن جي جهاٽڪي سان ڊهي اچي پٽ پيا. شيخ مجيب جي ڌيءُ جي بهادريءَ سان جنرل ضياءَ جي بيوهه خالده ضيا به رليف ماڻڻ جهڙي ٿيئي ٿي ۽ بنگلاديش جا وقت جا ”ٽڪا خان“ ماين اڳيان بيوس نظر اچڻ لڳن ٿا ته پوءِ شهيد ڀٽي جي دختر نيڪ اختر کي اهڙي سوڀ ماڻڻ کان ڪنهن جهليو آهي؟ جنرل معين ته نو وارد ۽ طاقتور نظر پئي آيو، جنهن چند ڪلاڪن ۾ پير پوئتي ڪرڻ شروع ڪيا ۽ ”جلاوطن“ سياستدانن اڳيان ”دم بخود“ بڻجي ويو. جڏهن ته سندس پاڪستاني هم منصب ته ستن اٺن سالن واري هڻ وٺ کان پوءِ هاڻ هلندي ڦرندي به ٽنگن جي لرزش کي لڪائي نٿو سگهي. کيس عدالتي بحران ۽ صدارتي فرمان جي تازي جهاٽڪي وڌيڪ ڪمزور ڪري ڇڏيو آهي. اهڙي انتهائي پُر ڪيف دور ۾ جيڪڏهن محترمه اچانڪ حسينا واجد جيان ايئر پورٽ ڏانهن اُسهي ۽ عالمي ميڊيا اڳيان پنهنجو موقف خوبصورتيءَ سان بيان ڪري ته پوءِ پنڊي ۾ آخر اهڙي ڪهڙي طاقت آهي، جنهن جي آڌار تي ”پنڪي“ کي پنڌ پوڻ کان هوءَ جهلي سگهي. لوهه جڏهن تپي ڇيهه ڪندو آهي ته لوهار سنڌائتو ڌڪ هڻندو آهي. ايئن سياسي لوهه هن وقت تپي ٽامون بڻجي چڪو آهي. سياسي لوهارڻ کي اهڙو موقعو وڃائڻ نه گهرجي. لاهوري ”لوهار“ کي به قائل ڪري ته ملڪ ورڻ ۾ يڪسانيت جو مظاهرو ڪندي پاڻ کي انهيءَ ميدان ۾ ”اتفاق راءِ“ سان دليريءَ جو ثبوت ڏيڻ گهرجي. اي قارئين ڪرام! لاهور ۽ لاڙڪاڻو افتخار چوڌري جي لاهور واري دوري دوران راويءَ ڪناري لهڻ جي ڪن ته ڇا ٿا ڀانئيو؟ سياست جي سرسبز ۽ شاداب واديءَ جي شاهه سوارن جي ملڪ ۾ اهڙي ”آمدنت“ سان ڇا انهن کي گهوماٽيون ڪو نه اينديون، جن ڌرتيءَ کي گهوٽالي مٿي گهوٽالا عنايت ڪيا آهن؟

اهڙي موقعي تي ملڪي بادشندا جنهن پيار ۽ پاٻوهه سان لاهور ۽ لاڙڪاڻي کي خوش آمديد چوندا، اهڙي ڀليڪار لاءِ سياسي رهنما ته وجهه پيا تلاش ڪندا آهن. حالتن اوهان کي بُل ڏنو آهي، جيڪو بُل وڃائي ڇڏيندو آهي، تنهن کي افسوس جا هٿ مهٽڻ کان سواءِ ٻي ڪا به سوڀ پلئه ڪانه پوندي آهي. مولانا فضل الرحمان ۽ اسفند يار ولي به موقعا وڃائڻ کان وئون پيا وڃن. مولانا هن وقت من موهن سنگهه ۽ سونيا گانڌيءَ جون ”پرسادون“ تناول فرمائي رهيو آهي. اسفند يار ولي تازو جلال آباد ۾ خان عبدالغفار خان جي ”مقبري“ جو افتتاح افغان صدر ڪرزئيءَ کان ڪرائي آيو آهي. هُن پشاور پرڳڻي جي پراونشل قيادت انتخابي مهم کان اڳ تبديل ڪري افراسياب خٽڪ کي صوبائي صدر بڻايو آهي. هڪڙو پٺاڻ ڪابل سان راهه رسم وڌائي رهيو آهي ۽ ٻيو پٺاڻ دهليءَ کي ”دامِ سياست“ ۾ آڻي رهيو آهي. دهلي کي مستقبل ۾ هن خطي اندر ڪليدي ڪردار ملڻ جا سئو سيڪڙو چانس آهن. پنجاهه سيڪڙو ڪردار ته وٽس پهچي به چڪو آهي. ڪابل ۽ دهلي پنڊيءَ لاءِ به سهارو ثابت ٿي سگهن ٿا. مولانا فضل الرحمان جو والد مفتي محمود مرحوم ۽ اسفند يار ولي جو ڏاڏو خان غفار شيخ الهند مولانا محمود حسن جا سياسي وارث ۽ روحاني مريد هئا. شيخ الهند جا پوئلڳ ۽ اندين نيشنل ڪانگريس جا اڳواڻ اڪثر مامرن ۾ گڏيل جدوجهد ڪندا رهيا آهن.

برطانوي سامراج خلاف سندن هلچل ان ڳالهه جو پڌرو پتو ۽ اتو فراهم ڪري ٿي. گرما گرم سياست جي هن موقعي تي ايم ايم اي رهي ٿي، يا سندس خاتمو باالخير ٿئي ٿو، ٻنهي صورتن ۾ مولانا فضل الرحمان سياسي ميدان ۾ ڪافي حد تائين پاڻ مڃائڻ جهڙي حيثيت ۾ رهندو. اسفند يار وارا به ساڻس سهڪار ڪري سگهن ٿا. جي يو آءِ ۽ اي اين پي شهيد ڀُٽي جي دور ۾ به گڏيل طور حڪومتون هلائي چڪا آهن. بلوچستان ۾ مولوي شمس الدين کي اسپيڪري ملي هئي، جڏهن ته بزنجو ۽ مينگل گورنريون ۽ وڏ وزارتون ماڻڻ جهڙا ٿيا هئا. مفتي محمود اين ڊبليو ايف پي جو وڏو وزير ۽ ارباب سڪندر خليل گورنر طور ڪم ڪندا رهيا آهن. پٺاڻن سان لاهور ۽ لاڙڪاڻي کي به تعاون ڪرڻو پوندو ۽ ايندڙ امڪاني انتخابي اتحادن ۾ کين نظرانداز ڪرڻ ڏاڍو ڏکيو ٿيندو. ڇا محترمه کي مخدوم امين فهيم ۽ ملڪي سياست ۾ متحرڪ پ پ اڳواڻ ترت واپس ورڻ جي صلاح ڏيندا؟

و اڳون شل وارين هوت سلامت سُپرين!

سويلين ۽ نان سويلين ڪامورن هن ملڪ ۾ صحافت کي اصل ڪو نه سٺو. الطاف گوهر ”ڊان“ جي ايڊيٽري ڪندي ڀٽي مرحوم هٿان انتقام جو نشانو بڻيو ۽ ضمير قريشي کي چون ٿا ته نواب آف ڪالا باغ صرف هڪڙو سوال پڇڻ تي مارائي ڇڏيو هو! ضمير ملڪ امير محمد خان کي وضاحت لاءِ چيو هو ته توهان جا مخالف توهان تي ايڪونجاهه قتل ڪرائڻ جا الزام مڙهين ٿا. هڪڙي مڇ کي لا ۽ ٻي مڇ کي آرڊر چوندڙ ميانوالي جو هي مغرور گورنر چوڻ لڳو: ضمير! ايڪونجاهه وارو انگ ٻاونجاهه ۾ به تبديل ٿي سگهي ٿو! ٻئي ڏينهن ون يونٽ جي هيڊ ڪوارٽر لاهور جي لڪشمي چوڪ تان ڦٽڦٽيءَ تي ضمير ۽ باقي بلوچ لنگهيا پئي ته نواب جي ”نوسر بازن“ سڌي فائرنگ ڪري ضمير جي حياتي کسي ورتي هئي. صحافت جي ”ضمير“ کي سرڪار ماري ڇڏيو! اها ليڊ لڳائي هئي سنڌي صحافت جي جرنيل مولوي خير محمد نظاماڻي ”ڪاروان“ اخبار ۾!

هڪڙن سيٽلائيٽ چينلز تي ڏنڊ وڌا ويا آهن ته هڪڙن کي بند ڪرڻ جا نوٽيس جاري ٿيا آهن. جرنلزم جي هر محاذ کي ماٺو بڻائڻ لاءِ حڪومتن ۽ سرڪاري توپچين سدائين اهڙا شڪار پئي ڪيا آهن. احمد علي خان جي الهه تو آهر ٿيڻ کان پنج ڏينهن پوءِ اسلام آباد ۾ به صحافت جي ”ضمير“ تي حملو ٿيو. وصي ظفر ”قنوني“ وزير آهي. هڪڙي صحافيءَ سان انٽرنيشنل ميڊيا اڳيان ڳالهائيندي لاجواب ٿيڻ وارو هو ته زن دُختر مُغلظات سان کيس سرفراز فرمايائين. پرائيويٽ چينل تي حملي وقت به پوليس وارا انهيءَ صحافي جي پڇا ڪري رهيا هئا، جنهن جرنلسٽ سان ڪيل گفتگو ظفر جي لاءِ مهانگي ثابت ٿي هئي ۽ سرڪار تي به اهڙي ”گل افشانيءَ“ جا خراب اثرات ظاهر ٿيا هئا! جڏهن نواز شريف جو شروعاتي دور ”تڏا ويڙهه“ ڏانهن رخت سفر ٻڌي رهيو هو، تن ڏينهن ۾ به مير خليل الرحمان مرحوم جي اداري سان ”جٽا! پگڙي سنڀال“ وارن سورمن جو سلوڪ سياهيءَ مائل هيو. صحافت سان سندن محاذ آرائيءَ کين ڪا نه ڦٻي ۽ جاٽي امرائو جا جاٽ، مٿي تي کاٽ کڻي گهرن ڀيڙا ٿيا هئا.

لڳي ٿو ته عدالت ۽ صحافت سان هن وقت جن ”بهادرن“ ملهالا مچايا آهن، اڳو پوءِ سندن سفر به جاٽن وارا نقش قدم پسائي رهيو آهي ۽ آئيني ادارن جي تحفظ ۽ مانيٽري کان ماورا صحافت جا خواب ڏسڻ وقت ملڪ مان احمد علي خان اڻ لڀ ٿي ويو آهي.

arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ويڇا وڌائڻ واري سياست ۽ بغداد ۾ بش جي اڏايل ڀت!



اڱارو پهرين مئي 2007ع

سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ ”يارهين شريف“ جون مجلسون بغدادي بادشاهه سان روحاني رهاڻين جا سامان فراهم ڪري رهيون آهن. يارهينءَ جو هيءُ مهينو پيران پير دستگير سان محبت کي مزيد مهميزون عنايت ڪري رهيو آهي. بغداد تي بُش ساڳين انهن ئي ڏينهن ۾ چار سال اڳ حملي آور ٿيو هو، جيڪو سيدنا عبدالقادر جيلانيءَ جو ان جوءِ ۾ ساڍا 6 لک انسان هلاک ڪري چڪو آهي. آمريڪي اسيمبليون به سڌريل ملڪن جي ان چوڌريءَ کي سوگهو ڪرڻ جون سبيلون پيون ڳولين. پارليامينٽ پابند بنايو اٿس ته آڪٽوبر کان مارچ 2008ع تائين بغداد مان الهه تلهه کڻ نه ته بغداد ۽ ڪابل لاءِ 126 ارب ڊالرن وارو فوجي بجيٽ پاس ڪو نه ڪنداسين. بش باور پيو ڪرائي ته هيڪاري بجيٽ منظور ته ڪرايو اٿم، آڪٽوبر ايندو ته ڏيندم منهن ۽ ڪندم انهيءَ قرادداد کي ڪنڊائتو. کيس ويٽو پاور تي فخر آهي، پر عراق ۾ جنهن تيزيءَ سان آمريڪا وڃي پيو دلدل ۾ غرق ٿيندو، اهڙي ٻوڏ ٻوڏان کي سواءِ رُسوائيءَ جي ٻيو ڪهڙو لقب القاب سونهي ٿو؟ بش کي بغداد ۾ جيڪي به لال لڀيا آهن، ان حاصلات کي شيعا-سُني تقسيم واري سندس حڪمتِ عمليءَ ۾ تلاش ڪري سگهجي ٿو.

اکر ڀوري آهن ته هڪڙي سڪي جا پاسا ۽ حصا، پر ٽاس ڪرڻ کان وٺي ڳپل ميدانن ۾ فتح ۽ شڪست به اکر ڀوري واري دائري ۾ ڦرندي نظر اچي ٿي. انساني جبلتن ۾ ها ٻيلي قابيلي عنصر کي ڪوري ڪڍڻ تنهنجي منهنجي وس ۾ آهي ڇا؟ عراق ۾ شيعا-سني آبادين جي وچ ۾ ”ديوارِ برلن“ جوڙڻ واري بُش جي پيشڪش تي هن وقت دنيا جا ميڊيائي محاذ گرما گرم خبرون هٿ ڪرڻ ۾ لڳا پيا آهن. پاڻ کي به پسماندگيءَ کي پوئتي ڌڪي ترقيءَ ڏانهن ڪرهو ڪاهڻو آهي. بش اينڊ برادرس جي اڏايل ڪاظميه ۽ اعظميه کي ڌار ڪندڙ ڀت ٻارهان فوٽ بلند ۽ پنج ڪلوميٽر ڊگهي اڏي اٿن. سنڌ ۾ تعليمي ادارن اندر سياسي جراثيم جڏهن حدون ڪراس ڪري ويا هئا، تڏهن ويهارو سال اڳ هاسٽلن کي به اهڙيون ”برلن ڀتيون“ قيدي بڻائي ويون هيون. بغداد ۾ انهيءَ ڀت جي ڀلان ڀليءَ کان پوءِ ديوار بصره، ديوار ڪرڪوڪ ۽ ديوار موصل جهڙين ڀتين اڏڻ وارو لامتناهي سلسلو شروع ڪري رهيا آهن. قاسم آباد قديم سنڌين جو ۽ لطيف آباد جديد سنڌين جو، واري پاليسي عراق جي اتر ڏکڻ ۽ اولهه اوڀر ۾ تمام تيزيءَ سان عمل پذيريءَ جو مرحلو طي ڪري رهي آهي. ٻه لک آمريڪي فوجي جنهن عراق کي ”لقمهءِ تر“ سمجهي ڳڙڪائڻ آيا هئا، کين انهيءَ خوراڪ خوار ته تمام گهڻو ڪيو آهي، اهو هڏو نڙيءَ ۾ اٽڪي به پيو اٿن، پر سندن اُڇلايل شيعا-سني تقسيم واري ٿيوري هيڪر ته سنڌ ۾ علامه عبدالرحيم شر ۽ علامه عبدالڪريم سولنگي پارن کي نوان عنوان عنايت ڪري رهي آهي. نوري المالڪي تازو قاهرا واري گڏجاڻيءَ ۾ انهن ڀتين اڏڻ واري غلطيءَ کي رد ڪيو هو، پر محمود عباس ۽ نوري المالڪي ڪهڙي باغ جي موري آهن. فلسطين ۾ اولهه جا ڪنارا 1967ع ۾ اسرائيل جي قبضي ۾ جڏهن آيا هئا، تڏهن يهودي لابيءَ جي خزاني واري منسٽر مسٽر بخاس ساخير هٿان اها ٿيوري اوپن ڪرائي هئي، جنهن ٿيوريءَ ۾ فرمايل هيو ته فلسطيني جِڻ ٻچي کي سوگهو ڪرڻ لاءِ ضروري آهي ته سندن ڪالونين کي قد آدم ڀتين وسيلي ڪوٽن ۾ قابو ڪجي. اڄ به اسرائيل ڀتين واري اها رام ڪهاڻي ورجائيندو ۽ دهرائيندو ٿو رهي. صيهونيت بغداد ۾ ته ڪم لاهي ويئي آهي، حيدرآباد جو خدا خير ڪندو. دجلي ۽ سنڌوءَ جي ڪناري آباد اهي شهر شل ”شالا نظر نه لڳي“ وارين دعائن سان تقسيم ۽ تفريق واري فارمولي کان سموري جڳ جهان سميت آجا رهن. آمين ثم آمين. ڪاظميه ۽ اعظميه جي وچ ۾”حدِ فاصل“ اڏجڻ تي بغداد جو شاعر امراءُ القيس ثاني چوي پيو ته، ”اسان جي آزاد فضائن تي شل فائق جي فرمان وارو پرچم سايه فگن رهي. اسان جا ارادا بلند ۽ اسان هڪ ٻئي لاءِ ٻانهن ٻيلي رهون. اسان ڪاظميه ۾ به اهي ئي نينهن جا نعرا هڻنداسين، جيڪي اعظميه ۾ هڻي رهيا آهيون. ڪاظميه جو درد اعظميه ۾ اعظميه جا سور ڪاظميه ۾ گڏجي سڏجي محسوس ڪنداسين.“

انهن ئي صفحن تي ڪجهه وقت اڳ پاڻ پڙهي رهيا هئاسين ته بش پنهنجي سالياڻي ڀاشڻ ۾ آکيو هو ته، مون کي حيراني ان ڳالهه تي آهي ته دنيا جي اڪثر مسلم آبادين ۾ شيعا-سُني محاذ آرائي ماٺي ٿيندي پيئي وڃي. هن اهو به فرمايو هو ته آمريڪي ايجنڊا مطابق انهيءَ فرقيواريت کي تازو توانو ۽ متحرڪ رکڻو آهي. آمريڪي ٿينڪ ٽينڪ جو مشهور پهلوان جيمز گرٿ بُش جي انهي مسلم دشمن پاليسيءَ جي تائيد ڪندي ”دي آمريڪين ڪنزرويٽو“ نالي واري مخزن ۾ ڀت جي تعمير کان ڪجهه ڏينهن اڳ لکيو آهي ته ”اسان جي سرد جنگ دوران اها ڪوشش رهي ته ڪنهن به طريقي سان چائنا کي سوويت يونين کان پري بيهاريون. اسان انهيءَ راند ۾ کٽي وياسين. پوءِ اسان کي جيئري رهڻ لاءِ نئين دشمن جي ضرورت هئي. ائنيمي طور نئين دشمنيءَ جي سليڪشن ۾ مسلمان بل ڏيئي ويا. هونئن ته 9 6 9 1 ع کان اهي ڪوششون پاليسيءَ جو حصو رهيون آهن ته مسلم دنيا جا حڪمران ڪيئن هٿ ڪجن؟ رليف ۽ فوجي ايڊ ذريعي انهن ملڪن جي باوردي مخلوق کي ڪيئن مطيع ۽ فرمانبردار بڻائجي؟ مسلم سوسائٽيءَ ۾ تضادن کي ڪيئن فروغ ڏجي؟ پر نائين اليون کان پوءِ اوچتو انهيءَ ميدان ۾ وڌيڪ تيز رفتاريءَ سان سفر شروع ڪيوسين. عراق اسان جي مٿي ذڪر ڪيل پاليسي واري نسخي کي آزمائڻ لاءِ پنهنجو ڪنڌ اسان جي حوالي ڪيو. عرب-غير عرب تفريق، ايراني عراقي اختلاف ۽ قديمي باشندن ۽ آيلن جي وچ ۾ اختلاف اُڀا ڪياسين. وڌيڪ زور شيعا-سني تقسيم تي لڳايو ويو. صدام حسين هيو ته سيڪيولر، پر هن جو رجحان سنين ڏانهن گهڻو هيو، تنهن ڪري صدام جي انهدام ۾ اسان کي شيعن جي معاونت مطلوب هُئي. اها سهڪاري سنگت چار سال به هلي ڪو نه سگهي. عرب ليگ ڌار خدشا ظاهر ڪيا آهن. ايران کي عراقي شيعن جي سپورٽ ملڻ لڳي ۽ مقتديٰ صدر پارن به حڪومت مان هٿ ڪڍي ڇڏيا آهن. نور المالڪيءَ کي عراق وارا ”ڦاها ڏيندڙ پرائيم منسٽر“ چون ٿا. سندس قد ڪاٺ ڪرزئيءَ کان به ننڍڙو ٿي ويو آهي.

هيءُ ته ٿيو جيمز گرٿ جو تجزيو، پر يارهين شريف جي ڏينهن ۾ عراق جون پاپولر اخبارون ڇا ٿيون لکن. ”الهيته الجديده“ شيعي مزاج جي ترجمان آهي. اخبار ڀتيون اڏائيندڙ وزارت جي ترجمان قاسم عطا جي حوالي سان ڄاڻايو آهي ته اعظميه کان پوءِ ”صدر سٽيءَ ۾ پڻ اهڙيون ڀتيون اڏائينداسين. اخبار پنهنجي راءِ طور لکيو آهي ته، اها آمريڪي سازش گهڻي عرصي تائين جٽاءُ ڪري ڪو نه سگهندي.“ آمريڪا بغداد ۾ ”ديوار برلن“ اڏي مسلمانن کي ورهائڻ جي سازش سٽي رهيو آهي، پر عراق کي ننڍڙن ننڍڙن رياستي راڄواڙڻ ۾ ورهائڻ جي ڪوشش ڪي به مثبت نتيجا فراهم ڪري ڪو نه سگهندي ۽ آمريڪا ڪوريئڙي جي انهيءَ ڄار ۾ پاڻ ڦاسي سگهي ٿو. طارق هاشمي حزب اسلامي عراق جو ڪرتا ڌرتا آهي. ”دار السلام“ نالي واري سندس اخبار لکي ٿي ته، آمريڪا کي کُٽي کنيو آهي، جو هُن عراقين کي ورهائڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. چاليهه لک عراقي نقل مڪاني ڪري جبلن ڀيڙا وڃي ٿيا آهن، ويهارو لک کن گهر گهاٽ ملڪ ڇڏي ويا آهن، 6 لک ماڻهو شهيد ٿي چڪا آهن. اهڙي ستم رسيدهه ملڪ ۾ ڀتيون اڏي آباديءَ کي شيعن ۽ سنين جي حوالي سان مشتعل ڪرڻ واريون ڪوششون ڪنهن به صورت ۾ ڪامياب ڪو نه ٿينديون. ڊيلي ”بغداد“ اياد علاوي واري دور جي پرڏيهي وزير فلاح نقيب جي حوالي سان لکي ٿي ته، نورا المالڪي ملڪ کي فقهي حوالن سان ٻن ڀاڱن ۾ ورهائڻ جون آمريڪي ڪوششون نه روڪي سگهيو ته عوام سندس رستا روڪ ڪرڻ لاءِ ميدان ۾ لهندو. ”همسه عتاب“ اخبار ۾ اتحاد پارٽيءَ جو اڳواڻ عدنان ديلمي راءِ ڏيندي چوي ٿو ته، هي نفرت جي ڀت اسان ڀڃي ڀورا ڀورا ڪري ڇڏينداسين. عرب مفڪر الياس خوري جي راءِ لکندي عتاب لکي ٿي ته، اسرائيل والاريل علائقن ۾ نسلي ۽ مذهبي حوالي سان ڀتيون ڏياريون آهن. اسرائيل جي چوڻ تي بغداد ۾ اها ”بدعت شروع ڪئي ويئي آهي. بغداد کي بيروت بڻايو پيو وڃي، عيسائين لاءِ اولهه بيروت ۽ مسلمانن لاءِ اوڀر بيروت جيان مشرقي بغداد کي شيعن لاءِ مخصوص ڪيو پيو وڃي ۽ مغربي بغداد سنين لاءِ مخصوص ڪري سيفٽي جي نالي ۾ سندن وچ ۾ مستقل جهيڙن جو اهتمام ڪيو پيو وڃي. لبنان ۾ رت جا راڱا اهڙي ناپاڪ سازش کي وائکي ڪرڻ لاءِ اڳي موجود آهن. سنڌ القائده کان وڌيڪ ”بغداد قاعدي“ بابت واقفيت رکي ٿي. سنڌ بادشاهه پير جي”يارهين شريف“ جي موقعي تي بغداد واسين جي آزادي ۽ نجات جي دعاگو آهي. سنڌ جو مجموعي مزاج به اهو ئي آهي ته، ڪل پيران دا خير...وقت جي عمر جا اهي ڪوٽ عراقي ماروين کي ڪيستائين قيدي بڻائي رکي سگهن ٿا؟

