ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ريفرنسز جي راند، عمران خان ۽ مقامي دانشور!



ڇنڇر 23 جون 2007ع

صدر مشرف پاران چيف جسٽس خلاف آرڊيننس جاري ڪرڻ کان پوءِ اڃا تائين آرڊيننس واري سياست جاري آهي ته مٿان ريفرنس واري سياست شروع ٿي وئي آهي. سڀ کان پهرين ايم ڪيو ايم عمران خان خلاف ريفرنس داخل ڪيو، جنهن کان پوءِ اپوزيشن وارن وزير اعظم خلاف ريفرنس اسپيڪر وٽ جمع ڪرايو آهي. عمران خان خلاف ريفرنس ته اسپيڪر اليڪشن ڪميشن ڏانهن به روانو ڪري ڇڏيو آهي. ملڪي تاريخ ۾ اهو پهريون ڀيرو آهي، جو ڪنهن جي خلاف ريفرنس اليڪشن ڪميشن ڏانهن موڪليو ويو آهي، جڏهن ته ريفرنس اسپيڪر تائين ته پڄندا رهيا آهن، پر اتي ئي دٻجي ويندا هئا. عمران خان خلاف ريفرنس شايد ان ڪري تڪڙو اليڪشن ڪميشن وٽ پڄي ويو آهي، ڇاڪاڻ جو جنرل مشرف کان وٺي ”پرديسي پير“ تائين سڀ ان جي خلاف ٿي بيٺا آهن. هتان جي ”شهري تنظيم“ ان ڪري به ايتري انتها تي پهتي آهي، جو اهو به پهريون ڀيرو ٿيو آهي ته ڪنهن ان تنظيم جي حيثيت کي قانوني طور تي چيلينج ڪيو آهي. انهن ريفرنسز جو ڪهڙو نتيجو نڪرندو؟ ان لاءِ ته شيخ رشيد چئي ڇڏيو آهي ته ”ان کان اڳ ئي اليڪشن جو بغل وڄي ويندو.“ ان ڪري پاڻ انهيءَ ڳالهه کي اتي ڇڏي وڌون ٿا ان ڪهاڻيءَ ڏانهن ته عمران خان جيڪو ڪجهه لنڊن وڃي ايم ڪيو ايم خلاف ڪري آيو آهي، تنهن کي منهن ڏيڻ لاءِ ايم ڪيو ايم سرفراز نواز جي مدد مان ڇا ماڻيو؟

هنن ڏينهن ۾ ”جيل خانه جات“ واري داروغي شپ کان ويندي ”لڪڙ تار کاتي“ جي مهتممي جا پراونشنل پاور ٻارهين مئي واري ”نيڪيءَ جي“ جي نعم البدل طور پرديسي پير جي پروانن حوالي ڪيا ويا آهن. پرديسي پير جو هن وقت تائين وڪيلِ اعظم سرفراز نواز هيو، پر سرفراز بابت نار مان نڪرندڙ اخبار ”گلف ٽائيمز“ لکي ٿي ته، ليجنڊ اسٽار عمران خلاف جنهن طُمطراق سان اڳوڻو فاسٽ بالر سرفراز نواز ثبوتن جا کوکا ڀري ”آگري“ جي حضور ۾ ظاهر ٿيو هو، ساڳي تيز رفتاريءَ سان موصوف ناڪام ۽ نامراد ٿي پانهون وريو آهي. هن هيٿرو ايئرپورٽ تي عمران کي قانوني نوٽس ته ڏنو، پر پرديسي پير جي چرنن ۾ چوڌري شاهه نواز ٽي ڀيرا ويٺو، فائل ڏيکاريائين، وڪلين سان مشورا ٿيا، پر نتيجو ”کهودا پهاڙ نکلا چوها...“ وارو نڪتو. 28 مئي تي هڪڙو مملڪتي وزير سرفراز کي لنڊن لاهي آيو. پنج جون تائين پردسي پير سان هن جون ٽي طويل ميٽنگون ٿيون. پير صاحب فرمان جاري ڪيو ته، ”جائو اور جاکر جمائما خان کو قائل کرو تاڪه وه عمران کي خلاف هماري مدد کيلئي ميدان ۾ آئين...“ سرفراز نوان رابطه قائم ڪرڻ ۾ ڪامياب ويو، پر مائي چيو ته، مونکي اهڙي ڇڇور پائي ناهي وڻندي. سرفراز جمائما کان ناڪام واپس موٽيو ته هن کي شارجا ميچز ۾ سٽي بازي واري الزامن کي آءِ سي سي ۾ آڻڻ لاءِ مواد گڏ ڪرڻ جو ٽاسڪ مليو، پر وڪيلن مواد ڏسي مايوسيءَ جو اظهار ڪيو. سرفراز سيتاوائيٽ وارن ڏانهن آمريڪا نياپا ڪيا ته عمران خلاف بيان ڏيو، پئسا جيترا کپنوَ اوترا کڻو. اُتان به موچاري موٽ ڪا نه مليس، ڇاڪاڻ ته عمران اينڊ ڪمپنيءَ جي ڪوششن سان پير صاحب بابت ٽورنٽو، نيو جرسي، نارٿ ڪيرولينا، ورجينا ۽ وسڪ نسن کان وٺي وهائيٽ هائوس ۽ ڊائوننگ اسٽريٽ لنڊن جهڙن هنڌن ماڳن تي ڪامياب مظاهرا ٿي رهيا هئا. ”سانا به عمران سان سهڪاري آهي ته ”ن“ ليگ ۽ ايم ايم اي جا حامي حلقا به سندس سپورٽ ڪري رهيا آهن. نتيجو اهو نڪتو آهي، جيڪو توهان مٿي پڙهي آيا. سرفراز نواز جي ناڪاميءَ کان پوءِ هاڻي ڏسڻو آهي اهو ته ملاکڙي جي ميدان ۾ ”مولوي صاحب“ جن پاڻ ملهائڻ لاءِ ڇا ڪجهه ڪري سگهن ٿا؟ نواز شريف چئي پيو ته حڪيم سعيد جي شهادت کانپوءِ مون ”پير صاحب“ کان پالهو رهڻ جو فيصلو ڪيو. لياقت جتوئي سرڪار کي گهر ڀيڙو ڪري پارٽيءَ کي نقصان ڏنم، پر هنن کان رستو ڌار ڪيم. پرويز الاهي کان وٺي شهباز شريف تائين چون پيا ته هن همراهه ”جنگ“ جي تقسيم کي ناممڪن بنايو. ڊان، نواءِ وقت ۽ جرئت کان وٺي پريس جو هر هڪ ادارو سندن ”واچ“ هيٺ رهيو آهي. تڪبير رسالي کي ڪراچي جي ڪنهن به پريس ۾ ڇپجڻ کي ناممڪن بنايو ويو ۽ صلاح الدين لاهور مان رسالو ڇپرائڻ تي مجبور ٿيو. حصول ۽ وصول ڪلچر جو وچور بيان ڪبو ته ڄامشورو، ٽنڊو ڄام ۽ قاسم آباد ۾ موجود ”ڪيٽيون“ وسري وينديون.

جڏهن پنهنجي ”مقامي ڪيٽين“ جو ذڪر کليو آهي ته ڇو نه مان پنهنجي ڳوٺ ڀائي جو ذڪر به ڪريان، جيڪو تازو نائين زيرو تي پڌاريو. هاڻوڪن ڏينهن ۾ جڏهن سواءِ جنرل مشرف جي ٻيو ڪير به ايم ڪيو ايم جو دفاع نٿو ڪري، ۽ جڏهن سواءِ ايم ڪيو ايم جي ٻيو ڪير به جنرل مشرف جو دفاع نٿو ڪري تڏهن نائين زيرو تي وڃڻ واقعي به وڏي ”بهادري“ جو ڪم چئبو. رڳو ايترو ئي نه، پر اسان جا ”مقامي دانشور“ سندن 2 1 مئي واري عمل جو دفاع به ڪري رهيا آهن...۽ ونگي جي نام نهاد ڄام جي ثنا خواني پڻ.

آريسر صاحب جي ارشاداتِ عاليه کي ٻڌڻ کان پوءِ ”ڪراچي“ جي چڱن مڙسن فرمان جاري ڪيو آهي ته: هاڻي جڏهن ٻيهر چيف جسٽس تشريف فرما ٿيندو، تڏهن اسان جا ”ماڻهو“ سندس شاندار سواگت ڪندا ۽ کيس ڪجهه به ڪو نه چيو ويندو...لڳي ٿو ته آريسر صاحب جون نصيحتون آگري کانپوءِ ”کيتلاري“ تي به اثر انداز ٿيون آهن. نائين زيرو جي توسط سان سائين جي ايم سيد جي ”مولوي صاحب“ سماٽي سرواڻ کي هوڏ تان لاهڻ ۾ ڪاميابي ماڻي آهي. سرواڻ جو بيان اخبار بين حضرات پڙهي چڪا هوندا. پاڻ عدالتِ عاليه جي توهين کان توبهان تائب ٿيا آهن، ۽ فرمايو اٿن ته ڪورٽن سڳورين لاءِ توهين آميز ريمارڪس جنهن به مون ڏانهن منسوب ڪيا آهن، اهي منهنجا آکيل ناهن.



ٻارهين مئي جا ذميوار ”مولوي صاحب“ جي توسط سان ڪورٽ مارشل کان بچي ويا. رندڪي رند رهي اور هاٿ سي ”سنڌ دوستي“ ڀي نه گئي! ڪراچي کي ”جليانوالا باغ“ بنائيندڙ جديد جمهوريت جي شارحين جي ”گلو خلاصي“ کي مبارڪ هجي! جڏهن برطانوي ملٽري طرفان جنرل ڊائر جو ڪورٽ مارشل ٿيڻ وارو هو، تڏهن به ڪن جبه و د ستار جي صاحبن ”هر دلعزيز“ جنرل جي جان آجي ڪرائڻ واريون اپيلون ڪيون هيون. ڊائر تيرهين اپريل اوڻيهه سئو اوڻويهه عيسوي واري ڏينهن اوڀر پنجاب جي ”جليانوالا باغ“ ۾ موجود هندن، مسلمانن ۽ سکن تي سڌيون گوليون هلايون هيون. فائرنگ جو سلسلو تڏهن ختم ڪيو هئائين، جڏهن گوليون ختم ٿي ويون هيون. فائرنگ هلندي ماڻهن ۾ ٽاهه پيو ۽ ڪي ديسي لوڪ بديسي ظلم کان تنگ ٿي هڪڙي کوهه ۾ ڪرندا ويا. جڏهن ٺاپر ٿي تڏهن ان کوهه مان 129 انساني پويتر جسم ڪڍيا ويا هئا. هتي واري جليانوالي ۽ رام باغ ۾ گذريل چوٿا ئي صدي جي عرصي ۾ ويهارو هزار اشرف المخلوقات کي ”اُس پار“ واري پاسپورٽ تي سورگ باشي جي جهان ڏانهن موڪليو ويو آهي. مُرشد جي غدارن کي موت جو حقدار بنايو ويو، ٻورين ۾ بند لاشن جو لامتناهي سلسلو اڄ سوڌو تحفي طور اماڻڻ وارو ”ڪارِ خير“ جاري آهي. يقين نه اچيوَ ته اقبال ڪاظمي کان ساڻس ٿيل حشر جو تازو احوال وصول ڪري سگهو ٿا. ترڻ تارڻ کان هڪڙو همراهه برطانيا ڏانهن روانو ٿيو، سندس نالو هو ”رام محمد سنگهه“ هن وڏي ڳولها ڦولها کان پوءِ جنرل ڊائر کي هٿ ڪيو ۽ اُتي جواتي ”نرگ باش“ ڪري ٿاڻي تي پهتو. انگريزن کيس ڦاهو ڏنو، پر هن کان پڇيائون ته تنهنجي نالي ۾ جيڪا تثليث آهي اُها ڪهڙي فڪر جي آبياري ٿي ڪري؟ چيائين: ڊائر جي هٿان هندو-مسلم ۽ سک قتل ٿيا هئا آئون انهن ٽنهي ڌرمن جي ديسي ۽ پاڙيسري پوئلڳن جي نمائندگي ڪندي ”بديسين“ کي ڪيفرِ ڪردار تائين پهچائڻ آيو هئس. سکن جا چريائي وارا انتقام به عجيب و غريب آهن. ڀڳت سنگهه کي ڦاهي اچڻ کانپوءِ انگريزن کي ته گهوٽو ڏنائون، پر ديسي جاسوسن جي به خوب خبر ورتائون. ديسي ايجنٽن کي انگريزن ٽنڊي جان محمد لڳ زمينون الاٽ ڪري بستي ملوڪ سنگهه جي نالي سان ”پڊ“ به منظور ڪري ڏنو، ڀڳت سنگهه جا ساٿاري نيٺا نيٺ منزل مقصود تي اچي رسيا...ڳوٺ جي مُذڪر مخلوق کي ٻاهر نڪرڻ جو حڪم ڏنائون. گرينٿ صاحب تي ساک ورتي ويئي، تيرهان کن سکن اقرار ڪيو ته بديسي آقائن جي دلالي ۾ اسان پاڻ ملهايو هو. چيائون: ديسي آهيو گولين جو کاڄ ته ڪو نه ٿا بنايون، پر توهان جي نڪن جون ٽسيون وڍي ايندڙ نسل کي عبرت حاصل ڪرڻ جو نادر موقعيو فراهم ڪريون ٿا. پوءِ اها بستي ملوڪ سنگهه بدران ”نڪ ڪٽان دي بستي“ جي نالي مشهور ٿي. ڀڳت سنگهه جا ڀڳتي ڪارڪن ويندي ويندي اها سٽ جهونگاري رهيا هئا:

برهم گياني سدا ترليپ،

جيسي جل ۾ ڪمل اليپ!

(جنهن جو من گيان ڌيان جو مرڪز هوندو آهي، اهو دنيا ۾ رهندي به ”رسمِ دنيا“ کان نرالو رهندو آهي. ايئن جيئن ڪنول پاڻيءَ ۾ هوندي به خشڪيءَ سان همڪنار رهندو آهي) عشق ليکي چوکي جو قائل ڪو نه هوندو آهي، تڏهن ته چوٿين دنيا جو چوڌري فرمائي پيو: ڪير به اچي مون کي چوي ته نائين زيرو ۽ وائوڙي جي وچ ۾ ويڇا وجهڻ ضروري آهن ته به آئون اهڙيون صلاحون...رد ڪري ڇڏيندس، ڇاڪاڻ ته ديهي-شهري ”دودن“ جي دوري سان سنڌ ٻه اڌ ٿي ويندي. اهڙي ماڻهو جي فرمان جي حڪم عدولي تي توبهان ڪري سگهجي ٿي. سنڌ ٻه اڌ ٿي ويئي ته اهڙي چڪناچوري کي ٻيهر ڳنڍڻ جي ڪا به ترڪيب دنيا ۾ پنهنجو وجود نٿي رکي...شابس هجي امام الهند مولانا ابو الڪلام آزاد جي ”شارح اعظم“ کي!

مولانا آزاد ورهاڱي وقت هند جي تقسيم لاءِ جيڪي تاريخي جملا چيا هئا، ”مولوي صاحب“ اُهي جملا سنڌ جي هاڻوڪين حالتن تي مُنطبق ڪيا آهن. حضرتا! سمجهاڻي ته عنايت فرمايو، لفظن کي مُڇ جي وارن جيان پنهنجي من پسند فڪر لاءِ مولوي صاحب کان وڌيڪ بهتر انداز ۾ ٻيو ڪير ٿو استعمال ڪري سگهي. تفصيل اهل ذوق حضرات جي اکين اڳيان آهي. ”قندِ مڪرر طور ٻيهر اهڙن وچورن جو ورجاءُ مناسب نٿو لڳي. ساڍا ويهه هزار آدم زاد جنهن سياست جي ”ڀينٽ“ چڙهيا آهن، اهڙي قتلِ انساني کي شادي واري چئونري چڙهڻ جهڙي خوشيءَ سان مدغم ڪرڻ وارو ملهه ”مولوي صاحب“ توهان واقعي ماري ويا آهيو، اوهان ئي رستم سنڌ آهيو.

آريسر صاحب جي اکين سان ڏسنداسين ته اڪبر بگٽي جي شهادت ۽ سنڌڻ نياڻي ڊاڪٽر شازيه خالد واري مامري ۾ پير صاحب واري وارننگ عمل پذير نظر ايندي. جناح جي پوئلڳي، شهيد ڀٽي جي مشن جي تڪميل، باچا خان جي باجگذاري، سائين جي ايم سيد جي فڪر جي ترويج ۽ اشاعت ۽ علامه اقبال سان عقيدت مندي کان وٺي ڀٽ ڌڻي بادشاهه جي غلامي تائين سڀ جا سڀ فڪري محاذ ”مولوي صاحب“ جو منظورِ نظر آگرو سنڀالڻ ۾ ڪاميابيون ۽ ڪامرانيون ماڻي چڪو آهي. فيصل ملڪ (گبول) ڪٿي آهي؟ اهڙا الجهيل سُٽ به ”مولوي صاحب“ سُلجهائڻ جي زحمت گوارا ڪري ته سنڌ جي سياست کي نيون راهون ۽ نوان رستا هٿ اچي ويندا. سرفراز به ڇا ياد ڪندو؟ خورشيد ميموريل هال ۾ ساجد چنيسراڻي (سومرو نه) جي ڀرسان ”مولوي صاحب“ کي ڊيسڪ مهيا ڪري ڏجي ۽ موصوف ”مُستقل قومي مصيبت“ جي نالي سان نئين جماعت به جوڙي وجهي ته جديد ”محسنِ سنڌ“ جي مالي معاونت ۽ ”جويا برادران“ جي فڪري ساٿ سان چوٿين دنيا جو ”مفڪرِ اعظم“ سنڌ ڌرتيءَ لاءِ سوراج جو چنڊ چند ڏينهن اندر اڀاري سگهي ٿو. مجلس شوريٰ لاءِ مدد، جوڻيجو، منگي، ناريجو، ڀرڳڙي، ڏاهري ۽ نائچ سودمند ثابت ٿيندا...

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

پنڊيءَ جي گلشن جو ڪاروبار ۽ عالمي حڪمتِ عمليون!



سومر 9 جولاءِ 2007ع

فارسيءَ ۾ چوند آهن ته، ”آب آمد تيمم رفت“ مطلب هن چواڻيءَ جو توهان سمجهي ويا هوندئو، پر پوءِ به معنيٰ ڪرڻ ۾ منافعو آهي. ”جڏهن پاڻي پهچي ويندو آهي، تڏهن يتيم پاڻهي هلي چُرندو آهي! دنيا به آمد رفت جو ماڳ آهي.

اڄڪلهه ميڊيا تي لال مسجد وارو واقعو ڇانيل آهي، جيڪو چئنل هڻ، اتي هڻ وٺ لڳي پئي آهي...ڪٿي فائرنگ ۽ ڌماڪن جا آواز ٻڌايا پيا وڃن ته ڪٿي تجزيه هلي رهيا آهن. هي معاملو اوچتو ئي اوچتو اچي ايئن ٻين معاملن مٿان ڇانئجي ويو، جيئن چئبو آهي ته ”هو آيو، هُن ڏٺو ۽ فتح ڪري ورتو.“ هن قصي ۾ ڪنهن جي فتح ۽ ڪنهن جي شڪست ٿي آهي، اهو ته وقت ئي ٻڌائيندو، پر ايترو سو ضرور ٿيو آهي، جو چيف جسٽس وارو اشو لو پروفائيل ٿي ويو. ايئن کڻي چئجي ته ”چيف جسٽس ڪيس آئوٽ
õغازي عبدالرشيد ان“ ٿي ويو آهي. مزيدار ڳالهه ته غازي صاحب آئوٽ ٿيڻ جون ڪوششون پيو ڪري، پر سرڪار کيس آئوٽ ڪرڻ (ٻاهرڪڍڻ) لاءِ تيار ناهي. بهرحال تڪرار ۽ جهيڙا هوندا ئي فتح ۽ شڪست لاءِ آهن. هڪڙي حساب ۾ جنرل مشرف جي سرڪار هن قصي ۾ بظاهر ته فتح ماڻي آهي، جو هن جي ٻين اشوز مان ڪافي حد تائين جند ڇٽي آهي، ۽ عالمي طور تي به هن جو اميج ٺيڪ ٿيو، پر فتح جي حتمي فيصلي جو اڃا پاڻ کي انتظار ڪرڻو پوندو.

جڏهن اسان عالمي اميج جي ڳالهه ڪريون ٿا، تڏهن انهيءَ قصي کي پاڻ اتي ڇڏي وڌون ٿا ڏکڻ ايشيا جي سياسي لاهن چاڙهن، خاص ڪري ڀارت ۽ پاڪستان جي ان سياست ڏانهن، جنهن ۾ آمريڪا پنهنجي مفادن لاءِ ڏاڍو سرگرم نظر اچي رهيو آهي.

پاڪستان ۾ تازو جڏهن جان نينگرو پونٽي جهڙو 1960ع کان آمريڪي پرڏيهي پاليسين تي اثر انداز ٿيندڙ نائب وزير خارجه تشريف فرما ٿيو پئي، تڏهن ائين محسوس پئي ٿيو، ڄڻ هينري ڪسنجر پاڻ ڪرها ڪاهي آيل هجي، ڇاڪاڻ جو پونٽي ڪسنجر جو ئي تسلسل آهي. ٻڌڻ ۾ اچي پيو ته ڏکڻ ايشيا ئي ڊيسڪ وارو نگران نائب وزير خارجه رچرڊ بائوچر جڏهن اسلام آباد ڏانهن عازمِ سفر ٿيو هو ته کيس لڪڙ تار وسيلي تازو وارد ٿيندڙ اسلام آباد لاءِ آمريڪا جي ”هاءِ ڪمشنر“ ٻڌايو ته پرويز مشرف توهان سان ملڻ ۾ آڻا ماڻا ڪري رهيو آهي. بائوچر پنهنجي باس پونٽي کي آکاڻي ٻڌائي ۽ جان نينگرو اچي بائوچر جو ڀرجهلو بڻيو. پاڻ سان گڏ آمريڪي ايسٽرن ڪمانڊ جو ڪمانڊر انچيف جنرل ويلم جي فيلون به ڪوٺي آيو. هڪ ئي وقت ٽن آفت قيامت قسم جي آمريڪي عهديدارن جو ٽن ٽن ڏينهن تائين وطنِ عزيز ۾ ترسي پوڻ واري واقعي سان دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ پاڪ-آمريڪا تعلقات ۽ اسلام آباد جي اقتداري ڪاريڊورز لاءِ نئين سر اهتمام بابت افواهون گردش ڪرڻ لڳيون. ويندي ويندي خورشيد قصوري کي به کڻي ويا. قصوري جي طلبي ٿي هئي، ڪونڊوليزا رائيس جي ڪورٽ ۾. بائوچر ته بلوچستان به ڀيٽي آيو ۽ قلي بخش رند جي بريفنگ مان کيس اندازو ٿيو ته ملان عمر ۽ اسامه جو وجود مسعود ڪيٽي ڪوئيٽا جي ڪنهن به ڪنڊ پاسي ۾ نظر نٿو اچي. خورشيد قصوري واشگنٽن ۾ وردي واري ٽاپڪ تي انٽرنيشنل ميڊيا کي مطمئن ڪرڻ ۾ لڳو پيو هو ۽ کيس اطلاع ڏنو ويو.