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

پنجاب جو”مارچ پاسٽ“ ڪنهن لاءِ پاسنگ آئوٽ پريڊ ثابت ٿيندو؟



خميس 10 مئي 2007ع

دهليءَ جي راڄڌانيءَ تي جن حڪمرانن سلطنت جا امور سُلجهائڻ لاءِ حڪومتون ڪيون آهن، تن جا اهل عيال به آسودا رهيا آهن. دهلي هن وقت به سرير آراءِ سلطنت آهي. فلاڻي ۽ الاڻي خاندانن ۾ لوڌي، سوري ۽ مغل خاندانن کي سڀ سڃاڻون ٿا، پر ”خاندانِ غلامان“ بابت پاڻ کي پروڙ مڙيئي پوري ساري آهي. ايترو سو اوهان ۽ اسان کي علم هئڻ گهرجي ته انهيءَ خاندان جو پهريون بادشاهه لاهور ۾ مدفون آهي. نام نامي اسم گرامي اٿس قطب الدين ايبڪ. ورهاڱي کان پوءِ هن پويتر سر زمين جي حڪمرانن به ”خاندانِ غلامان“ جا نقش قدم مٽجڻ ڪو نه ڏنا ۽ ڪرنالوي کان وٺي بوگري، چوڌري، سهروردي، نوني ۽ ممدوٽي جون سسيون 1958ع تائين يورپي ۽ آمريڪي غلاميءَ جا طوق پنهنجين ڪونجن جهڙين ڳچين ۾ لٽڪائيندا رهيا، پوءِ ”ايوب“ خان، يحيٰ خان، جالنڌري جوان ۽ دهليءَ جي پهلوان تائين سڀن پيشهءِ آبا کي جون ڪا تون قائم رکڻ ۾ ڪا به ڪسر پاڇيءَ طور بچائي رکڻ کي ڪبيرو گناهه محسوس ڪيو. فولاد فقير شر اهڙن غلامن لاءِ ٻه اصطلاحون جوڙيون هيون. جيڪي ڌڻي سائينءَ جي ٻانهپ تي فخر ڪندا هئا، تن کي ”رحيمي غلام“ چوندو هو ۽ جن کي شيطان جي شير خواري مطلوب هئي، انهن کي ”رجيمي غلام“ ليکيندو هيو. هڪ ڀيري وڏي ساري خيرات ڪيائين. هڪ پاسي طاهريون، بريانيون، ڪوفتا ڪباب ۽ طرح طرح جا طعام موجود هئا ته ٻئي پاسي ”رٻ ڀٽاريءَ“ جو اهتمام. اعلان ڪيائين ته جيڪي ست رڇين ڏانهن ويندا، اهي ”شيطاني“ شمار ٿيندا، جن جا پيٽ پلائن کان پالها رهندا ۽ رٻ تي گذارو ڪندا، تن کي ”رحماني“ لقب ملندو. همراهن جو هجوم ”غلام رحيم“ بڻجڻ ڏانهن ڌوڪيندو ويو. ”غلامِ رحيم“ ڪي آڱرين تي ڳڻڻ جيترا به ڪو نه هئا. تيئن ڪوٽ لکپت صدين جا قرض لاهي ڇڏيا. نه ته ڍيلون ۽ ڊپلون ٻڌي ٻڌي ”ڊيلستان“ ڏانهن هرڪو ور کنيون ڊوڙندو پئي ويو. (مونث ۽ مذڪر جو فرق اوهان پاڻ واضح ڪريو) اوندهه انڌوڪار وارن حالاتِ حاضرن تي تبصرو ڪندي ”احسن“ هيئن شاعري ڪئي آهي، سبهي دربار مين جا بيٺهي تهي رفته رفته،

ايک ايک کر کي هر اک يار کو رو بيٺهي تهي،

اپنا قصه تو بهت درد بهرا تها پهلي،

هم هر مرکزي کردار کورو بيٺهي تهي!

عاصمه جهانگير ۽ لياقت بلوچ ون پوائنٽ ايجنڊا سامهون رکن ته لاهور ڪيئن ٿو خاموش رهي سگهي؟ سموري سول سوسائٽي ۾ اهڙن بولڊ فيصلن جيڪا حرارت ۽ هلچل پيدا ڪئي، ان جا سماچار ڏيهه پرڏيهه تائين ڏاڍا دلفريب نظر آيا. پنجاب جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ ڏينهن کان فيض جون اهي دعوائون ترانن جي صورت ۾ پڙهيون پئي ويون.

جن کي آنکهون کو رخ صبح کا يارا بهي نهين

ان کي راتون مين کوئي شمع منور کردي

پنجاب جو وڌ کان وڌ پارو گرم ڪيو آهي ن ليگ! سندس ٽيم جو بهادر ٻچو جاويد هاشمي جيل ۾ آهي. احسن اقبال، صديق الفاروق ۽ بئرسٽر ظفر جهڙا محنتي اڳواڻ عوام جي موڊ کي تبديل ڪرڻ ۾ ايئن ڪامياب ٿيا آهن، جيئن 7 6 9 1 ع ۾ جي اي رحيم، مبشر حسن، مختيار راڻا، طارق عزيز، ڪوثر نيازي ۽ حنيف رامي شهيد ڀُٽي جي پيپلز پارٽيءَ کي پنجاب ۾ پاپولر بڻائڻ ۾ ڪامياب ٿيا هئا. بئرسٽر ظفر نواز ليگ جي انساني حقن واري ونگ جو مرڪزي ونگ ڪمانڊر آهي. اسٽيل مل جي نجڪاري خلاف پٽيشن به هن داخل ڪرائي هئي. بئرسٽر ضمير گهمري جيان ڪليڪٽريون ٻليڪٽريون ڇڏي عوام سان عشق ڪرڻ لاءِ احتجاجن مستعفي ٿي هن چاوڻ ذات جي سرائيڪي/سنڌي پنڊي جي وڌندڙ اثر کي غير موثر ڪرڻ لاءِ سياست جي ماٿري منتخب ڪئي آهي. نوجوانيءَ ۾ اهي چارئي دوست الشمس ۽ البدر واري مزاج سان محبت ڪندڙ هئا. اڇري ۽ منصوري جي تربيت کين ايجي ٽيشن کي منظم ڪرڻ جي ترڪيب سيکاري آهي. اڳي آمرن وٽ استعمال ٿيا ۽ هاڻ آمرن جي آمهون سامهون آهن. نيازي، ٽڪا ۽ يحيٰ کان وٺي ايوب ۽ اسڪندر مرزا سميت سندن هاڻوڪن پيش روئن تائينءَ جا پورٽريٽ ٺاهي کين ”جوڳي“ سلامي ڏيڻ کان وٺي پنجابي ٻوليءَ ۾ هلايل انهن ڪئسٽن ”ڪاڪن“ جا ڪم لاهي ڇڏيا. نعرن ۾ جيڪي نمايان فلڪ شگاف پڙاڏا ٻريا پئي، اُهي ته حيران ڪندڙ هئا، پنهنجن ”پاڪن“ کي ناپاڪ چوڻ آهي ته وڏي جسارت! اسلم گورداسپوري به سالن کان گم هيو. دهل وڳو ۽ هن دوسوءَ به نڪا ڪئي هم، نڪا تم، سندس انهيءَ تراني به ماهيا ڳائيندڙن کي عدليه جي احترام ۽ ڊيموڪريسيءَ جي استحڪام لاءِ خوب اُڀاريو.

هوڏانهن ”خليج ٽائمز“ اها ڳالهه ڇپي آهي ته ”دلها ميان“ بند دروازي واري ميٽنگ ۾ ڄاڃين کي چئي چڪو آهي ته جيڪڏهن عدالتي فيصلو چوڌريءَ جي حق ۾ آيو ته پاڻ ٻنهي ذميوارين کي الوداع چونداسين. اخبار مطابق محترمه کي به ڪنهن اهڙي امڪاني ”حادثي“ وچان اقتداري ڪاريڊور جون راهون هٿ ڪرڻيون آهن. پنجاب جنهن جا ”پنڊي“ واري ڪارخاني ۾ پنجانوي فيصد شيئر آهن، اهو پنجاب جڏهن پرويزي حيلي سازين کي قبول ڪرڻ کان انڪاري آهي ته شيئر هولڊرز کي به پنهنجو آئندو هن حد تائين اونداهون ٿيندي هضم ڪيئن ٿيندو؟ اهو پريشر ڪنهن لاءِ ”پاسنگ آئوٽ پريڊ“ جو اهتمام ڪندو؟ دهليءَ جي ”پ“ لاڙڪاڻي جي ”ٿري پ“ کي آسرن، آسرن ۾ اٺن سالن تائين مصروف رکيو آهي. هوڏانهن نواز شريف ۽ سندس همنوا بات کي بنگلي تائين کڻي ويا آهن. ريفرنڊم چئو يا انصاف جي ميراٿن ريس، ڪوٽ لکپت تاريخ جا ڪروڙين قرض لاهي ڇڏيا آهن ۽ ”نئين ڪوٽ“ نئين تاريخ رقم ڪئي آهي. جتي سومرن به ”دجالي ديڳ“ چاڙهي هئي. همراهه چين ته رتل راضي شاهه گهوٽ جي مهراڻي کان وڳهه ڪوٽ ۽ روپا ماڙي چند ڪوهن تي واقع آهي. ٻاگهل ٻائيءَ لاءِ خلجي حملي آور ٿيو هو ته دودي سر قربان ڪيو هو ۽ اڄ توهان دهليءَ لاءِ دم ڏنل ديڳون رڌي رهيا آهيو! سماٽن کي به ڏوراپا پئي مليا ته مارئيءَ ڪُريت کان ڪروڙين ڪوهه پري ڀڳي ته سدائين لاءِ امر ٿي ويئي. اوهان وقت جي عُمر بادشاهن اڳيان آڻ نه مڃيندڙ افتخار جي لاءِ ”ڪلماتِ بد“ ارشاد فرمائي رهيا آهيو. اوهان کي مارئيءَ جي لوئيءَ ۽ لڄ جو محافظ چوڻ صحيح آهي يا غلط....؟

لاهور جي لڪشمي چوڪ تي پرويز الاهيءَ کان سواءِ پنج سئو کن زوري جهليل بيروزگارن جي ريلي هجي يا رتل راضي شاهه جي گرد و نواح جو گوڙ گهمسان، سندن منهن هيڊاڻ مائل هئا. ظفر الله جماليءَ جي پرڏيهي مامرن واري وزارتي ڪاميٽيءَ تان دستبرداري هجي، يا پشاور ۾ پ پ اڳواڻ جو قتل ۽ اي اين پي جا بلور برادران ڏوهاري قرار ڏجن، گيم جون ڪي اڻ ڏٺيون ريفريپو ڪندڙ ڌريون حرڪت ۾ آهن. ايمرجنسيءَ لاءِ به ڪي پهرين آڪٽوبر، ڪي نشتر پارڪ ۽ ڪي جاويد اقبال جهڙا ”معصوم ٻارن کي تيزاب ۾ ڳاريندڙ“ پيدا ڪبا آهن. مذهبي ۽ لساني فسادن کان ويندي هٿوڙا گروپن تائين هٿرادو ممڻ مچائڻ ”مانوارن“ لاءِ ڏائي هٿ جو کيل آهي. ڪراچيءَ کي به ڪمهلو ڪوهيڙو عنايت ٿي سگهي ٿو. ”آگرو“ آگ بگولو بڻيل آهي. پرڳڻي جي ايڊووڪيٽ جنرل جي موڪل به آگري جي مرهون منت بڻائي ويئي آهي. پر آگرو انگل آرا پيو ڪري ”اهل زبان“ جي ڪري. پنجاب جو موڊ ڏسي ”پنڊي“ ممڪن آهي ته وهائيٽ هائوس ۽ پينٽاگان کي عرض ڪري ته هاڻ ڊرائيور بدلائڻ جي درخواست قبول ڪريو. درخواست منظور ٿيڻ جهڙي آهي پر جهونو مستري به باعزت رخصتيءَ جو گهورو نظر پيو اچي.

arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڪراچي ڪنهن ”نئين راند“ جو ميدان بڻجي رهيو آهي؟



ڇنڇر 12 مئي 2007ع

چوڌري افتخار جو چرچو چوڏس ۽ چوڌار نوان ”نقشِ قدم“ مُتعارف ڪرائي رهيو آهي. مورڙي جي ماڳ تي موصوف کي ڪهڙو ڌنيواد ڏجي ۽ ڪهڙي سواگت ڪجي؟ ڪراچيءَ جا وڪيل ۽ سنڌ جا سياستدان انهيءَ الجهيل سُٽ کي سلجهائڻ لاءِ تڪڙيون تڪڙيون گڏجاڻيون ڪري رهيا آهن. لاهور پنجاب جي راجڌاڻي آهي ۽ ڪراچي سنڌ جو دارالسلطنت. سنڌين جي اها خواهش فطري ٿي لڳي ته اسان کي به لاهور جهڙيون جولانيون ڏيکارڻ جڳائين ٿيون. لاهور کي متاثر ڪرڻ لاءِ ”نئون ڪوٽ“ جو ميڙو مچايو ويو هو. جڏهن ته ڪراچيءَ کي ڪائونٽر ڪرڻ لاءِ اسلام آباد ۾ سرڪار دوست ڌريون ”شاندار“ ريليءَ جو اعلان ڪري چڪيون آهن، جڏهن ايم ڪيو ايم به ريلي رٿي ڇڏي آهي. وڏي ٽينشن واري ڳالهه اها ئي آهي، نه ڪي اسلام آباد ۾ صدر جو رٿيل جلسو. ان ڏس ۾ چوڌري افتخار جو پروگرام مٽائڻ لاءِ پهرين منير اي ملڪ جي گهر تي فائرنگ ٿي، ان کان پوءِ سنڌ جي گهرو کاتي چيف جسٽس کي لکيو ته حالتون ناساز آهن، اوهان نه اچو ته بهتر. ان معاملي کي وڌيڪ سنجيده پير سائين پاڳاري جي پريس ڪانفرنس ڪيو، جنهن ۾ هن مارشل لا کي چيف جسٽس جي ڪراچيءَ واري دوري سان ڳنڍيو آهي.

ڪراچيءَ ۾ ”ڪاروانِ افتخار“ کي آگري هٿان متاثر ڪرڻ لاءِ ميدان هموار ٿي رهيو آهي. آگرو دهليءَ جي دلاسن تي پنهنجيون دوستيون ”دوآتشه“ ڪري رهيو آهي. 1985ع کان پوءِ ٽيويهه سالن کان سنڌ جو ”جديد ايڊيشن“ آگري جي دستِ بُرد ۾ آهي. آگرو مستقبل ۾ پنهنجو مُلهه محدود ٿيندو ڏسي رهيو آهي، سندس انداز ڪار جو جائزو وٺنداسين ته ”جلا کر راکهه نه کردون تو داغ نام نهين“ واريون ادائون کيس گهڻيون محبوب رهيون آهن. هوڏانهن سموري ملڪ جو عوامي مزاج ڊيموڪريسيءَ جي حقيقي شڪل ۾ بحاليءَ لاءِ ميدانِ عمل ۾ ڪاهي پيو آهي. هيڏانهن ”نقلي جمهوريت“ جي بچاءَ لاءِ عزيز آبادي احبابن اسٽريٽ پاور استعمال ڪرڻ جو اعلان ڪيو آهي. ڪراچيءَ ۾ انساني خون جي هوليءَ لاءِ به اهتمام ٿي سگهن ٿا، جنهن کي بنياد بنائي ڪي ڌريون ايمرجنسيءَ جون گهوريون آهن. حڪيم سعيد کان وٺي مُفتي شامزئي تائين ڪراچيءَ ۾ خونِ انسانيءَ جي ارزانيءَ جو اهتمام ڪرڻ ايڏو ڏکيو ڪم ناهي رهيو. نشتر پارڪ واري سانحي کي سال سوا ٿيو آهي. ڇا ڪراچي ٻيهر ڪنهن نئين خوني راند جي خوراڪ بڻجڻ ڏانهن وڃي رهيو آهي؟ اونڌاهي آئندي کي سونهڌاهو بڻائڻ لاءِ پرديسي پير وارو ڌاڳو ڦيڻو اهڙو اهتمام ڪرڻ کان هرگز ڪين ڪيٻائيندو. ڪراچيءَ جي سالها سال واري ون وي ٽريفڪ کان خلق تنگ ٿي چڪي آهي، پر ٽيويهن سالن کان جن ڪراچيءَ کي ”ڪيٽي آگرو“ بڻائي مٿس راڄ ڪيو آهي، اُهي قبائلي سردار پنهنجي راڄ ۾ نئين سوچ کي آسانيءَ سان داخل ٿيڻ ڪو نه ڏيندا. سنڌ جي وڏي ۾ وڏي سياسي پارٽي راند کي مناسب طريقي سان کيڏڻ کان محروم نظر اچي رهي آهي. ڪجهه ڏينهن اڳ نفيس صديقي افتخار چوڌري جي استقبال لاءِ جنهن اي پي سي جو اجلاس ڪوٺائڻ وارو اعلان پئي ڪيو، تڏهن کيس ايم ايم اي کي دعوت نه ڏيڻ جو اظهار نه ڪرڻ کپي ها. کڻي مولوين واري انهيءَ جماعت کي نه به گهرايو ها، پر ا علان ڪرڻ سان ”ڪاروانِ افتخار“ کي ڀليڪار چوڻ وارن جي وچ ۾ بلا ضرورت شڪوڪ شبهات پيدا ڪرڻ جي آخر ضرورت ڪهڙي هئي؟

پ پ به مُنور سهروردي کان ويندي عبدالله مراد تائين اڪيچار جيالا آگري واري آگ ۾ ڀسم ٿيندي ڏٺا آهن ۽ ٽيويهن سالن جي سموري عرصي ۾ آگرو لاڙڪاڻي لاءِ ڪڏهن به ”دُعاگو“ ڪو نه رهيو آهي، پر لاڙڪاڻي عزيز آباد کان سدائين ”دُعا جُوئي“ طلب پئي ڪئي آهي. اينٽي ٿل ڪئنال ايڪشن ڪاميٽيءَ ۾ کين شامل ڪرڻ لاءِ سائين قائم علي شاهه مهينو ماسو ٿيندو، آتو نظر پئي آيو. اهڙيون به خبرون هلن پيون ته ايندڙ ٽرم ۾ آگري ۽ لاڙڪاڻي کي سلهاڙي سنڌ حڪومت جوڙي ويندي. ٺيڪ آهي ملڪ ۾ ٺاپر لاءِ ماضيءَ جا سياسي ويري مستقبل جا غير سياسي سڄڻ بڻجي سگهن ٿا، پر ايترو سو اهتمام ضرور ٿيڻ گهرجي ته ماضيءَ جا سمورا ڏوهه ”حرفِ غلط“ وانگر مٽائي ڇڏڻ کان آجو رهڻ جي ڪجي. هن وقت آمريت لاءِ اسٽريٽ پاور استعمال ڪرڻ جون روادار سموريون ڌريون مياري به ناهن ڇا؟ ٻي ڳالهه جنهن کان نفيس صديقي واري جماعت ڪن لاٽاري ڪري رهي آهي، ٽيويهن سالن جي عرصي ۾ ڪراچيءَ نوراني ميان ۽ نعمت الله وارين جماعتن جا ڪارڪن سون جي انگ ۾ سورگ باش ٿيندي ڏٺا آهن. عبدالستار افغاني اهو سنڌي هو، جنهن مولانا محمد صادق کڏي واري جي قيادت ۾ انگريزن خلاف هلچل دوران ٻاروتڻي ڄمار ۾ حصو ورتو هو. هن افغاني کي ڪراچي ميونسپل ڪارپوريشن مان بيدخل ڪرڻ لاءِ جنرل ضياءُالحق جي ”دُعائن“ سان ۽ سيد غوث علي شاهه جي ”دوائن“ سان نوان دودا دلير ميدان ۾ آندا ويا هئا، جيڪي اڳتي هلي عالمي گيم جو به حصو بڻجي ويا ۽ انهن سنڌ جي سامونڊي پٽي تي پنهنجو ڌاڪو ڄمائي ورتو. ٽيويهن سالن دوران جيڪي اصلوڪن سنڌين جا ماڳ مڪان دنگ دڙا ۽ نام نشان ”آيلن“ پنهنجي اثر ۾ آندا، اهڙا تفصيل دلفگاريءَ جو سبب بڻجي سگهن ٿا. سو ڳالهه پئي ڪئي سين، چوڌري افتخار جي ڪراچيءَ ۾ ڪرهو ڪاهي اچڻ جي!

ڪراچي مولانا نوراني مرحوم جي جماعت جي يوپي ۽ جماعت اسلامي سميت ايم ايم اي ۽ هن کان ٻاهر موجود مذهبي جماعتن جو به مرڪز رهي آهي. هن وقت جڏهن آگرو آمريت لاءِ استقباليه مهم تي آهي ته ڪراچيءَ جو ماڻهو پنهنجا لڪل سور پ پ جي ”پڌر“ تي ايترا ظاهر ڪو نه ڪندو، جيترا مذهبي جماعتن جي ”پٿر“ تي اوپن ڪندو. اهي مذهبي جماعتون شاهي سيد واري پختون بيلٽ کان ويندي سرور اعواڻ جي پنجابي هالٽ تائين مقبوليت رکن ٿيون. يوپي سي پي جي اشرافيه به کين عزت جي نگاهن سان ڏسي ٿي. انهيءَ حلقي کي پ پ جي ڪوششن سان ڪنڊائتو نٿو ڪري سگهجي. نواز ليگ وٽ به هن حلقي لاءِ احترام وارو سلوڪ موجود رهيو آهي. ڪراچي سنڌ جي سسي آهي. پليجي صاحب جي پارٽي کان سواءِ سنڌ دوستيءَ جون دعويدار اڪثر ڌريون ”ڪاروانِ افتخار“ واري پليٽ فارم کان پري بيٺيون آهن. ملڪي مامرن بابت اها لاتعلقي سندن سياسي ساک کي متاثر ڪري سگهي ٿي. ان حوالي سان بهتر رستو اهو ٿو نظر اچي ته آمريت ۽ جمهوريت جا حامي ”آمهون سامهون“ نه ٿين، پر ڪراچيءَ ۾ ٻارهين مئي تي (اڄ) صرف ۽ صرف ”افتخار دوست“ ۽ ”افتخار مخالف“ ٻه ريليون نڪرڻ گهرجن. سنڌ سرڪار وفاقي سرڪار جي سهڪار سان ٻنهي ريلين لاءِ ڌار ڌار روٽ رستا تجويز ڪري ۽ ٻئي ڌريون ڪنهن به اشتعال انگيزيءَ کان سواءِ پنهنجو اظهار راءِ وارو حق آسانيءَ سان استعمال ڪن. سنڌ واسين لاءِ ڪراچي ۾ نفوذ جو هيءُ سُنهري موقعو آهي، وڌيڪ کٽي قمست...!

arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڪراچيءَ کي ڪهڙن فائدن لاءِ ڪوس گهر بڻايو ويو؟



اڱارو 15 مئي 2007ع

سنڌ سان سلهاڙيل ڀارتي پرڳڻي گجرات جو مکيه منتري رياستي ادارن کي گهر جا ڪڪڙ مارڻ لاءِ ميدان ۾ نڪتل بلوائين کي سوگهو ڪرڻ کان روڪي ٿو ته دنيا نريندرا موديءَ کي ماڻهو مار قرار ڏي ٿي، پر مورڙي جي ماڳ تي جن ماڻهن ”جهيڙي باز“ آزاد ڇڏيا ڏنا ۽ پرامن احتجاج ڪندڙن کي سوگهو ڪري سندن راهون ۽ واهون بند ڪيون ته کين ڪهڙن لقبن القابن سان کيڪارجي؟ چيف جسٽس جسٽس صبيح الدين احمد مشهور رائيٽر صلاح الدين احمد جو لخت جگر ۽ مشهور قانوندان خالد اسحاق جو ڀاڻيجو آهي. هُن ڪور ڪمانڊار سميت سنڌ ۾ قانون جي بحاليءَ لاءِ مک ذميوارن کي چيف سيڪريٽريءَ سميت سوموٽو ايڪشن وٺندي چيمبر ۾ گهرايو، ڪي آيا ۽ ڪن اچڻ کان لاچاري ڏيکاري ”محترم“ ريٽائر برگيڊيئر آهي ۽ رهيو به خفيه ادارن ۾ آهي. نريندرا موديءَ جي هم منصبن جي چونڊ ۾ به موصوف جو حصو رهيو آهي ۽ کيس ريٽائرمنٽ کان پوءِ به هوم ڊپارٽمنٽ جي الاٽمنٽ ۾ وقت جي نريندرا جماعت جو آشيرواد حاصل رهيو آهي.