اُتر وزيرستان جو جيڪو تعلقو دتا خيل جي نالي سان متعارف آهي، ان تحصيل جو ڳوٺ سالبر نارئي آمريڪا ميزائلن جي زد ۾ اچي ويو. آئي ايس پي آر وضاحتن وارو محاذ سنڀالي ورتو، خورشيد خاموشي اختيار ڪئي. چيائين ڪونڊوليزا رائيس جي تڏي تي تشريف فرما ٿيل آهيان، مهماني ۽ ميزباني واري آداب کي ملحوظ خاطر رکبو، ڪڇبو ڪجهه به ڪو نه! وحيد ارشد جي وضاحت مائي جندو جي درجن کن مائٽن کي نيرون ڪوٽ ۾ شهيد ڪرڻ کان پوءِ وارين پريس پڌرائين سان ڪافي حد تائين مماثلت رکندڙ هئي. چئي بديسي تخريب ڪارن خوفناڪ هٿيار ٺاهڻ جو اهتمام پئي ڪيو. اوچتو بارود ڦاٽو ۽ تخريب ڪار اجل جو شڪار ٿي ويا. جڏهن ته آزاد ميڊيا چئي ڏنو. ڏينهن هيو اڱاري جو، ڏهين ۽ يارهين وڳن جي وچ ۾ ڪابل کان ايندڙ پائلٽ کان آجي جهاز مان ميزائل فائر ٿيا. مسجد سڳوري ۽ سندس احاطي ۾ موجود مدرسي تي ٽي ميزائل ڪريا، نتيجي ۾ مدرسي جا کٿاب ۽ سندن آخوندن سميت جيڪي درس سڳورا درس تدريس ۾ مصروف هئا، تن مان ٻٽيهه قدسي نفوس اجل جو جام پي ويا، ڏهاڪو سخت زخمي ٿيا. دتاخيل ميران شاهه کان چاليهه ڪلوميٽر پنڌ تي آهي، جتان سالبر نارئي ڳوٺ جي مسافت پندرهان ڪلوميٽر ٿيندي. هي علائقو ڪابلي مداخلت جو ماضي ۾ به هدف رهيو آهي. حملو مولوي نيڪ محمد جي وجود کي موت جي منهن ۾ موڪلڻ واري حملي جهڙو هو. ڊوماڊولا ۽ آڪٽوبر 2006ع ۾ مولوي لياقت جي دانش گاهه تي ٿيندڙ حملن کي به تازي واردات سان من و عن ڀيٽي سگهجي ٿو. لياقت جي مدرسي جا 3 8 کٿاب ۽ ڊوما ڊولا جا 60 پٺاڻ تڏهوڪن حملن ۾ اجل لاءِ گراهه طور ڪم آيا هئا. فرنٽ لائين اتحادي سان اهڙيون ڦني خانيون ٿينديون رهنديون آهن. آزاد مملڪت طور ڊڪليئر اتحادي ان ڳالهه لاءِ بائونڊ بڻايا ويندا آهن، جنهن ڳالهه مطابق اُهي ايترو به ڪڇڻ جو حق ڪو نه ٿا رکن ته بارڊر ايرياز واري بائونڊري ڪراس ڪرڻ جهڙي ڏوهه تي ڪي ڏوراپا به ڏيئي سگهن. بديسي بادشاهه جي خرابين جو بار پنهنجن ڪلهن تي کڻڻ واري سعادت کي ڪهڙو خراج تحسين پيش ڪجي؟ هن کان ڏهاڪو ڏينهن اڳ چيڪ ري پبلڪ جي گادي واري هنڌ ”پراگ“ ۾ ”جي ايٽ“ جهڙن جبرن ملڪن جي ڪانفرنس ٿي رهي هئي، جلسي جو خاص گهوٽ جارج ڊبليو بُش هيو. هن جيڪو خطاب ڪيو هو. ان تقرير دلپذير ۾ موصوف مصر، عربستان ۽ پاڪستان سميت ڪن ٻين اتحادي ملڪن جا نالا وٺي چيو هو ته، ”اسان انهن ملڪن ۾ آزادي ۽ ڊيموڪريسي جي فروغ لاءِ پاڻ پتوڙي رهيا آهن.اسان انهن ملڪن جي ماڻهن کي آزاد هوا ۽ آزاد فضا وارا احساساتي جذبا جوان رکڻ لاءِ آمادهه ڪندا رهنداسين. آزادي وارو اهو احساس بم گولي ۽ بارود کان وڌيڪ معتبر هٿيار ثابت ٿيندو. جمهوري روايتون مستحڪم ڪرڻ لاءِ سمورا حربا ۽ حيلا استعمال ڪبا.“ صاحب بهادر ائين به فرمايو هو ته ”روس ۽ چين جو مٿو خراب ٿي ويو آهي. روسين پنهنجي وطن ۾ ڇا لاءِ ڊيموڪريسي جي استحڪام واري عمل کي ماٺو ڪيو آهي؟ چين وارا پنهنجو پاڻ کي الائي ڇا ٿا سمجهن، کين خبر هئڻ گهرجي ته سياسي سيٽ اپ کان سواءِ معيشت کي هٿي وٺرائڻ ممڪن ئي ناهي. اسان کي چيني روسي سوچ بابت انيڪ سارا تحفظات آهن. ڊيموڪريسي لاءِ اسان آواز بلند ڪندا رهنداسين.“

جي ايٽ واري جلسي ۾ بش بهادر جو جنهن وقت ولوله انگيز خطاب جاري هيو، عين ان وقت ڀارتي وزير اعظم من موهن سنگهه اعلان ڪيو ته جهلم ڄائو اهو جاٽ پاڪستان تشريف فرما ٿيڻ کان قاصر آهي. هن جنرل مشرف لاءِ سفارتي ٻولي استعمال ڪندي فرمايو ته دهلي ڄائو هن وقت مصيبتن کي منهن ڏيئي رهيو آهي، اسان سندس مشڪل ڪشائي ته ڪري ڪو نه پيا سگهون، البته کيس وڌيڪ آزمائش ۾ وجهڻ جا به قائل ڪو نه آهيون. تنهن ڪري اسان اسلام آباد ڏانهن اُسهڻ کان توبهان ٿا ڪريون. نواز شريف ڏينهن ٻه اڳ هندستاني قيادت کي انڊين ٽائيمز ۾ انٽرويو وسيلي خبردار ڪيو هو ته جيڪڏهن توهان ڪنهن نان سويلين سان تڙا ماشا قسم جا وڏا معاهدا ڪيا ته اسان اچڻ شرط اهڙن معاهدن کي رد ڪنداسين. هڪڙي راءِ اها آهي ته گذريل پنجن سالن کان جاري پاڪ-ڀارت پريم ڪهاڻي کي اسپيڊ بريڪر لڳائڻ ۽ من موهن کي پاڪستان ياترا تان دستبردار ڪرڻ جو ڪريڊٽ نواز شريف ڏانهن وڃي ٿو. نواز مستورائي طعنا مهڻا به ڏنا هئا، ڊاڪٽر امبيڊڪر جي ملڪ واسين کي ته توهان کي خيال هجي ته ڪارگل جي ڪونڌر سان هٿ ملائڻ به پسند نه ڪريو، پر توهان ته وتو ٿا موصوف کان امن جي خيرات گهرندا.

ٺهيو، اها ڳالهه رهي اتي، ڪي ڄاڻو حلقا چون ٿا ته من موهن سنگهه پنهنجي اباڻي وطن جا وڻ نه ڏسڻ جو فيصلو روس ۽ چين جي چوڻ تي ڪيو آهي. انهن حلقن جو خيال آهي ته، ”پراگ“ ۾ جيڪي دڙڪا بش بهادر لينن گراڊ ۽ بيجنگ ڏانهن تحفي طور موڪليا هئا، مائوزي تنگ ۽ ڪال مارڪس ناهن رهيا، پر اڄوڪي ٽريڊ ڪلچر جا جملي لوازمات اهي ملڪ نهايت خوبصورتيءَ سان پورا ڪري رهيا آهن. مائو ۽ مارڪس جا پُٽ پوٽا بش بهادر جي عالمگيريت کي به اکيون ڏيکارڻ لڳا آهن. آمريڪا-ڀارت اسٽريٽيجڪ پارٽنرشپ جو هڪڙو مورچو لداخ ۾ به موجود رهيو آهي، جنهن وسيلي ڪشمير ۽ چين کي هم آهنگ ڪندڙ سرحدي پٽي تي آمريڪي سولجر سري نگر ۽ بيجنگ کي براههِ راست مانيٽر ڪرڻ جا مستقل اميدوار رهيا آهن. چين آڳاٽو اهڙي مشترڪه دهلي-واشنگٽن ديو مالائي ڪهاڻيءَ کي برداشت نه ڪرڻ جا چتاءَ ڏنا هئا. هاڻ ڀارت لداخ واري لال پري ست سمنڊ پار وارن پرديسين بدران سڪم ۽ تبت وٽان ملندڙ متصل سرحدي سورمي کي فروخت ڪرڻ لاءِ تيار آهي. وڪري مان مراد اتي مفاداتي ترجيحات ۾ ديسي سيڻ ڪجن، پريسي ڪهڙا پرين...وارو مرحلو درپيش آهي. ٻي جيڪا دهلي-واشنگٽن دوستيءَ جي وچ ۾ اهم تبديلي آئي آهي، سا آهي ”معاهدي 123 “ ۾ مانجها وجهڻ واري تغير پذيري. واشگنٽن ولايت کان جيڪي بائوچري بلائون پاڻ تي نازل ٿيون، اهو ردعمل آهي ڀارت پاران ٿيندڙ ليت ۽ لعل جو...سويلين ائٽمي سهڪار وارو 123 نمبر معاهدو ڇا آهي؟ ۽ ڇو اهو اهم معاهدو سرد مهريءَ جو شڪار ٿيندو پيو وڃي؟ ڳالهه اها آهي ته نائن اليون کان پوءِ ڀارت ڏٺو ته هن هاٿيءَ کي هندستان نه ڏيکاربو ته هاٿي خرمستي ۾ هندي وڏي سمنڊ جي اقتصادي ناڪ بندي ڪندو. ڀارت پنهنجي پنڊت نهرو واري پرڏيهي پاليسي وارو معتدل تاج به لاهي ڦٽو ڪيو ۽ ويو واشنگٽن جي هنج ۾ ڪرندو. بش اينڊ ڪمپني کي ڪي رعايتون ڏيئي هن ڪابل کي پنهنجي اولين ترجيح ۾ شامل ڪيو. ڀارت افغان قوم کي گهڻي ڀاڱي دهلي دوست بنائڻ ۾ ڪاميابي ماڻي چڪو آهي. ڪابل کان اڳ هن تهران کي رام ڪيو. چين ۽ روس کي به پُراسرار طريقن سان شوِ شنڪر مينن ضابطي ۾ آڻي رهيو آهي. هي سمورا بندوبست هندستان حفظ ماتقدم جي طور تي ڪيا آهن. هن کي ڪارگلي ڪونڌرن مان ڀلائيءَ جي اُميد هونئن به گهٽ هئي. پنجن سالن ۾ هن پنڊي جي پاڙيسري ملڪن کي جهڙوڪر پنهنجو شريڪ سفر بنائي ڇڏيو. توهان ٻڌو آهي الائي نه، پر تازو دهلي دانهن ڏني آهي ته سري نگر ڏانهن اڳ ۾ ته صرف البدر، جيش، حرڪت الانصار، حزب المجاهدين ۽ لشڪر طيبه وارا آتڪ وادي ۽ گس بيٺيا ايندا رهيا آهن، پر هاڻ ته ”القائده“ کي اسان جي مٿي ۾ هنيو اٿن ۽ القائده کي گلوبل فرنچائز بڻائي هندستان ۾ نوان طوفان برپا ڪرڻ جا اهتمام ٿي رهيا آهن. ڏسو ٽريلر ته ظهور پذير ٿي چڪا، هاڻ انتظار ڪريو، يارهن ڪلاڪن واري فلمي ڪهاڻيءَ جو. پنڊي ٻيهر ماڊريٽي ۽ مخلوط ميراٿن ريسي نصيب العين کي نهايت تيزيءَ سان الوداع جي راهه تي راهي ٿي چڪو آهي.

پنڊي واري گلشن جو ڪاروبار به ته اهڙين ”ڪوديتائي“ مهم جوئين سان منسلڪ رهيو آهي. دهلي آمريڪا کي جنهن انداز سان چهنڊڙي پاتي آهي، اچو ته ان جو ڪي قدر سيڪ پاڻ به محسوس ڪريون. نائب اليون کان پوءِ دهلي واشنگٽن جي درميان سول ائٽمي معاهدي وارو سفر هندستاني عوام جي اڪثريتي راءِ جي ابتر هلندو رهيو. ڪنور نٽور سنگهه پنڊت جواهر لال واري معتدل پاليسيءَ جو وڪيل هيو، کيس عراقي تيل اسڪينڊل واري گهاڻي ۾ پيڙهيو ويو. ويندي سال کن اڳ تائين چٽو نظر پئي آيو اهو منظر، جنهن جي نتيجي ۾ واشنگٽن وارو عندليب تير آزمائي ها ۽ دهلي وارو هنج پکي جگر پرزا پرزا ڪرائي ها. پهرين مئي 7 0 0 2 ع تي هندستاني پرڏيهي سيڪريٽري شوِ شنڪر مينن آمريڪا جي انڊر سيڪريٽري نڪولس برنس سان نويڪلائيءَ ۾ مذاڪرات ڪيا. چوٿين مئي تي ”گڏيل پڌرنامو“ جاري ٿيو. برنس چيو ته نوانوي سيڪڙو ڪم ٿي ويو آهي. هو پر اميد هيو ته ٻن هفتن کان پوءِ آمريڪي خارجه پاليسيءَ وارو هاٿي هندستان ۾ هوندو ۽ معاهدي تي دستخط ٿي ويندا. هندستان ۾ عوامي لهرن اندر اڀار آيو. چون پيا ته هن هاٿيءَ کي ڀلائي ٿوري سان هندستان نه ڏيکاري نه ته هي اسان جو دفاعي، معاشي ۽ تهذيبي ڍانچو کائي چٽ ڪري ويندو. شوِ شنڪر مينن، جيڪو سال ٻه اڳ تائين اسلام آباد ۾ هندستان جي هاءِ ڪمشنر طور خدمتون سر انجام ڏيئي ڊائريڪٽ سيڪريٽري خارجه بڻيو هو، خيرن سان واشگنٽن کان پانهون وريو. هندستان جي فضا کي ڏسي دور ديس وارن کي دانهن ڏنائين ته برنس کي في الوقت دهليءَ جي ٻارهان دريءَ ۾ آجياڻي ڏيڻ کان اسان کي آجو سمجهو. نيٺ ڪونڊي مارچ 2005ع ۾ جڏهن خيرن سان غالب جي شهر ”اُجڙي ديار“ ۾ آئي هئي، تڏهن هن اعلان ڪيو هو ته آمريڪا ۽ مغربي ملڪ ڀارت کي سويلين استعمال لاءِ ائٽمي ٽيڪنالاجي فروخت ڪرڻ چاهين ٿا. هن ائين به چيو هو ته انڊيا جا جيڪي ٻاويهه اٽامڪ انرجي جا مشهور ڪارخانا آهن، تن کي جوهري ٻارڻ سپلائي ڪنداسين. ڀارت پنهنجا چوڏهان ائٽمي پلانٽ ”سويلين“ ڄاڻايا، آمريڪا ۽ نيوڪليئر سپلائيزر گروپ ڳرا شرط وڌا. چون توهان جا اهي چوڏهان پلانٽ بين الاقوامي اٽامڪ انرجي ڪميشن جي انسپيڪيشن لاءِ سدائين اوپن رهندا. ٻي ڳالهه ته هتي تيار ٿيندڙ ڪيميائي مادي کي دفاعي اوزارن لاءِ استعمال ٿيڻ کان اڳ اسان جي نگراني ۾ تلف ڪيو ويندو. هنن دليل طور ڀارت کي چيو ته توهان تاراپور ائٽمي پلانٽ سويلين مقصدن لاءِ جوڙيو هو، پر پوءِ اڙهان مئي 1974ع تي راڻين ۽ راڻن جي ديس جيسلمير جي پوکرڻ شهر ڀرسان اوهان جيڪي ائٽمي ڌماڪا ڪيا، اهي تارا پوري برانڊ بم هئا. چاغي ۾ پاڪستان 1998ع ۾ پهريون ائٽمي ڌماڪو ڪيو هو، هن کان چند ڏينهن اڳ ڀارت ساڳئي پوکرن ۾ چار ائٽمي ڌماڪا ڪري پاڪستان کي چاغي واري قدم تي مجبور ڪيو. ان وقت ڀارت اعلان ڪيو هو ته هاڻ وڌيڪ تجربا ڪو نه ڪبا. جولائي 2005ع ۾ من موهن سنگهه واشنگٽن ويو ۽ هن اهڙن دستاويزن تي دستخط ڪيا، جنهن جي توسط سان آمريڪا کي پنهنجي قانونن ۾ ترميم جي گنجائش پيدا ٿي پئي سگهي.

هلندي هلندي جڏهن برنس جو تازو دهلي ياترا وارو سفر طئي ٿيو، تڏهن ڀارتي اٽامڪ انرجي ڪميشن جي چيئرمين ڊاڪٽر انيل ڪوڏڪر ۽ سندس ٽيم 123 نمبر واري ايگريمنيٽ کي ويٽو ڪري ڇڏيو. پوءِ ترت برطانيا ۾ هنگامي ڳالهيون ڪرڻ لاءِ هند مان ڊاڪٽر ايس جي شنڪر ۽ آمريڪا مان اسٽريٽفورڊ وفدن سميت پهتا. آمريڪي وفد ڏوراپو ڏنو ته توهان تسليم ڪري چڪا هئا ته ٻارڻ کي ري پروسيس ڪرڻ ۽ وڌيڪ ائٽمي ڌماڪا نه ڪرڻ تي قائم رهنداسين. هاڻ اوهان جو ڊاڪٽر انيل ڪهڙا ليکا پيو ڏي؟ سول ائٽمي معاهدي جا پيرا کڻنداسين ته پاڻ کي پتو پوندو ته هن قسم جو اولين اهتمام رونالڊ ريگن ۽ راجيو گانڌي جي وچ ۾ جون 1985ع ڌاري ٿيو هو. ان وچ ۾ آمريڪا تڏهن ناراض ٿيو، جڏهن کيس معلوم ٿيو ته ڀارت جا ٻاويهه ائٽمي پلانٽ چين طرفان فراهم ڪيل ”وزني پاڻي“ وسيلي هلي رهيا آهن.

اڳ ۾ آمريڪي سمجهندا هئا ته چين ۽ ڀارت موسٽ فيوريٽ نيشن طور پاڻ کي ياري باشي ۾ آڻي ناهن سگهيا ته پوءِ چين کي ڪهڙي کٽي کنيو آهي، جو هو دشمن ملڪ جي ايٽمي پلانٽن لاءِ ”ڀاري پاڻي“ فراهم ڪري؟ چون ٿا ته چين کي زرمبادله جي ضرورت هئي ۽ ضرورت نئين نصب العين کي ايجاد ڪري وٺندي آهي. ڀارت جو ايران سان ويجهي لاڳاپن وارو رويو، آمريڪا کي ٺپ نٿو آئڙي. رچرڊ بائوچر ڪي بي رند جي قيادت ۾ چمن ۽ ڪوئيٽا به ان ڪري ويو هو ته جيئن اکين سان ڏسي اچي ته گئس پائيپ لائين وارو تهران، اسلام آباد ۽ دهليءَ معاهدو ڪهڙي مرحلي ۾ آهي؟ ايران کي بلوچستان مان براسته سيستان ڪيئن سيکت ڏجي؟ لڳي ٿو ته آمريڪا ڀارت مان بنهن بيزار ته ڪو نه ٿيندو، پر ايران ۽ هندستان کي پنڊ دادن هٿان سال ٻن لاءِ پريشان ڪندو. پريشاني وڌي وڃڻ جي صورت ۾ ممڪن آهي ته دهلي پنهنجو دستِ شفقت واشگنٽن لاءِ دراز ڪري. پر هن سموري هڻ وٺ ۾ پاڻ پئسا ته وٺي سگهڻ ۾ ڪامياب وڃي سگهون ٿا، پر ٻين جي چوڻ تي پنهنجو گهر تباهه ڪرڻ ڪٿان جو انصاف آهي؟

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

اڄ وري ڪو شاهنواز جوڻيجو گهرجي!



ڇنڇر 14 جولاءِ 2007ع

سنڌ هن وقت نوڪرين کان وٺي صوبائي کاتن ۾ ڀاڱي ڀائيواريءَ جي حوالي سان جنهن افسوسناڪ صورتحال کي منهن ڏئي پئي، جيڪڏهن اها حالت جاري رهي ته پوءِ ڪاريءَ وارن ڪکن کان سواءِ بچندو به ڇا؟ هن وقت اليڪشن واري موسم جي آمد آمد آهي. ڇا ايندڙ چونڊن ۾ به هاڻوڪين حالتن جيان جتوئي، شيرازي، مهر، ارباب، شيخ، پهنور، سرڪي ۽ مگسي برادرين وچ ۾ سياسي طاقت تقسيم ٿيندي يا اولڊ سنڌيز ڪنهن نئين آرٽ سان سامهون ايندا، جنهن ترڪيب سان گهٽ ۾ گهٽ صوبائي سرڪار تي ڌرتيءَ ڌڻين جي گرفت کي مضبوط بڻائي سگهجي؟!

خواهش کي ته پالي سگهجي ٿو ۽ تمنائون به طلاق ڏيڻ جهڙي سزا جون مستحق ناهن. البت سنڌ ۾ انائن جا ٻيلا سموري صوبي کي مايوسيءَ جي جهنگ ۾ تبديل ڪري چڪا آهن. رهي رهي هڪڙو نالو اهڙو ٿو ياد اچي، جيڪو سال ٻه اڳ سنڌ کان موڪلائي ويو آهي، پر ان شخص ۾ اها قابليت ضرور موجود هئي، جيڪو صلاحيت جي آڌار تي سنڌ جي سياسي ڀوتارن کي ون پوائنٽ ايجنڊا تي گڏ ڪري پئي سگهيو. ڄام شاهنواز جوڻيجو جهان ڇڏي ويو آهي. پاڻ کي به هلڻو آهي، پر حقيقت اها آهي ته سنڌ ۾ سندس قد ڪاٺ وارو ماڻهو ڳولهيو نٿو لڀي. انسان نه ته فرشتو آهي ۽ نه وري شيطان، انسان کي شِر ۽ خير جو مرڪب سمجهڻ گهرجي.