اهليان سنڌ پڇڻ گهرن ٿا ته چيف جسٽس اڳيان اظهر فاروقي، مشتاق شاهه مٽياروي ۽ نياز صديقي ڇا لاءِ چئي رهيا هئا ته اسان، ”مجبور“ آهيون، لاچار آهيون، بي وس آهيون!؟ جسٽس صاحب فيصلو ٿو ڏي ته توهان ”محترم“ سميت پنهنجن پنهنجن عهدن جي لائق ئي نه رهيا آهيو، پر ڪنهن به خدا جي بندي ۾ ايتري سا ”انا“ به ڪا نه رهي ته جڏهن قانون تي عمل ڪرائڻ جا ذميوار اسان آهيون ته پوءِ اسلام آباد جو ”انچارج“ جيڪڏهن پرديسي پير واري ”آگري هائوس“ سان هم صلاح آهي ۽ ٻنهي دهلوي ۽ آگروي جهان خانن ۽ عاليجاهن جي انائن جي تسڪين لاءِ مورڙي جا ميربحر مارڻ جو فيصلو ٿي چڪو آهي ته پوءِ اسان کي نوڪري واري ٽوڪري جو کارو وڌيڪ عرصي لاءِ پنهنجي مٿي تي کڻڻ جو آخر لاچار ڪهڙو آهي؟ هاءِ ڪورٽ جو جج ناظم آباد مان نڪري ٿو ته سندس پويان آگروي عاليجاهه جا ”جهيڙاڪ“ ڇڏيا وڃن ٿا. سنڌ هاءِ ڪورٽ کي هلي گلي وارا گهيري وڃن ٿا ۽ اسلام آباد مان آيل مهمانن کي ايئرپورٽ تي وڃي حراسان ڪيو ٿو وڃي. هڪڙن لاءِ روڊ رستا کليل آهن ته ٻين لاءِ طرح طرح جي بندشن جو اهتمام آهي. ايتري حد تائين جو ”ق“ ليگ جو طارق حسن به تبت سينٽر واري تماشي ۾ شرڪت لاءِ نه رڳو پاڻ ڌار ٿي وڃي ٿو، پر ”ق“ ليگ هن حيث الجماعت ون وي شو کي الوداع چوڻ تي عملي طور مجبور ٿي وڃي ٿي. طارق جو بيان ڇپيو آهي ته، جڏهن اسان جون ڏهاڪو کن گاڏيون جبري طور تي کسيون ويون ته پوءِ اسان کي بائيڪاٽ کانسواءِ ٻي ڪا واٽ نظر ڪا نه آئي ۽ اسان پنهنجو وجود انهيءَ گناهه ۾ غلطان ٿيڻ کان بچائي ورتو. سنڌ جا نريندرا مودي ”ڪراچي ڪوس گهر“ ۾ انساني وجودن جي هلاڪتن ۽ تذليلن کان پوءِ چئي رهيا هئا ته، ”ڪنهن کي به قانون هٿ ۾ کڻڻ ڪو نه ڏبو“ واهه راڻا واهه! قانون هٿ ۾ ته ڇا پر قانون جا ته سڀ ليڪا لتاڙي هن کي ته پيرن هيٺان چيڀاٽيو ويو، پر اوهان جي نظر جو چشمو شايد ٻارهين مئي تي اوهان کي الوداع چئي چڪو هو. ڪراچيءَ ۾ قانون ٻانون جون ته نه ٽنگون سلامت رهيون آهن ۽ نه وري ٻانهون. پوءِ به مڙسن کي مهيني ٻن جي چ۾ مڙسائي ڇڏڻ لاءِ سندن قلب جي ڪنهن ڪنڊ ۾ ڪا به رهڙ يا چهنڊڙي لڳندي نظر نٿي اچي. ڇا لاءِ چوڌراهٽ ڇڏن؟ اسلام آباد جي انچارج جي اعزاز ۾ ساڳئي ڏينهن جنهن جشن جو اهتمام ٿيل هيو، ان زور واري ميلي ۾ رات جو ڏهين وڳي تائين ڍول جي ٿاپ تي رقص به جاري هئا، تبت سينٽر وارن کي اهي ڍول ”دور ڪي ڍول سهاني“ جيان وڻيا به ڏاڍا پئي. ڍول ته تبت سينٽر تي به ڇهين وڳي تائين وڄندا رهيا. اسلام آباد وارو خطاب جن به ٻڌو، تن وقت جي شينهن مڙس کي بُليٽ پروف روسٽرم جي اندر مقيد ڏٺو. فرمائي رهيو هو ته، عوام جو سمنڊ سپريم ڪورٽ جي سامهون اٿلي پيو آهي ۽ عوامي لهر ڪراچي ۾ به ”سياسي ڪرتب“ ڏيکاريندڙن کي ڏندين آڱريون ڏياري وئي آهي. آگري ۽ دهليءَ ڏانهن حسرت موهانيءَ جون اهي سٽون منسوب ڪجن ته ڪيئن رهندو؟

خرد کان نام جنون رکهه ديا،

جنون کا خرد،

جو چاهي آپ کا حسن

کرشمه ساز کري

عجب اتفاق آهي، هنن سٽن لکجڻ واري تاريخ تي 1951ع ۾ فضل الحسن حضرت حسرت موهاني الهه تو آهر ڪئي هئي. پنڊيءَ واري فرمايو پئي ته پاڪستان بنايا ٿا، پاڪستان بچائين گي ۽ دهليءَ جو دوست آگرو ايم اي جناح روڊ تي لب ڪشائي ڪري رهيو هو ته، ”کل بهي کراچي همارا تها، آج بهي کراچي همارا هي.“ چئبو ته ڪوئيٽا، پشاور، لاهور ۽ ڪراچيءَ جا ورهاڱي کان اڳ ويٺل ڌرتي ڌڻي سڀ ٽڪو لهن، باقي کيپون انهن کٽيون هيون، جن اباڻا پڊ ڇڏي ”رفيوجيز“ جي روپ ۾ اصلوڪن ڌرتي ڌڻين جي رحم ڪرم سان اچي پاڪستان ۾ سڪونت پذير ٿيا هئا. تنهن ٽانڊي ڪاڻ ايندڙ تريا ٻائيءَ کي بورچياڻي ۽ گهر ڌياڻي ٿيڻ مبارڪ هجي! پرديسي پير بڻجي وڃن، ۽ ديسي ديس نيڪاليءَ جي دائري ۾ اچن....!

ڪراچي ۽ سنڌ جو اکر ٻيهر بينرن ۽ وال چاڪنگ ۾ ڪثرت سان استعمال ٿي رهيو آهي. سنڌ سرڪار جا ستر سيڪڙو وسيلا ۽ وزارتون ”آيلن“ حوالي آهن. رهيل سهيل پاور رحيم يار خان جو راڻو (آبپاشي منسٽر) استعمال ڪري رهيو آهي. زرعي سنڌ جون زمين واريون چوڌراهٽون ”نادر الوجود“ نونهالن حوالي آهن، جڏهن ته زير زمين وسيلا ”لڪي مروت“ جي غلام اسحاق خاني ”خانِ خانان“ جي ڪنٽرول ۾ آهن. پير سائين پاڳاري به چيف جسٽس سان همدردي ڏيکاري آهي ۽ سنڌ واري دهليءَ جي ٻارهن مصالحن سان تيار ٿيندڙ سرڪار کي ست سريون ٻڌايون آهن ته پوءِ سويلين سيٽ اپ جي ”رٽ“ آهي ڪٿي؟ لک لهي ٿو ڪنگريءَ جو سائين، جنهن نئين ڪوٽ واري ميلي کي جبري جهليل جهانگيئڙن جو ”اصطبل“ ڪوٺيو آهي ۽ شابس آهي امتياز شيخ کي، جنهن سنڌ سرڪار پاران هٿن سان ڪراچيءَ کي ڪوس گهر بنائڻ وارين حرڪتن تي مذمتي بيان جاري ڪيو آهي. ”جبري پورهيو“ پريڊ گرائونڊ اسلام آباد ۾ به جاري رهيو، جتي پرويزي پکيئڙا گجراتي شڪارين هٿان تترن جيان زوري جهليل نظر پئي آيا.

هن مملڪت ۾ انجنيئرڊ اليڪشنون ۽ انجنيئرڊ اموات آد جڳاد کان اکين اڳيان آهن، پر ڪراچي واري ڪوس تي صرف ٻن ادارن جي تبصرن جو اختصار پڙهنداسين ته پتو پوندو ته خلق ته ڇا، پر دنيا ۾ مورڙي جي ماڳ تي ٿيندڙ هن ”منحوس خبر“ ڪهڙيون خبرون ڪريون آهن. انٽرنيسنل هيومن رائيٽس واچ جي ڏکڻ ايشيائي ريسرچ اسڪالر علي دانيال حسن جي رپورٽ اي ايف پي جاري ڪئي آهي. هن لکيو آهي ته اسٽيٽ پنهنجا هٿيار عزيز آباد اڳيان ڦٽا ڪيا. اسٽيٽ پنهنجي انهيءَ اتحادي جي سهڪار سان چيف جسٽس جو مهينن کان طئي ٿيل پروگرام جبري طور روڪي سول سوسائٽيءَ جي سرگرمين کي ڏنڊي سان درهم برهم ڪيو. عدم برداشت جي انهيءَ رنگ روپ سان رت جا راڱا رستن تي وهندي ڏٺاسين. جمهوري روايتن جي جهاٽڪي جو هي سياهه ترين ڏينهن هيو، جنهن ڏينهن هٿ وٺي سرڪار پنهنجين اتحادي پارٽين جي ڪلهن تي بندوقون رکي تشدد وسيلي لاٺي گولي جي سرڪار واري ”شهرت“ حاصل ڪئي. بي بي سي اردو ڊاٽ ڪام تي آيل تبصرن ۾ چيل آهي ته، پاڪستان جي وڏي ۾ وڏي شهر ۾ ٻارهين مئي واري جنگ ڪنهن کٽي؟ اهو سوال گهٽي گهٽي ۾ ڪرندڙ انساني لاشن کي ڏسي حل ڪبو ته پوءِ چئي سگهبو ته اها هڪ اهڙي جنگ هئي، جنهن ۾ سڀني هارايو. لڳي ٿو ته پرويز مشرف جي ڪنهن عسڪري مشير چيف جسٽس کي بيشمار هلاڪتن جو باعث بڻائڻ لاءِ کيس اهڙي صلاح ڏني هجي. ”هم لساني“ واري شناخت جي ڪري ايم ڪيو ايم ۽ جنرل پرويز مشرف کي باقي ملڪ جي باشندن ۾ وڌيڪ نامعتبريءَ جو اهتمام به انهيءَ ڪهاڻي ۾ موجود آهي. اسڪرپٽ رائيٽر هڪ تير سان ٽي شڪار ڪيا آهن. طوائف الملوڪيءَ جو طوق اتحادين جي ڳچيءَ ۾ وجهي کيس اسٽيبلشمنٽ وٽ ايندڙ وقت ۾ ناموزون بنايو ويو آهي. جمهوري مزاج جي جهاٽڪي سان جنرل پرويز مشرف پاڻ وڌيڪ غير مقبول بڻجي ويو آهي. سنڌ سرڪار جا اٽي ۾ لوڻ برابر شراڪت دار پراڻا سنڌي انهيءَ ڊرامي کانپوءِ وڌيڪ پري ٿي ويا آهن. هي ته ٿيو بي بي سيءَ جو تجزيو، پر ساڳئي ڏينهن تي جنرل (ر) عبدالقادر بلوچ جو اهو بيان به ميڊيا ۾ موجود هيو، جنهن ۾ هن چيو ته ”اڪبر بگٽيءَ سان مون گورنر جي حيثيت ۾ ڳالهيون فائينل ڪري ڇڏيون هيون، سئو ٻه ملازمن جي مستقلي ۽ بلوچستان لاءِ صوبائي خودمختياريءَ جو ڪيس به مڪمل ٿيل هو. بگٽي اسلام آباد هلڻ لاءِ آمادو ٿي چڪو هو، پر جنرل پرويز مشرف کي آپريشن واري مهم ۾ دلچسپي هئي. منهنجي گورنري ان ڪري ختم ڪيائين ڇاڪاڻ ته مون آپريشن جي مخالفت ڪئي هئي.“

فوجين جي نفسيات ”بندوق سان سڌي ڪرڻ“ واري هوندي آهي جڏهن ته سياستدان ماڻهو بچائي مامرا حل ڪرڻ جون ترڪيبون جوڙيندا آهن. سنڌ ۾ ايم آر ڊي جو خون خرابو عروج تي هيو، گورنر ايس ايم عباسيءَ کان صحافين پڇيو ته، انهيءَ تحريڪ کي اوهان ڪيئن ٿا ڏسو؟ سر صادق محمد خان عباسي جي پٽ کان ڪوڙ ڪو نه پڳو ۽ هن چيو ته، تحريڪ ملڪ دشمنيءَ جي مقصد سان ڪو نه پئي هلي، هي ته ڊيموڪريسيءَ لاءِ هلچل پيا هلائين. ايتري ڳالهه ضياءُ الحق برداشت ڪري ڪو نه سگهيو ۽ ڪلهوڙي جرنيل جا ٽپڙ گول ٿي ويا. هيڊ آف اسٽيٽ جڏهن گهر جا ڪڪڙ مارڻ تي سندرو ٻڌي بيٺو هجي ته پوءِ کيس ڪير قائل ڪرڻ جي ڪندو ته ٻيلي! ڏاهو ٿي، ريفرنس واپس وٺ ۽ اڻ ڌريون چونڊون ڪراءِ!

ڪراچيءَ ۾ جنهن ”انجنيئرڊ ڊرامي“ تباهي آندي آهي، هيڏي ساري تباهيءَ کان پوءِ به اپوزيشن جماعتن جو باهمي ربط ”رفوچڪر“ ٿيل ٿو نظر اچي. پنجاهه کن بي گناهن لاءِ ”اسان جا شهيد“ واري ڌار ڌار سوچ غير انساني ۽ غير جمهوري سوچ آهي. عزيز آباد جا حامي مرن يا ايڌيءَ جا رضاڪار هلاڪ ٿين، سني تحريڪ جا ڪارڪن ڪسجن يا جماعتِ اسلامي جا جوان قرباني ڏين. عوامي تحريڪ جي شناخت هجي يا پ پ جي جيالن جو ريٽو رت. پختون خواهه جا پٺاڻ مرن يا پنجابي سرائيڪي مزور مرقد حوالي ٿيا هجن، اهي سڀ آدم جو اولاد ۽ ڪنهن جا شوهر نامدار هئا ته ڪنهن جا لخت جگر ۽ ڀاءُ برادر. هاڻ ته جدا جدا جنازي نمازون به ٿي ويون، پر سنڌ جي دارالسلطنت کي داداگيريءَ جي دائري مان ٻاهر ڪڍڻ لاءِ انتهائي دور رس حڪمت عمليءَ جي ضرورت آهي. هن وقت ”صياد“ پاڻ پنهنجين حڪمتِ عملين سان دام ۾ ڦاسجي چڪو آهي. سندس مقبوليت جو گراف انتها درجي جي هيٺاهين تي پهتل آهي. نفيس صديقي جيتوڻيڪ يارهين مئي تي ڪنگري هائوس پهچي پير سائين پاڳاري کي سرڪار سان عدم سهڪار تي مبارڪون ڏئي آيو، پر پ پ کي اڃا به دلين ۾ وسعت آڻڻي پوندي ۽ نواز ليگ جهڙي نموني سان پنجاب ۾ جمهوري لهر پيدا ڪئي آهي، ڪراچيءَ کي بدصورتيءَ کان بچائڻ ۽ سنڌ ۾ ڊيموڪريسيءَ جو نئون جهان اڏڻ لاءِ پ پ کي ڪليدي ڪردار ادا ڪرڻو آهي ۽ ڪراچيءَ کي امن جو گهوارو بڻائڻو آهي ته پوءِ پير سائين پاڳاري، اسفند يار ولي، قاضي حسين، انس نوراني، مولوي فضل الرحمان ۽ نواز شريف جهڙن ليڊرن کي عزت ڏيڻي پوندي ۽ انهن جي گڏيل راءِ ۽ سنڌ دوست ڌرين جي سهڪار سان ”نئين سنڌ“ جي اوساري جو آغاز ڪرڻو پوندو.
arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڪراچيءَ جو درد دهليءَ جي دهليز تي؟



اربع 23 مئي 2007ع

اسان کي دهليءَ ۾ اڄ سترهون ڏينهون آهي. تازو 10.11.12 مئي تي دهليءَ ۾ 1857ع واري جنگ آزاديءَ جي ياد ۾ لال قلعي جي سامهون تاريخي اجتماع هلي پورو ٿيو آهي. صدر عبدالڪلام، وزير اعظم من موهن سنگهه ۽ سونيا گانڌي سلامي جي چبوتري تي بيٺا هئا. بهادر شاهه ظفر جو قدِ آدم پورٽريٽ پس منظر ۾ پري کان پڌرو نظر پئي آيو. هند ۾ 2007ع کي ”جنگِ آزادي“ جي ياد ۾ خاص سال طور ملهايو پيو وڃي. انگريزن برٽش ايمپائر جي توسيع پسنديءَ جو ننڍي کنڊ ۾ تڏهن کان آغاز ڪري ڇڏيو هيو، جڏهن کان ايسٽ انڊيا ڪمپني جون واپاري ڪوٺيون هنڌين ماڳهين قائم ڪري وڃڻ ۾ هو ڪامياب ٿيا هئا، پر سنڌ، بنگال، پنجاب، پختون، سلهٽ، ميرٺ ۽ ميسور جهڙيون مملڪتون ڦٻائيندا نيٺا نيٺ دهليءَ تي اچي ڪڙڪيا هئا ۽ بهادر شاهه ظفر کان لال قلعو خالي ڪرائي بيدرديءَ سان هن ”اُجڙي ديار“ جا در و ديوار خون رنگ داستانن سان سُرخ ڪري رهيا هئا.

اهڙا روح فرسا ۽ ل۾ ڪانڊار تفصيل پڙهڻ لاءِ خواجه حسن نظاميءَ جو ڪتاب ”بيگمات ڪي آنسو“ ۽ راشد الخيريءَ جي تصنيف ”دلي ڪي آخري بهار“ به ڪافي حد تائين مددگار ثابت ٿي سگهن ٿا، پر هن موضوع تي اسڪاٽ لينڊ جي رهاڪو وليم ڊيل رمپل ”دي وهائٽ مغلز“ ۽ ”دي لاسٽ مُغل“ لکي ڪمال ڪري ڏيکاريو آهي. پوئين ڪتاب ۾ هن جنهن گهرائي ۽ گيرائيءَ سان بهادر شاهه ظفر جي آخري لمحن کي قلمبند ڪيو آهي، ڪو ديسي رائيٽر به اهڙا حقيقت نگاريءَ جا موتي پوئڻ ۾ شايد ئي ڪا ڪامياب ڪوشش ڪري سگهي ها. عثمان ڏيپلائي ۽ دادا سنڌي جا 1857ع جي جنگ تي لکيل ڪتاب پڙهڻ جو موقعو مليو آهي. پر وليم ڊيل رميل کي نه ته غلام رسول مهر ڪراس ڪري سگهيو آهي ۽ نه وري سر سيد احمد خان. البت پنڊت ڪنهيا لال جو لکيل ڪتاب ”1857ع تاريخ بغاوت هند محاربه عظيم“ منفرد تصنيف آهي. ”فغان دهلي“ تفضل حسين ڪوڪب جي تصنيف هجي، يا ظهير دهلوي جي ”داستانِ غدر“ ڪنهيا لال سڀني کي پوئتي ڇڏي ويو آهي.

جنهن ڏينهن ڪراچيءَ ۾ انساني زندگيون اقتدار جو ٻليدان ٿي رهيون هيون. 12 مئي 2007 ) تنهن ڏينهن اسان کي دهليءَ ۾ ڪنهيا لال جي ڪتاب مان اهڙو مواد پڙهڻ لاءِ ملي رهيو هو، جنهن ۾ ايئن به لکيل آهي ته ڪراچيءَ جي ايمپريس مارڪيٽ جي سامهون واري گرائونڊ ۾ رام دين پانڊي کي ”باغي“ جو الزام هڻي گولين سان اڏايو ويو هو. دهلي هندو اڪثريتي ملڪ جي راڄڌاني آهي، جتي رام دين پانڊي ۽ سندس سٿ جي شهيدن کي خراج تحسين پيش ڪرڻ لاءِ هند سرڪار ته ڇا، پر سول سوسائٽي ڀرپور تيارين سان يادگار پروگرام منعقد ڪري رهي هئي، جڏهن ته مسلم اڪثريتي سلطنت جو پهريون دارالسلطنت ”مائي ڪولاچي ۽ مورڙي ميربحر جو ماڳ“ هڪڙو سفاڪاڻو منظر پيش ڪري رهيو هو. دهليءَ جي ڏيڍ سئو ساله جشنِ آزادي دوران منگل پانڊي کان وٺي مولوي احمد الله فيض آبادي، راجا ڪنور سنگهه، تانتيا ٽوپي، بخت خان، نانا فرنويس ۽ جهانسيءَ جي راڻي لڪشمي ٻائي جهڙن هندن ۽ مسلمانن کي مشترڪه طور تي سلامي ڏني پئي ويئي، جڏهن ته ڪراچي ساڳين ڏينهن ۾ آمريت ۽ جمهوريت جي جنگ ۾ نهر واري حويليءَ جي ”نونهال“ کي تبرڪ طور مظلومن جو خون پيش ڪري رهي هئي. دهليءَ جا مسلم بادشاهت جي خاتمي ۽ بديسي برٽش ايمپائر جي جابراڻي قبضي جو درد محسوس ڪرڻ ۾ هند جو سک، مسلمان ۽ هندو خوبصورت يڪجهتيءَ جو مظاهرو ڪري رهيا هئا، جڏهن ته ڪراچيءَ واري منظر هن ديس کي وڌيڪ خراب صورتحال ڏانهن ڌڪي ڇڏيو هو. پنجاهه کن بيگناهه شهري هڪ جنرل جي ڀيٽ ۾ جج کي ترجيح ڏيڻ جي جرم هيٺ ماريا ويا ۽ اها به اميد ڪا نه ٿي نظر اچي ته سندن لهوءَ مان هن بيت جيان مُستقبل ۾ ڪي خوشبو وارا ڊيموڪريسي ۽ انصاف جا سلا ڦٽي نڪرندا.