شاهنواز فيصلا ڪرڻ جو ماهر هجي يا تڏي تي آيلن لاءِ مثالي آڌر ڀاءُ جو اهتمام ڪندڙ هجي، اهي ڳڻ پيا ڳائبا. البت ڪثيرالجهتي ۽ گهڻ رُخي ياري باشيءِ جا جيڪي جوهر رب تعاليٰ کيس عطا ڪيا هئا، اهڙا ڪمال به ڪو ڪري ڏيکاري؟ سنڌ ۾ مٿين سطح تي پير سائين پاڳاري ۽ پيپلز پارٽيءَ جي وچ ۾ پيڪٽ ڪرائڻ لاءِ ٻيا به پهلوان ميدان ۾ لٿل آهن، پر يڪو خاصخيلي، انب شيدي، شير ميربحر ۽ غلام سرور جتوئي ٿيڻ هر ڪنهن جي وس جي ڳالهه ناهي. پير سائين پاڳاري کان سانگهڙ ضلعي جي ناظمي وٺڻ ۾ ڪاميابي ماڻيندڙ شاهه نواز عجيب انسان هيو. ڄام صادق سان گڏجي ڀُٽي ۽ پاڳاري کي پري بيهارڻ ۾ اڳيان مورچا سنڀاليندڙ سنجري جوڻيجو تڏهن قيدِ تنهائي حوالي هجي ٿو، جڏهن غلام اسحاق خان ٽڪا خاني ٽولي جي آشير واد سان ڄام صادق کي سنڌ جو ڪرتا ڌرتا بنائي ٿو. تڏهن ڄام به لڪ ڇپ ۾ کيس پرچائڻ لاءِ هزارين حيلا هلايا. شاهنواز محترمه بينظير ڀٽو کي تنها ڇڏڻ لاءِ تيار ڪو نه ٿيو، پر جڏهن محترمه کيس ”تنها“ بنائڻ لاءِ تير اڇلايا ته پاڻي وڃي پير ڳوٺ ۾ پيتائين. ٽيهارو سالن جي رفاقت ٽن منٽن ۾ اختتام تي پهتي. اهڙا بولڊ فيصلا به ڪو باهمت ماڻهو ئي ڪري سگهي ٿو. هن گهوڙا پاليا هجن يا چورين جا پيرا کنيا هجن، کيس وڏيرڪي ڪلچر جو”منفرد“ ڪردار ڪوٺي سگهجي ٿو. رهيو سوال اهو ته هن جو نعم البدل سنڌ ۾ سُجهي به ٿو يا سنڌ سُرت ڀريا سپوت پيدا ڪرڻ بند ڪري ڇڏيا آهن؟ تازو شاهنواز جي پٽن ٽيهر پ پ سان ريت پريت واري رهاڻ رچائي آهي. ايجنڊا ڪهڙي اٿن؟ مٽياري ۽ سانگهڙ مان ”جماعت سڳوريءَ“ کي ديس نيڪالي ڏبي! جلوس ڏاڏا سائين جو هجي يا راجا سائينءَ جو، وڻيوَ اوتريون بسون ۽ ٽرڪون ڀري وڃو، پر سنڌ کي سانگهڙ مٽياريءَ جي دائري ۾ مقيد ٿا ڪريو ته پوءِ سموريءَ سنڌ جو درد ڪير محسوس ڪندو؟ هالا ۽ پير ڳوٺ پ پ ۽ فنڪشنل جا ابو امان آهن. پير سائين پاڳاري ۽ مخدوم امين فهيم وٽ به سانگهڙ ۽ مٽياريءَ ۾ سياسي بالادستيءَ وارو ڪلچر حاوي رکڻ وارو خيال وڌيڪ مارڪون ٿو لهڻي ته پوءِ سنڌين جا ليکا پورا. اهي سنڌ جون ٻئي اهم هستيون سرد گرم سياست مان چڱيءَ پَر واقف آهن، الاهي بخش سومري ۽ حاڪم زرداريءَ جهڙا ٻه چار ٻيا سنڌي به هوندا، جيڪي متان سنڌ جي وجود کي سٺن سالن دوران پهتل نقصانن بابت ساڻن تجربي ۾ هم رڪاب هجن. جيڪڏهن اهي ڪهنه مشق۽ جهانديده سياستدان به اولڊ سنڌيز کي سنڌ سرڪار جي ڪاروهنوار ۾ اگهائي نه سگهيا ته پوءِ مخالف سنڌ جو رهيل سهيل ٺانٺو ڦٽائڻ ۾ ڪاميابيون ماڻي ويندا. پوءِ مخدوم جميل، يونس سائين، آصف زرداري ۽ افتخار سومري جا پوٽا ۽ ڏوهٽا شايد سنڌ مان ايئن جلاوطن ٿيندا، جيئن بهادر شاهه ظفر کي دهليءَ مان برما ڏانهن ڌڪيو ويو هو. هاڻ ڪو شاهنواز هجي، جنهن کي ڀوتارن جي باهمي رنجشن جو اکين ڏٺو شاهد هئڻ جو شرف به مليل هجي. اهو ئي ٽياڪڙي ڪري رئيس غلام مصطفيٰ جتوئيءَ سميت سمورن جهونن کي قائل ڪري ته توهانجين انائن سان سنڌ مڪمل طور تي ٻاهران آيلن جي حوالي ٿي ويندي. ڪي ته چون پيا ته صبح بنارس ۽ شام اوڌ کي ته سٺ سال ٿيا آهن، توهان جي مٿان حاڪميت هلائيندي. هاڻ ته قصو سمورو ڪوتاهه ٿي چڪو آهي.!

اڄ شاهنواز مرحوم جو ٻيو ٻارهو آهي. جيڪڏهن سندس احباب سنڌ کي سرفهرست رکن ۽ ڪاهي پون انهيءَ ايجنڊا کي عملي ويس عنايت ڪرڻ لاءِ، ٻه پير ڀرڻ خاطر، ته پوءِ ممڪن آهي ته ايندڙ چونڊن ۾ لاڙڪاڻو ۽ پير ڳوٺ، نوان جتوئي ۽ ستر ڪلفٽن هڪ ٿي وڃن. ضروري ناهي ته پ پ جوائن ڪجي، پر سنڌ سطح جو گرينڊ الائينس جڙڻ گهرجي، جيڪو ڪراچيءَ ۾ ايم ايم اي ۽ اي اين پي جي ساٿ سان اليڪشن وڙهي ۽ ڳوٺاڻي سنڌ ۾ سياسي طاقت آهر سيٽن جي تقسيم ڪري. ايندڙ سنڌ اسيمبليءَ جي چونڊن ۾ پ پ فراخ دليءَ جو مظاهرو ڪندي، پنج سيٽون فنڪشنل لاءِ اوپن ڇڏڻ جو اعلان ڪري. پير ڳوٺ به سنڌ جي ابتر صورتحال جو حقيقي ادراڪ حاصل ڪرڻ خاطر اڳتي وڌي ته پوءِ شاهنواز سميت سنڌ جا حياتي مماتي روح سڪون حاصل ڪندا.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

”مضبوط مرڪز“ جي ماڳن تان مزاري مولوين جي موڪلاڻي



سومر 16 جولاءِ 2007ع

”يروشلم پوسٽ“ جو تبصرو توهان ۽ اسان جي اڄوڪي ڪچهريءَ جو مک عنوان ليکجڻ گهرجي. لال مسجد واري واقعي تي اسرائيلي اخبار لکي ٿي ته، ”هاڻ بابري مسجد کان وٺي اقصيٰ مسجد تائين سرڪاري سطح تي پاڪستان حڪومت کي پنهنجو موقف ڏيندي ڏاڍي ڏکيائي محسوس ٿيندي.“ اسلام آباد ۾ مسجدن کي شهيد ڪرڻ کان پوءِ شروع ٿيندڙ 6 ماهي احتجاج کي جنهن انداز سان مشرف سرڪار اختتام تي پهچايو آهي، انهيءَ اندازِ ڪار تي طويل عرصي تائين تبصرا ٿيندا رهندا. وڏي اچرج جهڙو تبصرو اهو به ٿيندو ته رياست جي آئيڊيالاجيءَ جي باري ۾ گذريل ساٺيڪن سالن کان جيڪا ”سليبسي ڪهاڻي“ ٻڌائي پئي ويئي، هاڻ انهيءَ آکاڻيءَ کي خوش اسلوبيءَ سان لکڻ پڙهڻ کان ويندي پڙهائڻ تائينءَ جو سفر طئي ڪرائڻ وقت طلب مرحلو محسوس ٿيندو. اوهان يروشلم پوسٽ جي طنز واري تير سان گهائل ٿيا هجو يا نه، پر هن وقت ملڪ جي هڪ وڏي حلقي وٽ هي عنوان انيڪ سارا ذيلي عنوان کڻي بحث جو موضوع بڻيل آهن.

هڪ ڀيري ڪراچيءَ مان وايا ڪشمور، روجهاڻ مزاريءَ ڏانهن راهي ٿيڻ کان اڳ بنوري ٽائون جو ديدار نصيب ٿيو، جتي غازي برادران جو والد مولوي عبدالله 1956ع ۾ حديث پاڪ جا 6 ڪتاب پورا ڪري ”دورهءِ حديث“ مان فارغ ٿيو هو، تڏهن هن ٽائون کي نئون (نيو) ٽائون چيو ويندو هو. مولوي يوسف بنوري امام ربانيءَ جي ٻالڪي آدم بنوريءَ جي نسبت سان پاڻ کي بنوري باور ڪرائيندو هو. سادات فيمليءَ جو هي عالم ”پٺاڻ“ هو ۽ ڪراچيءَ واري سندس مدرسي کي ملڪ جي اهم ادارن ۾ شمار ڪري سگهجي ٿو. ضياءُ الحق جي حڪومتي دور ۾ ڪوئيٽا جو زمان خان اچڪزئي بلدياتي وزير هو، کيس مفتي محمود جي جماعت جي يو آءِ جي ڪوٽا تي کنيو ويو هو. نيو ٽائون جو نالو ”بنوري ٽائون“ هن همراهه رکيو هو. اچڪزئي پاڻ هفتو ڏيڍ ٿيندو، ڪراچيءَ ۾ گذاري ويو آهي. ان ”ٽائون“ جي سامهون اسلاميه ڪاليج جي احاطي ۾ سيد سليمان ندوي ۽ مولوي شبير احمد عثماني آسودهءِ خاڪ آهن. (يروشلم پوسٽ جي طعني ۽ طنز جي ازالي لاءِ اهي اشارا ڪنايا جڏهن توهان کي ملول ڪن ته ڪنهن ڪهنه مشق ۽ سياست کان واقف عالم سڳوري ڏانهن رجوع ڪندئو ته اهڙا الجهيل سُٽ اهي سڳورا اميد ته آسانيءَ سان سلجهائي ڏيندا.) بنوري ۽ ندوي سيد حسين احمد مدني ۽ مولانا ابوالڪلام آزاد جي سياسي خيالن کي صحيح سمجهندا هئا، جڏهن ته شبير احمد عثماني مولانا اشرف علي ٿانويءَ جي خيالن جو شارح اعظم هو. هند جي بٽواري جي حوالي سان اهي خيال زير بحث آڻڻ لاءِ پاڻ کي يروشلم پوسٽ مجبور ڪيو آهي.

عبدالرشيد غازي قائد اعظم يونيورسٽيءَ جو، بين الاقوامي تعلقات واري مضمون ۾ ايم اي پاس مولوي هو. سندس گهر واري حميرا هڪ انتهائي ”ماڊريٽ“ گهراڻي سان تعلق رکي ٿي ۽ اسلام آباد جي روڊن تي گاڏي به پاڻ ڊرائيوِ ڪندي آهي. غازيءَ جي والد مرحوم جو ٻاروتڻ به جناح صاحب جي مزار جي گرد و نواح ۾ گذريو. مزاري مولويءَ کي ڏهاڪو سال ڪراچيءَ ۾ کڏي، جيڪب لائن، کاري در، مٺي در، درساڻي ڇني ۽ نئون آباد جي مڪتبن ۽ مدرسن ۾ تدريسي ۽ تاليفي ڪم حوالي ٿيل هو. شهرِ قائد مان کيس 6 6 9 1 ع ڌاري شڪر پڙيان ۽ مارگلي ڏانهن اماڻيو ويو. پهرئين گورنر جنرل جو جنازو مولانا شبير احمد عثماني پڙهايو هو ۽ پهرئين چيف مارشل لا ايڊمنسٽريٽر جنرل ايوب خان جا ٻار مولوي عبدالله مزاريءَ پڙهايا هئا. چئبو ته ”ايم ايم اي“ ملڪ جي قيام کان وٺي جڙي چڪي هئي. ڍاڪا ۽ ڪراچيءَ ۾ پهرين پرچم ڪشائي به مولانا شبير احمد عثماني ۽ مولانا ظفر احمد عثمانيءَ هٿان ڪرائي ويئي هئي. اڳتي هلي انهن ”عثماني عالمن“ لاءِ ٽنڊي الهيار ۾ خانصاحب سومار بچاڻيءَ جي يارنهن سئو ايڪڙ وقف ڪيل زمين تي ”ديو بند ثاني“ جي تعارف سان مدرسو جوڙيو ويو. اهو داستان دلپذير ته ضرور آهي، پر طوالت جي خوف کان ان کي ڇڏيون ٿا اتي.

سمجهڻ جي ڳالهه اها آهي ته آئيڊيالاجيءَ جي حوالي سان جن مدرسن ۽ مولوين گورنر جنرل کان وٺي اڄوڪي جنرل تائين ملڪي سربراهن کي ”سپورٽ“ فراهم پئي ڪئي، وفاق المدارس جي اڳواڻي به ساڳئي فڪري حلقي سان تعلق رکي ٿي. رفيع عثمانيءَ جو والد مفتي شفيع ۽ حنيف جالنڌريءَ جو ڏاڏو مولوي خير محمد ٻئي ٿانوي اشرف علي جا مريد هئا. ملتان جو خير المدارس ۽ دارالعلوم ڪراچي اڪوڙي خٽڪ واري مولوي سميع الحق جي مدرسي جيڏا وڏا درسگاهه آهن، جتي ڏهاڪو هزار ”اسٽوڊنٽس“ زير تعليم آهن. ايتري تعلق باوجود هاڻي جڏهن ”وفاق“ جا مرڪزي اڳواڻ چٽيءَ ريت ڪنهن فرد واحد کي ڏوهاري ڪوٺي رهيا آهن، ته پوءِ ڪيئن ٿا محسوس ڪريو، اي اهليان مملڪت خداداد پاڪستان! ڇا آئيڊيالوجيءَ وارو سٺ سالن کان جاري بياني رشتو هاڻ يروشلم پوسٽ جيان ٽٽي ته ڪو نه ويو آهي؟

ڪراچيءَ ۾ جنهن ڏينهن حڪيم سعيد ٿيو، عين ان ئي ڏينهن اسلام آباد ۾ مولوي عبدالله مزاريءَ کي گوليون هڻي ماريو ويو. حڪيم سعيد دهلويءَ جي قتل کان پاڻ هلون ٿا مزاري مرحوم جي ”مزار شريف“ ڏانهن. ڪشمور کان روجهاڻ ۽ بستي عبدالله ڏانهن ڪلاڪ کن جو سفر آهي. سردار امام بخش مزاريءَ جون پراڻيون تصويرون ڏسي توهان هاڻوڪن مزارين جي وضع قطع کي ”جدت“ سان ڀيٽي سگهو ٿا، پر پٽڪي جا ڀير ۽ سٿڻن جا گهير اڄ به ٻروچڪا طور طريقا زندهه رکيو پيا اچن. مُلتان مان ”تنواران“ جي ايڊيٽر هڪ ڀيري ٻڌايو ته سرائيڪي بيلٽ اندر بهاولپور جي نوابن مدرسن جي سرپرستي ڪرڻ ۾ گوءِ کنئي. جنهن نياڻيءَ يا ٻارڙي ڌڻي سائينءَ جه جو ڪلام حفظ ٿي ڪيو، تنهن جي ڪفالت جو ٺيڪو رياست کڻندي هئي. ان وقت مدرسن ۾ مطبخ ۽ رڌڻا ڪو نه هوندا هئا، ٻارڙا فقر گهرن مان گهري وٺي ايندا هئا. تنهن زماني ۾ مولوي لوڪن جو حڪومتي مامرن سان واجبي تعلق هوندو هو. اسٽيٽ ميراث ۽ ترڪي جا مسئلا کانئن معلوم ڪندي هئي. اذان، امامت، تدريس ۽ تاليف سان دل وندرائيندڙ مولوين جو هڪڙو وڏو حلقو افغان وار واري زماني کان اهميت حاصل ڪري ويو. مولوي عبدالله به اسلام آباد ۾ اختر عبدالرحمان ۽ حميد گل کان گهٽ اهميت وارو ڪو نه هو. غازي محمد مزاريءَ جو هي لخت جگر برادريءَ جي سڏواڻي نک سان متعلق آهي. سونمياڻي ۽ شاهوالي جي وچ ۾ ڪچي جي علائقي جا اڪثر مزاري ڪاٽڪو آهن، ڦر ڪري پيٽ گذر ڪندا آهن. سردار شير باز مزاري ايوب خاني دور جي بي ڊي (بيسڪ ڊيموڪريسي) سسٽم ۾ سونمياڻي يوسي جو چيئرمين منتخب ٿيو هو. سنگياڻي، عيساڻي، سکاڻي ۽ عمراڻي نکن وارا سڏواڻين سان وڙهندا رهيا آهن.

مولوي عبدالله چاليهارو سال اڳ پنهنجا اباڻا پٽ ڇڏي اسلام آباد ۾ وڃي مستقل طور تي آباد ٿيو هو. کيس سويلين ۽ نان سويلين ڪامورن جو پيش امام به ڪوٺبو هو، ڇاڪاڻ ته ڪيپيٽل سٽي جو هر گنجو ”گريڊ ون“ جو آفيسر هوندو آهي. مزاري مولوي اسلام آباد ۽ گرد نواح جي چڪ شهزاد جهڙي ڳوٺن ۾ درجن کن مدرسا قائم ڪيا هئا، پر هن وساريو پنهنجي وطن کي به ڪو نه هو. عبدالرشيد غازي جو مدفن به سندس جوڙيل مدرسي جي اڱڻ ۾ ٿيو. چوڪ ٽاور وٽ روجهاڻ ۾ سيدنا علي المرتضيٰ عليه السلام جي نالي سان سندس مدرسو هجي يا گڏان ناڙ ۾ فريديه درسگاهه، هن کان جيترو پڳو، هن ڪچي جي مزارين جا مسڪين ٻار پڙهايا. جڏهن چاليهن سالن کان پوءِ جامعه فريديه ۽ جامعه حفصه جا غازي برادران راڄ وارن وٽ پهتا، تڏهن هو آمريڪا، چين، هندستان ۽ ويندي روس ۽ فرانس تائين موضوع بحث بڻيل هئا.

ننڍي ڀاءُ جي جسد خاڪيءَ کي وڏو ڀاءُ ڪلهو ڏيڻ کان به محروم هو پر هن نهايت اعتماد سان جنازي نماز جي امامت ڪئي. بنگلو اڇو، شاهوالي، سونمياڻي ۽ روجهاڻ ته ڇا پر غازي برادران جي منفي ۽ مثبت تعارف کان دنيا متعارف ٿي. اهو تعارف تڏهن وڌيڪ وائکو ٿيو، جڏهن آر پي او مبارڪ اطهر جي گهيري ۾ هوندي به مولوي عبدالعزيز چئي ڏنو ته منهنجي برقعي وارو ڊرامو ڪن ”مار آستين“ قسم جي دوستن جو جوڙيل هو. مون کان انٽرويو به هٿ ناٽ قسم جو هو. ڀاءُ جو جنازو ۽ انيڪ هلاڪتن جو غم مولوي عبدالعزيز جي چهري تي عيان هو. ڇهن مهينن کان جنهن ڊرامائي انداز سان اسلام آباد ”هائجيڪ“ ٿيل هو، مولوي عبدالعزيز پنهنجي ڀاءُ جي جنازي نماز وقت اهو راز به اوپن ڪري ڇڏيو، ته کيس ڳري ٽوپيءَ وارو ڪو صاحب پنهنجي گاڏيءَ ۾ چڙهي وٺڻ آيو هو.

سادگي مزارين جي به ڏس،

۽ مضبوط مرڪز وارن جي چالاڪي به ڏس!

سرائيڪي بيلٽ مان عائشه صديقه تازو ”وڏين ٽوپين“ کي سور ڏنا هئا. لڳي ٿو ته سوويت يونين جي انهدام کان پوءِ واري انٽر نيشنل اسٽريٽيجي کان لال مسجد وارا گهٽ واقف هئا. خانقاه شريف سان تعلق رکندڙ مائي ته ڪتاب جي رونمائي ڪرائي لنڊن پڌاري، پر ساڳي سينائي سنگت کي ڏچي ۾ وجهي روجهاڻ جا روهيلا ڪيڏانهن ويا! هتي اهو ٻڌائيندو هلجي ته جميله هاشمي جو ور ۽ عائشه صديقه جو والد سردار احمد اويسي ستر واري ڏهي ۾ پ پ جو ايم پي اي هو. اڪبر بگٽيءَ واري سانحي لاءِ جميله ”روهي“ جهڙو ڪو ناول لکي ها ۽ روجهاڻ وارن مزارين سان لال مسجد حادثي ۾ ڇا وهيو ۽ ڇا واپريو؟ محترمه ”دشت سُوس“ جهڙو ڪتاب هن موضوع تي به رقم ڪري ها. ”روهي“ ۽ ”دشت سُوس“ جي مصنفه جي ڌيءَ شايد انهيءَ قرض کي لاهڻ لاءِ ميدان تحرير ۾ لهڻ جي ڪئي! اڪبر بگٽي جي پٽ، عبدالرشيد غازيءَ لاءِ عذر خواهي جن لفظن سان ڪئي آهي، تن لفظن کي نظمي روپ ڏيون ٿا:

دلڙي نماڻي ڪون،

روز مونجهاري،

ڇڏ گيا ڍولا! يار آزاري

عشق نهين ڪوئي باهه غضب دي

سڙدي جلدي جان ويچاري!

بگٽين ۽ مزارين جي وڇوڙي تي ڪٿي ته شهنائيون پئي وڳيون پر اهڙا به درد ڀريا دولت خانا موجود آهن، جتي ماتم برپا آهن. مضبوط مرڪز جو مهتمم (سي ڊي اي) ڪامران لاشاري آهي. ائين، جيئن ڪڏهن عاشق محمد مزاري (شيرين مزاري جو والد) فاروق خان لغاري ۽ سندس چاچو عطا محمد خان لغاري ڪامورڪي لڏي ۾ سرائيڪي بيلٽ جا نمائندا ليکيا ويندا هئا. هن وقت موسم جي مهربانيءَ جي ڪري روهي جا ٽوڀا ۽ ترايون به ڀرجي چڪيون آهن پر عائشه صديقه ۽ عبدالرشيد غازي پاران پيدا ڪيل پرابلم ”مضبوط مرڪز“ لاءِ مونجهارن جو جهنگ پيدا ڪري ويا آهن. صحيح ڪير آهي ۽ غلطيون ڪنهن ڪيون؟ اهو موضوع به مهينن ته ڇا پر لڳي ٿو ته ڪافي سالن تائين زير بحث رهندو. اڪبر بگٽي ۽ رشيد غازيءَ جي موڪلاڻي، اسلام آباد کي ”ٻاروچي ٻوليءَ“ ۾ نياپو پيئي ٿي ڏي ته،

نه تون سهڻي نه گڻ ڀلي

تون ڪهڙا ماڻ ڪريسين؟

”يروشلم پوسٽ“ ته ڇا پر هر هڪ چيڪ پوسٽ تان آئيڊيالوجيءَ جي انهدام جون اڀريون حڪايتون اوپن ٿي رهيون آهن. ديس کي دهليءَ جو ”دلاور“ ڪنهن ”دوراهي“ ڏانهن وٺي پيو وڃي. محترمه بينظير ڀٽو کي وڌيڪ خبر هوندي ته اڪبر بگٽي ۽ غازي رشيد وارن بحرانن دوران ”چين“ کي ٽارگيٽ بنائڻ پٺيان ڪهڙا مقاصد ڪار فرما آهن؟ محترمه بينظير ٻنهي بحرانن ۾ عائشه صديقه کان ڪيتري دور بيٺي آهي؟ هڪ ستر واري ڏهاڪي جي پ پ جي ايم پي اي جي ڌيءَ آهي ۽ ٻي تڏهوڪي پرائم منسٽر جي پنڪي. فرق توهان ٻڌايو.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

چيف جسٽس جي بحاليءَ ۾ سنڌ جو ڪردار!



اڱارو 24 جولاءِ 2007ع

اڳوڻي سنڌ چيف ڪورٽ جي ڪئنٽين ۾ اسان سپريم ڪورٽ جي چيف جسٽس واري فيصلي ٻڌڻ لاءِ ويٺا آهيون. جتي ويٺا آهيون، اُتي تنهن زماني ۾ خالي پلاٽ هيو. سامهون ماهيگيري ۽ انفارميشن کاتن جون آفيسون آهن. اتان برقعي ۾ مولوي تميز الدين کي سنڌ سيڪريٽريٽ واري ڀت ٽپائي چيف ڪورٽ جي احاطي ۾ آندو ويو هو. اڙي سائين! اڌ صدي کان ٻه ٽي سال اڳ جون ڳالهيون ٻڌائي اسان کي بور نه ڪريو، حالِ وقت جي صورت حال ڏانهن اچو. پاڻ کي ”يادِ ماضي“ واري عذاب ڀوڳڻ ۾ به مبتلا رهڻ گهرجي بئرسٽر عزيز ا شيخ گذاري ويو...ڪنهن اچي اطلاع ڏنو. سامهون چيف جسٽس وٽ ڪنهن ڪيس ۾ پيش ٿيڻ لاءِ آيو هو. چيف جسٽس افتخار محمد چوڌريءَ جو استاد هو. جڏهن شيخ صاحب جي شاگرد باوردي بهادرن اڳيان انڪار واري مزاحمت ڪئي هئي، تڏهن بئريسٽر شيخ ائين سيڙجي اسلام آباد کيس مبارڪون ڏيڻ لاءِ اُسهيو هيو، جيئن رسول بخش پليجو سندس هٿ چمڻ لاءِ ڪيپيٽل سٽي ڏانهن ڪرها ڪاهي روانو ٿيو هو. بئريسٽر شيخ پنهنجي تلميذ رشيد جي حق ۾ فيصلو ٻڌڻ کان پورا پنج ڪلاڪ اڳ پرلوڪ پڌاري ويو. هڪڙي بندي جي من ۾ ۽ ٻي جا ڪري ا!

پاڪستان جي عدالتي تاريخ ۾ ٽي غير مسلم جج اهم جاءِ والارين ٿا. هڪڙي ڪاري رات هن ديس تي پهريون ڀيرو تڏهن مسلط ٿي هئي، جڏهن ٽيويهين ۽ چوويهين آڪٽوبر 1954ع واري وچ واري اونداهي رات ۾ گورنر جنرل غلام محمد تڏهوڪي پرائم منسٽر محمد علي بوگري جي صلاح سان دستور ساز اسيملبيءَ کي ٽوڙي ملڪ ۾ نان سويلين سورمن لاءِ راهه هموار ڪئي هئي. جڏهن ڪراچي ملڪ جو دارالحڪومت هيو. بنگالي بزرگ مولوي تميز الدين دستور ساز اسيمبلي جو دلير اسپيڪر هيو. هن سرڪار جا سڀ داٻا ۽ دڙڪا سهندي به سنڌ چيف ڪورٽ ۾ ڪيس داخل ڪيو. پٽيشن جو نمبر آهي 43، جيڪا 1954ع ۾ داخل ٿي ۽ پي ايل ڊي 1955ع سنڌ 6 9 ۾ تفصيل سان لکي پيئي آهي. تميز کي تڏهوڪن طارق عزيزن اغوا ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، پر موصوف برقعي ۾ سيد روشن علي شاهه جهڙي بهادر سنڌي سيد وٽ پهچي چڪو هو. موصوف سائين سجاد علي شاهه جو والد هيو. تڏهوڪي رجسٽرار سنڌ چيف ڪورٽ غيرت منديءَ جو مظاهرو ڪري مولوي کي چيف جسٽس سر جارج ڪلنسٽيٽائن جي ڪورٽ ۾ پهچايو. چيف صاحب تميز الدين کان درخواست وٺي اتي جو اتي لکي ڇڏيو: هاڻ هي ڪورٽ جي ملڪيت آهي! جنهن سائينءَ کي روشن سائين سرڪاري سياهه ڪارين بابت تفصيل سان واقف ڪري ڇڏيو هو. چيف نڪا ڪئي هم ۽ نڪا ڪئي تم، ترت چئن ججن تي مشتمل فل ڪورٽ قائم ڪئي ويئي. جسٽس ولياڻي، جسٽس بچل ميمڻ ۽ جسٽس محمد بخش ميمڻ تي مشتمل سندس سربراهي واري سنڌ چيف ڪورٽ جي فل بينچ جيڪو تاريخي فيصلو ڏنو، ملڪي عدالتي تاريخ ۾ هاڻوڪي تاريخي فيصلي کي ٻيو نمبر ڏيڻ مبني برحقيقت فيصلو ليکيو ويندو. نمبر ون فيصلي ۾ اعتزاز احسن ڪير هيو؟ برطانوي رهاڪو ڊي اين پرٽ. حڪومتي سختين کي وڪيلن تڏهن به مڙسيءَ سان منهن ڏنو هو. سرڪاري اهلڪارن کي ڀلائڻ لاءِ آءِ آءِ چند ريگر وارن مسٽر پرٽ سان جيڪا ٽيليگرامي لک پڙهه ڪري کيس پاڪستان گهرايو هو، ان لکپڙهه ۾ وڪيل مريض طور ظاهر ٿيا هئا ۽ مسٽر پرٽ هڪڙو معالج ۽ فزيشن هيو. خير اهو قصو ڪريون ٿا ڪوتاهه. البت تڏهوڪن تميز الدين جو ڪيس وڙهندڙ وڪيلن جا اسماءِ گرامي ٻڌندا هلو. آءِ آءِ چندريگر، وحيد الدين احمد، منظر عالم، شميم فاروقي، هومي توسل والا ۽ سيد شريف الدين پيرزادو به!

پيرزادي کي ته سرڪاري گاڏي ٽڪر به هنيو هو. چيف جسٽس ڪانسٽيٽائن جو فيصلو جيڪو سمورو لکيل هيو، جسٽس محمد بخش ميمڻ جي مبارڪ هٿن سان، عدالتي تاريخ ۾ سونهري لفظن سان لکيل ڀانئبو آهي. هن فيصلي کي مرڪزي سرڪار جسٽس منير جي ڪورٽ ۾ چئلينج ڪيو. منير سپريم ڪورٽ جو چيف جسٽس هيو. جسٽس منير اهو پهريون قاضي آهي هن مملڪت خدا داد جو، جنهن ملڪي عدالتي گاڏيءَ کي کامي ۾ ڪيرائي ”نظريهءِ ضرورت“ ايجاد ڪيو، جسٽس منير واري لارجر بينچ ۾ به هڪڙو انصاف پسند مند جج موجود هو. نالو هيس اي آر ڪارنلس. هن غير مسلم جج جيڪو اختلافي نوٽ لکيو هو، ان نوٽ لاءِ دنيا جي مشهور ججن جسٽس ڪرشنا رائو ۽ جسٽس چارلس ايوين هيو جهڙا لکن ٿا: اي آر ڪارنلس جو اختلافي نوٽ قانون جو روح آهي. ايندڙ وقت ۾ ماضيءَ جي غلطين جي ازالي لاءِ هي فيصلو صحيح راهه هموار ڪري سگهي ٿو. ”ڪورٽ سان تاريخي ويساهه گهاتي ڪئي اٿن...“ جهڙا اکر لکندڙ جج عدالتي جسم جي ماٿي جو جهومر آهي. ڪارنلس وٽ گهر به ڪو نه هو ۽ هو فليٽيز هوٽل لاهور ۾ ائين پيو زندگي گذاريندو هو، جيئن ڪاڪو گرڌاس واڌواڻي ڪراچي پريس ڪلب جي ڪنڍڙيءَ ۾ مطمئن زندگيءَ جا آخري لمحا پورا ڪري رهيو هو.

هن وقت جنهن ڪيس کي عالمي شهرت ملي آهي. انهي نيڪيءَ جو بنيادي ڪريدٽ هڪڙي سنڌي ”ڀائي بند“ ڏانهن وڃي ٿو. جسٽس راڻو ڀڳوانداس ڀارت اسهيل هيو، پويان راتاها لڳا. لاهور ۾ ڪراچي وارا ”چيف“ به هم خيال هئا شريف الدين پيرزادي جا. بلوچستاني ڄاول به چيف جسٽس جي پاسي ڪو نه هو. جسٽس فلڪ شير جسٽس افتخار چوڌري جي سئنيارٽي کي چلينج ڪيو هو. ائين جيئن ناظم صديقي جي سئنيارٽي تي جسٽس افتخار اعتراض ڪيو هو. خبرون مڙيئي خير جون. جسٽس راڻي ڀڳوانداس کي ڀارت ۾ طويل مدت لاءِ ترسائڻ جا جتن ٿيڻ لڳا، پر پس منظر ۾ رهندڙ ۽ فيصلن جي صورت ۾ ڳالهائڻ جي قائل جسٽس راڻي ڀڳوانداس هن تاريخي مرحلي جي اڻت ۾ نمايان ڪردار ادا ڪرڻ لاءِ ترت پاهون ورڻ پسند ڪيو ۽ ايلاز منٿن کي به اڪيلائي جي ديس ڏانهن اماڻي ڇڏيائين. قائم مقام چيف جسٽس ٿيڻ کان پوءِ جڏهن جسٽس افتخار جو ڪيس جوڊيشل ڪائونسل مان فل بينچ ۽ اتان لارجر بينچ ڏانهن اڳتي وڌائڻ شروع ڪيائين ته ”قرعهءِ فال“ هڪڙي بهادر جج جي نالي جو نڪتو. جسٽس خليل رمدي ڪير آهي؟ هي پنهنجي وقت جو جسٽس محمد بخش ۽ جسٽس محمد بچل ميمڻ آهي. جسٽس راڻي ڀڳوانداس جسٽس ڪانسٽيٽائن ۽ جسٽس اي آر ڪارنلس جا نقش قدم ڊهڻ ڪو نه ڏنا ۽ جسٽس رمدي کي لارجر بينچ جو سربراهه بڻائي تيرنهن ججن تي مشتمل پينل ترتيب ڏنائين. چوڌري احسن عليگ جي لختِ جگر اعتزاز احسن کي ڪيس وارن وڪيلن جو قائد بڻجڻ جي سعادت ملي. هن به سي ايس پي ۾ اوڀر ۽ اولهه پاڪستان ۾ پهرين پوزيشن حاصل ڪئي هئي پر نوڪري کي ٺوڪر هڻي موصوف محمود علي قصوري جي ڪمپني ۾ لا پريڪٽس لاءِ آماده ٿيو. تاريخ ۾ کيس اها شهرت ملڻي هئي، نه ته نويد احسن جهڙا هزارين ڪامورا هن وقت به هٿ ادب جا ٻڌيو ”آمرن“ جي چاڪري رهيا آهن. جسٽس رمدي جي رهاڻ به ٻڌندا هلو. هن جا وڏا مولانا ڀاشاني جي محبوب شهر ۽ سعادت حسن منٽو جي افسانوي ڪردار ”ٽوڀي ٽيڪ سنگهه“ جا آهن. ستر واري ڏهي ۾ ڀاشاني ”گهيراءُ جلاءُ تحريڪ“ به ٽوڀي ٽيڪ سنگهه مان شروع ڪئي هئي.

چاليهارو سالن کانپوءِ اسٽئبلشمنٽ جي رڌڻي ۾ رولو به ٽوڀي ٽيڪ سنگهه وارن وڌو آهي. ڪماليا تعلقي جي ديهه ٽاڪرا ۾ جسٽس رمدي جا ٻه ٽي جريب زميني ٽڪڙا به آهن. گ ب 4 3 کان سڏ پنڌ تي سوهندا ڳوٺ سندس ناناڻن جي بستي آهي. گ ب 154 ديهه جو رهاڪو موصوف جو والد ميان محمد صديق برٽش دور ۾ سول جج ڀرتي ٿيو. اڳتي کيس لاهور هاءِ ڪورٽ جي جج طور فرائض نڀائڻ جا اعزاز مليا. پاڪستان جو اڳوڻو اٽارني جنرل ميان محمد فاروق جسٽس رمدي جو وڏو ڀاءُ آهي. وچ تي اسدالرحمان آهي، جيڪو نواز دور ۾ اسٽيٽ منسٽر رهيو. ننڍي ۾ ننڍو ڀاءُ ميان محمد عثمان آهي، جنهن کي عربستان جي مقدس ڌرتيءَ تي ڌنڌي ڪاروبار جي ڪرت مليل آهي. جسٽس رمدي جو سڪيلڌو پٽ چوڌري احمد سعيد (اڳوڻو چيئرمين پي آءِ اي) جو ناٺي آهي. سندس ننهن جو سڳو چاچو سروس شوز وارو چوڌري احمد مختار آهي!

فيصلو ته اتفاق راءِ سان ڏنو اٿن، پر جن ٽن ججن ريفرنس اٿارٽي کي ”مجاز“ تسليم ڪيو آهي، تن مان سيد سعيد اشهد جن سنڌ هاءِ ڪورٽ جا چيف جسٽس رهيا آهن. سنڌ چيف ڪورٽ جي چوونجاهه سال اڳ واري تاريخي فيصلي سان ٺهڪي ايندڙ هن لاثاني فيصلي اها ڳالهه ثابت ڪئي آهي ته جن سنڌي ججن اڌ صدي اڳ پوک پوکي هئي، اهي ٻج ڌرتي محفوظ رکيا ۽ هاڻ ساڳين ٻجن جي تخمريزي جسٽس راڻي ڀڳوانداس جي محنتن سان جڏهن منظر عام تي آئي آهي، تڏهن سنڌ چيف ڪورٽ جي چئن ئي قابل احترام ججن جا روح راحتون فرحتون، خوشيون ۽ شادمانيون ماڻي رهيا هوندا. جسٽس افتخار محمد چوڌري بحالي کان ٽي ڪلاڪ اڳ اسلام آباد جي سنڌ هائوس واري ”خانهءِ خدا“ ۾ جمعي جي نماز پڙهڻ آيو پئي، تڏهن سندس لباس به بلوچي سنڌي هم آهنگيءَ جا اهڃاڻ پسائي رهيو هو. سنڌي ٽوپي ته سندس حسن کي دوبالا ڪري رهي هئي. نيرون ڪوٽ جو پڙهيل ۽ ڪيچ مڪران جو ڊوميسائل هولڊر هي هنج پکي سازشن کان بچي پار پيو آهي...چيف جسٽس جي بحالي واري سوا چار ماهي عرصي ۾ سنڌ اندر چند اهڙ ا منفي لاڙا به اڀريا، جن جا خراب اثر هن ڌرتي جي حسين چنڊ کي گرهڻ لڳائي چڪا آهن. پير سائين پاڳاري کانسواءِ سنڌ سرڪار مجموعي طور تي جيڪو ڪردار پنهنجي لاءِ پسند فرمايو آهي، تاريخ ۾ سنڌ جي حسن کي زنگ آلود ڪندڙ اهڙو زهريلو ڪردار ڪڏهن به فراموش ڪري ڪو نه سگهبو. پير سائين پاڳاري پيشين گوئي ڪري پنهنجو دامن داغدار ٿيڻ ڪو نه ڏنو: ”گلاس فيلو ريفرنس موڪليندڙ مهربان تي نامهربان ٿيا آهن. چيف جسٽس بحال ٿي ويندو، البت وڪيل حضرات تحريڪ کي ايترو تيز نه ڪن جنهن کي بهانو بنائي ”همراهه“ ايمرجنسي لاڳو ڪري وجهي...“ وڏي وزير کان به ”وڏي پرديسي پير“ کي هن ڪيس ۾ وڌيڪ متحرڪ ڏٺو ويو. 2 1 مئي ۽ ڪراچيءَ جو ڪوس آخر ڪيئن فراموش ڪري سگهبو؟ ٻڌون ٿا ته مخدوم علي خان ۽ انور منصور (مرڪز ۽ سنڌ جا وڏا سرڪاري وڪيل) 9 مارچ کان ترت پوءِ الهه تو آهر ڪرڻ وارا هئا، پر ”نام هي ڪافي هي“ وارن سندن رستا روڪ ڪئي. سيد حماد رضا جي شهادت کان وٺي فيصلي کان هفتو کن اڳ تائين اسلام آباد ۾ رت جي جيڪا هولي کيڏي وئي، لڳي ٿو ته انهن سازشن جا به پڙدا چاڪ ٿيندا، پر ٻارهين مئي جي افسوسناڪ المئي تي ”سوموٽو ايڪشن“ ضرور ٿيڻ گهرجي. هوڏانهن سنڌ رياست جي والي کي هن پوري ڪيس جو ”ڪردارِ اعليٰ“ سمجهيو پيو وڃي. موصوف جيڪي زباني گوهر افشانيون فرمائي چڪو آهي، اهي گفتا ۽ نصيحت ڀريا نڪتا به سنڌ جي سونهن کي ”چار چنڊ“ لڳائي ويا آهن. ڏهاڪو ڊي پي اوز شاهدي لاءِ هفتو کن اسلام آبادي سنڌ هائوس ۾ ”مقيد“ رهيا. ميرپورخاص جو اڳوڻو ڊي آءِ جي راڻا سليم الله خان به منو ڀيل جيان سنڌ جي سربراهه هٿان مشهوري ماڻي چڪو. ٻارهين مئي لاءِ به رياستي راڻي جو فرمان عاليشان اهو ئي هيو ته: ڪنهن به تحقيق ٻحقيق ۽ تفتيش ٻپتيش جي ضرورت ناهي. جسٽس رمدي چوڌري شجاعت طرفان ڪيل تبصري جو ته پوتاميل کوليو آهي، پر موصوف واليءِ سنڌ تي ڪک رکي ويو آهي. شجاعت جي جنهن ڳالهه کي حتمي فيصلي واري ڏينهن جسٽس خليل الرحمان رمدي تنقيد جو نشانو بنايو هو، ان ڳالهه جو تعلق سندن اُنهيءَ گفتگوءَ سان آهي، جنهن گفتگوءَ ۾ موصوف برطانيا ڏانهن ڀاڄ دوران لنڊن ۾ اهي ڳالهيون ڪيون هيون ته، ”ججز ۽ جرنيلن جي وچ ۾ جهيڙو آهي. انهي محاذ آرائي کان اسان جي مسلم ليگ (ق) لاتعلق آهي.“ ڄام جو روح رکندڙ جي وس ۾ هجي ها ته ٻڪري جي چوري ۾ چيف جسٽس کي ڪاٺ حوالي ضرور ڪرائي ها. ڄام يوسف ۽ پرويز الاهي ته محتاط رهيا، باقي سنڌ جي سرواڻ سمورا ليکا چوکا برابر ڪري ڇڏيا.

جسٽس افتخار! تون باعث صد افتخار بڻجي ويو آهين، اعتزاز! تون احسن عليگ جو ته پٽ آهين، پر تو جهڙي فرزندِ وطن تي ڌرتي قيامت تائين فخر ڪندي رهندي. ملڪي ڪاروهنوار ۾ بدبوءِ جي بي تحاشا اضافي جي موقعي گهلندڙ اها واهوندي مثل خوشبوءِ شل سدائين دن دوگني رات چوگني ترقي ڪندي رهي!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

چيف جسٽس جي بحاليءَ ۾ سنڌ جو ڪردار!



اڱارو 24 جولاءِ 2007ع

اڳوڻي سنڌ چيف ڪورٽ جي ڪئنٽين ۾ اسان سپريم ڪورٽ جي چيف جسٽس واري فيصلي ٻڌڻ لاءِ ويٺا آهيون. جتي ويٺا آهيون، اُتي تنهن زماني ۾ خالي پلاٽ هيو. سامهون ماهيگيري ۽ انفارميشن کاتن جون آفيسون آهن. اتان برقعي ۾ مولوي تميز الدين کي سنڌ سيڪريٽريٽ واري ڀت ٽپائي چيف ڪورٽ جي احاطي ۾ آندو ويو هو. اڙي سائين! اڌ صدي کان ٻه ٽي سال اڳ جون ڳالهيون ٻڌائي اسان کي بور نه ڪريو، حالِ وقت جي صورت حال ڏانهن اچو. پاڻ کي ”يادِ ماضي“ واري عذاب ڀوڳڻ ۾ به مبتلا رهڻ گهرجي بئرسٽر عزيز ا شيخ گذاري ويو...ڪنهن اچي اطلاع ڏنو. سامهون چيف جسٽس وٽ ڪنهن ڪيس ۾ پيش ٿيڻ لاءِ آيو هو. چيف جسٽس افتخار محمد چوڌريءَ جو استاد هو. جڏهن شيخ صاحب جي شاگرد باوردي بهادرن اڳيان انڪار واري مزاحمت ڪئي هئي، تڏهن بئريسٽر شيخ ائين سيڙجي اسلام آباد کيس مبارڪون ڏيڻ لاءِ اُسهيو هيو، جيئن رسول بخش پليجو سندس هٿ چمڻ لاءِ ڪيپيٽل سٽي ڏانهن ڪرها ڪاهي روانو ٿيو هو. بئريسٽر شيخ پنهنجي تلميذ رشيد جي حق ۾ فيصلو ٻڌڻ کان پورا پنج ڪلاڪ اڳ پرلوڪ پڌاري ويو. هڪڙي بندي جي من ۾ ۽ ٻي جا ڪري ا!