همين خبر هي که هم هين چراغِ آخر شب

هماري بعد اندهيرا نهين اُجالا هي

1857ع کي انگريزن ”غدر“ ڪوٺيو هيو، جنهن جنگِ آزادي ۾ هزارين انسان هلاڪ ٿيا، ڪاري پاڻي ۽ جزائرِ انڊمان جي مهمانن جو انگ به گوانٽاناموبي جي اسيرن کان پڪ سان گهڻو هيو. ڏيڍ سئو سالن کان پوءِ سنڌين جو دهلي (ڪراچي) سوين نه، پر هزارين ماڻهن کي ”حبس بي جا“ ۾ مُقيد ڪري رهيو هو، پر ڪو به مرزا اسد الله غالب جيان اهڙو اظهار ڪرڻ کان به عاجز نظر پئي آيو. غالب يارن ڏانهن دهليءَ جي حبس بي جا وارو داستان ڪجهه هن ريت اوريو هيو ته، ”گهر ۾ پيو آهيان در کان ٻاهر لوڻو ڦيري نهارڻ کان به ويس. ڪنهن سواريءَ تي چڙهڻ ۽ ڪيڏانهن ڪرهو ڪاهڻ ته رهيو ناممڪن، پر مون مسڪين جي دولت خاني ۾ هُو جو عالم آهي. ڪنهن کي لڙي اچڻ جي به مهلت ڪو نه ٿا ڏين. شهر ۾ رهيو به ڇا آهي. گهرن جا گهر بي چراغ بڻيل آهن. نيڪ ۽ بد بابت ڪا به ڄاڻ ڪا نه رهي اٿم، ساهه مٺ ۾ آهي، قلم هٿ ۾ آهي. هونداسين ته ملنداسين نه ته گهوري جان جتن سان! اُجڙيل ۽ ڀڙڀانگ ٿيل شهر ۾ نه آهي آدمي ۽ نه آدم زاد!“

جرنيلي اهتمام سان يارهين مئي کان وٺي هيل تائين ڏوهي آزاد ۽ بي ڏوهي سوگها آهن. پڇيوسين ته دهلي ۾ خان هڪ تلاش ڪر ته هزارين لڀي پوندا هئا. بيرم خان مغليه دور جو مشهور ڪردار هجي، يا شيوا جي هٿان سورگ باش ٿيندڙ افضل خان، فريد خان (شير شاهه سوري) کان وٺي سيد احمد خان ۽ بهادر خان (سر سيد ۽ بهادر يار جنگ) جهڙا خان ڪيڏانهن ويا. چيائون: ڪراچيءَ ڏانهن! پوءِ توهان وٽ ڇا بچيو؟ چيائون: يوسف خان (دليپ ڪمار) امجد خان (گبر سنگهه) شاهه رخ خان، قادر خان، سلمان خان، فيروز خان، عامر خان، ارباز خان، سيف علي خان ۽ گوالياري خان اسان وٽ موجود آهن، جيڪي دهليءَ جي لال قلعي تي ڪنهن ”پرچم ڪشائيءَ“ واري مخبوط الحواسيءَ جو شڪار ڪو نه آهن. البت کين ماڻهن ۾ محبت کي عام ڪرڻ لاءِ شوبز وغيره ۾ مٿاهون مقام حاصل آهي.

ڪراچيءَ جي”خانِ خانان“ بابت دهلي جي ”آئوٽ لُڪ“ ۾ لکيل آهي ته پ پ ۽ اپوزيشن جي ٻين پارٽين طرفان چيف جسٽس جي سواگت لاءِ نڪتل جلوس تي ڪراچيءَ جي هڪ وڏي تنظيم طرفان سڌيون گوليون هلايون ويون. بي رامن جي رپورٽ ۾ ايئن به لکيل آهي ته پنجاهه کن ماڻهن جي موت جو ليسن جنهن گروهه کي مليل هيو، اهو گروهه هاڻ پاڪستان ۾ تنهائيءَ جو شڪار ٿي ويو آهي. اسان کي امام الهند مولانا ابولڪلام آزاد ياد آيو. لنگهي وياسين جمنا ڪناري شاهي مسجد ڏانهن، جنهن جو سنگِ بنياد شاهجهان جو رکيل آهي. ننگر ٺٽو به ياد آيو، جتي جي شاهجهاني مسجد به جڳ مشهور آهي. دهليءَ جي دل انهيءَ مسجد کي زمين جي سطح کان ٽيهه فوٽ بلند رکيو ويو آهي. چوڏهان سئو چورس گزن تي مشتمل انهيءَ مسجد جي اوساري تي ڇهن سالن جو عرصو لڳو هو. 1060هجريءَ ۾ ڏهن لکن جي لاڳت سان ٺهي راس ٿي. مرڪزي دالان 126 فوٽ ڊيگهه ۽ 90فوٽ ويڪر تي مشتمل آهي. مسجد جي هنج ۾ ٻن پرديسن کي پناهه ملي. هڪڙو هو صوفي احمد سعيد ۽ ٻيو هو محي الدين احمد. ڪراچيءَ جي ”شبِ فتنه“ جو غم غلط ڪرڻ لاءِ اسان انهن پکيئڙن جو پاسو ورتو. اُڀيچند شاعر به واهه جو هيو ته ترنم ۾ به کيس ”لحنِ دائوديءَ“ مان ڪا ونڊ مليل هيس. ننگر ٺٽي جو رهاڪو صوفي جو ماڌو لال بڻيو. صوفي احمد سعيد پوءِ سرمد شهيد جي نالي سان مشهور ٿيو. شاهي مسجد جي اُڀرندي دروازي کان هيٺ لهبو ته سامهون ڳاڙهه سرو قبو نظر ايندو. جامع مسجد جي چاڙهين تي سندس سسي جلاد هٿان جسم کان ڌار ٿي، پر قبر تي لکيو پيو آهي.

وقتيست که آوازه منصور کُهن شد

من از سرنو جلوه دهم دار و رسن را

(وڏي وقت کان وٺي حسين بن منصور حلاج جو آواز ڌيمو ٿيندو پئي ويو، اسان نئين سر انهيءَ روايت کي جيارڻ لاءِ سوريءَ کي سينگاريون ٿا.) محي الدين احمد کي دنيا امام الهند مولانا ابوالڪلام آزاد جي ڪُنيت وسيلي وڌيڪ سڃاڻي ٿي. هن صوفي احمد سعيد (سرمد شهيد) جي زندگيءَ تي عاشقاڻي اظهارِ خيال تي مشتمل قاتلاڻو ڪتاب لکيو آهي. ٻنهي پرديسي پکيئڙن جي تربتن جي وچ ۾ مفاصلو آهي. ٻارهان فوٽ! حُسن پرست سرمد ۽ هند پرست آزاد جا مزار امن جي علامت فاختائن ۽ هولن جا هائيڊ پارڪ لڳا پيا آهن. سرمد جي سلاميءَ کان واندا ٿي آزاد جي حاضري لاءِ پهتاسين. عام طور تي سندس مزار جو احاطو لوهي گرلن سان بند هوندو آهي. اسان جي قسمت چڱي هئي، جو مقبرو کليل هيو. نفيس ۽ گهاٽن وڻن سان بُٺيءَ جو حُسن دوبالا ٿي ويو آهي. خوشبودار گلن ۾ وڪوڙيل سنگِ مرمر جي تربت ڀرسان پاڻيءَ جو حوض تشنه لبيءَ لاءِ امرت ڌارا آڇي رهيو آهي. سانت ۽ سڪون جو ماحول سندس زندگيءَ جا نيم ۽ معمولات جي مُعطريءَ کي واضح ڪري رهيا آهن. ڪراچيءَ جي ڪرچي ڪرچي ٿيل زخمي وجود جي علاج لاءِ ڦڪيون فراهم ڪرڻ جي فرمائش ڪئي سين. چيائين: سامهون شاهي مسجد ۾ مون1947ع ڌاري خطبو ڏنو هو، هجيوَ همت ته پاڻ به پڙهو ۽ ٻين کي به پڙهايو.

”جتي اوهان وڃي رهيا آهيو، اُتي جون پختون، بينگالي، پنجابي، بلوچي ۽ سنڌي شناختون اڳو پوءِ نڪري نروار ٿينديون. هي هيجاني ۽ طوفاني تحريڪن وارو ماحول عارضي آهي، اوڀر ۽ اولهه پاڪستان ٽيويهه سال مس مس گڏ هلي سگهندا، پوءِ قومن جي قديمي وطني شناختن واري دور ۾ اوهان جي حالت بيگاني شادي ۾ عبدالله ديواني واري ٿي ويندي. اوهان ”بن بلايا مهمان“ بڻجي ويندئو ۽ مون کان اوهان جي اها سقيماڻي حالت ڏٺي نٿي ٿئي. فرار جي زندگي جيڪا اوهان هجرت جي مقدس نام تي اختيار ڪئي آهي، ترت اوهان کي اندازو ٿي ويندو ته اوهان جو فيصلو ڪيڏو ته تڙ تڪڙ ۾ ڪيل هو. ڏسو جامع مسجد جا منارا جهڪي ڪري اوهان کان پڇي رهيا آهن ته اوهان پنهنجي تاريخ جا ورق ڪٿي گم ڪري ڇڏيا. اجهو ڪالهه جي ڳالهه آهي، جمنا جي ڪنارن تي اوهان جا قافلا لٿا هئا. آب رود گنگا مان اوهان وضو ڪيو هو. دهلي (1857ع) اوهان جي رت سان ريجيل آهي. اڄ اوهان زلزلن کان ڊڄو ٿا، جڏهن ته اوهان ته پاڻ هڪڙو زلزلو هئا. اڄ اوهان کي اونداهون ڏڪائي رهيو آهي، پر ڪڏهن ايئن به هيو جو اوهان اُجالن جا اُهڃاڻ هئا.“

اسان کي جواب ملي چڪو، اُتان نم ديدهه اکين سان اُٿياسين. ننڍي کنڊ جي هندو-مسلم اتحاد جي قطب مينار کي سلام ڪري محبوبِ الاهيءَ جي عرس ۾ شرڪت جي سعادت ماڻي سين. نظام الدين اولياءَ جي ڪهڙي ڳالهه ڪجي. امير خسرو کي سندن قدمن ۾ قبر لاءِ ٻه گز زمين ملي آهي. جڏهن ته بهادر شاهه ظفر ”ڪوءِ يار“ ۾ اهڙي سعادت ماڻڻ لاءِ دل ۾ حسرتون سانڍي وڃي رنگون به راهي ملڪ عدم ٿيو هو. مرزا غالب به بستي نظام الدين ۾ بُٺي لاءِ جاءِ ڏيڻ جي وصيت ڪري ويو هو. سندس پونئيرن کيس اميرو خسرو جي احاطي ۾ لحد اندر لاٿو.

هندستاني پريس به ڪراچيءَ واري واقعي تي گهڻو لکيو آهي. ”آئوٽ لڪ“ لکي ٿي ته چيف سيڪريٽريءَ جو موقف هوم سيڪريٽري کان ڌار آهي، جڏهن ته عارضي آءِ جي ۽ ڊي جي رينجرز جا رايا به ورهايل آهن. فيڊرل هوم سيڪريٽري به جنرل پرويز مشرف کان پرڀرو بيٺو آهي.

arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

سنڌ جي سياست ڪراچيءَ واري درد کان ايترو دور ڇو؟



ڇنڇر 26 مئي 2007ع

ايم آر ڊي جي نالي سان 1983ع ۽ 1982ع ڌاري جيڪي هلچلون سنڌ ۾ آپي کان ٻاهر نڪري ويون هيون، ساڳين ڏينهن ۾ انهن جنن کي بوتلن ۾ بند ڪرڻ جا منصوبا ”مهربانن“ هٿان جڙڻ لڳا. پهرين فرصت ۾ ”انهن“ کي منظرِ عام تي آندو ويو. انهيءَ طفل ناهنجار جي ڇٺيءَ کانپوءِ جڏهن ڏٺائون ته سنڌ جا شهر اهي سپوت سنڀالي سگهڻ جي سگهه رکن ٿا ته ٻي فرصت ۾ ڌاڙيلن جا لشڪر ايجاد ڪرڻ ۾ ”پنڊيءَ جي مهربانن“ کي مصروف ڏٺو ويو. سنڌ جيڪا ڊيموڪريسي جي ڊيل مان ”مور“ پيدا ڪرڻ جي موڊ ۾ هئي، ان سنڌ کي سوين سرويچ قربان ڪرڻ کانپوءِ حزبُ السارقين ۽ شهري پير حوالي ڪيو ويو. (سارق چور کي چوندا آهن) اُهي ڏينهن ۽ اُهي شينهن، سنڌ زورا ورن جي ڪار ستانين کان پنهنجو ڪنڌ آجو ڪرائي سگهڻ ۾ پنجويهن سالن جي طويل عرصي دوران ڪي به ڪار آمد نسخا تجويز ڪري ڪو نه سگهي آهي.

نهلي تي دهلي هڻڻ لاءِ سنڌ کي تعلقن ۽ ضلعن جي سطح تي برادري تڪرارن حوالي ڪيو ويو. جتوئي ٿو کٽي ته مهر ٿا حيران ٿين، مهر ٿا کٽين ته لُنڊن جون نندون حرام ٿيون ٿين. ڀُٽن جون مستورات ٿيون ميدان مارين ته مرد سردارن جي مفادن کي ڇيهو ٿو رسي، جمالي ۽ مهيسر ٿا ميدانِ عمل ۾ اچن ته ٻيٽي جا جتوئي ۽ خانپور جا جوڻيجا احساس محروميءَ جو شڪار ٿا ٿين. مطلب ته تعلقا ۽ ضلعا برادري تڪرارن حوالي ڪيا ويا ته جيئن همراهه گهر جا ڪڪڙ مارڻ ۾ مصروف رهن ۽ اسان آسانيءَ سان سنڌ جي وسيلن جي ڀينگ ڪندا رهون. ايم آر ڊي جي تحريڪ جو قائد رئيس غلام مصطفيٰ خان جتوئي هيو، يا لاڙڪاڻي جون مستورات محترمائون!؟ اهو به دلچسپ سبجيڪٽ آهي، پر پوءِ نيو جتوئي ۽ چانڊڪا جا رستا جدا ڪيا ويا. مخدوم خليق غير موثر بڻايو ويو. ڏسندي ئي ڏسندي سنڌ قومي اتحاد ۽ سنڌي قوم جا قومي اتحاد ته جوڙيا ويا، پر انهن سرگرمين سان سنڌ جي يڪسانيت ڏانهن ويندڙ سياست جون ”واٽون ويهه“ نڪري نروار ٿيون. عوام لوڀين-ٺوڳين جي تميز وڃائي ويهي رهيو. سندس مفاد ”ڪُهه ڄاڻان ڪيهي ويا“ جيان عنقا ۽ اڻ لڀ نظر آيا. اها صورت حال سنڌ جي سياسي ماحول کي وڌيڪ ڇڙواڳ بڻائي ويئي. سياسي مال پڙيون ويون وڌنديون ۽ ماڻهن جا ملهه بليڪ بورڊن تي آويزان نظر آيا. هن چوٿائي صديءَ واري عرصي دوران ”شهري سياست“ جو نانگ ويو سنڌ کي ڏنگيندو. انهيءَ گروهه جي جنم ۾ جن پنڊي جي پهلوانن زمين هموار ڪري سنڌ تي سوهاڳو ڦيرايو هيو، انهن جو آشيرواد اڄ به انهن کي ئي حاصل آهي. اصلوڪن رهاڪن کي ڌُر ڌڻين جي ڌنيوادي ۽ پنهنجي بي عقليءَ سان غير موثر بڻايو ويو. توهان ڏسو اها چوٿائي صدي انڌي منڊي ڊيموڪريسيءَ دوران به سنڌ لاءِ سوهانِ روح بڻيل رهي. ڀٽو مخالف فيڪٽر وارا سنڌي 0 9 جي رفتار سان دکني، دهلوي ۽ مراد آبادي چڱن مڙسن جا مرهونِ منت بڻايا ويا. غوث علي شاهه، اختر قاضي، مظفر شاهه، ڄام صادق، لياقت جتوئي ۽ ارباب غلام رحيم جون وڏ وزارتون ”آگري“ اڳيان سر سجود رهيون. تازو ٻارهين مئي کانپوءِ ”آگري“ جو آمريت وارو آله ڪار چهرو جنهن چٽائيءَ سان ظاهر ٿيو هو، ان کان پوءِ اُميد پيدا ٿي هئي ته هاڻ ”يرغمال سنڌ“ جو محبوس دارالحڪومت غلاميءَ مان نجات حاصل ڪندو ۽ سنڌ ٻيهر جمهوري ماحول ڏانهن سفر شروع ڪندي، پر اهي خواب تڏهن چڪنا چور ٿي ويا، جڏهن سنڌ جي وڏي ۾ وڏي سياسي جماعت وقت جي چئلينج کي پٺي ڏيئي بيهي رهي.

پيپلز پارٽيءَ کي ڪراچيءَ جي سياهيءَ کي سفيديءَ ۾ بدلائڻ لاءِ متحرڪ ٿيڻ گهرجي ها ۽ هوءَ آسانيءَ سان شهري سنڌ جي بزنس ڪلاس کان وٺي عبدالستار ايڌي ۽ حسين هارون جهڙن اعتدال پسندن کي ”ڪراچي امن ڪميٽي“ ۾ شامل ڪري ٻارهين مئي جي واقعي ۾ ملوث مخلوق کي وڌيڪ بي توقير ڪري سندن چوٿائي صديءَ واري ”گهيري“ کي ختم ڪرائڻ ڏانهن ڪامياب سفر شروع ڪري پئي سگهي. خوش قسمتيءَ سان سيد عبدالله شاهه جي چاليهيءَ جي حوالي سان چئن ئي صوبن جي قيادت به سنڌ ۾ لٿل هئي. شاهه محمود قريشي، لشڪري رئيساڻي ۽ جهانگير بدر جهڙا جهانديده اڳواڻ چار پنج ڏينهن ڪراچيءَ ۾ ويهي رهن ها، پيرسائين پاڳاري، الاهي بخش سومري، ظفر الله جمالي، مخدوم امين فهيم، فخر الدين جي ابراهيم ۽ اردشير ڪائوسجي جهڙن معاشري جي موثر ترين ماڻهن کي گڏ ڪري ميڊيا ۽ وڪيلن جي سهڪار سان سموري مقدمي جي قيادت ڪن ها. عالمي ۽ مقامي ميڊيا اڳيان ڪراچيءَ جا زخم ڌوئڻ لاءِ ڪي پلان مشتهر ڪن ها ۽ پوءِ اي اين پي، ايم ايم اي ۽ سني تحريڪ جي مردان هائوس، اداره نورِ حق ۽ سليم قادري سيڪريٽريٽ جهڙن مرڪزن تي حاضريون ڀري، عذر خواهيون ڪري پهچن ها عبدالله شاهه غازي جي مزار تي ۽ اتي شروع ڪن ها ”ڪراچي امن ڪميٽي“ جو اجلاس ته ڇا ٿا محسوس ڪريو، سنڌ جي دار الحڪومت ”بلاول هائوس“ جو ڀرجهلو ٿي بيهڻ کان وٺي چوٿائي صديءَ جي اذيت ناڪ عذاب کان نجات جي راهه ڏانهن گامزن ڪو نه ٿي وڃي ها؟ پريس ڪانفرنسون ۽ انتهائي سطحيت واريون ”تون ڇا، تون ڇا“ ڳالهيون ڪري پيپلز پارٽي ڪراچيءَ ۾ خوشبوءِ پکيڙڻ جو تاريخي موقعو ضايع ڪري ڇڏيو آهي. پيپلز پارٽيءَ کي اهي ترش ۽ تلخ ڏوراپا ڏيندي قلب مجروح آهي ۽ قلم زخمي! پر جيئن چئبو آهي ته ”جيڏا اُٺ تيڏا، لوڏا“ ايئن پ پ تي جوابداريون به جُثي جي حصي جيتريون لاڳو ٿين ٿيون. پ پ ته پروفيسر عبدالغفور احمد جي ڪوٺايل امن ميٽنگ جو به بائيڪاٽ ڪري ڇڏيو. جنهن ڪراچيءَ ۾ باهه تي پاڻي هارڻ لاءِ قائم علي شاهه ۽ نثار کهڙو هن حد تائين ”درڪناري“ جو مظاهرو ڪري رهيا هجن، انهيءَ ڪراچي جي قيادت لاءِ سنڌ پ پ کي سندرو ٻڌائڻ ۽ آئيندي لاءِ احتياط جو مشورو ڏيڻ سونهين ٿو!؟ کانئن ته ايترو به ڪو نه پڳو جو ڪو نفيس صديقي ٽائيپ ليڊر نمائندگيءَ لاءِ اي پي سي ۾ موڪلين ها. ساڳئي ڏينهن تي سکر ۾ ڪراچيءَ واري ڪوس تي اي پي سي ٽائيپ ڪانفرنس هئي، شابس آهي سيد خورشيد شاهه کي، جنهن مولوين جي انهيءَ ڪانفرنس جي مک مهماني قبول ڪئي ۽ بنفسِ نفيس نه صرف شرڪت ڪيائين، پر چئي ڏنائين ته سياسي اختلاف پنهنجي جاءِ تي، پر هن وقت سنڌ جو دارالحڪومت سڙي رهيو آهي، سنڌ آگ حوالي هجي ۽ اسان پيا عربيون فارسيون ڪنداسين ته اسان جي اها روش سنڌ دشمنيءَ جي دائري ۾ داخل ٿيندي! هيءُ شاهه، عبدالله شاهه جيان سنڌ جي ڪثير الجهتي مزاج کي نثار کهڙي ۽ قائم علي شاهه جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ سمجهي ٿو. ڪراچي واري هن دورِ حاضر جي ”ڪوس“ برپا ٿيڻ تي ڪي اهڙا به شينهن مڙس سامهون آيا، جن مدد خان، احمد شاهه ابدالي ۽ شاهي سيد کي سلهاڙي ”مردان هائوس“ کي موردِ الزام ڪوٺيو ۽ ”آگري“ وارن کي ”سڀ ڦٻي وڃو“ وارو سرٽيفڪيٽ عنايت ڪري ڇڏيائون. خدا جا بندا، ڳالهه هلي پئي آمريت ۽ جمهوريت جي، جرنيل ۽ جج جي، قاتل ۽ مقتول جي، ۽ اوهان پيا بتاليءَ واريون ڳالهيون ڪريو. ٻيلهاڙي جي راند لاءِ ونجهه وٽيءَ وارا اصول لاڳو ڪرڻ تي اوهان کي ڪهڙو خراج تحسين پيش ڪجي؟

عجيب اتفا ق آهي، سنڌ ۾ سنڌ دوستيءَ جون دعويدار ڪي ڌريون ”آمريت“ لاءِ وڌيڪ سهارا فراهم ڪنديون رهيون آهن ۽ جمهوريت جي حوالي سان کڻي سرسري پيش رفت ئي سهي، پر انهن کي پ پ جو اقتدار ۾ اچڻ نٿو وڻي ۽ آمرن طرفان چُون چُون جو مربو بڻايل اهڙي حڪومت وڻي ٿي، جنهن ۾ اصلوڪن سنڌين جي جاءِ تي تشريف فرما ٿيندڙن جي ٻيگهي متل هجي. ڪراچيءَ ۾ صورتحال کي پُرسڪون بنائڻ لاءِ پرڏيهي طاقتن مداخلت ڪئي آهي. اسفنديار جو بلاول هائوس وڃڻ ۽ عشرت العباد جو ”مردان هائوس“ اچڻ انهن طاقتن جو پريشر آهي، جيڪي طاقتون ايندڙ سيٽ اپ ۾ پ پ، اي اين پي ۽ ايم ڪيو ايم کي گڏائي ”اعتدال پسندن“ تي مشتمل سرڪار ٺاهڻ ۾ دلچسپي رکن ٿيون. اسفند واري پارٽي اين ڊبليو ايف پي واري پ پ سان تازو ڦٽائي چڪي آهي. پ پ سرحد صوبي جو سيد قمر عباس قتل ٿي ويو آهي. پ پ پاران حاجي غلام محمد بلور ۽ هارون بلور تي مرڊر ڪيس داخل ڪرايو ويو آهي. حاجي غلام محمد بلور جو پُٽ ڏهاڪو سال اڳ اليڪشن دوران قتل ٿي ويو هو. شبير بلور جي قتل جو مقدمو قمر عباس تي داخل ٿيل هو. قمر عباس نامياري اديب ۽ خوبصورت شاعر فارغ بخاريءَ جو پُٽ ۽ پاڻ به قلمڪار هو. بلور برادران اي اين پي لاءِ هالا جا مخدوم آهن. باچا خان جي پوٽي پنهنجن صفِ اول جي ليڊرن جي گرفتاري کي بهانو ڪو نه بنايو ۽ وڃي پهتو بلاول هائوس! جتي صوفن تي عذرخواهيون وصول ڪيون وينديون آهن. باچا خان جي پوٽي چيو ته، ”خوچه ام نيچي بيٺي گا، يه همارا روايت هي.“ فضل الرحمان ۽ قاضي حسين احمد به ڪراچيءَ واري ڪوس بابت سر زمين تي پهتا ۽ ڪي سرگرميون، ڪي عذرخواهيون ڪري يوسف جي خريدارن ۽ ڪراچيءَ جي خيرخواهن ۾ پنهنجو نالو لکرائي ويا. مخدوم امين فهيم، مخدوم شاهه محمود ۽ پ پ جي ملڪ ۾ موجود صفِ اول جي قيادت ڪراچيءَ بابت لاتعلقيءَ جو مظاهرو ڪري ڇا ڪمايو ۽ ڇا وڃايو...؟ لاهور کي پرويز الاهي ”ڪراچي“ بڻائي ها ته نواز ليگ موصوف کي سياست جا تارا ڏيکاري ڇڏي ها. پر جيئن ته ڪراچي انهي پرڳڻي جو دارالحڪومت آهي، جتان جي حڪومت مبينا طور تي پاڻ هٿن سان هي ڊرامو رچايو. ۽ ظالمن جا صفائيءَ وارا پمفليٽ لاڙڪاڻي ۾ کوکرو پار تائين وڃي پهتا، جنهن ۾ ”جلاوطن ڀاءُ“ فرمائي ٿو ته: ”سڀ ڪيا ڌرا پ پ ۽ اي اين پي ڪا هي، هم تو صبر سي سهتي رهي...“

ڪراچيءَ بابت آمريڪي دلچسپيءَ کان وٺي سامونڊي پٽيءَ جي تجارتي اهميت ۽ عالمي ادارن جي منجهس شراڪت جو سمورو سلسلو نه سهي، البت سنڌ جي سياست کي گهٽ ۾ گهٽ اُن جو اڌورو مواد پنهنجي ايجنڊا واري ڪتاب ۾ تحريري طور محفوظ ڪري ڇڏڻ گهرجي. سنڌ کان ته بلوچستان گوءِ کڻي ويو. بلوچستان اسيمبليءَ متفقه طور تي ”سونمياڻي پورٽ“ کي رد ڪرڻ وارو ٺهراءُ منظور ڪيو آهي. ٺهراءَ ۾ ايئن به چيل آهي ته ڀنڀور ضلعي کان وٺي سونمياڻي پورٽ تائين جيڪا نئين اُڻت ٿي رهي آهي، اها پنجين پرڳڻيءَ لاءِ پيش بندي آهي. سونمياڻي ۽ ڀنڀور ته ڪراچيءَ سان سلهاڙيل رونجهن، ڄامن، خاصخيلين، جوکين، پکيئڙن ۽ جتن جا ماڳ آهن. پ پ سميت ڪنهن سنڌي مفادن جي دعويدار ڌُر ڪوئيٽا اسيمبليءَ جيترو خير جو ڪم ڪيو هجي ته کڻي پاڻ به ڪنڌ کڻڻ جهڙا ٿيون. ست سمونڊ پار وارين ڌُرين جو طاقتور قونصل خانو سي ايم هائوس سان سلهاڙيو پيو آهي. اُتان چيف سيڪريٽري ۽ ڪور هيڊ ڪوارٽر کي پنهنجا خدشا ٻڌايا ويا. نان سويلين پس منظر ۾ رهيا. شڪيل دراني ذهين ڪامورو ۽ اي اين پي جي ٽاپ موسٽ قيادت سان ذاتي لڳ لاڳاپا رکندڙ سينئر بيوروڪريٽ آهي. هن اسفنديار کي سانجهاندي تي پنهنجي گهر اچڻ لاءِ زحمت ڏني. ”دي اورسيز سيڪيورٽي ايڊوائيزري ڪائونسل“ جي نالي سان عالمي تجارتي مفادن جي نگهبان اداري جي ”تحفظات“ کان موصوف کي آگاهه ڪيو ويو. آمريڪن بزنس ڪائونسل سميت سنڌي وڏي سمونڊ جي ذريعي ڏيساور جون جيڪي 500کن ڪمپنيون اربين ڊالر سيڙائي چڪيون آهن، انهن جو نياپو هو ته جيڪڏهن ٽي ڏينهن هڙتال ٿي ته نيشنل هائي وي ۽ آر سي ڊي هائي وي سميت جن روٽن تان حب کان وٺي پورٽ قاسم تائين ۽ سائيٽ کان وٺي گهاري تائين سندن ڪارخانا متاثر ٿيندا. ليبر ۽ ٻيو اسٽاف پهچي ڪو نه سگهندو ۽ اهڙي نقصان کي ناقابلِ برداشت قرار ڏنو ويو. بلاول هائوس کي به باور ڪرايو ويو ته سمنڊ ۾ رهندي مانگر مڇن سان ٺهي نه هلڻ وارن جو حشر اوهان به ڏسندا رهيا آهيو. پوءِ شڪيل دراني عشرت العباد جي سربراهيءَ ۾ ”مردان هائوس“ پهتو. پروفيسر عبدالغفور احمد کي به ياد ڪيو ويو، مولانا فضل الرحمان به ياد آيو ته بلاول هائوس جو به ڀيرو ڀڃيو ويو. سو سٺ جي رفتار سان امن جي نالي ۾ اهو ”يُوٽرن“ پنجاهه کن لاشن، سوين زخمين ۽ هزارين حراسيل همراهن جي زخمن تي پها ڪيترا رکندو ۽ لوڻ ٻرڪڻ جو مقدار ڪيترو هوندو؟ اها تڪ تور ڇڏيون ٿا اتي.

سنڌي وڏي سمونڊ جا وسيلا سندن حوالي ڪرڻ کان وٺي ميرپور خاص بورڊ آف انٽرميڊيٽ جهڙن ادارن جون جملي ملازمتون همراهن کي فراهم ڪرڻ جون نيڪيون دهليءَ جي ”نونهال“ سر انجام ڏنيون آهن. سکر جي چ۾ مڙسي ملڻ محال هئي ته بچل شاهه واري مياڻي ٻياڻي ٻهراڙيءَ واري تعلقي جي سپرد ڪئي ويئي. نوابشاهه ۾ لوڪل باڊيز جون چونڊون ڪيئن ٿيون؟ آصف زرداري جي تڪ کي ڪٽي ايتري ماپ تي آندو ويو، جتان ”آگري“ جي تعلقي ناظمي يقيني بڻجي سگهي. ڪاهوءَ جو دڙو (ميرپورخاص) وساڻن، جيلانين ۽ سيد سڳورن کان ويندي اڳوڻي وزير اعظم محمد خان جوڻيجي جو سياسي بيس رهيو آهي. سنڌڙي ۽ حسين بخش مري تعلقا ٺاهي ميرپورخاص کي بنارسي ساڙهين ۽ مراد آبادي پانن جو مرڪز بنايو ويو. نيرون ڪوٽ کي ٽنڊي محمد خان، ٽنڊي الهيار ۽ مٽياريءَ ۾ ونڊي ورڇي ايترو ته محدو دڪيو ويو آهي، جو هاڻ اتي ڪو به آخوند الهه بچائي، غلام نبي ميمڻ، مير برادران، مخدومان هالا ۽ قاضي سڳورن جي نسل سان تعلق رکندڙ سنڌ وطن جو پيڙهائتو پي آر سي هولڊر ضلعي ۽ تعلقي وارين حڪومتن ۾ هٿ ونڊائڻ جهڙو ڪو نه رهيو آهي. ڪراچي جي ته ڳالهه کڻي ڇڏ...ٻه ٽي ڀٽائيءَ جا بيت پڙهي جن ”پرين“ دهلي ڄائي جي سهڪار سان ”فتح“ ماڻي آهي. انهن ”پرين“ سان پڄڻ لاءِ شايد مهراڻ ماٿري ”سُنڍ“ ٿي چڪي آهي. رهي نام الله ڪا...ڳالهه اوهان جي به مبني برحقيقت آهي ته اُتساهه پيدا ڪجي ۽ مايوسيءَ جون مالهائون نه پروئجن، پر روشن سج ۽ چٽي چنڊ کي ڪو ”ڪور چشم“ چٻرو نه ڏسي ته ڏوهه چٻري جو ليکيو ويندو، حقيقتون بهرحال حقيقتون رهنديون.

شهري سنڌ ۾ هڪ ڪروڙ کان وڌي اصلوڪا سنڌي بوهرين، آغا خانين، ڪڇي، ڪاٺياواڙي ۽ گجراتي ميمڻن کان وٺي لاسي ۽ رياستي راڻن جي شڪل ۾ موجود آهن. راجسٿاني ۽ مارواڙي ثقافتي شناختن وارا اسي سيڪڙو ماڻهو الڊ سنڌيز جي قطار ۾ شمار ڪري سگهجن ٿا. انڊس وئليءَ سان تعلق رکندڙ اباسيني، جهلمي، راوين، چنابي، بياسي، ستلجي ۽ پنجنڊي به تهذيبي سطح تي گنگ و جمن جي ڀيٽ ۾ ڀٽائيءَ جي مُريدن کي وڌيڪ ويجها آهن. پوءِ ڇو يو پي، سي پي سنڌ تي ”حق حڪمراني“ جا جملي حق واسطا پنهنجي بلي ڪري چڪي آهي؟ ان ڳالهه کي سمجهڻ جي ضرورت آهي.

پاڻ اڄوڪي ڪچهريءَ ۾ پ پ کي ٽارگيٽ بڻائي مٿس ڳپل ساري ٽيڪا ٽپڻي ڪري چڪا آهيون. ڇا سنڌ ۾ عالمي مفادن جي ڀرجهلائيءَ لاءِ پيپلز پارٽي کان وڌيڪ ڪا ڌُر موزون آهي ڇا؟ سيڪيولر سوچ کان وٺي مزاجي ڪيفيتن تائين ”بلاول هائوس“ اهڙي سعادت ماڻڻ جو وڌيڪ اهل نظر اچي ٿو. پ پ اهڙو ڪم ڪرڻ ۾ ڪامياب ان ڪري به وڃي سگهي ٿي، ڇاڪاڻ ته ڏيهه ۽ پرڏيهه ۾ انهيءَ پارٽيءَ تي ماڻهو مار مشغلي وارو ڪريڊٽ ايترو عنايت ٿيل ڪو نه آهي، جيترو سينٽرل انڊيا کان آيل ”سُورمن“ کي نصيب ٿيل آهي. سنڌي وڏي سمونڊ سان لاڳاپيل عالمي مفادن کي لاڙڪاڻو، ڪنگري، هالا، بلاول هائوس ۽ ڄام هائوس ڪيئن ٿا منهن ڏيڻ ۾ ڪامياب وڃي سگهن؟ اهڙي سوال جو جواب تلاش ڪرڻ لاءِ سنڌ جون ساڃاهه وند ڌريون، ڪاروباري ڪلاس ۽ پاليٽڪس جا پهلوان ”الهه تو آهر“ ڪرڻ جي ڪندا ته جواب وارو خواب شرمنده تعبير ٿي سگهي ٿو. روايتي سياست جون سرگرميون پنهنجي طور تي جاري ساري رهندي به هن ميدان ۾ ڪُميت ڪڏائي سگهجن ٿا. ڇا پ پ سميت سنڌ جي وڪيلن ۽ وطن دوست ڌرين ۾ اهڙو دم آهي به سهي؟
arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

پ پ، پنڊي ۽ نواز ليگ جي ”راند“ ۾ سنڌ ڇا ٿي سوچي؟



جمع پهرين جون 2007ع

سياست وارو ملڪي ٻيڙو ڪنهن ساحلِ مُراد تائين پُهچندو يا ڪو ”ڪُن“ سندس انتظار ۾ آهي؟ اهي ڳالهيون عنقريب پنهنجا اڇا ڪارا پڌرا ڪرڻ واريون آهن. سپريم ڪورٽ اندر جنهن ”مُقدس ڍڳيءَ“ کي بار واري سيمينار ۾ سنڱن تي کنيو ويو، اهڙو لقاءُ جهور پوڙهن اوڻيهه سئو ايڪهتر ۾ به ڪو نه ڏٺو هوندو، جڏهن جگجيت سنگهه اروڙا اڳيان امير عبدالله خان نيازي ڍاڪا جي رمنا ريس ڪورس گرائونڊ ۾ هٿيار ڦٽا ڪري رهيو هو. حامد خان، علي احمد ڪرد ۽ چوڌري اعتزاز احسن واري ”جسٽس پارٽي“ پاڻ تي ڪا تنقيد برداشت ڪرڻ جي روادار گهٽ رهي آهي. پر هاڻ سندس سهڪار سان ”سپاهه سالار جماعت“ تي جيڪي حملا ٿي رهيا آهن، ملڪي سياست ۾ اهڙو اندازِ بيان نه اڳ ۾ ڪنهن ٻڌو ۽ نه وري ڪنهن ضبطِ تحرير ۾ آندو. ٻئي ”معتبر ماڻهو“ هاڻ چوراهن چئوسولن ۽ رستن واٽن تي موضوعِ بحث بڻيل آهن. اڄ ڪبيون ڳالهيون صفا، تون کٽين يا مان کٽان...واري ڪار آهي. جيت هار جا دستوري فيصلا کڻي ڪهڙا به هجن، پر ”ڪارو ڪوٽ“ ملهه ماري ويو آهي. ”خاڪي“ مجبور آهن. همتِ مردان، مدد خُدا...جو عملي نمونو گذريل ٽن مهينن جي مهي ولوڙ دوران ڪروڙين اکيون ڏسي چڪيون آهن. ”کل“ ٽڪي ۾ ڪير وٺڻ لاءِ تيار ناهي.

ٻئي پاسي پنجن فور اسٽار پهلوانن اڳيان شڪست تسليم ڪرڻ کان نابري وارڻ وارو چوڌري ”مين آف دي ميچ“ وارو ڪريڊٽ حاصل ڪري چڪو آهي. سندس حلفيه بيان ته رهي سهي ڪسر به باقي ڪا نه ڇڏي آهي. ان وچ ۾ هڪڙي ڌر کي دهليءَ جو نونهال فريبي، دغاباز، ڪوڙا ۽ نه ڄاڻ ڪهڙن ڪهڙن لقبن سان سرفراز فرمائي چڪو آهي. جڏهن ته سامهين ڌُر جو سپاهه سالار عدالتي ٻوليءَ ۾ اشارن ڪناين سان پنهنجو اظهارِ ما في الضمير بيان ڪندو رهيو آهي. هُن جو رازدان ۽ سول بيوروڪريسيءَ جو ”نڪ“ حماد رضا جڏهن ماريو ويو، تڏهن ترت افتخار چوڌري تڏي تي پهتو. کيس اها به خبر هئي ته ڪيترن ڏينهن کان حماد تي سلطاني گواهه ٿيڻ لاءِ دٻاءُ وڌو پيئي ويو. نابري وارڻ کان چند ڪلاڪن اندر کيس رستي تان هٽايو ويو. سندس والد جو چوڻ هو ته وقت جا نواب آف ڪالاباغ منهنجي ٻچڙي جا قاتل آهن. چوڌري افتخار پوءِ به چُپ...کيس اها به خبر هئي ته سندس چيمبر ۽ حماد جي دفتر مان عدالتي امور سان تعلق رکندڙ اهم فائيل به همراهه کنڀي ويا آهن. سپريم ڪورٽ جو رڪارڊ هن ريت دُزديءَ جي دائري ۾ آڻڻ جو اڳ ڪو نظير ۽ مثال سڌريل ملڪن کي ته ڇڏيو، پر ترقي پذير پرڳڻن ۾ به ڳولهيو ڪو نه لڀندو. پر چوڌري افتخار اُتي به چُپ...شيخ رشيد ۽ بديسي پير...”تيرا ڪچومر نڪال دين گي“...جهڙا دڙڪا ڏين تڏهن به چوڌري افتخار چُپ...آسماني هدايتن ۾ امر ٿيل آهي ته ”توهان صبر ۽ نماز وسيلي استعانت حاصل ڪريو.“ صابر چوڌري جي نماز به نمازن جهڙي آهي.

لڳي ٿو ته سندس ڪو لولو اگهيل آهي. هن چيو هو ته، ”مين اڪيلاهي چلا ٿا جانبِ منزل، لوگ آتي گئي، ڪاروان بنتا گيا.“ ٻڌون پيا ته محترمه کي چيائون چوڌري اعتزاز احسن کي جهل...پنڪيءَ چيو ته، اعتزاز جو هڪڙو ڀاءُ نويد احسن مرڪزي سرڪار ۾ پاور فل سيڪريٽري آهي، توهان ساڻس رابطو ڪندا ته لاڀ ملي سگهي ٿو. اهڙا رابطا به ٿيا، پر ”وهي ڍاڪ ڪي تين پات.....“ ڳالهه گوڙ کان چڙهي ويئي. سرڪار چيو ته، ڏهاڪو ڪروڙ نواز ليگ فراهم ڪيا آهن ۽ باقي چندو ڪيو اٿن. اها تهمت به پنهنجو تاثر قائم ڪرڻ ۾ ناڪام ويئي. سرگوڌا ڏانهن سازش جو رُخ موڙيو ويو، ڇاڪاڻ ته ٻئي قائم مقام ”سرگوڌيين“ آهن. هڪڙو ته هن وقت پينٽاگون ۽ وهائيٽ هائوس ڏانهن ويل آهي. سردار ڳڙهه جا سورما سندس سهڪار سان وڏ وزارت تي سرفراز ٿيا هئا، ايئن جيئن جنرل جوزف جي جهانديدگي علي محمد مهر جو جاءِ نشين تلاش ڪرڻ ۾ ڪامياب ويئي هئي. مير ظفر الله جمالي حميد گل واري ”مڌر پارٽي“ جو مُستقل ميمبر ليکيو ويندو آهي. جبل خان به دهليءَ جي دڙڪن کان ڪو نه ڊنو ۽ هن بلوچستاني ڀائر کي بيقصور قرار ڏيڻ لاءِ اقتداري ٽرائيڪا کي درست مشورا ڏيڻ جي سعادت حاصل ڪئي. پير سائين پاڳارو به گنگ و جمن بدران راوي جهلم وارن جي ڀرجهلائي ڪري رهيو آهي. قاف ليگ ته ڪنهن پريءَ جيان ”ڪوهه قاف“ جي غازن ڏانهن عازمِ سفر آهي. دهليءَ جا سمورا پتا تتر بتر ٿي ”ڪوئي يهان گرا، ڪوئي وهان گرا“ جو منظر پيش ڪري رهيا آهن. ڪراچيءَ جي ڪوس ته رهيل سونهن کي سياهيءَ ڏانهن مائل ڪري ڇڏيو آهي. عرفان الله مروت اسيمبلي ۾ اچڻ کي لاحاصل ايڪسرسائيز ٿو ڪوٺي. هُن ته وزير اعظم جي صدارت ۾ ٿيندڙ (ڪراچي بابت) اجلاس مان واڪ آئوٽ به ڪيو هو. ايئن به چيو هئائين ته هتي ايترو ڪوڙ ڳالهايو ويو آهي، جيترو ڪوڙ گوئبلز به ڪو نه ڳالهايو هوندو. ”هم زباني“ جو رشتو کڻي ڪيترو به نازڪ ڇو نه هجي پر ”ماڻهو مار مهم“ لاءِ ڪنهن کي سلطنت جو سلطان فري هينڊ ڏيئي ڇڏي ته پوءِ ملڪي مامرن بابت مزيد لب ڪشائيءَ جي ڪا گنجائش به باقي بچي ٿي ڇا؟ پرڳڻي جي ”قنوني“ سائينءَ کي سنڌ اسيمبليءَ جي اجلاس واري هنگامي سيشن کان پوءِ دهلي واري نونهال جي ”دادلي جماعت“ سان گڏ پريس ڪانفرنس کان وئون ويندي ڏسجي ٿو ته پوءِ آسانيءَ سان چئي پيو سگهجي ته نهر واري حويليءَ جي رڌڻيءَ ۾ رولو جهڙو تهڙو ناهي، پر اتي وڏو ڇال اچڻ وارو آهي. پيپلز پارٽي پوءِ به پنڊي سان پاند اٽڪايو ويٺي آهي، جڏهن ته نواز ليگ حقيقي اپوزيشن جو ڪردار ادا ڪرڻ ۾ ڪاميابيون ماڻي رهيو آهي. پ پ ”ڪراچي ڪوس“ کان پوءِ به پنڊيءَ سان ميٽنگون ڪيون آهن. ميڊيا تي سندن موقف اهو آهي ته ڪراچي ڪوس کان پوءِ ڳالهين هلائڻ تي ڪارڪنن ارهائي ڏيکاري آهي. بين السطور ۾ ايئن پيو چيو وڃي ته جيتوڻيڪ ليڊرشپ پنڊيءَ سان ريت پريت جون رهاڻيون ڪرڻ کي معيوب نٿي سمجهي. سانحهءِ ڪراچي کان پوءِ جڏهن سلطان جي سلطاني پترڪار دبئي پهتا ته لاڙڪاڻي جي حضور ۾ سندن حاضري چند ڪلاڪن جي طويل انتظار کان پوءِ ممڪن بڻي. لاڙڪاڻو ”انتظاري“ بخار ۾ اڳي به مُبتلا ٿيندو رهيو آهي. پنڊي بيقراري ۾ آهي. 1971ع ۾ ”سقوطِ ڍاڪا“ جي موقعي تي پنڊيءَ کي تاريخي جهاٽڪي جو شڪار ٿيڻو پيو هو، تڏهن به سندس تيمارداري چانڊڪا واسين ڪئي هئي. هينئر به جهاٽڪي ۾ مبتلا ڌر کي سهارو ڏيڻ تي پ پ کي ڪهڙو خراج تحسين پيش ڪجي؟ اقتداري ئي سڀ ڪجهه آهي ته پوءِ نوري المالڪي ۽ ڪرزئي به تخت تي براجمان آهن. تازو جيڪي رابطا ٿيا آهن، انهن رابطن ۾ لاڙڪاڻي جا 6 مطالبا غور هيٺ آيا.

(1) اليڪشن کان ٻه مهينا اڳ بلدياتي نظام جي معطلي.

(2) انتخابي فهرستن کي اليڪشن ڪميشن جي ويب سائيٽ تي آڻڻ.

(3) خفيه ادارن قائم خفيه اليڪشن سيل ختم ڪرڻ.

(4) نگران حڪومت لاءِ اي آر ڊي جي آشيرواد جو حصول.

(5) نئون چيف اليڪشن ڪمشنر مقرر ڪرڻ.

(6) ميڊيا ۽ بين الاقوامي مبصرن کي اليڪشن مانيٽر ڪرڻ جي اوپن اجازت ۽ کين گهربل سهولتن جي فراهمي!