پاڪستان جي عدالتي تاريخ ۾ ٽي غير مسلم جج اهم جاءِ والارين ٿا. هڪڙي ڪاري رات هن ديس تي پهريون ڀيرو تڏهن مسلط ٿي هئي، جڏهن ٽيويهين ۽ چوويهين آڪٽوبر 1954ع واري وچ واري اونداهي رات ۾ گورنر جنرل غلام محمد تڏهوڪي پرائم منسٽر محمد علي بوگري جي صلاح سان دستور ساز اسيملبيءَ کي ٽوڙي ملڪ ۾ نان سويلين سورمن لاءِ راهه هموار ڪئي هئي. جڏهن ڪراچي ملڪ جو دارالحڪومت هيو. بنگالي بزرگ مولوي تميز الدين دستور ساز اسيمبلي جو دلير اسپيڪر هيو. هن سرڪار جا سڀ داٻا ۽ دڙڪا سهندي به سنڌ چيف ڪورٽ ۾ ڪيس داخل ڪيو. پٽيشن جو نمبر آهي 43، جيڪا 1954ع ۾ داخل ٿي ۽ پي ايل ڊي 1955ع سنڌ 6 9 ۾ تفصيل سان لکي پيئي آهي. تميز کي تڏهوڪن طارق عزيزن اغوا ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، پر موصوف برقعي ۾ سيد روشن علي شاهه جهڙي بهادر سنڌي سيد وٽ پهچي چڪو هو. موصوف سائين سجاد علي شاهه جو والد هيو. تڏهوڪي رجسٽرار سنڌ چيف ڪورٽ غيرت منديءَ جو مظاهرو ڪري مولوي کي چيف جسٽس سر جارج ڪلنسٽيٽائن جي ڪورٽ ۾ پهچايو. چيف صاحب تميز الدين کان درخواست وٺي اتي جو اتي لکي ڇڏيو: هاڻ هي ڪورٽ جي ملڪيت آهي! جنهن سائينءَ کي روشن سائين سرڪاري سياهه ڪارين بابت تفصيل سان واقف ڪري ڇڏيو هو. چيف نڪا ڪئي هم ۽ نڪا ڪئي تم، ترت چئن ججن تي مشتمل فل ڪورٽ قائم ڪئي ويئي. جسٽس ولياڻي، جسٽس بچل ميمڻ ۽ جسٽس محمد بخش ميمڻ تي مشتمل سندس سربراهي واري سنڌ چيف ڪورٽ جي فل بينچ جيڪو تاريخي فيصلو ڏنو، ملڪي عدالتي تاريخ ۾ هاڻوڪي تاريخي فيصلي کي ٻيو نمبر ڏيڻ مبني برحقيقت فيصلو ليکيو ويندو. نمبر ون فيصلي ۾ اعتزاز احسن ڪير هيو؟ برطانوي رهاڪو ڊي اين پرٽ. حڪومتي سختين کي وڪيلن تڏهن به مڙسيءَ سان منهن ڏنو هو. سرڪاري اهلڪارن کي ڀلائڻ لاءِ آءِ آءِ چند ريگر وارن مسٽر پرٽ سان جيڪا ٽيليگرامي لک پڙهه ڪري کيس پاڪستان گهرايو هو، ان لکپڙهه ۾ وڪيل مريض طور ظاهر ٿيا هئا ۽ مسٽر پرٽ هڪڙو معالج ۽ فزيشن هيو. خير اهو قصو ڪريون ٿا ڪوتاهه. البت تڏهوڪن تميز الدين جو ڪيس وڙهندڙ وڪيلن جا اسماءِ گرامي ٻڌندا هلو. آءِ آءِ چندريگر، وحيد الدين احمد، منظر عالم، شميم فاروقي، هومي توسل والا ۽ سيد شريف الدين پيرزادو به!

پيرزادي کي ته سرڪاري گاڏي ٽڪر به هنيو هو. چيف جسٽس ڪانسٽيٽائن جو فيصلو جيڪو سمورو لکيل هيو، جسٽس محمد بخش ميمڻ جي مبارڪ هٿن سان، عدالتي تاريخ ۾ سونهري لفظن سان لکيل ڀانئبو آهي. هن فيصلي کي مرڪزي سرڪار جسٽس منير جي ڪورٽ ۾ چئلينج ڪيو. منير سپريم ڪورٽ جو چيف جسٽس هيو. جسٽس منير اهو پهريون قاضي آهي هن مملڪت خدا داد جو، جنهن ملڪي عدالتي گاڏيءَ کي کامي ۾ ڪيرائي ”نظريهءِ ضرورت“ ايجاد ڪيو، جسٽس منير واري لارجر بينچ ۾ به هڪڙو انصاف پسند مند جج موجود هو. نالو هيس اي آر ڪارنلس. هن غير مسلم جج جيڪو اختلافي نوٽ لکيو هو، ان نوٽ لاءِ دنيا جي مشهور ججن جسٽس ڪرشنا رائو ۽ جسٽس چارلس ايوين هيو جهڙا لکن ٿا: اي آر ڪارنلس جو اختلافي نوٽ قانون جو روح آهي. ايندڙ وقت ۾ ماضيءَ جي غلطين جي ازالي لاءِ هي فيصلو صحيح راهه هموار ڪري سگهي ٿو. ”ڪورٽ سان تاريخي ويساهه گهاتي ڪئي اٿن...“ جهڙا اکر لکندڙ جج عدالتي جسم جي ماٿي جو جهومر آهي. ڪارنلس وٽ گهر به ڪو نه هو ۽ هو فليٽيز هوٽل لاهور ۾ ائين پيو زندگي گذاريندو هو، جيئن ڪاڪو گرڌاس واڌواڻي ڪراچي پريس ڪلب جي ڪنڍڙيءَ ۾ مطمئن زندگيءَ جا آخري لمحا پورا ڪري رهيو هو.

هن وقت جنهن ڪيس کي عالمي شهرت ملي آهي. انهي نيڪيءَ جو بنيادي ڪريدٽ هڪڙي سنڌي ”ڀائي بند“ ڏانهن وڃي ٿو. جسٽس راڻو ڀڳوانداس ڀارت اسهيل هيو، پويان راتاها لڳا. لاهور ۾ ڪراچي وارا ”چيف“ به هم خيال هئا شريف الدين پيرزادي جا. بلوچستاني ڄاول به چيف جسٽس جي پاسي ڪو نه هو. جسٽس فلڪ شير جسٽس افتخار چوڌري جي سئنيارٽي کي چلينج ڪيو هو. ائين جيئن ناظم صديقي جي سئنيارٽي تي جسٽس افتخار اعتراض ڪيو هو. خبرون مڙيئي خير جون. جسٽس راڻي ڀڳوانداس کي ڀارت ۾ طويل مدت لاءِ ترسائڻ جا جتن ٿيڻ لڳا، پر پس منظر ۾ رهندڙ ۽ فيصلن جي صورت ۾ ڳالهائڻ جي قائل جسٽس راڻي ڀڳوانداس هن تاريخي مرحلي جي اڻت ۾ نمايان ڪردار ادا ڪرڻ لاءِ ترت پاهون ورڻ پسند ڪيو ۽ ايلاز منٿن کي به اڪيلائي جي ديس ڏانهن اماڻي ڇڏيائين. قائم مقام چيف جسٽس ٿيڻ کان پوءِ جڏهن جسٽس افتخار جو ڪيس جوڊيشل ڪائونسل مان فل بينچ ۽ اتان لارجر بينچ ڏانهن اڳتي وڌائڻ شروع ڪيائين ته ”قرعهءِ فال“ هڪڙي بهادر جج جي نالي جو نڪتو. جسٽس خليل رمدي ڪير آهي؟ هي پنهنجي وقت جو جسٽس محمد بخش ۽ جسٽس محمد بچل ميمڻ آهي. جسٽس راڻي ڀڳوانداس جسٽس ڪانسٽيٽائن ۽ جسٽس اي آر ڪارنلس جا نقش قدم ڊهڻ ڪو نه ڏنا ۽ جسٽس رمدي کي لارجر بينچ جو سربراهه بڻائي تيرنهن ججن تي مشتمل پينل ترتيب ڏنائين. چوڌري احسن عليگ جي لختِ جگر اعتزاز احسن کي ڪيس وارن وڪيلن جو قائد بڻجڻ جي سعادت ملي. هن به سي ايس پي ۾ اوڀر ۽ اولهه پاڪستان ۾ پهرين پوزيشن حاصل ڪئي هئي پر نوڪري کي ٺوڪر هڻي موصوف محمود علي قصوري جي ڪمپني ۾ لا پريڪٽس لاءِ آماده ٿيو. تاريخ ۾ کيس اها شهرت ملڻي هئي، نه ته نويد احسن جهڙا هزارين ڪامورا هن وقت به هٿ ادب جا ٻڌيو ”آمرن“ جي چاڪري رهيا آهن. جسٽس رمدي جي رهاڻ به ٻڌندا هلو. هن جا وڏا مولانا ڀاشاني جي محبوب شهر ۽ سعادت حسن منٽو جي افسانوي ڪردار ”ٽوڀي ٽيڪ سنگهه“ جا آهن. ستر واري ڏهي ۾ ڀاشاني ”گهيراءُ جلاءُ تحريڪ“ به ٽوڀي ٽيڪ سنگهه مان شروع ڪئي هئي.

چاليهارو سالن کانپوءِ اسٽئبلشمنٽ جي رڌڻي ۾ رولو به ٽوڀي ٽيڪ سنگهه وارن وڌو آهي. ڪماليا تعلقي جي ديهه ٽاڪرا ۾ جسٽس رمدي جا ٻه ٽي جريب زميني ٽڪڙا به آهن. گ ب 4 3 کان سڏ پنڌ تي سوهندا ڳوٺ سندس ناناڻن جي بستي آهي. گ ب 154 ديهه جو رهاڪو موصوف جو والد ميان محمد صديق برٽش دور ۾ سول جج ڀرتي ٿيو. اڳتي کيس لاهور هاءِ ڪورٽ جي جج طور فرائض نڀائڻ جا اعزاز مليا. پاڪستان جو اڳوڻو اٽارني جنرل ميان محمد فاروق جسٽس رمدي جو وڏو ڀاءُ آهي. وچ تي اسدالرحمان آهي، جيڪو نواز دور ۾ اسٽيٽ منسٽر رهيو. ننڍي ۾ ننڍو ڀاءُ ميان محمد عثمان آهي، جنهن کي عربستان جي مقدس ڌرتيءَ تي ڌنڌي ڪاروبار جي ڪرت مليل آهي. جسٽس رمدي جو سڪيلڌو پٽ چوڌري احمد سعيد (اڳوڻو چيئرمين پي آءِ اي) جو ناٺي آهي. سندس ننهن جو سڳو چاچو سروس شوز وارو چوڌري احمد مختار آهي!

فيصلو ته اتفاق راءِ سان ڏنو اٿن، پر جن ٽن ججن ريفرنس اٿارٽي کي ”مجاز“ تسليم ڪيو آهي، تن مان سيد سعيد اشهد جن سنڌ هاءِ ڪورٽ جا چيف جسٽس رهيا آهن. سنڌ چيف ڪورٽ جي چوونجاهه سال اڳ واري تاريخي فيصلي سان ٺهڪي ايندڙ هن لاثاني فيصلي اها ڳالهه ثابت ڪئي آهي ته جن سنڌي ججن اڌ صدي اڳ پوک پوکي هئي، اهي ٻج ڌرتي محفوظ رکيا ۽ هاڻ ساڳين ٻجن جي تخمريزي جسٽس راڻي ڀڳوانداس جي محنتن سان جڏهن منظر عام تي آئي آهي، تڏهن سنڌ چيف ڪورٽ جي چئن ئي قابل احترام ججن جا روح راحتون فرحتون، خوشيون ۽ شادمانيون ماڻي رهيا هوندا. جسٽس افتخار محمد چوڌري بحالي کان ٽي ڪلاڪ اڳ اسلام آباد جي سنڌ هائوس واري ”خانهءِ خدا“ ۾ جمعي جي نماز پڙهڻ آيو پئي، تڏهن سندس لباس به بلوچي سنڌي هم آهنگيءَ جا اهڃاڻ پسائي رهيو هو. سنڌي ٽوپي ته سندس حسن کي دوبالا ڪري رهي هئي. نيرون ڪوٽ جو پڙهيل ۽ ڪيچ مڪران جو ڊوميسائل هولڊر هي هنج پکي سازشن کان بچي پار پيو آهي...چيف جسٽس جي بحالي واري سوا چار ماهي عرصي ۾ سنڌ اندر چند اهڙ ا منفي لاڙا به اڀريا، جن جا خراب اثر هن ڌرتي جي حسين چنڊ کي گرهڻ لڳائي چڪا آهن. پير سائين پاڳاري کانسواءِ سنڌ سرڪار مجموعي طور تي جيڪو ڪردار پنهنجي لاءِ پسند فرمايو آهي، تاريخ ۾ سنڌ جي حسن کي زنگ آلود ڪندڙ اهڙو زهريلو ڪردار ڪڏهن به فراموش ڪري ڪو نه سگهبو. پير سائين پاڳاري پيشين گوئي ڪري پنهنجو دامن داغدار ٿيڻ ڪو نه ڏنو: ”گلاس فيلو ريفرنس موڪليندڙ مهربان تي نامهربان ٿيا آهن. چيف جسٽس بحال ٿي ويندو، البت وڪيل حضرات تحريڪ کي ايترو تيز نه ڪن جنهن کي بهانو بنائي ”همراهه“ ايمرجنسي لاڳو ڪري وجهي...“ وڏي وزير کان به ”وڏي پرديسي پير“ کي هن ڪيس ۾ وڌيڪ متحرڪ ڏٺو ويو. 2 1 مئي ۽ ڪراچيءَ جو ڪوس آخر ڪيئن فراموش ڪري سگهبو؟ ٻڌون ٿا ته مخدوم علي خان ۽ انور منصور (مرڪز ۽ سنڌ جا وڏا سرڪاري وڪيل) 9 مارچ کان ترت پوءِ الهه تو آهر ڪرڻ وارا هئا، پر ”نام هي ڪافي هي“ وارن سندن رستا روڪ ڪئي. سيد حماد رضا جي شهادت کان وٺي فيصلي کان هفتو کن اڳ تائين اسلام آباد ۾ رت جي جيڪا هولي کيڏي وئي، لڳي ٿو ته انهن سازشن جا به پڙدا چاڪ ٿيندا، پر ٻارهين مئي جي افسوسناڪ المئي تي ”سوموٽو ايڪشن“ ضرور ٿيڻ گهرجي. هوڏانهن سنڌ رياست جي والي کي هن پوري ڪيس جو ”ڪردارِ اعليٰ“ سمجهيو پيو وڃي. موصوف جيڪي زباني گوهر افشانيون فرمائي چڪو آهي، اهي گفتا ۽ نصيحت ڀريا نڪتا به سنڌ جي سونهن کي ”چار چنڊ“ لڳائي ويا آهن. ڏهاڪو ڊي پي اوز شاهدي لاءِ هفتو کن اسلام آبادي سنڌ هائوس ۾ ”مقيد“ رهيا. ميرپورخاص جو اڳوڻو ڊي آءِ جي راڻا سليم الله خان به منو ڀيل جيان سنڌ جي سربراهه هٿان مشهوري ماڻي چڪو. ٻارهين مئي لاءِ به رياستي راڻي جو فرمان عاليشان اهو ئي هيو ته: ڪنهن به تحقيق ٻحقيق ۽ تفتيش ٻپتيش جي ضرورت ناهي. جسٽس رمدي چوڌري شجاعت طرفان ڪيل تبصري جو ته پوتاميل کوليو آهي، پر موصوف واليءِ سنڌ تي ڪک رکي ويو آهي. شجاعت جي جنهن ڳالهه کي حتمي فيصلي واري ڏينهن جسٽس خليل الرحمان رمدي تنقيد جو نشانو بنايو هو، ان ڳالهه جو تعلق سندن اُنهيءَ گفتگوءَ سان آهي، جنهن گفتگوءَ ۾ موصوف برطانيا ڏانهن ڀاڄ دوران لنڊن ۾ اهي ڳالهيون ڪيون هيون ته، ”ججز ۽ جرنيلن جي وچ ۾ جهيڙو آهي. انهي محاذ آرائي کان اسان جي مسلم ليگ (ق) لاتعلق آهي.“ ڄام جو روح رکندڙ جي وس ۾ هجي ها ته ٻڪري جي چوري ۾ چيف جسٽس کي ڪاٺ حوالي ضرور ڪرائي ها. ڄام يوسف ۽ پرويز الاهي ته محتاط رهيا، باقي سنڌ جي سرواڻ سمورا ليکا چوکا برابر ڪري ڇڏيا.

جسٽس افتخار! تون باعث صد افتخار بڻجي ويو آهين، اعتزاز! تون احسن عليگ جو ته پٽ آهين، پر تو جهڙي فرزندِ وطن تي ڌرتي قيامت تائين فخر ڪندي رهندي. ملڪي ڪاروهنوار ۾ بدبوءِ جي بي تحاشا اضافي جي موقعي گهلندڙ اها واهوندي مثل خوشبوءِ شل سدائين دن دوگني رات چوگني ترقي ڪندي رهي!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

پيپلز پارٽي جي نئين پاليسي، اي پي سي ۽ ملڪي سياست!



خميس 26 جولاءِ 2007ع

لال مسجد سانحي کان پوءِ ملڪي سياست جو نئون منظرنامو اي پي سي واري عنوان کي ڪافي حد تائين کائي چڪو آهي، پر پاليٽڪس ۽ پاور واري جاري راند ۾ ڪير ڪٿي پهتو آهي؟ اهو سوال ڪر کڻي پنهنجا امڪاني جواب اوپن ڪري رهيو آهي. محترمه کي لال مسجد واري اشوءَ تي الطاف حسين جيان پرويز مشرف سان سئو فيصد سهمت ٿيڻ ضروري هيو، يا پنڪيءَ کي صبر سان مامري کي پرکڻ گهرجي ها؟ هن حوالي سان بينظير ڀٽو ٻيو ته ٺهيو، پر عاصمه جهانگير جي نقشِ قدم تي هلي ها ته به کيس سول سوسائٽي ۾ هيترو سارو هدفِ تنقيد نه بڻجڻو پويس ها. عاصمه جهانگير جي موقف جو خلاصو هن ريت آهي ته ملڪي ڪاروهنوار هلائيندڙ همراهن جڏهن پنج سال اڳ نائين اليون کان پوءِ جيڪو يو-ٽرن ورتو هو. اهڙي پيش قدمي جي موقعي تي کين پنهنجا اهي ويڙهاڪ گروهه به ياد رکڻ گهرجن ها، جن جي تربيت سندن هٿن ۾ ٿي هئي ۽ اُهي سواءِ هٿيار هلائڻ جي، ٻي ڪنهن به مصروفيت مان مانوس ڪو نه هئا. لال مسجد ۽ غازي برادران جو تعلق به اهڙي ويڙهاڪ گروهه سان هيو، جيڪو سرد جنگ ۽ پوءِ وارين حالتن ۾ حميد گل اينڊ ڪمپنيءَ لاءِ مددگار فورس طور استعمال ٿيندو رهيو آهي. عاصمه جهانگير اڳتي وڌي ٿي ۽ آپريشن سائلنس کي پُرامن نه رکڻ تي به اعتراض واري ٿي. ايڇ آر سي پي جي ڪرتا ڌرتا ٿا چوي ٿي ته، زهريلو گئس استعمال ڪري جامعه حفصه ۽ لال مسجد جا خواتين و حضرات قابو ۾ اچي پئي سگهيا. کين ڪُرڻو ڪري مارڻ انساني وجود جي توهين آهي. عاصمه جو لال مسجد اشوءَ تي موقف اوهان ملاحظه ڪيو. هاڻ ڏيو حال احوال ته ڇا محترمه ائين نه پئي چئي سگهي؟ اعتزاز احسن ۽ رضا رباني به عاصمه کي سپورٽ ڪري رهيا آهن. محترمه لڳي ٿو ته بديس ۾ ڳپل وقت ”جلاوطن“ طور زندگي گذاري آهي. کيس ديسي حالتن ۾ مقامي ماڻهن جي ذهني لاڙن بابت صحيح صورتحال معلوم ايتري قدر ناهي، جيتري قدر هئڻ کپي. ٻيو ته ٺهيو، پر جنرل پرويز مشرف کي خراجِ عقيدت پيش ڪرڻ واري خيال کي ڪٿي بيهاربو؟ بابا نجمي به پنهنجي دور جو حبيب جالب آهي. تازو هن محترمه کي عرضداشت اماڻي آهي، جنهن ۾ هو ڇا ٿو چوي؟

ڪوئي وي ڊيل ڪرين نه بي بي،

نال سهاري ترين نه بي بي،

لکان تيري نال سُپيري،

سپان ڪولون ڊرين نه بي بي،

ڇڏ عوامي ساگر ساڏا،

ڇپڙ وچ ترين نه بي بي،

ويکين ڪٿي ظالم اگون،

ساڏي پڳ ڌرين نه بي بي!