رهيو صدارتي چونڊن جو مرحلو ته اهو لکت ۾ طئي ڪو نه ڪبو، البت پ پ راءِ اها ڏني آهي ته چونڊن ۽ نيون پارلياماني ڪاليجون قائم ٿيڻ کان پوءِ 1973ع جي قانون مطابق ايندڙ اسيمبليون صدر جي چونڊ ڪن. سوئس ڪورٽ جا ڪيس ۽ ٻيون لاڳاپيل رعايتون اڻ لکيون رکيون ويون آهن. هڪڙي پاسي من ڀڳل انداز سان پ پ چئي رهي آهي ته چيف جسٽس سان گڏ آهيون. اهو به چيو اٿن ته ڪراچيءَ واري قتلِ عام کان پوءِ پنڊيءَ سان پاور شيئرنگ وارا مرحلا پوين پساهن ۾ آهن. ايئن به چيو پيو وڃي ته اعتراز احسن واري موومنٽ نواز شريف لاءِ لاڀائتي ثابت ٿيندي ۽ پ پ کي نقصان ٿيندو. نثار کهڙو 2007 ع.25.5 تي ايم ايم اي سان گڏ پريس ڪانفرنس ڪري چڪو آهي. مولوين جو سنڌ اسيمبليءَ ۾ پارلياماني اڳواڻ عمر صادق کهڙي سان گوڏو گوڏي سان ملائي گڏ ويٺو آهي. سينيٽ ۾ پ پ جون 8 ۽ ايم ايم اي جون 21 سيٽون آهن ۽ رضا رباني مولوين جي سهڪار سان اُتي قائدِ حزب اختلاف بڻيل آهي. قومي اسيمبليءَ ۾ مولوي سڳورا 61 ۽ پ پ وارا 60 ميمبر آهن، جيڪي قائدِ حزب اختلاف طور مولانا فضل الرحمان کي قبول ڪري چڪا آهن. ايم ايم اي وارن مولوين سترهين ترميم بابت جيڪا ناقابل معافي غلطي ڪئي آهي، ان جو ازالو قاضي حسين احمد جي معافي وٺڻ ۽ مولانا فضل الرحمان پاران معافي نه وٺڻ سان ويتر ڏکيو ٿي ويو آهي. پر حقوقِ نسوان بابت سرڪاري بل لاءِ پ پ ووٽ ڇو ڏنا؟ جنهن لاءِ نواز ليگ به ليڪو ڪڍي پري بيٺل هئي. ايم ايم اي جي ”قومي مجلسِ مشاورت“ ۾ لبرل ۽ سيڪيولر شهرت رکندڙن کان وٺي وڪيلن جي ليڊرن تائين سول سوسائٽيءَ جون موثر ڌُريون شريڪ ٿين ٿيون، پر پ پ پڙ ڪڍيو پري بيهي رهي ٿي. ٻيو ته ٺهيو، پر نون ليگ جي اي پي سي کي ٻيهر مُتنازعه بنائڻ لاءِ پ پ ڇا لاءِ متحرڪ ٿي آهي؟ پ پ جون اهي ”ادائون“ ملڪي وسيلن جي ڦر لٽ ڪندڙن لاءِ ”ڦودنو“ فراهم ڪري رهيون آهن. لڳي ٿو ته نون ليگ ايندڙ وقت ۾ ملڪ کي ڀيلي ويندي ۽ پاپولر پاليٽيڪس ۾ کيس پ پ تي سبقت حاصل هوندي. نون ليگ جي ”نئين راند“ ۾ سنڌ جي حصي پتي لاءِ ڪير سوچيندو ۽ ڪڏهن؟

نواز ليگ جا اڳوڻا حڪومتي دور سنڌ لاءِ آقا ۽ غلام وارن روين تي مشتمل رهيا آهن. سنڌ ۾ سندس جماعت لاءِ اهو تاثر رهيو آهي ته ماڊل ٽائون جا مهراڻ ماٿريءَ وارا اڪثر حامي ”سيٽلرز“ هئا. سندس دورِ حڪومت ۾ سنڌي وزير مرڪزي ڪابينا ۾ ڪو هڪ به ڪو نه هو. آئي جي مقبول کان ويندي ٽاپ موسٽ بيوروڪريسي، جنهن سنڌ تي سرڪاري حڪم ناما نافذ پئي ڪيا، انهن جي اڪثريت چنيوٽي ۽ چيچاوطني شناختن واري هئي. نواز ليگ جو بڻ بڻياد به جنرل ضياءُالحق ۽ جنرل غلام جيلانيءَ جو مرهون منت رهيو آهي. مطلب ته ماضيءَ جي تعارف کي متعارف ڪرائبو ته پوءِ ماڊل ٽائون ٽڪو به ڪو نه ٿو لهي، پر اها ساڳي شناخت لاڙڪاڻي لاءِ به نروار ڪري پيئي سگهجي. اسڪندر مرزا ميجر جنرل ۽ ايوب خان فيلڊ مارشل هئا. لاڙڪاڻو انهن ٻنهي سپاهه سالارن جو ساڄو هٿ رهيو آهي. 1971ع واري هنگامي دور ۾ شيخ مجيب جي مقابلي ۾ تڏهوڪن ٽڪا خاني ٽولن کي لاڙڪاڻي هر سطح تي ”خوش آمديد“ پئي چيو. پر پوءِ شهيد ڀٽي جي شهادت ۽ وقت جي هٿيار بندن اڳيان هٿيار نه ڇڏڻ واري ”انڪاري“ ڪردار پ پ جو ڪنڌ مٿي ڪري ڇڏيو. ساڳي صورتحال کڻي نه به هجي، ڇاڪاڻ ته صدر ڪلنٽن ۽ سعودي بادشاهن جي ٽياڪڙي سان نواز شريف جي اٺ سال اڳ ملڪ مان ”ڀاڄ“ سندس شهيد ڀُٽي سان ڀيٽ کي ناموزون بڻائي ڇڏيو آهي، پر هاڻوڪي حڪومت جو سمورو عرصو حقيقي معنيٰ ۾ جيڪڏهن حزبِ اختلاف جو ڪردار ادا ڪيو آهي ته اها جماعت نواز ليگ ئي آهي. جاويد هاشمي کان وٺي سعد رفيق تائين همراهن جي ليڊرشپ ۽ عام ڪارڪنن گهڻو ڪجهه سٺو آهي. وڏي ڳالهه اها آهي ته جيڪي ڪچا چٺا نواز ليگ منظر عام تي آندا آهن، انهن تفصيلي ڪهاڻين جي منظر عام تي اچڻ کان پوءِ حڪمرانن جون ننڊون حرام نه سهي، البته ڦٽيون ضرور آهن.

نواز ليگ هن وقت پنجاب جي انتهائي طاقتور سياسي جماعت طور اُڀري سامهون آئي آهي. مُستقبل جي سياست ۾ جيڪي ڌريون ايوانِ اقتدار والارينديون، اُنهن ڌرين اڳيان اهم اشو ته انيڪ هوندا، پر ”دهليءَ“ سان دوستيءَ واري ايجنڊا کي يورپي ملڪن ۽ آمريڪا سميت چين ۽ ڀارت جو به آشيرواد حاصل هوندو. پنڊي واري پارٽيءَ جي ڀيٽ ۾ انهن اشوز جي آبرو منداڻي حل سان فائدو ٿي سگهي ٿو. پنڊيءَ کي لولو لنگڙو به نواز ڪيو آهي، ڇاڪاڻ ته خاڪين کي گوشماليءَ ڏانهن راغب ڪرڻ لاءِ ماڊل ٽائون محنت به ڏاڍي ڪئي آهي. اٺ سال اڳ اڪرم ذڪي ۽ سرتاج عزيز پارن ڪُهنه مشق پرڏيهي مامرن جي ماهرن نواز شريف کي قائل ڪري ڇڏيو هو ته مستقبل ۾ اسلام آباد جي آسودگيءَ جو براههِ راست تعلق دهليءَ جي دلداريءَ سان سلهاڙيل آهي. سوويت يونين جي انهدام کان پوءِ مغربي دُنيا ”ماڊل اسلامي رياست“ کي وڏي عرصي تائين برداشت ڪرڻ کان انڪار ڪندي ۽ پوءِ اسان جي حالت بيگاني شادي ۾ عبدالله واري ديوانگيءَ جهڙي ٿي ويندي. نواز پنجاب جي اشرافيه جي ايجنڊا تي عمل ڪيو ۽ اٽل بهاري واجپائي کي ”بس ياترا“ وسيلي لاهور آڻڻ ۾ ڪامياب ويو. لاهور پيڪٽ کي لهرن ۾ غرق ڪرڻ لاءِ مغربي دنيا دهليءَ ڄائي کي استعمال ڪيو. ڪارگل ڪوديتا لاهور پيڪٽ جي ”فاتحه خواني“ ثابت ٿي. جهانگير ڪرامت جي برطرفيءَ ۾ به مغربي دنيا کي دلچسپي هئي. ڪرامت دهلي-اسلام آباد دوستيءَ کي سندس جاءِ نشين جيان سبوتاز ڪرڻ کان انڪار ڪري ها، پر جيئن ته ٽئين دنيا جي سياستدانن ۾ جذباتيت جو عنصر غالب هوندو آهي، ان حوالي سان نواز کي چيف جسٽس سيد سجاد علي شاهه، فاروق لغاري جهڙي صدر ۽ چيف آف آرمي اسٽاف جنرل جهانگير ڪرامت سان ”ملاکڙي“ لاءِ آمادهه ڪيو ويو. دهليءَ جي نونهال لاءِ ماڊل ٽائون کي جيڪي طفل تسليون ڏنيون ويون هيون، انهن دلاسن ۾ اها ڳالهه به شامل هئي ته جيئن ته نسلي حوالي سان هن همراهه جا گجُر، آرائين، جاٽ، جنجوعا ۽ راجا مهاراجا شناخت وارن سپاهه سالارن سان قلبي ڇڪ وارا تعلق ڪمزور آهن. اهو ”سورمو“ ماڊل ٽائون جو وڌيڪ مرهونِ منت رهندو ۽ هانڊيوال هنرمندن تي گهٽ ڀاڙيندو. نواز شريف پنهنجي پيرن تي پاڻ ڪهاڙو هنيو ۽ عوام عرصي لاءِ ڏچي ۾ اچي ويو.

هن وقت پُلن هيٺيان اٺن سالن دوران الاهي سارو پاڻي خارج ٿي چڪو آهي، دهليءَ ڄائي جي ٽيم به همت هاري چڪي آهي، نواز ليگ به ماضيءَ جي ڀيٽ ۾ گهڻو قدر ميچوئر ٿي چڪيآهي، پر ٽئين دنيا جي ملڪن جا جذباتي سياستدان اقتدار ۾ اچڻ کان پوءِ انتقامي عادتن هٿان مجبور نظر ايندا آهن. ملڪ جون واڳون قبضي هيٺ آڻڻ کان پوءِ ڏيهي ۽ پرڏيهي مامرا نبيرڻ ڏانهن سندن مزاج مائل گهڻو رهڻ گهرجي، پر ايئن ٿيندو ناهي. محترمه بينظير ڀُٽو سوئس ڪيس مان به آجي ٿي ويندي، پر جڏهن سيڪنڊ لائن جا جيڪي سپاهه سالار آمريڪي آشيرواد سان فرنٽ لائين سنڀاليندا، تڏهن اهي پ پ کي پنهنجا احسان ياد ڏياريندا ۽ پ پ چوٿون ڀيرو پنڊيءَ جي مفادن لاءِ استعمال ٿي سگهي ٿي. ان انديشي جي ازالي لاءِ هڪڙي شڪل اها به آهي ته سنڌ ۾ پير سائين پاڳاري، الاهي بخش سومرو، مخدوم خليق، غلام مصطفيٰ جتوئي، ممتاز ڀٽو ۽ رسول بخش پليجو سميت سنڌي سوسائٽيءَ جا ساکائتا ماڻهو نواز ليگ ۾ يا ته شامل ٿين، ٻي صورت ۾ انتخابي اشتراڪ جو اعلان ڪن. ڪراچي ۾ نواز ليگ لاءِ وڌيڪ چانس آهن. 1970ع ۾ سنڌ جي ڀٽو مخالف سياستدانن جو شيخ مجيب سان اهڙو پيڪٽ هو، جنهن کي ”خفيه“ وارن ناڪام بڻائي ڇڏيو هو. 2007ع جو شيخ مجيب نواز شريف آهي.

صوبائي خودمختياري ۽ پنڊيءَ جي ڪمزوري واري ايجنڊا ڪئين رهندي. ايندڙ حڪومتن کي ملڪي سطح جي سٺ سالن واري گندگي کي صاف ڪرڻو آهي. ماڊل ٽائون هن ميدان ۾ مرڪزي ڪردار ادا ڪري سگهي ٿو. نواز ليگ بلوچستان ۽ سنڌ جي ڪنهن عبدالحئي بلوچ ۽ رسول بخش پليجي کي پنجاب مان قومي يا سينيٽ جي چونڊ لاءِ سليڪٽ ڪري ۽ پنهنجو نئون انتخابي منشور هوگيو شاويز جهڙو نه سهي، البت مهاتير محمد جهڙو جوڙي سگهي ٿي. هن ملڪ کي بهتر طريقي سان هلائڻ لاءِ پنجابي قيادت کي فري هينڊ نه، البت ڪنٽرولڊ هينڊ ڏيئي پيو سگهجي. ڪو به سنڌي، بلوچستاني ۽ پختونستاني شناختن وارو ليڊر پنڊي جي پيٽ تي لت ڏيڻ جي جرئت نٿو ڪري سگهي. هڪڙو ٽرم نواز ليگ کي آزمائڻ سنڌ لاءِ نفعي بخش آهي يا نقصان ڪار؟ ٻي ڳالهه ته نون ليگ کي نئين راند لاءِ ڪهڙا اصول اپنائڻ جي صلاح ڏجي؟ اچو ته کليل بحث ۾ حصو وٺون.

arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

الطاف-عمران تڪرار ۾ ڪير ڪاميابي ماڻيندو؟



خميس 7 جون 2007ع

ڊاڪٽر مبُشر حسن ڪهنه مشق سياستدان ۽ ”شاهراهه انقلاب“ ڪتاب جو مصنف آهي. هن عجيب ڳالهه ڪئي آهي ته، ”ايم ڪيو ايم کي عُجلت ۾ جنهن محاذ تي ٻارهان مئي واري جنگ ۾ ميدان تي لاٿو ويو هيو، ايم ڪيو ايم کي استعمال ڪندڙن بابت الطاف سائين کي صحيح خبر هجي ها ته هو تڪڙ ۾ هيڏو سارو ”تنهائي“ ڏانهن ويندڙ سفر اختيار ڪو نه ڪري ها. عالمي سطح تي جن ڌرين کي نائن زيرو ۾ دلچسپي هئي، هاڻ انهن طاقتن جو موڊ تبديل ٿي ويو آهي. لاهور ۽ پشاور پاور شيئرنگ فارمولي مطابق ملڪ جا مالڪ آهن. کين ”مني پاڪستان“ ۾ يوپي ۽ سي پي جي چوڌراهٽ وڌيڪ عرصي لاءِ قابلِ برداشت ڪا نه رهي هئي ۽ پوءِ هي موقعو مناسب سمجهيو ويو. ميڊيا ۽ جوڊيشري جو ملڪ ۾ احترام وڌي رهيو هو، ٻنهي سان هڪ ئي وقت جنگ ۾ مصروف ڪري هنن عزيز آباد کي پنهنجي گرفت ۾ آندو ۽ هاڻ ايم ڪيو ايم اڳيان ”نه جاءِ رفتن ۽ نه جاءِ ماندن...“ واري صورتحال درپيش آهي.“ هيءُ ته ٿيو مبشر حسن جو تبصرو. مٿان وري عمران خان کي ميدان ۾ لاٿو ويو آهي. برطانيا ۾ مهانگا وڪيل سندس رابطي ۾ آهن، پر ادائيگي ڪير ڪندو؟ لڳي ٿو ته اسان جي ”هر دلعزيز“ پاڙيسري جماعت کي ٽف ٽائيم ڏيڻ لاءِ ”جراحت“ جا ماهر ميدان ۾ لٿل آهن. ”آگري“ جي آليڪارن سان ”دهلي“ کي به درد سوايا مليا آهن. آگرو ايم اي جناح روڊ تي ۽ دهلي پارليامينٽ هائوس اڳيان ڪراچي ۾ ٿيندڙ ڪوس تي شهنائيون نه وڄائين ها، کڻي قتلِ عام تي ماتم نه به ڪن ها ته به کين ”نيڪ نامي“ جا تازا مليل تغما نصيب ڪين ٿين ها. روم ۾ ”نيرو“ بادشاهه به ته خونِ انساني جي ارزانيءَ تي مرليون پئي وڄايون. صديون لنگهي وڃڻ کان پوءِ به دُنيا چوي پيئي ته روم سڙيو پئي ۽ نيرو بانسريون پئي وڄايون. ڪراچي آگ ۾ جليو پئي ۽ دهلي ۽ آگري انهيءَ آگ تي هٿ پئي سيڪيا. فطرت جو قدرتي قانون جڏهن حرڪت ۾ ايندو آهي، تڏهن زبردست زيردست ٿي ويندا آهن. ظهير الدين بابر لاءِ فارسي جي مثل مشهور آهي ته، ”بابر بعيش ڪوش ڪه عالم دوباره نيست“ (بابر عيش عشرت ۾ ڪنجوسي نه ڪر، ڇاڪاڻ ته ٻيهر اها حياتي ملڻي ناهي، ڪر جيڪو ڪجهه ڪرڻو اٿيئي).

غوري نسل سان سلهاڙيل ڪو ”بابر“ ٻارهين مئي تي خونِ انساني سان هولي کيڏي رهيو هو، جنهن جي اشارهءِ ابروءِ سان شاهراههِ فيصل تي شپنگ ڪارپوريشن جا ٽرالر راتو واهه بيهاريا ويا. ”عشرت ڪدهه“ به انهيءَ ڪارخير ۾ بابر سان گڏ هو. ”سماٽ هائوس“ خوابِ خرگوش جا مزا ماڻي رهيو هو. اردوءَ ۾ چوندا آهن ته قتل به اُهي ڪن ۽ وري الٽو ثواب به ساڳيا قاتل ماڻڻ جي ڪن ته پوءِ کين چوڻ آکڻ جي ڪا ڳالهه باقي بچي به ٿي ڇا؟ ”ڪراچي ڪوس“ تي بُش ۽ بليئر تبصرا ڪري رهيا آهن. آمريڪي ٿنڪ ٽينڪ به گولا باري ڪري رهيون آهن ته برطانوي بانڪا به ميدان ۾ لٿل آهن. ڪراچيءَ جو جهنگل، عزيز آباد جو انگل ۽ عمران خان جو دنگل جيڪي ”منگل“ متعارف ڪرائي رهيو آهي، هن وقت ڏيهي ۽ پرڏيهي اسٽيجن تي اهڙي صورتحال کي ڏاڍي دلچسپيءَ سان مانيٽر ڪيو پيو وڃي.

آمريڪا جا ٻنهي ٽنهي اهم پارٽين سان تعلق رکندڙ سينيٽرز پرڏيهي وزيرهه ڪونڊو ليزا رائيس کي دل گهريون درخواستون ۽ من گهريون عرضداشتون پيش ڪري چڪا آهن. همراهن موصوفه کي چيو آهي ته ڪراچي واري قتل عام کان پوءِ نائن زيرو کي دهشتگرد جماعت ۾ شامل ڪرڻ جي اپيل کي شرفِ قبوليت بخشيو وڃي. هوڏانهن آمريڪي هوم لينڊ سيڪيورٽي کاتي ۽ رينڊ ڪارپوريشن جي اداري به بُش بهادر کي اهڙي ساڳي اپيل ڪئي آهي. مطلب ته هن وقت سنڌي وڏي سمونڊ جي جيو پوليٽيڪل صورتحال تي پرڏيهي پرين اڳ جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ متحرڪ ٿي چڪا آهن. عمران خان ”سولو فلائيٽ“ وارو مسافر نظر نٿو اچي. کيس ڏيهي ۽ پرڏيهي سهڪار ميسر ٿيل آهي. نيازي پٺاڻ صرف پٺاڻن جي خوف جو بدلو وٺڻ بدران چور کي ڇڏي چور جي دائيءَ کي اصل صورتحال کان واقف ڪرڻ جو انداز اپنايو آهي. اسفنديار ولي، محمود اچڪزئي، امير مقام، شير افگن نيازي، شير پائو، فضل الرحمان ۽ قاضي حسين به ڪراچيءَ ۾ برپا ٿيندڙ دورِ حاضر جي سانحي کي اکين سان ڏسي ويا. انهن سمورن پٺاڻن پنهنجي پنهنجي انداز ۽ نصب العيني نيڻ نهار سان ڪراچي بابت خير جون خبرون ڪيون، پر عمران خان هن قضيئي کي جنهن سطح تي کڻي ويو آهي، اهڙو انداز ڪو دلير ۽ غير معمولي ماڻهو ئي اپنائي سگهي ٿو. کيس زناني طرز جا طعنا ۽ حسد جي باهه ۾ ڀسم ٿيل حاسدن جا مهڻا به مليا، پر هيءُ ڪنهن ايري غيري نٿو خيري جي چرب زباني ۽ سيتا وائيٽ وارين مغلظاتن کان تر جيترو به متاثر ڪو نه ٿيو ۽ هن وڃي بديس جا وڻ وسايا آهن. کيس آفرون به ٿيون آهن ته هٿ هلڪو رک، اسان پنهنجي روش تبديل ڪرڻ لاءِ تيار آهيون، پر ميانواليءَ جو هيءُ پريو مڙس ڪراچي ۾ جاري جهنگل واري قانون کي ختم ڪرائڻ لاءِ ڪو ”منگل“ برپا ڪرڻ جي موڊ ۾ آهي. کيس ”فريقِ ثاني“ سنڌ جي در و ديوار تي نقش ٿيندڙ نعرن سان جنهن ريت کيڪاريو آهي، انهيءَ ”شريفاڻي“ انداز بيان ته هيڪاري عطاءُ الله عيسيٰ خيلوي جي ڳوٺائيءَ کي وڌيڪ قابلِ احترام بڻائي ڇڏيو. اهڙو ڪم ڪجي ڇو، جنهن جي نتيجي ۾ خواريون ۽ پريشانيون ڀوڳڻيون پون!؟ پوءِ اٺيتاليهه ڪلاڪن اندر اهڙا نقش و نگار مٽائڻ لاءِ پوچيون ڦيرايون ويون، پر جيڪو تاثر توهان پنهنجي کاتي ۾ لکرائي ڇڏيو، اهو تاثر ته صدين تائين ڀتيون صاف ڪرڻ کان پوءِ به زائل ٿي ڪو نه سگهندو. اهڙا به ڪي ٻاراڻا ڪم ڪبا آهن ڇا؟

ايم ڪيو ايم هن وقت پنهنجي پنجويهن سالن جي عروجي-زوالي عرصي جي انتهائي نازڪ چوراهي تي بيٺل آهي. هڪڙي پاسي اهي خدشا آهن ته دهلي جي دادلي هئڻ وارو دور اجهو ڪي اجهو اختتام پذير ٿيو، پوءِ ڇا ٿيندو؟ ٻئي پاسي سندن تعارف هڪڙي جمهوري جماعت بدران ڪنهن تشدد ۾ يقين رکندڙ تنظيم وارو ڪرايو پيو وڃي. ميڊيا جا ڏيهي ۽ پرڏيهي مرڪز گهڻو ڪري عزيز آباد کي موردِ الزام باور ڪرائي رهيا آهن. ايم ڪيو ايم جي ترجماني ڪندڙ ميڊيا مئنيجر به ماٺ آهن. عمران خان خلاف نازيبا طعنا ۽ مهڻا ڊاهڻ کان پوءِ عمران جي صلاح سان انٽرنيشنل دفتر تي دانهن کڻي ايندڙن جو مٺي پاڻيءَ سان سواگت ڪيو ويو. اهڙو خير جو مظاهرو هن کان اڳ هن جماعت ۾ گهٽ نظر ايندو. قائد جي مخالفن لاءِ موت جي حقداريءَ جا نعرا عملي ثبوت آهن، سندن عدم برداشت واري سوچ جو! ايم ڪيو ايم جي تنهائي ۽ برطانيا مان الطاف حسين جي جلاوطنيءَ جو اختتام هن وقت ملڪي سياست جا ڪرنٽ اشو آهن. الطاف حسين ڄام صادق جي حڪومتي دور ۾ پرڏيهه پلاڻيو هو. کيس ننڍڙي نياڻي سميت برطانوي شهريت حاصل آهي. 2 9 9 1 ع ڌاري جڏهن پاڻ خيرن جا ڏيساور ڏانهن اُسهيا هئا، سندس پرواز پهچڻ کان 6 مهينا پوءِ موصوف سياسي پناهه جي درخواست ڏني هئي. تڏهن ٽوري سرڪار وقت جي بادشاهت تي براجمان هئي. الطاف ۽ سندس ساٿين جون درخواستون اڻ نبيريل رهيون. ليبر پارٽي جڏهن 7 9 9 1 ع ڌاري پاور ۾ آئي، تڏهن اهي درخواستون غور لائق سمجهيون ويون. فيصلو ڪيائون ته ستن سالن کان جيڪي سدورا پناهه لاءِ پهتل آهن، تن کي پهرين ٽن سالن لاءِ اقامتي ليسن عنايت ڪبو، پوءِ کين مستقل شهريت سان به نوازيو ويو. هڪ ڀيري پاڪستان سرڪار الطاف سائين کي انٽرپول هٿان گرفتاريءَ جو اعلان ڪيو ته برطانوي حڪومت چورائي موڪليو ته اهڙو مطالبو منظور ڪو نه ڪبو، ڇاڪاڻ ته موصوف برطانوي باشندو آهي. انٽرپول جا قانون مفرورن تي لاڳو ٿين ٿا.