نجمي ترجماني ته واهه جا ڪئي آهي، پر حبيب جالب به چوندو رهيو ته آمريڪا نال جاوين نه ڪُڙي...پر ڪير ٿو پُڇي جالب ۽ نجميءَ کي. ٻيو ته ٺهيو، پر محترمه اڌ صدي کان به چار سال وڌيڪ عمرِ عزيز جا بسر ڪري چڪي آهي. چاليهه سال ته ٻاروتڻ کان پوءِ واري شعوري ڄمار جا کيس حاصل ٿيا آهن. چاليهه سالن جو تجربو به کيس انهيءَ مخلوق بابت مڃرائي ڪو نه سگهيو آهي. ”خاڪياتي خلق“ ڪم نڪرڻ کان پوءِ هر اقتداري شراڪتدار سان شهيد ڀُٽي جهڙوڪ سلوڪ ڪرڻ پنهنجو منصبي فرض سمجهي ٿي. محترمه ٽرائيبل انجنسيز ۽ بلوچستان آپريشن تي به ”محتاط“ ردعمل ظاهر ڪندي رهي آهي. اها ڳالهه ته پاڻ به سمجهي ٿي ته فرنٽ لائين اتحادي ملڪ جي وزير اعظم بڻجڻ کان پوءِ کيس به ته انهن مامرن کي منهن ڏيڻو آهي. وزيرستان جا اُتريان ۽ ڏکڻيان علائقا اسي هزار سينائي سنگت موڪلڻ کان پوءِ به ڪنٽرول ۾ اچي ناهن سگهيا. بلوچستان ته اڳ ئي لاڙڪاڻي لاءِ ڪا چڱي راءِ ڪو نه ٿو رکي. ملڪ ۾ ته عوام جو هڪ وڏو انگ ان راءِ جو آهي ته جيڪڏهن صدر صاحب سان سهڪار ”عوام دوستي“ واري ايجنڊا ۾ سهرِ فهرست آهي ته پوءِ 2002ع ۾ اهڙي آفر کي قبول ڪري گهٽ ۾ گهٽ اهي پنج سال ضايع نه ڪريو ها. اي پي سي پ پ لاءِ جيڪي نوان ڏچا پيدا ڪيا آهن، ڇا انهن مرحلن جي ظهور پذيريءَ ۾ پارٽي پاڻ تي ڪو الزام کڻڻ لاءِ تيار آهي؟ ميثاقِ جمهوريت لکت ۾ موجود آهي. آمريت جي اهڃاڻن سان اليڪ سليڪ کي سختيءَ سان ننديندي لکيو اٿن ته اهڙي حرڪت ڪنهن به رو رعايت جي مستحق ڪا نه هوندي. دنيا ڏٺو ته هڪ پاسي ڊيموڪريسي واري انهيءَ پڌرنامي جي مس به ڪا نه سڪي ته طارق عزيز جهڙن سان رس رهاڻيون شروع ٿي ويون. ”صاف چهپتي بهي نهين، سامني آتي بهي نهين...“ واري صورتحال به ڪا نه رهي. محترمه بذات خود بنفسِ نفيس اهڙين ڳجهين مذاڪراتي ڪهاڻين تان پردو کڻندي رهي آهي. اي پي سي کي شروع کان وٺي تڪراري بنائڻ ۾ به پ پ پنهنجو پورو زور لڳايو ۽ نيٺ ”ڪفر ٽوٽا خدا خدا ڪرڪي...“ وارو مرحلو آيو ته به اعتراض ته:

(1) ممتاز ڀٽو آيو ته اسان ڪو نه اينداسين.

(2) اعتزاز احسن کي نه گهرايو.

(3) رضارباني اسان جي وفد ۾ شامل ڪو نه هوندو.

اڳي ته مولوي سڳورن سان گڏ ويهڻ تي اعتراض هيو، ٺيڪ آهي، اها ته بي ٽيم ۽ ملان-ملٽري الائنس هيو، پر اعتراز، رضا ۽ ممتاز تي اعتراض ڇو؟ رباني آرائين آهي ۽ کيس پنجاب سميت ملڪي عوام جي هاڻوڪي موڊ جي به خبر آهي. اعتراز احسن چيف جسٽس واري ڪيس کان پوءِ ملڪ جو نمبر ون گُڊ ماڻهو وارو تعارف حاصل ڪري چڪو آهي. ممتاز ڀٽو به فرنٽ جو سربراهه ۽ شهيد ڀُٽي جو ٽئلينٽيڊ ڪزن آهي. آخر ڪهڙي خطا ٿي آهي، سردار صاحب کان! شهيد ڀٽي جا شيدائي ته ان حوالي سان ايترا ته اڳتي نڪري چڪا آهن جو توهان اهڙو تصور به نٿا ڪري سگهو. عقيدت مندن جي خواهش اها به آهي ته غنويٰ ۽ محترمه جي وچ ۾ ڪشيدگيءَ کي اعتدال تي آڻجي، شهيد ڀٽي جا ڏوهٽا ۽ پوٽا پاڻ ۾ ٺهيل هجن. شهيد مرتضيٰ جي حادثي وقت به جيڪا اڻ بڻت موجود هئي، شهيد جي شيدائين کي اها محاذ آرائي ماڳهين ڀانءِ ڪا نه پوندي هئي. مرتضيٰ جي شهادت جي الزام هيٺ آيل اهم ڪردار پوءِ وڃي آءِ جي بلوچستان لڳو. ائين به ممڪن آهي ڇا ته بلال جا ”بزرگ“ هن کي سنڌ جو آءِ جي ڪري رکن!

اي پي سي کان اڳ اهڙا اعلان ڪرائڻ ته ايندڙ ٽرم ۾ پرائيم منسٽري پاڻ وٽ رهندي ۽ ميان صاحب کي ويٽنگ لسٽ ۾ پنهنجي قسمت آزمائيءَ لاءِ طويل انتظار ڪرڻو پوندو. انهن ڳالهين هوندي به ميان صاحب دونهين دُکائي ۽ لنڊن جي مهانگي هوٽل ۾ ملڪي سياست جا مک ماڻهو گڏ ڪري وڃڻ ۾ جاتي امراءُ جو جوان ڪامياب ويو. پ پ کي استعيفيٰ واري مسئلي تي به تحفظات هئا ۽ ائين به چيائون پئي ته اي آر ڊي جو سربراهه اي پي سي ۾ موجود هيو، پر کيس شايانِ شان پروٽوڪول فراهم ڪو نه ڪيو ويو. ٻارهين مئي جي هڪڙي ”هيري“ سان همنوائي وارا بيان پڙهي واندا به ناهيون ٿيا ته ٻئي هيري لاءِ محترمه چيو آهي ته وقت اچڻ تي نائين زيرو سان حڪومتي شراڪتداري لاءِ ويچاري سگهجي ٿو. هي بيان تڏهن آيو آهي، جڏهن اي پي سي ۾ اتفاقِ راءِ سان طئي ڪيو ويو هو ته ٻارهين مئي وارن ٻارڙن سان ڪا به پارٽي ٻاٻيها ٻول ٻولڻ جي مجاز ڪا نه هوندي. اي پي سي آريسر صاحب جي پسنديده جماعت لاءِ فيصلو ڪيو هو ته هي جماعت سياسي پارٽي ناهي. سندس شمار سياسي پارٽين ۾ نه ٿيڻ گهرجي. پنهنجي جاءِ تي اها ڳالهه به توجهه طلب آهي ته ڪنهن هڪ گروهه کي سمورا سياسي حلقا سنڱن تي کڻندا ته نتيجي طور اها تنظيم ٻيهر پنهنجي حلقهءِ اثر ۾ ساک بحال ڪرائي سگهي ٿي. مثال طور پرديسي پير ”ولوله انگيز“ خطاب ۾ فرمائڻ لڳي ته ڏسو سڀ مڃين ٿا، پاڻ ڪا ته طاقت آهيون. تڏهن دشمن به تسليم ڪري رهيو آهي ته حق پرستو، باطل پرستن کان ڀڄي پري ٿي بيهو...محترمه ته گجرات کي به گج پارايا آهن. پرويز الاهي ۽ چوڌري شجاعت محترمه جا ٿورا به مڃيا آهن. چئبو ته ايندڙ سيٽ اپ ۾ لاڙڪاڻو، عزيز آباد ۽ گجرات ”گرائين“ هوندا. آرائين ٻچي سان گڏ هلڻ کي هاڻ وڌيڪ عرصي لاءِ شايد پ پ گوارا نه ڪري ”اسٽيٽس ڪو“ کي نه ڇيڙڻ ۽ اقتدار جي اصل ڌڻين سان رسم و راهه رکڻ واري لاڙڪاڻي جي پاليسي جهڙوڪر ڪليئر ٿي چڪي. هاڻ مير حسن کوسو ته ڇا پر رائو سڪندر، شير پائو ۽ فيصل صالح حيات جهڙا پکي به ٻيهر پ پ ڏانهن محوِ پرواز ڏسو ته اهڙي اڏام بابت ڪنهن به قسم جي حيرت نه ٿيڻ گهرجي.

رهيو سوال پ پ کان سواءِ اپوزيشن پارٽين جي الائنس جو ته اهڙي الائنس کي کپندو هو ته اهي هوگو شاويز ۽ حسينا واجد کي پنهنجو آئيڊيل بڻائي ڪنهن خوبصورت مستقبل جي اڻت ۾ پنهنجو ڪردار متعين ڪن ها. حسينا واجد ڍاڪا جي ڍڪوسلي کي ڊاهي ملڪ پهتي ۽ ملڪ لاءِ نئون منشور ڏيندي چيائين ته دهليءَ سان دوستي کان سواءِ پاڻ زندهه رهي ڪو نه ٿا سگهون. شيخ مجيب جي دختر نيڪ اختر دليريءَ جو مظاهرو ڪري گرفتار به ٿي آهي، پر هن ملڪ واسين لاءِ نسبتن بهتر ايجنڊا ته ڏني آهي. مائي چوي ٿي ته، ”سونار بنگله“ جا سور تڏهن گهٽ ٿيندا، جڏهن اسان عالمي مالياتي ادارن جي ڪوڙڪيءَ مان پنهنجو پاڻ کي ٻاهر ڪڍنداسين. دهلي سان دو دو هاٿ ڪري اسان ست سمونڊ پار واري پاڏي کي پنهنجي وطن ۾ خرمستيون ڪرڻ جي موڪل ڏني آهي. هي ته ٿيو حسينا واجد جو نئون منشور، هوگو شاويز ته وينز ويلا مان ملٽي نيشنل ڪمپنين ۽ عالمي مالياتي ادارن کي تڙي رهيو آهي. تازو ايران سان هن واشنگٽن کي چيڙائڻ لاءِ پنج تجارتي معاهدا ڪيا آهن. عالمي مالياتي ادارن کي ملڪي وسيلن جي ڦرلٽ کان باز رکڻ واري سندس فيصلي دنيا کي حيران ڪري ڇڏيو آهي. هوگو ۽ حسينا جهڙا دور رس فيصلا ڪرڻ جي توفيق نواز شريف اينڊ ڪمپنيءَ کي ملي ناهي سگهي. سندن الائنس ڪنهن خوبصورت ايجنڊا کان آجو ۽ وقتي طور اسلام آبادي اقتدار ماڻڻ وارو حربو ٿو لڳي. گجرات، لاڙڪاڻو ۽ عزيز آباد جي ڀيٽ ۾ وٽن جاندار موقف ته ضرور موجود آهي، پر سٺ سال جنهن ”اقليم“ کي لولي پاپ تي هلايو ويو هجي، ان ملڪ ۽ اتان جي سترهان ڪروڙ عوام جو روشن مستقبل محض اقتدار ماڻڻ سان وابسته ناهي.

هنگامي فيصلا، وقتي ايجنڊائون ۽ جلد بازي واري هلچل ڪي به پائيدار نتيجا ڏيڻ کان قاصر هوندي آهي. الائنس ۾ ايم ايم اي کي مرڪزي حيثيت حاصل آهي، پر مولوين واري اها مجلس به يڪسانيت کان محروم آهي. ايم ايم اي جو سربراهه قاضي حسين احمد قومي اسيمبلي تان استعيفيٰ ٿو ڏي ته جي يو آءِ انهيءَ فيصلي کي فردِ واحد جو فيصلو ڪوٺي ٿي. مجلس جو صدر پنهنجن ايم اين ايز کي استعيفيٰ ڏياري نٿو سگهي ۽ مولانا فضل الرحمان جي جماعت قاضي جي فيصلي کي مڃڻ کان انڪاري آهي. مولانا فضل الرحمان هن وقت اقتداري ڪاريڊور ۾ پنهنجي اهميت مڃرائڻ جي حوالي سان محترمه جيان وڏي گيم ڪري رهيو آهي. موصوف ”سافما“ پاران مهينو ٻه اڳ شملي ۾ ٿيندڙ ڪانفرنس اندر ”ڪشمير“ بابت سخت موقف اختيار ڪري اقتداري ڌرين جو جهڙوڪر ڏنل ٽارگيٽ پورو ڪري رهيو هو. امتياز عالم وارن جي اها ڪانفرنس ته ناڪام ٿي ۽ گذريل پڌرنامو جاري ڪري نه سگهي، پر مولانا ڪجهه ڪلاڪن کان پوءِ پرناڀ مکرجي جو مهمان هو.

هوڏانهن ”سرحد صوبي“ واري پينڊورا باڪس کلڻ جا جيئن جيئن امڪانات وڌي رهيا آهن، تيئن تيئن مولانا فضل الرحمان جي اهميت اصل اقتدار ڌڻين وٽ وڌندي ويندي. مولانا هن وقت اين ڊبليو ايف پي ۽ بلوچستان کان ويندي ڪراچيءَ جي پٺاڻن وٽ باچا خان ۽ عبدالصمد اچڪزئي جي باقيات جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ ”هر دلعزيز“ آهي. اي پي سي ۾ سندس پاران چيف جسٽس جي موضوع کي غير اهم بنائڻ کان ويندي ڪوئيٽا ۾ محمود اچڪزئي پاران تجويز ڪيل جلسي واري ڳالهه کي گول ڪري وڃڻ ۽ بلوچستان ۾ سرڪاري تنصيبات جي پاڙ پٽڻ کي نندڻ جهڙيون ڳالهيون ڪرڻ ۽ ٻروچن تي ٿيندڙ خوني آپريشن کي نه نندڻ واريون باتيون ٻڌائين پيون ته نواز شريف جو اپوزيشن الائنس مولانا فضل الرحمان جي بارگيننگ پوزيشن کي ته وڌائيندو، پر نواز، عمران ۽ قاضي حسين احمد جنهن هلچل جا حامي آهن، اهڙي ڪنهن ايجي ٽيشن جي هن ملڪ ۾ جلد ”آبياري“ ممڪن نظر ٿي اچي. بستي لال ڪمال ”جهڙي ڪنهن ڪرشمي کان سواءِ گلشن جو ڪاروبار جيئن هلي پيو، تيئن هلندي نظر ٿو اچي. خطرو اهو به آهي ته اتحادي فوجون ٽرائيبل ايجنسيز ۾ پنهنجي انٽري نه ڪرائين ۽ هن اقليم کي به ڪو سخت گير آپريشن درپيش نه اچي. خدا خير ڪري!
arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

سنڌ جون نوڪريون ۽ نظرانداز ٿيل سنڌ واسي!



آچر 5 آگسٽ 2007ع

”نوڪري ٽوڪري آهي!“ واري چوڻي جو مطلب پيش نظر رهي. اهي ٻئي بلائون پاڻ ۾ ڀينر آهن. لازم و ملزوم طور سندن تذڪرو اڪثر هڪ هند ٿيندو رهندو آهي. سنڌ ۾ اوچتو نوڪرين ۽ ٽوڪرين جو پاڻ ۾ اختلاف ٿي پيو آهي. اها نوڪري سنڌ پرڳڻي جي صوبائي کاتن مان اچانڪ ڀاڄ کائي وڃي هندي شناخت واري ٽوڪريءَ ۾ پناهه ورتي آهي. هند-سنڌ جو سلهاڙ صدين تي مشتمل آهي. جيڪڏهن ڀاءُ جو حق ڀينر ڏي ۽ هميشرهه جو حصو ماءُ ڄائي ڏانهن منتقل ٿي وڃي ته آخر انهيءَ انتقال کي پُر ملال سمجهڻ ايڏو ضرور ته ناهي. سو سولي سنڌي ۾ توهان پاڻ ڪو موزون نالو انهيءَ اٿل پٿل کي عنايت ڪري سگهو ٿا. عاجز جي اوطاق تي ڪو عربي دان ويٺو هو. هن سنڌي جي ملازمتن واريون ريوڙيون ورهائڻ وارين هاڻوڪين هلچن بابت چئي ڏنو ته، سنڌي النسل ”نوڪريون“ هندي النسل ”ٽوڪرين“ ۾!

ڪجهه سال اڳ ميرپورخاص بورڊ آف انٽرميڊيٽ جون ٻه سئو کن نوڪريون سنڌ بدران هند سان نسبت رکندڙن ڏانهن هليون ويون. نوڪرين کي پير ته ناهن ٿيندا، پوءِ اهي ڪيئن هلي چريون هونديون هند ڏانهن؟ جواب طور چئي پيا سگهو توهان پاڻ ته جيئن ته علي بندر، ڏيپلو، ننگرپارڪر، گڍڙو، کوکرو پار، کپرو، چوٽياريون ۽ سامي مڙهي جهڙن ڳوٺن وٽان ”هند“ جو دنگ دڙو چٽو نظر اچي رهيو آهي. بورڊ جن چئن ضلعن تي مشتمل آهي، انهن مان ٽي ضلعا هند سان ملحق آهن. ممڪن آهي ته سم ۽ ڪلر جو اثر سنڌ تائين پهتو هجي. لوڪسٽ ۽ ماڪڙ جو به راجسٿان ۽ گجرات مان سنڌ تي حملو ٿيندو رهيو آهي. واٽ ۽ روٽ کي ڪير ٿو بند ڪري سگهي. ميرپورخاص بورڊ جو ڪرتاڌرتا ڪونڌر سنڌ جي آخري ڇيڙي تائين ”اهل زبان“ کي اگهائي سگهڻ واري سوڀ کٽڻ کان پوءِ هاڻ کيس ڪراچي بورڊ جو ڪمانڊو بڻايو ويو آهي.

ڪراچي بورڊ ۾ نوڪرين لاءِ موصوف جي آمد ٿيڻ کان ترت پوءِ اشتهار بازيون شروع ٿي ويون آهن. هنن سٽن تائين اتي به سڀ جايون حلف يافته حضراتن کي عنايت ٿي چڪيون هونديون. شرط به ”ڪراچي جو ڊومسائيل“ رکيو اٿن. درمحمد ڪمال جنهن کاتي کي تازو الوداع چيو آهي، ان کاتي ۾ به عابد زاهد ماڻهن لاءِ ملازمتن جا در کلي چڪا آهن. ثقافت کاتي ۾ جعفراڻي ۽ منگي الائي ڪيئن برداشت ٿي رهيا آهن. نئين سليڪشن ۾ مراد آبادي ۽ ڪلڪتوي شناختن کي اوليت ملي آهي. اهلِ زبان جي تحويل ۾ جيڪي سنڌ سرڪار جا کاتا يا بلدياتي ادارا آهن، تن کاتن ۾ ڪنهن خدو يا خميسي کي لوڻو ڦيري نهارڻ جي به اجازت ناهي. اها ئي ڳالهه سر غلام حسين هدايت الله جي ”گادي نشين“ وٽ ڪنهن ميٽنگ ۾ ڊاڪٽر حميده کهڙو به ڪئي هئي. هن ”ابو بلال“ کي به چئي ڏنو ته سنڌ ۾ سرڪار هلائڻ جا اختيار ”سنڌي سڃاڻپ“ رکندڙن کان کسي ”هندي سڃاڻپ“ وارن حوالي ٿيلآهن. نهر واري حوالي جي نونهال جي وچ ۾ پوڻ سان ڪجهه مهينا ته ميڊم سک جو ساهه کنيو، پر نهر وارن ۽ سندن نقش قدم تي هلندڙن جو انتقام ”ضرب المثل“ بڻيل آهي. ٻارهين مئي جي ڪارڪردگي تي کين ”تمغهءِ حسن“ الاٽ ڪرڻ جو آرڊر به اچي ويو آهي. سڀ کان وڌيڪ متاثر ڊاڪٽر حميده جو سابق کاتو ٿي رهيو آهي، جنهن جون ٽيويهه هزار نوڪريون ريوڙيون ورهائڻ واري فارمولي تحت ڏنيون پيون وڃن. ملڪ، مروت، ٽواڻا، پٺاڻ ۽ چوڌري به انهيءَ ڪوٽا مان فيضياب ڪبا. ٽي وي وارو طارق عزيز هجي، يا هاڻوڪو هن نالي وارو نيڪ نام، سندن فيصلن ۽ سوچن جي دائري مان جهڙوڪر سنڌ نڪتل ٿي نظر اچي. هاڻ ته سموريون حدون ٻدون اورانگهجي چڪيون آهن. ڊاڪٽر حميده همت ۽ جرئت جو مظاهرو ڪري ها ۽ هن سنڌ مخالف فيصلي اڳيان سامهون اچي ها ته ڏينهن ٻن جي مهمان سرڪار کان سندس جدائي کي سنڌ جا سڄڻ کهڙي مرحوم جي ڪيل فيصلن جو ”ڪفارو“ سمجهن ها. ڇا ڊاڪٽر صاحبه کي ”نيب“ جوخوف آهي، يا محترمه جي ”مجلسِ شوريٰ“ کان ڪي قابل گرفت ڪم ٿيا آهن؟ آخر خوف ڇا جو آهي؟ ڊاڪٽر صاحبه تاريخ جي طالبه ۽ عالمه آهي. کيس خبر هوندي ته قومن جي عروج ۽ زوال جي حوالي سان ڪي گهڙيون تاريخ ساز هونديون آهن. هن وقت ٺلهو ڊاڪٽر صاحبه ڇو؟ سورهيه بادشاهه جي گادي نشين پير سائين پاڳارا کي به سوچڻ گهرجي ته جڏهن سنڌ کي ممبئي بيڪري جو ڪيڪ سمجهي ڀوپالين، مدراسين، ڪرنالين ۽ ميواتين ۾ تقسيم ڪيو پيو وڃي ته اوهان ۽ اوهان جي جماعت ”خاموش“ ڇو آهي؟ خود وڏو وزير به هن ونڊ ورڇ واري الزام کان پنهنجو پاڻ کي ڪيئن ٿو آجو قرار ڏياري سگهي؟ ترجمان عاليشان ڪهڙا به هينڊ آئوٽ جاري ڪري، پر حقيقت واري سج کي ترجماني کاري هيٺان لڪائڻ ڪنهن به صورت ۾ ڪامياب ڪوشش ثابت ڪا نه ٿي سگهندي. حيدرآباد-ڪراچي ۾ تعليم کاتي اندر چوڪيدارن ۽ پٽيوالن جون پوسٽون ٻارهين مئي کان ترت پوءِ جنهن طريقي سان ڀريون ويون آهن، اهڙو طريقو ته شيخ رشيد ريلوي ۾ به متعارف ڪو نه ڪرايو هوندو.

26-25 جولاءِ کان جيڪي ماستري لاءِ ٽيسٽ ٿي رهيون هيون، ان ۾ به اي ڊي اوز جي دفتري فنڪاريءَ سان يارهان هزار کن اميدوارن جا ايڊمٽ ڪارڊ ضايع ٿي چڪا هئا. ان سلسلي ۾ هن وقت تائين جيڪي تفصيل هٿ اچي سگهيا آهن، تن مطابق 10377 نوشهروفيروز، 11012 ڪراچي، 304 خيرپور ميرس، 271 گهوٽڪي، 20 مٽياري، 19 ٽنڊو الهيار، 789 بدين، 27 ٽنڊو محمد خان، 20399 حيدرآباد، 25 ڄامشورو، 201 لاڙڪاڻو، 101 دادو، 12 قمبر، 65 شڪارپور، 103 جيڪب آباد، 05 ڪشمور، 91 عمرڪوٽ، 12 ٿرپارڪر، 276 سانگهڙ جا اميدوار امتحان ڏيڻ کان محروم رهيا هوندا. هڪ لک ٽيويهه هزار اميدوارن جي امتحانن لاءِ ڏهه سينٽر قائم ڪيل هئا. 21849 اميدوارن کي آئي بي اي واري سکر سينٽر ۾ امتحان ڏيڻو، جن جو تعلق گهوٽڪي، سکر، خيرپور ۽ نوابشاهه ضلعن سان آهي. پبلڪ اسڪول سکر واري سينٽر ۾ نوشهروفيروز ضلعي جا 8330 اميدوار امتحان لاءِ ويهڻا هئا. نياز اسٽيڊيم حيدرآباد ۾ مٽياري، ٽنڊو الهيار، ٽنڊو محمد خان ۽ بدين ضلعن جا 13677 اميدوار ويهاريا وڃڻا هئا. پيٽاري ڪيڊٽ ڪاليج ۾ حيدرآباد جا 11561 ۽ ڄامشوري جي 2116دوارن کي قسمت آزمائي ڪرڻي هئي. ڪراچي اسٽيل مل ڪيڊٽ ڪاليج واري سينٽر ۾ 16961تين و حضرات ٽيسٽ ۾ شريڪ ٿيڻا هئا. مڪلي آرمي پبلڪ اسڪول ۾ 3418وي حضرات ويهارڻا هئا. ڪيڊٽ ڪاليج لاڙڪاڻي ۾ 15212دوارن لاءِ بندوبست ڪيو ويو. آرمي پبلڪ اسڪول شڪارپور ۾ ٽن ضلعن جا 10212ڊٽ ڪاليج ڄام نواز علي ۾ 6013 اما اسٽيڊيم ميرپورخاص ۾ 13010 جي ٽيسٽ جو بندوبست ٿيل هو. آئي بي اي مشين ريڊ ايبل جواب نامون جوڙيو آهي.

اهو طريقو آئي ايس ايس بي يا آئي بي اي ۾ داخلائن لاءِ اپنايو ويندو آهي. معياري پيپر لاءِ ته آئي بي اي کي خراج تحسين پيش ڪري سگهجي ٿو، پر جڏهن اميدوار انهيءَ مرحلي مان اُڪري پار پوندا، تڏهن ٻيهر فائنل لسٽ لاءِ ساڳين ڪامورن ۽ سندن سرپرست حڪومتي ڌر جي سينٽرن، ايم اين ايز ۽ ايم پي ايز جو ”فائدو“ شروع ٿيندو. اهي به افواهون گردش ۾ آهن ته فائنل لسٽون اڳواٽ ٺهي چڪيون آهن، ٻي سڀ خانه پُري آهي. افواهون ڪهڙيون آهن ۽ حقيقتون ڪٿان حاصل ٿينديون. سرڪار سڳوري وٽ اهڙو معلوماتي مواد متان هجي به سهي، پر جهڙي طريقي سان تعليم کاتي ۾ نان ٽيچنگ اسٽاف جي ڀرتي ٿي چڪي آهي ۽ ڪن ڪن ضلعن ۾ اتحادين جي ناراضگي جي ڪري اها سليڪشن زيرِ التوا آهي، پڇي سگهجي ٿو ته اها سليڪشن ڪيتري قدر معياري ۽ ميرٽ تي مبني رهي آهي؟ ظاهر ڳالهه آهي ته ٽريلر جهڙي طريقي سان ظهور پذير ٿيو آهي، فلم جو پيٽرن ۽ ڪهاڻيءَ جا ڪردار به ساڳيا هوندا.

حڪومتي ڌر جي ميمبرن جون ڏنل لسٽون ئي اهو صاف ۽ شفاف طريقو آهي سليڪشن جو، جيڪو هن کان اڳ به ڌار ڌار حڪومتن ۾ جاري رهيو آهي ۽ هاڻ به آٿر کڻي تبديل ٿيندا، پر حمار ته ساڳيو ئي رهندو. سنڌ جي مفاد وٽان سوچڻ جو سلسلو پ پ به جهڙوڪر سرد ڪري ڇڏيو آهي. ٽيويهه هزار کن ملازمتن جي سليڪشن جو سوال آهي. ڇا پ پ چند مهينن لاءِ اها سليڪشن ملتوي نٿي ڪرائي سگهي؟ ڪورٽون به فنڪشنل آهن، احتجاج جو عدالتي انداز هن وقت ڪارگر نسخو ثابت ٿي سگهي ٿو. ڊاڪٽر حميده کهڙو کي استعيفيٰ ڏياري پ پ ۾ شامل ڪري سگهجي ٿو. پير سائين پاڳاري کي به سنڌ کي ترجيح ڏيڻ لاءِ اپيل ڪري سگهجي ٿي. هاڻي جڏهن امڪاني طور تي سرڪار جا پويان پساهه آهن، تڏهن سنڌ ۾ پنهنجا نوازڻ واري جهڙي ديڳ چاڙهڻ ايترو ضرور آهي ڇا؟

پرديسي پير جو نهر واري حوالي جي نونهال کي پيڪٽ آهي، ۽ حويلي وارو همراهه اٺن سالن کان سنڌ جون ملازمتون، ادارا ۽ پراپرٽيون ”ناني“ بنجي جنهن طريقي سان ”ڏوهٽن“ ۾ ورهائي رهيو آهي، اهڙو ”سنڌ براءِ فروخت“ وارو بورڊ اڳي ڪڏهن به لکيل ائين نظر ڪو نه ايندو هو، جهڙو هاڻ اچي رهيو آهي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

تبديليءَ جي هن موسم ۾ پ پ ۽ سنڌ کي ڇا ڪرڻ گهرجي؟



اڱارو 7 آگسٽ 2007ع

مخدوم جاويد هاشمي جو لاڏ ڪوڏ وارو نالو ”ڀاون شاهه“ آهي. موصوف غوث العالمين مخدوم بهاءُ الدين ذڪريا ملتاني جي خاندان سان واڳيل آهي. ”ايڪ بهادر آدمي، هاشمي هاشمي....“ جا نعرا...شهيد ڀٽي جي صدارتي عهد ۾ تڏهن ٿي ٻڌڻ ۾ آيا، جڏهن شهيد ڀٽي پاران لاهور ۾ اسلامي سربراهي ڪانفرنس مُنعقد ڪئي پئي. هاشمي تن ڏينهن ۾ اسلامي جمعيت طلبه طرفان پنجاب يونيورسٽي جي اسٽوڊنٽس يونين جو صدر چونڊجي آيو هو. هن کي جماعتِ اسلامي بنگلاديش نامنظور....تحريڪ جو اڳواڻ بنائي ميدان ۾ لاٿو هو. لياقت بلوچ ته جونيئر هو، پر تنهن زماني ۾ جمعيت جو مرڪزي ناظم اعليٰ ظفر جمال بلوچ هو. هاڻي ته ماضيءَ جي انهيءَ تحريڪ کي ڀاون شاهه ”طفلاڻي حرڪت“ ڪوٺي ٿو. ٻاراڻي حرڪت ته موصوف الشمس ۽ البدر واري جوڙجڪ کي به محسوس ڪري ٿو. اها ڳالهه البت تسليم ڪرڻ گهرجي ته جاويد هاشميءَ ۾ ڀلان ڀليءَ واري جيڪا تحريڪي سرگرمي موجود آهي، اهڙي جوش ۽ جذبي جي آبياريءَ ۾ ”جمعيت“ جي تربيت جو خاطر خواهه حصو ساريو پيو آهي.

کر گورنر هجي، ڪنهن زناني ڪيس ۾ جاويد جي قيادت ۾ ”جمعيت“ وارا گورنر هائوس جون ڀتيون ٽپي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي ويا هئا. اها ٻي ڳالهه آهي ته فيڊرل سيڪيورٽي فورس هٿان مٿا به الاهي سارن الهه لوڪ نوجوانن جا زخمي ٿيا هئا. هاڻي توهان کي اندازو ٿي چڪو هوندو ته موصوف تي ست سئو کن مقدما ڇو داخل ٿيا؟ حيدرآباد مان 1977ع واري چونڊ دوران ميان محمد شوڪت اليڪشن کٽي آيو هو. مشهور صحافي مجيب الرحمان شامي ميان صاحب جو ناٺي آهي. مجيب جاويد کي جمعيت مان جدا ڪري ”نوجوان متحده محاذ“ جي اڳواڻي لاءِ آماده ڪيو ۽ پوءِ ضياءُ الحق جي ڪابينا مان ٿيندو تحريڪ استقلال کي ڇڏي هو ”ن ليگ“ جو ناخدا بڻيو. آصف زرداري کان پوءِ رائج الوقت سياست جي مرڪزي ڪمان جو هي ٻيو اڳواڻ آهي، جنهن همت ۽ جانمڙديءَ سان جيلن جون سختيون ڀوڳيون آهن. ٻن ڪتابن کي جيل ۾ جنم ڏيندڙ جاويد هاشمي مخدوم جهانيان جهان گشت جي ياد ۾ اڏايل شهر ”جهانيان منڊي“ مان اليڪشن وڙهندو رهندو آهي. کيس ملتان جي گادي نشين مخدوم شاهه محمود قريشي سان مهاڏو اٽڪائيندي ”مٽيارين“ تائين دست درازي ڪندي ڏٺو ويو. مخدوم عامر غوث ۽ شهاب غوث وارن سان به سندس اليڪ سليڪ سوائي آهي. جيڪي ”مٽيارين“ جا زميندار آهن. خير اهي حسبي نسبي سلسلا پيا بيان ڪبا. اهو ئي ڀاون شاهه جنهن کي چند سال اڳ ”غداري“ واري الزام ۾ جيل موڪليو ويو هو، سو رات پيٽ ۾ رها ڪيئن ٿيو؟ هي اهو مقام آهي، جنهن جي ”محترمه“ کي به ڄاڻ مٿاڇري مليل آهي. هن وقت لاهور جا ”مُنڊيا“ مکڙي تي حُسن وارا ڪارا ڪارا تر سجائي ”مڪتي باهني“ بڻائي دوبدو انهن دودن سان برسر پيڪار آهن. جن جي انگل آرن سان هي ديس سٺ سالن کان ”بدصورتيءَ“ جو شڪار بڻيل آهن. اوهان ڇا ٿا سمجهو رمدي جي رمز هاڻين باتين ۾ ڪهڙا پيغام پنهان آهن؟ چئي: هي ملڪ ڪنهن اڪيلي شخص جي جاگير ناهي، قانون اورانگهيندڙ سان حساب ڪبو...پنجاب ۾ جيڪا جاڳرتا پيدا ٿي آهي، اها يا ته ملڪ کي ڪنهن نئين خوبصورت شڪل ۾ آڻي بيهاريندي ۽ اهڙا خطرا به موجود آهن، جن جي نتيجي ۾ اڳيون سوجهرو به چٽ ٿي سگهي ٿو. پنجاب جي سول سوسائٽيءَ جو دٻاءُ نه هجي ها ته نسيم حسن شاهه، ارشاد حسن خان ۽ جسٽس مُنير جا نقشِ قدم هاڻوڪا سندن جاءِ نشين مٽجڻ ڪو نه ڏين ها، پر ڀاون شاهي ڀلان ڀليءَ سان لاهور يا لاڙڪاڻي کي ملهه ماري ويا آهن. داتا گنج بخش سيد علي هجويري جي آستاني تي ڪالهه ”اُچي بُرج لهور دي...نئين ريسان لهور ديان“ جا نعرا هڻندڙن جيڪي جمهوريت لاءِ جمهريون پاتيون آهن، بدقسمتيءَ سان سنڌ اهڙو ريڪارڊ اڏوهيءَ حوالي ڪري ڇڏيو آهي. ڪراڙ جي ڪنڌي ۽ لڄ پال لطيف جي نگري تي ڪنهن ”جشنِ جمهوريت“ واري سج کي اڀرندي ڏسون به ڪو نه ٿا. نواز شريف وڪيلن واري جدوجهد کي مالي حوالي سان ۽ پڻ جماعتي سهڪار سان همڪنار ڪيو، جڏهن ته لاڙڪاڻي وٽ دولت ڪنهن درست رُخ ۾ خرچ ڪرڻ جي حوالي سان ڪي به دادِ تحسين ڏيڻ جهڙيون چڱايون البت گهٽ تعداد ۾ لڀن ٿيون!

جسٽس پارٽي ۽ ٽڪا خاني ٽولي جي وچ ۾ جيڪا تفريق پيدا ٿي چڪي آهي، اهڙي صورت حال اڌ صدي جي طويل عرصي ۾ پيدا ڪا نه ٿي هئي. شهباز ۽ نواز کي به رليف ملڻ جا قوي امڪان آهن. پوءِ محترمه ۽ مولانا فضل الرحمان جي پسنديده ”پرڌان منتري“ جو ڇا ٿيندو؟ جنهن جي مقبوليت ايوب خاني دور جي پڇاڙڪن پهرن سان مماثلت قائم ڪري چڪي آهي. ايوب خلاف هاءِ هاءِ...جا نعرا ٻڌندڙ به هاڻ اچي پوڙها ٿيا آهن، پر ”چاچا وردي لاهندا ڪيون نهين، پينشن ليڪي گهر جاندا ڪيون نهين...“ جهڙا نعرا ته هن نسل کي به گوش گذار ٿي رهيا آهن. ڳالهه هضم نه ٿيڻي آهي، پر حقيقت کي پردي پٺيان لڪائڻ ممڪن به ته ڪو نه رهيو آهي. دوستو! تسليم ڪريو ته پنجاب هن ڏهي ۾ ڏهوڻ تي پنهنجيون ماضيءَ جون غلطيون ڌوئڻ ۾ ڪامياب ويو آهي. ڀاون شاهه، صديق الفاروق، احسن اقبال، سعد رفيق، ظفر جهڳڙا ۽ بئريسٽر ظفر الله چاوڻ جهڙا نواز ليگي جيالا پنجاب جي خطي کي خوب خوب گرمائي چڪا آهن. وڪيلن واري هلچل ويتر سوني تي سهاڳي وارو ڪم ڪيو آهي. ڪارگل کان ويندي ”لهور پيڪٽ“ کي لهولهان ڪرڻ جي ڪٿا جنهن تفصيل سان ن ليگين بيان ڪئي آهي، اهڙي ”دخل در معقولات“ قسم جي داستان کي ڪو سنڌ واسي بيان ڪري ها ته کنڀجي وڃي ها. ها...! ڀاون شاهه سميت ڪافي سرائيڪي ۽ پنج آبي به ته ترم ياترائي واري يوسفي سنت کي ادا ڪري آيا. يوسف رضا گيلاني کي به جس، پر جنهن ڌج ۽ سج سان مقتل گاهه کي ڀاون شاهه بزم آرائي کان رزمآرائيءَ ڏانهن آندو آهي، اهڙي سعادت کي ڪنهن ڀاڳ واري وٽ قيام پذير ٿيڻ لاءِ به ڪئين ڪشالا ڪڍڻا پيا هوندا. تازو سپريم ڪورٽ طارق کوسي طرفان پ پ پاران داخل ڪرايل پٽيشن تي اهڙو فيصلو ڏنو هو ته: صدر صاحب...کي چئو ته اڍائي ڪروڙ ووٽرن جي ووٽر لسٽن ۾ عدم داخلا کي اُٿلائي ڏسي ۽ ملڪ جي قسمت جو فيصلو ڪندڙن لاءِ ووٽ جو حق ڪنهن به قيمت تي کسي نٿو سگهجي. سرگرمي جو مظاهرو ڪندڙ سپريم ڪورٽ چيف جسٽس جي وڪيلن کي به چيو آهي ته اهي سندس سامهون ڪيسن ۾ پيش ٿي سگهن ٿا، ڇاڪاڻ ته سپريم ڪورٽ ۾ اهم ڪيس اچڻ وارا آهن. اهڙن ڪيسن ۾ موسٽ سينئر ۽ قابل وڪيلن جا دليل ٻڌڻ کان جج ۽ عوام محروم نه رهڻ گهرجن.

نواز شريف ۽ سندس پارٽي ڪافي حد تائين حقيقي اپوزيشن جو ڪردار ادا ڪيو آهي. ها اها ڳالهه پنهنجي جاءِ تي البت اهميت جي حامل آهي ته جاويد هاشميءَ جيان ميان صاحب به ترم ياترائيءَ کي ترجيح ڏي ها ۽ ڀلي پار ڏانهن اسهڻ لاءِ پوءِ به ڏينهن پيا هئا. شريف ڀائرن جو جاويد هاشميءَ جي ڀيٽ ۾ ملڪ ڇڏڻ وارو فيصلو سندن همت ۽ بهادريءَ جي حوالي سان تعارف کي زنگ آلود ڪري ويو آهي. هن ميدان ۾ آصف زرداري کي جس ڏيئي سگهجي پيو، جنهن اٺ سال ساندهه جيل جون سختيون برداشت ڪيون ۽ پوءِ موصوف به ڪنهن ”ڊيل“ تحت ٻاهر نڪتو. شريف برادران به ”ڊيل“ ڪري خاڪي خلقت جي سختين کان بچڻ لاءِ ”رُڙي“ نڪتا هئا. پاڻ واري سوسائٽي ۾ سسي بچائڻ کي معيوب نٿو سمجهيو وڃي، پر شهيد ڀٽو به سسي بچائي سگهيو پئي، پر هن عظيمت واري راهه کي اوليت ڏني ۽ رخصت کي قبول ڪو نه ڪيائين. قربانيون ڏيڻ ۽ سختيون سهڻ وارو ڪلچر موڪلائي ويو ته پوءِ ملڪ ۾ ابن الوقتي ۽ شارٽ ڪٽ سياست کي وڌيڪ تقويت ملي سگهي ٿي. ڀاون شاهه جي بهاني سان ڇا پاڻ هن ”اُچ شريف“ واري اُچي انسان کي سنڌ جي دوري جي صلاح ڏيڻ ۾ حق بجانب آهيون يا نه؟ ڇا ڪيٽي لاڙڪاڻي ۾ ڪو جهانيان منڊيءَ جو ”مُنڊو“ سياسي شڪار ڪرڻ جو اهل ناهي؟ پنجاب ۾ ائنٽي اسٽيبلشمينٽ سوچ کي جيڪو فروغ نصيب ٿيو آهي، ڇا ڀلپ انهيءَ ۾ ناهي ته سنڌ به پنجاب سان نئون عهد ۽ پيمان اُستوار ڪري؟ لاهور مان اهي خبرون پهتيون آهن ته ”قصرِ مشرف“ واري ملاقات کان پوءِ کر ته صفا هٿن مان پيو وڃي، پر رضا رباني ۽ اعتراز احسن تي به دٻاءُ آهي ته هو لاڙڪاڻي سان لاتعلقيءَ جو اظهار ڪن.

هن سلسلي جي اها خبر به ”خبريت“ سان ڀرپور آهي ته وڪيلن خاص طور تي لاڙڪاڻي-دهلي ملاقات تي سخت برهميءَ جو اظهار ڪيو آهي. پ پ سان لاڳاپيل وڪيلن پروگريسو پيپلز پارٽي ٺاهڻ جو به پروگرام ٺاهي ڇڏيو آهي. محترمه کي به اهڙي ڄاڻ ملي چڪي آهي. اطلاع اهي به آهن ته رضا رباني ۽ اعتراز احسن پارا پارٽي عتاب جو شڪار ٿي چڪا آهن. محترمه وٽ به تبادلهءِ خيال ۽ مشاورت جو مزاج هميشه ماٺو رهيو آهي. ”قصرِ مشرف“ واري ڊائيلاگ ۾ رحمان ملڪ مخدو امين فهيم جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ مارڪون حاصل ڪري ويو آهي. سويلين ۽ نان سويلين بيوروڪريسي کي بنياد بنائي لاڙڪاڻو ايوب خان جي جاءِ نشين لاءِ ائين مائل به ڪرم ٿيو آهي، جيئن نورالامين ۽ شهيد ڀٽو اوڀر پاڪستان تي ملٽري ايڪشن کان پوءِ آغا محمد يحيٰ خان لاءِ سونهان ثابت ٿيا هئا. شهيد کي ته پرڏيهي مامرا به حوالي ٿيا هئا ۽ موصوف سلامتي ڪائونسل ۾ پولينڊ واري ٺهراءَ کي به پرزا پرزا ڪري ڇڏيو هو، جنهن قرارداد ۾ اوڀر پاڪستان المئي لاءِ مناسب حل تجويز ٿيل هو. پرڏيهي بئنڪن جا منجمد اڪائونٽ کلي سگهن ٿا، سوئس عدالت مان سري محل واگذار ٿي سگهي ٿو، پر سترهان ڪروڙ انسانن جي آئندي کي بهتر بڻائڻ لاءِ ڀاون شاهه پارن ۽ وڪيلن جي جدوجهد جن خوبصورت خوابن کي خوشبودار تعبير ڏيڻ جي تحريڪ هلائي هئي، اهڙي جدوجهد جي پٺيءَ ۾ تير پيوست ڪرڻ کان پوءِ ڪير توهان کي ”عوام دوست“ چوندو؟ ٺيڪ آهي واشنگٽن جي ايجنڊا ۽ پنڊي جي نصب العين کي اوهان پنهنجو ”منشور“ ته بڻائي رهيا آهيو، پر ڇا هن معلوماتي دنيا اڳيان اوهان جا پسِ پرده پروگرام لڪل رهي سگهن ٿا. سنڌ 1936ع ۾ هند-مسلم ايڪتا کي قائم رکڻ وارو ڪارِ خير سر انجام ڏيڻ ۾ ناڪام ويئي ۽ سنڌ جو روح ٻه اڌ ٿي ويو.