هاڻي عمران خان جيڪا تحريڪ شروع ڪئي آهي، ڇا کيس انهيءَ هلچل ۾ ڪاميابي ملندي؟ پهرين ڳالهه اها آهي ته عمران وارن کي برطانوي ڪورٽن ۾ شاهديون ۽ يڪا ثبوت پيش ڪرڻا پوندا. کين اهو به چٽو ثبوت ڏيڻو آهي ته آيا الطاف حسين ڪراچيءَ ۾ ٿيندڙ هلاڪتن جو سنئون سڌو جوابدار آهي به يا نه؟ کين سندس خطاب ۽ ٽيليفونڪ تقريرون ڪم ڏينديون، پر برطانوي قانون مطابق ملڪ جو هوم ڊپارٽمينٽ انهيءَ الزام بابت پنهنجن طور طريقن سان جانچ ڪندو ۽ پوءِ ڪورٽ سڳوري ۾ پنهنجو موقف پيش ڪندو. گهرو کاتو چئي سگهي ٿو ته جيڪڏهن صاحب موصوف کي پاڪستان حوالي ڪريون ته پوءِ اُتي ته موت جي سزا جو قانون به موجود آهي. اسان جي شهري کي موت جي سزا ٻيو ملڪ ڪيئن ٿو ڏيئي سگهي؟ برطانوي شهري کي ٻين ملڪن حوالي ڪرڻ کان پوءِ مٿس تشدد نه ڪرڻ جون به خاطريون انگلستاني سرڪار حاصل ڪندي آهي. اهڙا به قانون برطانيا ۾ اهميت وارا آهن، جن مطابق اتان جي شهري کي جنهن ملڪ حوالي ڪبو، اهو ملڪ ڪنهن به مرحلي تي کيس ”بي وطن“ قرار ڏيئي سگهي ٿو. اسٽيٽس ليس فرد برطانوي پناهه جا وڌيڪ مستحق هوندا آهن. يورپي ڪميشن وارو انساني حقن جو چارٽر به الطاف لاءِ برطانوي پناهه کي تسلسل فراهم ڪري سگهي ٿو. پاڪستان ۽ برطانيا جي وچ ۾ ملزمن جي تبادلي وارو قانون به غير متحرڪ آهي. ”هائوس آف لارڊز“ جو هڪڙو فيصلو اهڙو آهي، جنهن مطابق جيڪڏهن اسٽيٽ سمجهي ٿي ته هن شخص جو وجود برطانيا جي سيڪيورٽي لاءِ خطري جو باعث آهي ته پوءِ هوم سيڪريٽري چوندو ته هڪڙي فرد جي مفاد جي ڀيٽ ۾ اسٽيٽ جو مفاد وڌيڪ اهميت وارو آهي. تنهن ڪري اهڙي فرد کي اصلي وطن ڏانهن موڪلڻ ۽ سندس شهريت رد ڪرڻ بابت اسٽيٽ کي ڪو به اعتراض ڪو نه آهي. برطانوي شهريت عدالت بدران هوم سيڪريٽري رد ڪندو آهي. ان خلاف ٽريبونل ۾ اپيل داخل ڪري سگهبي آهي ۽ پوءِ هائي ڪورٽ کان ويندي ڪيس يورپي عدالت تائين جا مرحلا طئي ڪندو آهي. ابو حمزو به برطانوي شهري هو، پر هوم سيڪريٽري مسجد جي انهيءَ خطيب جي شهريت ڪئنسل ڪري ڇڏي هئي، جڏهن ثابت ٿيو ته موصوف جو برطانيا ۾ موجود رهڻ اسٽيٽ لاءِ هاڃيڪار آهي. الطاف-عمران عدالتي بحران وڏي عرصي تائين هلي سگهي ٿو. عمران لاءِ اهڙي عدالتي سفر بابت مالي وسيلن جي فراهمي مسئلو ٿي سگهي ٿي، جڏهن ته الطاف حسين جي جماعت مالي حوالي سان خود ڪفيل آهي. اهو شو ممڪن آهي ته ڪجهه وقت لاءِ ميڊيائي محاذ تي عمران-الطاف تڪرار کي مشهور ڪندو رهندو. البت الطاف جي شهريت کي ڪئنسل ڪرائڻ ايترو سادو مسئلو نه سمجهڻ گهرجي. وڏي ڳالهه اها آهي ته خطيب ابو حمزو ان ڪري برطانوي شهريت کان محروم ٿيو، ڇاڪاڻ ته سندس ”اسلام دوستي“ لنڊن لاءِ هاڃيڪار ثابت ٿي رهي هئي، جڏهن ته الطاف جون سرگرميون مذهبي اُڀار کي ماٺو ڪرڻ کان وٺي مولوين، مدرسن ۽ جهادي سرگرمين جي روڪ ٿام لاءِ برطانوي مزاج سان هم آهنگيءَ واريون آهن. سيڪيولر فڪر کان وٺي برطانوي ايجنڊا جا اڪثر اسم الطاف جي سياست جون اهم نسبتون آهن. اهڙي فڪري هم خيال کي برطانيا صرف عمران خان جي ڪري بيدخل ڇا لاءِ ڪندي؟

هڪڙي راءِ اها آهي ته يورپي يونين جا ملڪ ۽ آمريڪا ڪراچي ۽ سنڌ بلوچستان جي سامونڊي پٽيءَ بابت آگري کي اڳي سرواڻي ته سپرد ڪري چڪا هئا، پر پنجويهين سالن جي تجزئي کان پوءِ هنن ساڳي نموني جا نوان نعم البدل هٿ ڪري ڇڏيا آهن. جيڪڏهن واقعي ايئن آهي ته پوءِ نائين زيرو لاءِ ڏکيائون پيدا ٿي سگهن ٿيون. ڇا به ٿيئي، پر اهو اشو ايندڙ اليڪشن تائين گرما گرم بحث لاءِ وڏي وندر فراهم ڪندو رهندو. ايئن پيو محسوس ٿئي ته انهيءَ اشوءَ سان ايم ڪيو ايم کي ٽف ٽائيم ۽ کيس گهڻن رُخن تي مصروف رکي انتخابي مهم ۾ غير موثر بنائڻ جا جتن ڪيا ويا آهن. ايم ڪيو ايم تنهائي ڏانهن رواني ته ٿي چڪي آهي، پر ”شامِ اميران“ ۾ الطاف حسين جي سوز خواني سان سندس مقبوليت جو گراف ٻيهر بلند ٿي سگهي ٿو. البت الطاف جي ايسوسيئيشن هاڻوڪي حڪومت کان اڙدو يونيورسٽي کان وٺي ڪارڪنن جا سوين ڪيس واپس وٺرائڻ تائين انيڪ سارا مفاد ماڻيا آهن، پر ٻيو ته ٺهيو ٺلهو ڪيسن واري سلسلي ۾ ايم ڪيو ايم ايترو سو اهتمام ڪري ها ته سنڌ ۾ جيڪي به سياسي ڪارڪن ڪيسن وارو ڪيس برداشت ڪري رهيا آهن، پوءِ کڻي ڪهڙي به سياسي پارٽيءَ سان سندن تعلق ڇو نه هجي، اهڙن سمورن ڪيسن تي نظرثاني لاءِ هائي ڪورٽ جي ريٽائر ججن جي سربراهيءَ ۾ ”رويو ڪميشن“ قائم ڪجي ها. صرف پنهنجي پارٽي تائين محدود نه رهجي ها ته به ايم ڪيو ايم کي هاڻوڪي تنهائي ڏسڻي نه پئي ها.

arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

رفيق تارڙ جي استعيفيٰ واري ڪهاڻي ۽ بحاليءَ جا امڪان!



اربع 13 جون 2007ع

اسلام آباد جا ڪُهنه مشق صحافي ”ڪاوش“ جي انهن ئي صفحن تي ڇپيل ڳالهه جي تصديق پيا ڪن ته نواز شريف ۽ محترمه جي وچ ۾ اڻ لکيو انجام ٿيل آهي ته پاور ۾ آياسين ته پهرين فرصت ۾ رفيق تارڙ کي صدارت سان سرفراز ڪبو. ٽيهر وزارت عظميٰ ماڻڻ لاءِ آئين ۾ ترميم ڪرڻ تائين محترمه جو ماڻهو وزير اعظم طور قبول ڪبو، جيڪو رفيق تارڙ هٿان حلف به کڻندو. مهينو ٻه اڳ اهي صفحا گواهه آهن ته اهڙي ”افواهه“ تي پاڻ تبادلهءِ خيال ڪري رهيا هئاسين ته چيف جسٽس افتخار اهڙو فيصلو ڏيڻ وارو هو، جنهن ججمينٽ جي آڌار تي رفيق تارڙ جي صدارتي ڪرسي بحال ٿي وڃي ها، وچون دور غير دستوري شمار ڪجي ها ۽ دستور سان دودو هاٿ ڪندڙن لاءِ ڪا ”دوا“ به تجويز ٿئي ها، پر اڳواٽ ”دبستان دهلوي“ ۾ انهيءَ منصوبي جي کڙڪ پئجي ويئي ۽ پوءِ پنجن پهلوانن جي موجودگيءَ ۾ افتخار کي ”باعثِ صد افتخار“ بڻائڻ لاءِ دڙڪن دهمانن جو اهتمام ڪيو ويو ۽ رفيقي رٿيل منصوبو تعطل جو شڪار ٿي ويو. موالين جو ترسڻ ۽ وڃڻ توهان اسان جو ٻڌل لطيفو آهي. البت سياست جا شاهه سوار به ڪرسي جهڙي محبوبه ماڻڻ لاءِ موالين جيان وڏي عرصي تائين محوِ انتظار رهندا پئي آيا آهن. رفيق تارڙ ته هونئن به ”ابا جي“ جي دريافت آهي. سپوت پُٽ والدين جي سليڪشن کي ”سلامي“ ڏيندا رهيا آهن. سوادي کي چوان ته شريف برادران جيڪڏهن لاڙڪاڻي کي اهڙي تحت الشعور ۾ تلاطم پيدا ڪندڙ تجويز بابت قائل ڪري ويا آهن ته انهيءَ پيش رفت تي ڪنهن کي ارهي ٿيڻ جي آخر ضرورت به ڪهڙي آهي؟ اڄوڪي رهاڻ ۾ رفيقي سير سياحت بابت گفتگو ڪرڻ لاءِ جيڪا ڳالهه محرڪ بڻي آهي. اها سرويچ سجاولي جهڙي سنڌ دوست مزاحمتي شاعر سان رفيق تارڙ جي رشتيداري آهي. سرويچ سجاولي جي ذات به تارڙ آهي. جنهن کي سنڌي”تارڙو“ لکن ۽ پڙهن ٿا.

رفيق تارڙ سان هن عاجز جو هڪڙو ٻيو به سنگ سياپو ٻڌندا هلو. صحراءِ ٿر جو ڪو ”چريو“ انهن ئي چوڌرين کنڀيو هو، جن اڳتي هلي رفيق تارڙ کي گهر جو گس ڏيکاريو هو. ميان طفيل به وڪيل هو ۽ تارڙ جو پڳ مٽ يار پڻ. هن عاجز ڳوٿري ۾ اٽو وجهي ڪيو منهن ان ڏانهن. اولهه پنجاب جي رهاڪو ميان طفيل مون کي رفيق تارڙ ڏانهن تفصيلي خط لکي ڏنو. تارڙ سان ملاقات ٿي، ٿر ڄائي نوجوان جي ”بازيابي“ لاءِ اپيل ڏسي چيائين ته سعادت حسن منٽوءَ جا افسانا اوهان پڙهيا آهن؟ ٽوڀي ٽيڪ سنگهه جو نالو کنيوسين. چيائين ”ٽوڀو ٽيڪ سنگهه“ تون به لکي ڇڏ، پر گونگا ٻوڙا ۽ انڌا انسٽيٽيوٽ انگ پورو ڪرڻ لاءِ جن کي کنڀيندا آهن، تن کي منهنجي چوڻ تي ڇڏيندا ڇا؟ آئون ته پاڻ اسهڻ وارو آهيان. منٽو ته ڪهاڻين ۾ ٺلهو چرين جي تبادلو واري ڳالهه بيان ڪرڻ تي اڪتفا ڪئي آهي، هتي ته گدو جي سرٽيفڪيٽ واري سنڌي کي ”سورگ باش“ به ڪري سگهن ٿا. خير اسان جو ”چريو“ مائٽ تيرهان سال ڀوڳي جسماني طور تبديل ٿي، اچي اهل عيال سان مليو، جنهن وچ ۾ سندس والد گرامي الهه تو آهر ڪئي، امڙ سڳوري روئي روئي انڌي ٿي ويئي ۽ مستورات کي به وڃي ڪاٺ ۾ واڙيائون. ڏوهه اهو ته همراهه سنڌ ڄائو ۽ ڊاڪٽر برائي ڍور هيو ۽ ڪنهن فرمائش کي پورو ڪري ڪو نه سگهيو ته مٿس ”پرڏيهي پرين“ جا الزام لڳا.

تارڙ جي صدارت ڪيتري پاور ۾ هئي؟ اها به خبر هٿ ڪئي سين ته موصوف ته فضل الاهي چوڌري کان به گهٽ اختيارن جو حامل آهي. تارڙي فقير کي جڏهن جبري طور ايوانِ صدر مان الوداعي گيت پڙهڻ لاءِ مجبور ڪيو ويو، تڏهن ايئن لڳو ڄڻ اها صدارتي ڪرسي ناهي، البت بسن واري اها فرنٽ سيٽ آهي، جنهن تي لکيل هوندو آهي ته ”بوقت ضرورت اسٽاف سيٽ خالي ڪرائي ڇڏبي.“ ڪجهه ڏينهن اڳ ڪٿي رفيق تارڙ سان ملاقات ٿي، ساڻس ٿيل گفتگو ڏانهن پوءِ ٿا اچون، پهرين موصوف جو مختصر تعارف، جيڪو ممڪن آهي ته ٻيهر مسند نشين ٿيڻ کان پوءِ پاڻ کي ڪم اچي. پاڪستاني ايوان صدر ۾ آويزان بورڊ تي سندس نالو ڏهين نمبر تي درج ٿيل آهي. ٻه نومبر 1929ع تي هن جوان فاني دنيا ۾ جنم ورتو، ڳوٺ جو نالو اٿس ”پير ڪوٽ“ جيڪو چاقو ٺاهڻ جي حوالي سان شهرت ماڻيندڙ شهر ”وزير آباد“ جو نواحي قصبو آهي. گکڙ منڊي به ويجهي آهي. گوجرانوالي ۽ گجرات کي وزير آباد ”سنگم“ فراهم ڪري ٿو. تارڙ جو والد مرحوم روينيو مختيارڪار جو ريڊر هيو. ٻاروتڻ ۾ پنجن ڪلوميٽرن جو پنڌ پڄائي هيءُ هونهار گکڙ پڙهڻ ايندو هو. 1943ع ۾ تارڙ ورنيڪل فائنل جو امتحان ٻي پوزيشن ۾ پاس ڪيو. پهريون نمبر سک سوهندا سنگهه حاصل ڪيو، جيڪو رفيق جو رفيقِ حيات رهيو. بٽواري کان پوءِ به سوهندو سوهدري ۽ سيالڪوٽ کي ياد ڪندي رفيق سان نصف ملاقات واريون خط ڪتابتي رهاڻيون ڪندو رهيو. کيس اهي سک استاد به پيارا آهن، جن کيس الف انب ب بلا واريون ڦهريون پڪيون ڪرايون هيون. ماستر هنسراج ۽ ماستر مڪند لال....خالصا ڪاليج گوجرانوالا ۾ پرنسيپال بابا هرڪشن سنگهه طرفان ڏنل داخلا کي به هو وسارڻ لاءِ تيار ناهي. 1946ع ننڍي کنڊ ۾ بٽواري ۽ ورهاڱي جا جولانيءَ وارا جلوا پسائي رهيو هو. خالصي ڪاليج تي ڪانگريسين ٽرنگو جهولائي ڇڏيو. پرنسيپال اسيمبليءَ ۾ ڇا چيو؟ پرچم ۽ جهنڊا قومن ۽ ملڪن جي شناخت ۽ آبرو جي علامت هوندا آهن، پر جيئن ته هي ڪاليج مسلمانن، سکن، هندن ۽ عيسائين جي مشترڪه متاع آهي. ڪانگريسي ارها نه ٿين، اسان وٽ سندن لاءِ احترام آهي، پر ادارن تي ڪنهن هڪ ڌر جي اجاري داري انصاف جي تقاضائن کي ڇيهو رسائيندي. ليگين جو احترام به اوترو ئي ضروري آهي، جيترو انڊين نيشنل ڪانگريس وارن جو. ٽرنگي سامهون سبز هلالي پرچم به لڳي سگهي ٿو. خالصا ڪاليج هوندي به اسان سک پنٿ جو پرچم ڪو نه ٿا لڳايون ته پوءِ ٻين کي به اسان جي نقشِ قدم تي هلڻ گهرجي ۽ بدمزدگي کان پرهيز ڪرڻ گهرجي. سک اڃا ڀاشڻ ڏنا پئي، اُتان ڪانگريس جا چار ڪارڪن ڊوڙندا ويا ۽ پنهنجن هٿن سان ”ٽرنگو“ لاهي آيا. پرنسيپال انگريزي پوئيٽري پڙهائيندي به وارث شاهه، بلها شاهه، گنج شڪر ۽ کڙي شريف واري جي سيف الملوڪ مان صوفياڻا ڪلام چونڊي اسان کي تصوف جون چاشنيون چکائيندو هو. تارڙ 1951ع ۾ گوجرانوالا جي سيشن جج هٿان پليڊر جو لائسنس ورتو ۽ وڪالت شروع ڪيائين. سيد عطاءُ الله بخاري، قاضي احسان احمد شجاع آبادي ۽ آغا شورش ڪاشميري جهڙا شعله بيان مقرر هن تارڙ کي پنهنجو گرويدو بڻائي ويا. سندن يادن کي حياتي جو قيمتي اثاثو قرار ڏي ٿو. 1966ع ۾ ايڊيشنل سيشن جج طور هن عدالتي احاطي ۾ قدم رکيو، 1974ع ۾ لاهور هاءِ ڪورٽ جو جسٽس بڻيو ۽ 1990ع ۾ ساڳي ڪورٽ جو چيف جسٽس. غلام مصطفيٰ کر، ملڪ مختار احمد اعواڻ ۽ غلام محمد احمد مانيڪا جهڙن پ پ اڳواڻن جا ڪيس ميرٽ تي اڪلايائين ته نواز شريف جي ناراضگي پلئه پيس. نواز شريف کي چورائي موڪليائين ته توهان کي خوش ٿيڻ گهرجي، ڇاڪاڻ ته توهان جي پرڳڻي جي وڏي عدالت انصاف جي فراهمي ۾ پارٽي بازي کي اهميت نٿي ڏي. رفيق تارڙ ٻڌائي پيو ته، 1978ع ۾ باباءِ سوشلزم شيخ رشيد جو ڪيس مون وٽ هليو. مولوي مشتاق چيف جسٽس هيو ۽ ضياءُ الحق جو دور هيو، پر مون ڪنهن جي به پرواهه ڪا نه ڪئي ۽ شيخ کي رليف فراهم ڪيو. ريٽائرمنٽ تي فُل ڪورٽ ريفرنس قبول نه ڪرڻ جو اعزاز به هن ملنگ رنگ فقير کي حاصل آهي.

هن تفصيل ٻڌائيندي چيو ته، جسٽس نسيم حسن شاهه کان پوءِ سعد سعود جان، عبدالقدير چوڌري ۽ اجمل ميان ترتيب وار سينئر جج هئا، پر انهن کي باءِ پاس ڪري سيد سجاد علي شاهه کي چيف جسٽس بنائڻ کي مون غلط ڪوٺيو هو. مون کي جيالن مان ڪن گهٽ تجربيڪار وڪيلن جي جسٽس طور تقرري تي به اعتراض هو. مون فُل ڪورٽ ريفرنس قبول ڪرڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو. هن چيو ته ڀُٽي مرحوم جي لاءِ ڦاسي تجويز ڪرڻ کي آئون عدالتي قتل ڪوٺيان ٿو. مولوي مشتاق ڀُٽي جو مخالف هيو. ڀُٽي مرحوم ڪيس هلندي اهڙو اظهار به ڪيو هيو. مشتاق باضمير جج هجي ها ته ڪيس نه ٻڌڻ جو اعلان ڪري ها. ٻي ڳالهه ته ننڍي کنڊ جي تاريخ ۾ ڪڏهن به ايئن ڪو نه ٿيو آهي، جنهن ڳالهه جي آئون چٽائي ڪري رهيو آهيان، اها هيءَ آهي ته 302 جي ڪيس ۾ موقعي تي جيڪو موجود نه هجي، ان کي سزاءِ موت ناهي ڏني ويئي، پر هن عدالتي قتل وسيلي هڪڙي محبِ وطن ۽ قابل فخر ليڊر کي سزاءِ موت ڏيئي منظر عام تان هٽايو ويو. ڏيهي ۽ پرڏيهي عوامل به هوندا، پر ججن کي نظيرن ۽ مثالن تي هلڻو هوندو آهي. افسوس! ايئن نه ٿي سگهيو. نواز شريف سرڪار جي بحالي بابت هن چيو ته، 1993ع ۾ نسيم حسن شاهه جي سربراهي ۾ جڏهن نواز سرڪار کي بحال ڪيو ويو ته، ”خاڪياتي“ مخلوق جو دٻاءُ نه سهڻ جي ڪري نواز پاڻ پنهنجي گهر وڃڻ کي قبول ڪري ورتو. ”نظريهءِ ضرورت“ واري بدبودار لاشي کي نسيم حسن شاهه جي اڳواڻي ۾ ججن پوري ته ڇڏيو هيو، پر حالتون ان فيصلي کي بحال ڪرائي ڪو نه سگهيون. ڪورٽ وري ظفر علي شاهه ڪيس ۾ ساڳئي مڙدي کي ٻيهر جياري جسٽس منير جي تسلسل کي تقويت فراهم ڪئي. 1993ع ڌاري غلام اسحاق به هلڻ هارو هو، پر ڪن اڻ ڏٺل طاقتن کيس سهارو ڏنو ۽ هن مشهور بيت پڙهيو هو ته،

گمان مبرڪه به پايان رسيد ڪارمغان،

هزار بادههءِ نا خوردهه در رگ تاڪ است!

(ايئن ڀلجي نه سمجهجانءِ ته ڪو ”پيرِ مغان“ جو ڪم پورو ٿيو، اڃا ته انگورن جي گُڇن ۾ هزارين پيالا شراب جا ٺهي سگهن ٿا) هن چيو ته ڪارگل ڏانهن ٿيندڙ پرويزي پنڌ دنيا ۾ ملڪ کي حد درجي جي ”تنهائي“ ڏانهن ڌڪي ڇڏيو، نواز سرڪار کي مغلظات عنايت ٿينديون رهيون. بي شمار مامرن ۾ جنرل مشرف چونڊيل سرڪار کي باءِ پاس ڪيو. طارق پرويز واري ڪهاڻي به پنهنجو ڪيس مضبوط ڪرڻ لاءِ هٿرادو نموني سان گهڙي هئائون. آئون سمجهان ٿو ته ٺلهو ”ڪارگل“ ڪيس ئي ڪافي هيو پرويز کي گهر ڀيڙو ڪرڻ لاءِ! نواز ٻارهين آڪٽوبر 1999ع تي شام جو چئين وڳي ايوان صدر ۾ تشريف فرما ٿيو ۽ مون کي پرويز جي برطرفي ۽ بٽ جي چيف بنائڻ وارا آرڊر ڏيکاريائين. اهي فيصلا سندس صوابدي اختيارن ۾ شامل هئا، سو مون به دير ڪا نه ڪئي ۽ صحيحون ڪري ڏنم. ٻه ڪلاڪ مس لنگهيا ته وزير اعظم فون ڪيو، ”خاڪي“ پرائيم منسٽر هائوس ۾ داخل ٿي چڪا آهن. مون کي افسوس ٿيو، مهم جو جرنيل جڏهن موڊ ۾ اچن ٿا ته رنگروٽن جا ٽرڪ ڀري پي ايم هائوس ۾ ڪاهي پون ٿا. ڀُٽي مرحوم کان وٺي نواز شريف تائين چونڊيل حڪومتن سان سندن اهو سلوڪ ٻڌائي ٿو ته هو سياهه ۽ سفيد جا مالڪ بڻيل آهن. نواز کي گهٽ وڌ ڳالهائيندا هڪڙي ڪارن شيشن واري ڪار ۾ کنڀي کڻي ويا. ڪلاڪ کن جي مسافت کان پوءِ ڪنهن ڪال ڪوٺڙي ۾ قابو ڪيو هئائون. رات جو ٽين وڳي عزيز ۽ محمود وٽس ڪنهن ڪاغذ تي صحيحون وٺڻ آيا. نواز شريف انڪار ڪين، پوءِ ته مٿس ظلم جي ڪاري رات طاري ڪين. نواز خاڪيات کي ست سريون ٻڌايون هيون. رفيق تارڙ سان پرويز مشرف ٽيڪ اوور ڪرڻ کان ٽن ڪلاڪن جي وٿي بعد ڪراچي مان پهريون ڀيرو رابطو ڪيو ۽ ٻئي صبح جو روبرو اچي مليو. تارڙ کيس چيو ته، ايوب، يحيٰ ۽ ضياءَ به مارشل لا واري گناهه ۾ شريڪ رهيا آهن، پر کين ڪنهن چونڊيل وزير اعظم برطرف ته ڪو نه ڪيو هو، اوهان لاءِ تاريخ ڇا لکندي؟ هڪڙي نوڪري مان نڪتل جرنيل نوڪري بچائڻ لاءِ جمهوريت جو جهاٽڪو ڪري ڇڏيو. تڏهن پرويز وضاحتون ڪرڻ لڳو. مون سان ٻيا به ڪور ڪمانڊر سهمت آهن. لڳو پئي ته کيس مڪمل ڪنٽرول بابت ڪي خدشا هئا. چيم ته تون ۽ تنهنجا ساٿي مون وٽ اچو، گڏجي سڏجي ڪا وچين راهه ٿا ڪڍون. پر پوءِ ”ڦر چراغون ۾ روشني نه رهي..“

مون ايوان صدر خالي ڪرڻ ٿي گهريو. پر 15-14 آڪٽوبر تي جنرل پرويز ٻن ساٿي جرنيلن سان گڏ مون سان ملڻ آيو ۽ چيائين ته اوهان جي استعيفيٰ سان ملڪ کي بين الاقوامي برادري ”روگ اسٽيٽ“ ڊڪليئر ڪندي. هوڏانهن ميان شريف جو به نياپو مليو ته اوهان ويٺا هجو، متان ڪا راهه نڪري پوي ۽ پوءِ مون تسلسل کي برقرار رکڻ جي ڪئي. ان وچ ۾ ٿوري وقت لاءِ بل ڪلنٽن پاڪستان آيو ۽ هن فوٽو سيشن لاءِ شرط رکيو ته جنرل پرويز ان ۾نه هجي. هو ايوانِ صدر جي چوٿين فلور تي مون سان ميٽنگ ڪري واپس روانو ٿيو. نائين اليون پرويز کي ”پئون ٻارهاڻ“ ڪرائي ويو، نه ته آمريڪي کيس لفٽ ئي ڪا نه ڪرائيندا هئا. واعدو ڪندي چيائين ته، صدر صاحب (رفيق تارڙ) پنهنجو مدو پوروڪندو، پر پوءِ جون 2001ع ۾ هڪڙو جرنيل سندس پيغام کڻي پريزيڊنٽ هائوس پهتو. جنرل صاحب اوهان سان ڊنر ڪرڻ جو خواهشمند آهي. تيرهين تاريخ طئي ٿي. جنرل يوسف، جنرل عزيز، طارق عزيز ۽ جنرل محمود هن سان گڏ هئا. ٻه ٻيا به اسٽاف آفيسر گڏ وٺي آيو هو. ماني کائڻ کان پوءِ ڊرائنگ روم ۾ وڃي ويٺاسين. چوڻ لڳو ته مون کي اوهان سان هڪڙي ڳالهه ڪرڻي آهي، پر منهنجي زبان منهنجو ساٿ نٿي ڏي. ملڪ ۾ ٽڪي جي به سرمائيڪاري نه پئي ٿئي. پئسو سيڙائيندڙ پڇن ٿا ته توهان کي سپريم ڪورٽ مختصر مهلت ڏني آهي، پوءِ اوهان جن پاليسين کي جاري ڪري ويندئو، ان جو ڇا ٿيندو؟ اوهان مهرباني ڪري صدارت ڇڏي ڏيو ۽ مون کي صدر ٿيڻ ڏيو. چيومانس ته، صدر استعيفيٰ اسپيڪر ڏانهن رواني ڪندو آهي. اوهان کي آئون استعيفيٰ حوالي ڪرڻ کان قاصر آهيان. هڪڙو جرنيل بغل ۾ لٺڙي دٻائي دڙڪي واري انداز سان چوڻ لڳو، بابا! شرافت سان گهر هليو وڃ، نه ته اسان کي گهرن جا ٽڪيٽ وٺرائڻ جو طويل تجربو حاصل آهي. مون انڪار ڪيو. 14 جون تي ٻيهر جنرل محمد آيو ۽ اچي گهر وڃڻ لاءِ آمادهه ڪيائين. منهنجي انڪار تي چيائين ته، 20 جون تي جنرل پرويز مشرف صدارت جون واڳون سنڀاليندو، اوهان کي جيڪو ڪرڻو هجيو، ڪري ڏيکارجو. ڏينهن ٻن کان پوءِ طارق عزيز آيو ۽ چيائين ته، سر! اوهان لاهور لاءِ ڪهڙي طريقي سان سفر ڪرڻ پسند ڪندئو؟ اسان فيصلو ڪيو آهي ته اوهان هوائي جهاز ذريعي اسهو. ايئرپورٽ تي جنرل پرويز مشرف اوهان کي سيليوٽ ڪندو ۽ لاهور ۾ گورنر اوهان جو استقبال ڪندو. هن کان اڳ اوهان جي اعزاز ۾ ايوانِ صدر اندر الوداعي پارٽي ڏيڻ چاهيون ٿا، جنهن ۾ سول ۽ نان سولين بيوروڪريسي جا ٽاپ موسٽ ڪارندا ۽ غير ملڪي سفير شريڪ ڪبا. مون کي پنجابي ڪهاوت ياد آئي. ڀيڻ کائڻ پيئڻ جي موڪل ناهي، باقي گهر تنهنجو پنهنجو آهي. مون چيو ته، ايئن ڪونه ٿيندو. لاهور مان ڪنهن سنگتي واعدو ڪيو آهي، ٻه گاڏيون اينديون ۽ آئون ٻارڙن سميت پنهنجو مختصر سامان انهن گاڏين ۾ وجهي الهه تو آهر ڪندس. واقعي 20 جون تي صاحب موصوف جي شاهي سواري ايوان صدر ۾ داخل ٿي. هن گرائونڊ فلور تي مون کي سيليوٽ ڪيو، مون ڪو به جواب ڪو نه ڏنو. محترمه بينظير ڀٽو به ڪنهن مضمون ۾ اهو واقعو لکيو آهي ته ”ڊڪٽيٽر صدر آئيني صدر کي سيليويٽ ڪيو، جنهن جو رفيق تارڙ ڪو به جواب ڪو نه ڏنو.“ منهنجي گاڏي تان ٻئي جهنڊا جهٽ سان لاٿا ويا. مون ٻه رڪعتون شڪراني جا نفل پڙهيا ۽ لاهور ڏانهن روانو ٿيس.

رفيق تارڙ جون ”رڙيون“ آهه غريبان قهر خدائي...بڻجن ٿيون يا نه؟ سندس لاءِ ٻيهر ايوانِ صدر جا ڪاريڊور آراسته ٿين ٿا يا نه؟ انتظار جون اهي ”گهڙيون“ البت رفيق تارڙ لاءِ ”دل کي بهلاني کو غالب، يه خيال اچها هي...“ واريون طفل تسليون ته ضرور فراهم ڪنديون هونديون. تارڙ به عمر طبعي جي جنهن اسٽيج تي آهي. ان کي طفلاڻيون تسليون ئي جياپي جي جهان کي شاد ۽ آباد رکنديون آهن. شيخ سعدي به چوي پيو ته،

چهل سال عمر اي عزيزت گذشت

مزاج تو ازحال طفلي نگشت

رفيق تارڙ ته ڊبل چاليهه (80) سال جي پيٽي ۾ آهي. اسي سال واري ڄمار ۾ هر انسان کان مت کسي وڃي ته ان ۾ اچرج جي ڪهڙي ڳالهه آهي؟ گوتم راٺي به سچ ٿو چئي: خواب ڏسڻ تي پابندي نامنظور...!
arbabnek@yahoo.com

 

[عبدالوهاب]

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڪفيلا جو قتل ۽ امراڻي ۾ ٿيل خون جي ڪهاڻي!



سومر 18 جون 2007ع

”القريش“ جي نالي سان انجنيئر شاهد جميل قريشي جيڪو بنگلو ست سال اڳ نوابزادي نصرالله جهڙي ”باباءِ جمهوريت“ جي شهر خانڳڙهه ڏانهن مظفر ڳڙهه کان ويندڙ روڊ تي ٺاهيو هو، ڪنهن کي ڪل ئي ڪا نه هئي ته هي محل ڪنهن عرب شيخ جو نه پر ”چوڪ طبا خان“ تي ڪريانه مرچنٽ واري قاضي دينوءَ جي پُٽ جو آهي. دينوءَ کي پنج پٽ آهن. مظفر ڳڙهه ۾ کيس ننڍڙي دُڪاندار جي شناخت مليل آهي، پر سندس پٽن ۾ ايوب قريشي وٽ پنجاب ڪنسٽئبلري جو ڪمانڊنٽي عهدو آهي. تنويز قريشي ڊسٽرڪٽ هاسپيٽل ۾ ماهر ڊاڪٽر طور ڊيوٽي ڏيئي رهيو آهي. فاروق قريشي آرمي مان ميجر طور ريٽائرمنٽ ورتل آهي. ساجد قريشي ننڍي صوبيدار واري نوڪري مان ڪن فراڊن جي ڪري نڪتل آهي. شاهد جميل قريشي ”مظفر ڳڙهه ٽائيمز“ جي نالي سان ويڪلي رسالو ڪڍڻ سان عملي ميدان ۾ آيو هو. صحافت کان پوءِ موصوف ٽريول ايجنسي کولي. لاهور ۾ سندس دفتر هيو. هن پرڏيهه موڪلڻ جي بهاني سان ڳپل ڏوڪڙ گڏ ڪري ورتا ۽ ڏيهه واسي تڏهن حيران ٿي ويا، جڏهن ڏٺائون ته نه دفتر باقي رهيو آهي ۽ نه دفتردار! سندس اڪثر فون نمبر به دوستن جا هئا. ڏيساور ۾ رهندي هن جو واسطو ڪفيلا سان بدستور جڙيو رهيو. مائي سندس ڪاليج واري دور جي واقفڪار هئي. ڪفيلا وٽ پئسو گهڻو ڏسي شاهد مائيءَ سان مڙس کي بدظن ڪرڻ جو ڊرامو رچايو. ان وچ ۾ سندس ايس ايس پي ڀاءُ ڪوشش ڪري کيس ق ليگ جو ٽڪيٽ ڏياري ڇڏيو.

اڪثر پوليس آفيسر ته هونئن به سياستدان سڏائيندڙ سردارن ۽ ڀوتارن جا رازدان ۽ غلط ڪارين ۾ سندن شريڪ ڪار هوندا آهن. ڀاڻس جي ڪوششن سان انجنيئر صاحب کي اين اي 178 مظفر ڳڙهه هڪ تان ق ليگ جي اميدواري وارو ليسن ملي ويو. سندس قسمت زور هئي. اي آر ڊي اها سيٽ نوابزادي نصر الله خان جي پُٽن لاءِ فري ڇڏي ڏني هئي. خانڳڙهه جو نواب خاندان سياستدان تي سونو روپو اثاثو سيڙائڻ ته ڄاڻندو هيو پر سياست کي ڪمائيءَ جي چاڙهي هنن ڪڏهن به ڪو نه بنايو. نوابزاده منصور رهتون ادا نه ڪرڻ جي ڪري نااهل قرار ڏنو ويو. ڪورنگ اميدوار نوابزاده سلطان هيو، جيڪو ڀائيٽو هيو ”باباءِ جمهوريت نوابزادي نصرالله جو. قاضي فيض محمد ۽ نوبزادي نصرالله جهڙن جا پٽ ۽ ڀائيٽا رائج الوقت سياست ۾ ڪٿي ٿا فٽ ٿي سگهن؟ سلطان مالي طرح سان ڪافي حد تائين ڪمزور اميدوار هيو، جنهن کي مالدار شاهد قريشي نهايت آسانيءَ سان شڪست ڏيڻ ۾ ڪامياب ويو. شاهد کي وزارت ملي ۽ هن مظفر ڳڙهه باءِ پاس کان وٺي چناب ندي تي پُل اڏائڻ جهڙا ميگا پراجيڪٽس مڪمل ڪرايا، پر هڪڙي پاسي بخت بالا هوندو آهي ته ٻئي پاسي بدقسمتي به پيڇو ناهي ڇڏيندي.

ڪفيلا جي دولت مان ڪنهن ايجوڪيشنل ماڊل سٽيءَ جو سنگِ بنياد رکڻ ۽ قريشي جي پارٽنرشپ کي پُختگي ملڻ کان پهرين اهڙو حادثو سندس انتظار ڪري رهيو هو، جنهن حادثي جي نتيجي ۾ ڪفيلا جو ڪمهلو موت واقع ٿئي ٿو. وزير صاحب پنهنجي سرڪاري رهائش گاهه تي رهڻ پسند گهٽ ڪندو هو. موصوف جون آرام جون گهڙيون ڪفيلا جي فليٽ تي بسر ٿينديون هيون. ڪفيلا پاڪستاني شهريت جي حامله هجي ها ته وزير سڳوري جو ايس ايس پي ڀاءُ کيس تحفظ ڏيارڻ ۾ ڏونگر ڏوري ڇڏي ها، پر مرحومه ڪئنيڊين شهريت رکندڙ هُئي. شاهد قريشي کان وزارت به کسي اٿن ته کيس ايگزٽ ڪنٽرول لسٽ ۾ شامل ڪري سندس راهه فرار جا سڀ رستا به بند ڪري ڇڏيا اٿن. ڪفيلا جو شوهر نامدار ۽ مقتولا جي همشيره به اسلام آباد پهتل آهن. پوسٽ مارٽم واري رپورٽ اچڻ کان پوءِ ممڪن آهي ته ايس ايس پي ڀاڻس کيس نائيلون جي جوراب واري ڪشادگي رکندڙ ”قُنون“ ذريعي رليف فراهم ڪري ڏيڻ جون راهون ۽ واهون نروار ڪري ڏي. ملڪ جي دار السلطنت ۾ ٿيندڙ خون ناحق تي ايوان صدر ۽ پرائم منسٽر هائوس جي بي چيني ڏسڻ وٽان آهي. ڇاڪاڻ ته ڪئنيڊين ايمبيسي جا ڪارندا جاءِ واردات تي ترت پهتا هئا. ان ڳالهه ملڪي سربراهن کي سوگهو ڪري ڇڏيو. آثار ٻڌائين ٿا ته بديسي شناخت وارو قديم ديسي ته لک لهي ٿو، پر پرڏيهي شناخت کان محروم ديس واسي داد رسيءَ جي حوالي سان اهڙي ڪنهن سوموٽو ايڪشن جو حقدار نظر نٿو اچي.

شاهد قريشي کي شڪنجي ۾ جڪڙندو ڏسي ”بيراڻين“ جو جمعو راهمون ڇا محسوس ڪندو هوندو؟ جنهن جو نوخيز نوجوان پُٽ ڍاٽ جي قديمي دارالحڪومت عمرڪوٽ ۾ وحشين هٿان ڪُرڻو ڪري ”شهيد“ ڪيو ويو. ڪفيلا صديقي ۽ عبدالرحمان راهمي جي موت وارو وقت ساڳيو آهي. اڳي تاريخ ۾ عمرڪوٽ ”ڪُريت“ جي حوالي سان ڪنهن به قسم جو خواري وارو گهانگهو پنهنجي ڳچيءَ ۾ ”طوقِ غلامي“ طور قبول ڪرڻ لاءِ تيار ناهي رهيو. هاڻ اُن عمر جي ڪوٽ ۾ ”ڪُريت“ ڪوٽ اڏي تشريف فرما ٿي وڃي ته پوءِ ماروئڙن جا منهن بيوسيءَ جون بازاريون بڻيل نظر نه ايندا ته ڇا سندن چهرن تي چانڊوڪيءَ وارو چهچٽو پنهنجيون چلولائيون پسائيندو؟ عبدالرحمان پنهنجي جيجل ماءُ کي آبائي وطن ”بيراڻي“ ۾ ڇڏي ريگستان جي دارالحڪومت عمرڪوٽ ۾ ڪنهن سفارت يا وزارت لاءِ نه پر صرف ۽ صرف پنهنجي مائٽن ۽ اهلِ خانه لاءِ روزي روٽي جي تلاش ۾ آيو هو. جتي سندس جسم کي وقت جي سفاڪ درندن چڪن سان چيري ڦاڙي ٻوٽي ٻوٽي ڪري کاڌو.

رات جو نائين وڳي کان وٺي صبح جو نائين وڳي تائين پدمات جي پٽن تي هن ڳڀروءَ جو ڳڀا ڳڀا ٿيل جسدِ خاڪي مادر گيتي جي سيني تي ساندهه ٻارهان ڪلاڪ پيو رهيو. هوڏانهن معصوم جو ڇيهون ڇيهون ٿيل جسدِ خاڪي ڪفن دفن جا مرحلا به پار ڪري ڪو نه سگهيو هو، ان وچ ۾ ”قصرِ شاهيءَ“ مان فرمان جاري ٿي ويا. قاتلن کي سهارو ڏيڻ لاءِ وقت جو ”تيمور لنگ“ جاءِ واردات تي پهتو. ملزم ڌُر جي گهيري ۾ هن عمرڪوٽ کان بيراڻين تائين جو 0 7 ڪلوميٽر وارو سفر طئي ڪيو. مقتول جي مائٽن کي چيائين ته هڪڙي ٽنگ مان اڳي ئي منڊو آهيان، پر اوهان کي انصاف ڏياري نه سگهيس ته شل منهنجي ٻي ٽنگ به ٽڪر ٽڪر ٿئي. مديدهه ۽ آبديدهه اکين سان زار و قطار ڪرندڙ لُڙڪن جون لڙيون مظلومن جا دامن تر ڪري رهيون هيون. جهيڻو آواز آيو، قاتل گڏ وٺيو پيو هلين، ان کان وڌيڪ ڪهڙو انصاف ڏياري سگهندين! ”آوازهءِ خلق کي نقاره خدا“ ليکيو ويندو آهي. ٻن ڏينهن کان پوءِ ساڳيو ننگر پارڪر جي صوبائي سلطنت جو سربراهه حاجين، قاضين، عالمن، مفتين ۽ رڄ چڱن (برن) مڙسن سان گڏ عبدالرحمان شهيد جي وارثن وٽ ڪهي آيو. چئي توهان حلفيه طور گواهي ڏيو ته جنهن ڌُر ڏانهن اوهان قتل جي واردات کي منسوب ڪري رهيا آهيو، واقعي اها ئي ڌر هن واردات ۾ ملوث آهي؟ ”اڪ وڍي“ واري پٽيل به چئي ڏنو ته ايئن ساک وٺڻ وارو انداز هن کان اڳ راڄن ۾ ڪڏهن به مروج ڪو نه رهيو آهي. هُتان ڍوڍارا ۽ کيتلاريون به ترت حرڪت ۾ اچي ويون. پوليس ۽ انتظاميا سان گڏ شهيد عبدالرحمان جي تڏي تي ويٺل سوگواري کي”سيکت“ ڏيڻ جا پيغام پهتا.

عمرڪوٽ ولايت جو والي ۽ رياست جنهن جي دعويٰ آهي ته حمير سومري کان پوءِ امراڻي ۾ ٻيهر تخت نشينيءَ جو اعزاز هن جوان کي مليو آهي، موصوف جا بڇيل آچاريا موچاريا ۽ کيتلاري جا ”خدام خاص“ نينٻلي جا ٻئي ”ابنِ عبدالله“ جوابدارن کي بچائڻ ۾ لڳي ويا. عيداڻي ڳوٺ جي ”پڳ“ کي به هن مڪروهه عمل جي ڪري ڪو به داغ ڪو نه لڳو. سورنهن سالن جو پورهيت جنهن کي پڙهائيءَ مان ان ڪري اٿاريو ويو، ڇاڪاڻ ته سندن مائٽ موتمار مهانگائيءَ ۾ وقت گذران لاءِ سندس پورهئي جا محتاج هئا. مهينو ٻه ٿيندا هُن امراڻي ۾ محنت مزدوري شروع ڪئي هئي. ڪُٻڙي ۽ جرهوڙيئي جي ٺنٺ ۾ موجود قبرستان ۾ جڏهن ڪمهلي موت کي منهن ڏيندڙ عبدالرحمان کي سپردِ خاڪ ڪيو پئي ويو، ايئن پئي محسوس ٿيو، ڄڻ روحن به رت جا لڙڪ پئي لاڙيا، ڇاڪاڻ ته مرد مرن ڪينڪي مرن مردودا....روحن به ڏٺو پئي ته ڪُلجڳ ۾ ڪُڌين ڪارروائين جي انتها ٿي چڪي آهي. آسماني صحيفن ۾ لکيل آهي ته جڏهن قتلِ انساني تي وقت جا بادشاهه تيس مار خان بڻجي ”تماشا“ ڪن، ڏسڻا وائسڻا ماڻهو مرگِ ناگهانيءَ تي ڏند ٽيڙي ”ڊراما“ شروع ڪري ڏين، قاتلن بدران مقتولن جي پسماندگان کي پريشان ڪيو وڃي ته پوءِ پڪ سمجهو اهو خطو ۽ اهو علائقو آفتن ۽ مصيبتن جي استقبال لاءِ تيار رهي. پوليس پيرين کي چيو پئي ته ٽن بدران هڪ ماڻهوءَ جا پير هئا...واري اسٽوري تي صحيح ڪريو. بچايو راهمون ۽ عليو مهر عمر رسيده کوجي آهن، سي چوڻ لڳا ته ”پاڳي“ واري خداداد صلاحيت اسان کي ڌڻي سائينءَ جي مهربانيءَ سان مليل آهي. ڪوڙ اسان کان ڪو نه پڄندو، باقي ”آپيشاهي“ جي ڪري پوليس وارا مجبور آهيو ته گهربل ملزم سامهون آڻيو. پيرا ڀيٽيءَ ۾ خبر پئجي ويندي ته الزام حقيقي آهي يا مجازي. ايتري قدر سنئين سڌي ڳالهه مان انيڪ ڳالهوڙا ٺاهي شهيد عبدالرحمان جي قاتلن کي ”ونگي جي نام نهاد ڄامن“ تحفظ فراهم ڪري ثابت ڪيو ته سندن ماروئڙن جي لوئي ۽ لڄ واري دعويٰ نقش بر آب جيان نقلي آهي. غلام محمد راهو مرحوم جو ڪتاب ”اڃان زار آهن“ پڙهڻ لاءِ دل ٻيهر آماده ٿيئي ٿي ۽ دل گواهي به ڏي ٿي ته جيئن هن جهان ۾ ڪئين دارا ۽ سڪندر پنهنجيون داستانون ڇڏي ويا، تيئن ڪلوئي ۽ کيتلاري مان فرمانِ شاهي جاري ڪندڙن جو جاهه و جلال اختتام پذير ٿي ويندو. هاڻ ماروئڙا ”کيٽ“ سان ته محبت برقرار رکندا، پر ”کيتلاريءَ“ کي خُدا حافظ چوڻ ۾ تر جيترو به ڪو نه هٻڪندا.

سينه زوريءَ سان شهيد عبدالرحمان جي خونِ ناحق واري چوريءَ کي لڪائيندڙن جو اهو ئي حشر ٿيڻو آهي. هاڻي ٿر جي ريگستان جا لکين هرڻ پنهنجا سر هٿيليءَ تي رکي، انهيءَ انتظار ۾ بيٺا آهن ته اچو ۽ اچي اسان کي به شهيد عبدالرحمان جيان ”شڪار“ ڪريو! اوهان جون بڙڇيون ۽ اوهان جا ڀالا اوهان کي مبارڪ هجن. اسان جون جانيون ۽ اسان جا جسم قربانيءَ لاءِ تيار آهن. اسلام آباد، مورڙي جو ماڳ ۽ ونگي جا ڪوٽ ۽ قلعا ”اعلان هزارين، مان نه رڳو....“ اڳيان رک ڦلهيار ٿي ويندا. شهيد عبدالرحمان جا قاتل راههِ فرار آخر ڪيستائين اختيار ڪندا؟
arbabnek@yahoo.com