سنڌ ننڍي کنڊ جي ورهاڱي وقت پنهنجو آزاد وجود مڃرائي سگهي پئي، پر جذباتي ۽ جنوني قيادت سنڌ کي يوپي، سي پي ۽ پنج آب جي زير دست بنائي هن ديس جو حيلو ئي تبديل ڪري ڇڏيو. سنڌ بنگالين جي جدائي کان پوءِ ملڪي واڳون هٿ ڪرڻ ۾ ته لاڙڪاڻي جي توسط سان ڪامياب ٿي، ان وقت ٽڪا خاني ٽولو تتر بتر بڻيل هيو. شهيد کي صوبن کي مضبوط ڪرڻ جو سنهري موقعو مليو هو. ان سان گڏ قومي سينا جوڙڻ جو پڻ ۽ ڊيموڪريسي جي راهه جي جبل کي سرمو بنائڻ جو، پر سر شاهنواز جو لختِ جگر ويتر ساڳين سڳورن کي مقوي غذائون کارائي طاقتور ڪيو ۽ سنڌ سميت ننڍا پرڳڻا ٻيڻي عذاب ۾ اچي ويا. هاڻ سٺ سالن کان پوءِ پهريون ڀيرو پنجاب وارا پروگريسوِ سوچ اپنائڻ ڏانهن پنڌ پيا آهن ته محترمه ۽ مولانا فضل الرحمان...”گرتي هوئي ديوارون ڪو، ايڪ ڌڪا اور دو...“بدران چُن گارو ٺاهي ڏار کاڌل ديوارن کي سنواري سينگاري رهيا آهن. اي ڪاش! پورٻ ڄائي پنجاب ۾ پيدا ٿيندڙ ملڪهءِ پکراج جي مٺي آواز جهڙي ڌيمي سُر کي ٻڌي ۽ ڪنهن قدوائي، ڪياني ۽ طارق مجيد کي تقويت پهچائڻ واري پروگرام تان دستبردار ٿيڻ قبول فرمائي.

سنڌ کي اهڙي ”اعزاز“ کان بچائڻ لاءِ سول سوسائٽيءَ کي به پنهنجو ڪردار ادا ڪرڻ گهرجي. پنجاب، جيڪو پيوئر ڊيموڪريسي ڏانهن پنڌ پيو آهي، ڇا اهو پنڌ پرڳڻن جا پنڌ سجايا ڪري سگهي ٿو؟ انهيءَ عنوان تي به تبادلهءِ خيال جي تياري ڪجي ۽ جاويد هاشميءَ جي آزاديءَ سان گڏو گڏ هن ديس کي ٽڪا خاني ٽولي جي ٽڪساٽن کان آزادي ڏيارڻ لاءِ به سوچڻ گهرجي! .

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

پنجاب ڇا ٿو سوچي؟



اربع 22 آگسٽ 2007ع

فيض احمد فيض صاحب پنهنجي ”مان ٻولي“ ۾ تمام ڪي ٿورڙيون سٽون سرجيون آهن. هن وقت پنجاب ۾ ”نسخه هاءِ وفا“ واري انهيءَ جڳ مشهور شاعر جا هيٺيان ترانا تمام گهڻا مشهور آهن.

ڀوليا! تون جڳ دا ان داتا،

باندي تيري ڌرتي ماتا،

تون جڳ دا پالڻ هار،

جرنل ڪرنل صوبيدار،

ڊپٽي ڊي سي ٿاڻيدار،

ساري تيرا دتا کاوڻ،

تون جي نه ٻيجين،

تون جي نه ڳاهوين،

بکي بهاني سڀ مر جاوڻ،

ايهه چاڪر، تون سرڪار،

وچ ڪچهري، چوڪي ٿاڻي،

ڪيهه هن ڀولي، تي ڪيهه سياڻي،

ڪيهه اشراف تي ڪيهه نماڻي،

ساري خجل خوار

ايڪا ڪرلو، هو جائو ڪٺي،

ڀُل جائو رانگهڙ، چيمي، چٺي،

سڀي دا اڪ پريوار،

جي چڙهه آون فوجان والي،

تون وي ڇويان لمب ڪرالي،

تيرا حق تيري تلوار...

مردا ڪيون جائين،

اُٺ اتان نون ڄٽا...

بدقسمتيءَ سان انهن بيتن جي لهر ۽ سحر ۾ جيڪو پنجاب سجاڳ ۽ خمار مان بيدار ٿيو آهي، انهي انقلابي تبديلي جو موڙ ”لاهورين“ جي کاتي ۾ وڃي ٿو. لاڙڪاڻو!؟ لاڙڪاڻو ته اهڙن خوشگوار اعزازن کان محرومي اختيار ڪندو پيو وڃي. لاڙڪاڻي لاءِ سلمان رشدي بابت خيال آرائي، لال مسجد بابت سرهائي ۽ ڊاڪٽر عبدالقدير خان بابت ”شعر گوئي“ ايتري ته لازمي ڪا نه هئي! بابا نجمي به فيض جي روايت کي ريج ڏيندي چوي پيو ته:



اڌي وردي پا لئي، ساڊي بي بي ني،

جرنيل نال بنا لئي، ساڊي بي بي ني،

اسين تي ”راڻي هار“ بنائوندي ڦرني سي،

ڪچ دي ڳاني پا لئي، ساڊي بي بي ني!

حالات حاضره جي ترجماني جنهن حسن ۽ خوبصورتيءَ سان بابا نجمي ڪئي آهي ۽ ملڪي مزاج کي جيڪا حرڪت فيض جي ڪلام بلاغت نظام عطا ڪئي آهي، اهڙيءَ فرحت بخش فضا کي وڌيڪ ڪنهن نثر نگاريءَ سان خوشبودار بنائي سگهو ٿا؟ پير سائين پاڳاري جي رهاڻ مان به روح افزا خبرون مليون آهن. موصوف ايوانِ صدر جو ستايل نظر اچي رهيو آهي. چئي ٿو ته، خاص خبر اها آهي ته اسان جي ”ق“ ليگ مان جند آجي ٿي، هاڻ نواز شريف لاءِ ڪنگري هائوس جا دروازا کوليان ٿو. اتي به لاڙڪاڻو نقصان ۾ ويو ۽ لاهور فائدي ۾! ٻڌائڻ وارا ٻڌائي رهيا هئا ته ڪنگري وٽ هن ڀيري لاڙڪاڻي لاءِ ”لهور“ جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ سافٽ ڪارنر موجود هيو، پر لاڙڪاڻي جي غرور کي ڏسي ڪنگريءَ جي ”انا“ کي ٺيس پهتو ۽ پير صاحب پ پ جي ڀيٽ ۾ شريف برادران سان سياسي سمجهوتي لاءِ تيار ٿيو. ڊاڪٽر عبدالحئي بلوچ، محمود اچڪزئي، اسفند يار ولي، رسول بخش پليجو، عبدالقادر مگسي، عمران خان ۽ ايم ايم اي کانپوءِ فنڪشنل ليگ جي لاهور سان ويجهڙائپ وارو فيصلو ”لاڙڪاڻي“ لاءِ ڪهڙيون خوشخبريون ظاهر ڪري رهيو آهي؟ ٻه ويلا اوهان به اناج ڦٽايو ٿا. ڏيو جواب!؟ جاويد هاشمي جهڙا چند دور رس نگاهن وارا لاڙڪاڻي ۽ لاهور کي گڏ لغڙ اڏائڻ لاءِ آماده ڪرڻ ۾ لڳل آهن، پر حقيقت حال ته روزِ روشن جيان چٽي ۽ پڌري ٿي سامهون اچي چڪي آهي. مخدوم امين فهيم جون ميڙون ۽ منٿون اي آر ڊي جي منتشر شيرازي کي هڪڙي لڙهيءَ ۾ پروئڻ کان قاصر آهن. ڊيموڪريسي واري اها موومنٽ ”هنن“ به ائين چڪنا چور ڪئي آهي، جيئن ”ميثاقِ جمهوريت واري پيڪٽ“ کي مخدوم صاحب جي جماعت وچ چوراهي تي ڦاڙي ڇڏيو هو. ميثاقي عهد پيمان اندر باوردي بزرگن سان باتيون ڪرڻ کي بد عهدي قرار ڏنو ويو آهي.

اي پي سي جي موقعي تي لاهورين کي يقين ٿي ويو هو ته هاڻ لاڙڪاڻي تي ڀاڙڻ پنهنجي پير تي پاڻ ڪهاڙو هڻڻ جهڙي ناداني ٿيندي. لاهورين چئن ئي صوبن مان ڏسڻا وائسڻا سياسي چهرا ۽ وڪيلن جي اتحاد کي پنهنجو همنوا بنائڻ ضروري سمجهيو. اي آر ڊي جو متبادل به جوڙي ورتائون ۽ لڳي ويا ”وردي“ جي پويان! جاويد هاشمي جي رهائي سندن جوش ۽ جذبي کي نئين آبياري عنايت ڪئي. ڀاون شاهه جي ترم ياترائي کان نجات مخدوم شاهه محمود قريشي کي به تمام گهڻو سست بڻائي ڇڏيو آهي. ملتان شريف جي گادي نشين پنجاب پ پ جي صوبائي صدر جي حيثيت ۾ لوٽن جي واپسي پئي ڪرائي. ڪي ايم پي اي ۽ ناليوارا اڳواڻ پ پ ۾ شامل به ٿي ويا، پر پوءِ... ”اور پهر چراغون ۾ روشني نه رهي...“ وارو منظر پنجاب ۾ چٽو پڌرو نظر اچڻ لڳو. هڪڙو سينيٽر ته پ پ ۾ تازي واپسي ڪرڻ کان پوءِ ٻيهر دهليءَ جو دادلو بڻجي ويو آهي. يا ائين کڻي چئجي ته هاڻ دهلي ۽ ملتان هڪ آهن، لاڙڪاڻو پڻ! سنڌ ۾ هن ڀيري اهڙا امڪان ڏسڻ ۾ آيا پئي، جنهن منجهان غالب گمان طور مبصرن چيو پئي ته هتي جي بد قسمت ماڻهن جو بخت بالا ٿيندو ۽ شام اوڌ ۽ صبح بنارس جا ستايل اولڊ سنڌيز باهمي اشتراڪ سان ڪولائحهءِ عمل جوڙيندا. پير سائين پاڳاري چيو آهي ته محترمه ۽ مشرف جي وچ ۾ ٿيندڙ ڊيل جو انجام به ”خاتمه باالخير“ وارو ناهي. خود ڪنگري جو نواز شريف سان الحاق ڇا ٿو ظاهر ڪري؟ ڇا ڳاڙهي موري وارو ڳوٺائي سيد (غوث علي شاهه) پير صاحب کي لاڙڪاڻي بدران لاهور سان اشتراڪِ عمل لاءِ آماده ڪري ويو آهي؟ جيتوڻيڪ پرديسي پير به چوي پيو ته محترمه ۽ ميان صاحب جي واپسي جو ته هر ڪو هوڪو ڏيڻ ۾ مصروف آهي، پر اسان کان ته ڪير پڇي به ڪو نه ٿو. آگري واري همراهه کي مضبوط بنائڻ ۾ ته جنرل ضياءَ ۽ سندن همنوائن جو هٿ هيو، پر سيد غوث علي شاهه کين عملي طرح سان ڪراچيءَ جو ”بلاشرڪت غير“ حاڪم تسليم ڪرايو هو. اهو ئي غوث علي شاهه نواز شريف کان به وڌيڪ بهادري سان جيل ڀوڳي ٻاهر ويو آهي. کيس به ته ياد ڪيو وڃي...پير سائين پاڳاري جي سنڌ ۾ جيڪا سياسي حيثيت آهي، سندس سياسي مخالف به اهڙي اهميت جا انڪاري ناهن. فنڪشنل ليگ جو ڪراچي کي مرڪز حوالي ڪرڻ کان وٺي ڪالاباغ ڊيم تائين جيڪو موقف رهيو آهي، سنڌي ماڻهن جو اهڙي نقطهءِ نظر سان اتفاق ڪرڻ ممڪن ئي ناهي، پر اتفاق ته محترمه جي بيشتر باتين سان به ته ناممڪن آهي. ڪنگري هائوس ۽ بلاول هائوس جي ڀيٽ به هن وقت پيش نظر ناهي. البت اها ڳالهه سياسي منظر تي پنهنجي اهميت وڌائي رهي آهي ته ايندڙ ٽرمن ۾ مرڪز ۽ سنڌ اندر پ پ کي ڪهڙي پوزيشن ملندي؟

با خبر حلقن وڏي وثوق سان چيو آهي ته محترمه کي امام ضامن ته بيگم اشرف عباسي ٻڌندي هئي، پر هن وقت کيس ملڪ جي ملڪئه معظمه بنائڻ لاءِ ”ضامن“ رچرڊ بائوچر واري رياست آهي. خابرو اهي به خبرون ڪن پيا ته محترمه سرپرائيز ڏيڻ جي حوالي سان بين الاقوامي برادري وٽان آشيرواد حاصل ڪري چڪي آهي. کيس ”سولجر بازار“ جي بي ٽيم سان شراڪت اقتدار لاءِ آماده ڪيو ويو آهي. دهلي ۽ سرگوڌا جا سينائي سورما پاسيرا ڪيا پيا وڃن، سندن جاءِ نشين ۽ لاڙڪاڻي کي گڏجي ڪم ڪرڻو آهي. ست سمنڊ پار واري رياست کي ”شنگهائي تعاون تنظيم“ جي سينٽرل ايشيا ۽ ننڍي کنڊ ۾ وڌندڙ اثر کي گهٽائڻو آهي. چين، روس، ازبڪستان، تاجڪستان، ڪرغيزستان ۽ قازقستان تي مشتمل اها تنظيم بش برادري لاءِ ڏچو ثابت ٿي رهي آهي. ايران ۽ افغانستان کي به شنگهائي سنگت ۾ مبصري مليل آهي، پر ڪنهن موزون موقعي تي کين مستقل ميمبر به ڪري سگهجي ٿو. انهن ملڪن واشنگٽن کي الٽيميٽم ڏنو آهي ته جيڪڏهن بش برادري تيل ۽ گئس جي مرڪزن تان دستبرداري جو اعلان نه ڪيو ۽ سينٽرل ايشيا مان پنهنجا اڏا نه پٽيا ته پوءِ اسان تي به ميار لاڳو ڪري سگهڻ جي ڪوشش نه ڪئي وڃي.

هن وقت دنيا جون نظرون ايندڙ آمريڪي چونڊن تي آهن. عراق ۽ افغانستان بابت وهائٽ هائوس جي بدبودار پاليسي کي آمريڪي سول سوسائٽي جي اڪثريت رد ڪري چڪي آهي. بش جا پنهنجين پاليسين سميت تپڙ گول ٿي سگهن ٿا. بائوچر جي بار بار آمد ۽ دڙڪن جو استعمال انهيءَ پس منظر ۾ آهي. واشنگٽن کي ڪابل ۾ جيڪي ڪميت ڪڏائڻا آهن، تن هارس ٽريڊنگ وارن گهوڙن جا مُلهه به وڌي ويا آهن. ڪرزئي کي ڪئمپ ڊيوڊ ۾ گهرائي جيڪي مهمان لاءِ منفرد ميزباني جا اهتمام ٿيا، اهڙا اهتمام ڪن اهم ”مهم جوئين“ جي ڪاميابيءَ لاءِ ٿيندا آهن. مقامي آبادي جي خواهشن، روايتن ۽ تهذيبي انائن کي قتل ڪري عالمي طاقتون افغانستان ۾ ناڪاميءَ ڏانهن تيزيءَ سان رخت سفر ٻڌي چڪيون آهن. تازو لويه جرڳي به اوهان جي آڏو آهي... نصير الله بابر به پوڙهو ٿي چڪو آهي. آمريڪا اسلام آباد ۽ ڪابل ۾ مقبول چهرا منظر عام تي آڻي، انهن جي سهڪار سان پنهنجيون مڪروهه پاليسيون مقبول بنائڻ جا جتن ڪري رهيو آهي. سندس نظرِ انتخاب جيتوڻيڪ لاڙڪاڻي تي پئجي چڪي آهي، پر ڪن ڪن مقتدر حلقن اها ڪوشش گهڻي قدر مشڪوڪ بنائي ڇڏي آهي.

پير سائين پاڳاري جي لاهور جي شريف برادران ڏانهن شفقت واري نظر ٻڌائي ٿي ته گيم لاڙڪاڻي جي هٿن مان نڪري چڪي آهي، ڇاڪاڻ ته ڪنگري هائوس جي ڌڻيءَ جو اهو چوڻ ته: هاڻ هو اسان وٽ ايندا اسان کي هنن وٽ ناهي وڃڻو...محترمه آگري وارن کي به پنهنجي پاليٽڪسي اتحاد ۾ قبول ڪرڻ جا اشارا ڏنا آهن. انهن کي ميان صاحب ۽ سندس مڙني همنوائن سياسي نيات مان ٻاهر ڪڍي ڇڏيو آهي. منور سهروردي ۽

عبدالله مراد جهڙا هزارين شهيدن جا روح ۽ سندن پسماندگان جو پٿون ٿيل وجود به ته لاڙڪاڻي کان ڪي معنيٰ خيز سوال پڇي سگهي ٿو! جيڪڏهن هن ملڪ جي قسمت ۾ فيئر اليڪشن لکيل آهي ته پوءِ ناٽو جي مالي معاونت سان ”طاقت جو سرچشمو“ چمڪ ”آهي“ جو نعرو هڻي هڪڙا همراهه ميدان ۾ لهندا. پنڊي واري جماعت جي مدد به منتشر ٿيل آهي. ”شنگهائي تعاون تنظيم“ جي آشيرواد سان بي ٽيم کي سندرو ٻڌايو ويندو. عالمي قوت جي ويڙهه ۽ مقامي سياستدانن جي ڇڪتاڻ جا جيڪي نتيجا نڪرندا، انهن رزلٽس جو دارومدار ٻنهي طاقتن جي اثراندازيءَ جي دائري ڏانهن ويندو. لاهور دهلي، بيجنگ، تهران، ڪابل، اشڪ آباد ۽ بلخ بخارا کي ويجهو آهي. لاڙڪاڻي جا راز نياز وارا نائن اليون جا ڌڪ کاڌل درويش آهن.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

نواز شريف جي واپسي ڪنهن جي لاءِ مشڪلاتون آڻيندي؟

جمع 24 آگسٽ 2007ع

فخرالدين جي ابراهيم جو ڪن معاملن تي چيف جسٽس سان ”عدم اتفاق“ به آهي، پر ڪالهه جڏهن هو شريف برادران جي وطن واپسيءَ وارو ڪيس کٽي ميڊيا سان مخاطب ٿيو ته 80ورهين جو هوندي به سندس چهري تي ويهه سالن واري جواني جا آثار پنهنجا جلوا ڏيکاري رهيا هئا. فخر الدين جي ابراهيم پنهنجي طويل تجربي دوران عدالتي احاطن اندر ٿيندڙ فيصلا ڪن لاهن ۽ چاڙهن کي پنهنجي اکين سان مشاهدي واريءَ مشقِ ستم ۾ آڻي چڪو آهي. کيس امام الهند مولانا ابوالڪلام آزاد به اوس ياد آيو هوندو، جنهن جا اهي لفظ ضرب المثل ۽ چوڻين جو روپ ڌاري ويا ته ”دنيا جي تاريخ ۾ انسانيت جي تذليل لاءِ جيڪي ڪرٽ وهايا ويا آهن، اهي يا ته ميدانِ جنگ ۾ خون انساني جي ارزاني سان ظاهر ٿيا آهن يا عدالتي احاطن ۾ انصاف جي جهاٽڪي سان ظهور پذير ٿيا آهن.“ فخرالدين جي ابراهيم جهڙي سنڌي کي اها سعادت ملڻي هئي. هن شريف ڀائرن جو مقدمو کٽي چيو پئي ته ”جيڪڏهن هن ملڪ کي بچائڻو آهي ته پوءِ سٺ سالن جي طويل گند کي بجا طور تي صاف ڪرڻو پوندو. هتي هاڻ سواءِ آئيني اسٽائيل جي، ٻئي ڪنهن به آمراڻي انداز سان اقليم کي باقي رکڻ ممڪن ئي ناهي.“

ڏينهن ٻه اڳ گم ٿيل يا سولي سنڌيءَ ۾ ائين چئجي ته ”کنڀيل“ همراهن جي مقدمي ۾ چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري چئي رهيو هو ته ”آئي ايس آئي کي قانون نافذ ڪندڙ ادارو چوڻ خود غير قانوني ڳالهه آهي!“ اسان جا صحافتي ماڻ ماپا به ڪوئيٽا جو هيءُ ڪيهر شينهن ٽوڙي رهيو آهي. ميڊيا وارا انهيءَ ماٿري جي ماڻهن کي ”قانون نافذ ڪندڙ اداري جا ماڻهو“ ڪوٺيندا رهيا آهن.

سپريم ڪورٽ جي فيصلي سرڪار ابد پائيدار کي منجهائي ڇڏيو آهي. چوڌري برادران ته پنهنجا ٽپڙ گول ٿيندي ڏسن پيا. گجراتي گاما پهلوان مولانا فضل الرحمان کي وزارت عظميٰ آڇي رهيا آهن. ڪيڏانهن ويون سندن ماڊريٽي مهمون ۽ ڪيڏانهن ويئي ”ق“ ليگ جي ترقي پسندي. ڪوهه قاف جون پريون مشهور آهن. لڳي ٿو ته ”ق“ ليگ ”خوف ليگ“ ۾ تبديل ٿي ڪوهه قاف ڏانهن ڪوچ ڪري رهي آهي. سيد مشاهد حسين پنهنجي ماسي سس قرت العين حيدر جي عذر خواهي ڪرڻ بدران ڏيساور ۾ لاهور ۽ لاڙڪاڻي سان هڪ ئي وقت احبابن جي ”داخلا“ لاءِ سفارشي مشن تي نڪتل آهي. خوف ليگ جي وڻ تان هاڻ پکي تيزي سان اڏامڻ شروع ڪندا. مخدوم احمد عالم انور، اختر ڪانجون ۽ ملڪه پکراج جو لختِ جگر ۽ مشهور مغنيه طاهره سيد جي برادر ميجر تنوير حسين سيد ته وقت جي نديءَ جو وهڪرو ڏسي توبهه تائب ٿيڻ جو اڳواٽ ئي آغاز ڪري چڪا آهن. جاويد هاشمي سچ ٿو چوي ته وٽس ”خوف ليگ“ جي پنجاهه سيڪڙو پارليامينٽيرين جون استعيفائون موجود آهن.

صدر ايوب خان جي ”ڪنوينشن مسلم ليگ“ گوهر ايوب جي والد محترم جي اقتدار ڇڏڻ سان جيئن ”الو ميان“ ٿي هئي. ابو بلال جي اُس پار وڃڻ سان خوف ليگ جو به خاتمو باالخير ٿيڻ يقيني لڳي ٿو. سپريم ڪورٽ جي شريف برادران کي ملڪ ڏانهن واڳون وارڻ جي موڪل کان پوءِ گجرات ۽ سندن همنوا هُو هوا ٿي ويندا، پر پريشانيون پ پ لاءِ به وڌي ويون آهن. لارجر بئنچ جو فيصلو اچڻ واري ڏينهن واريون اخبارون ”محترمه“ جي اهڙن بيانن سان مزين هيون، جن ڀاشڻن ۾ ڀينر چوي پئي ته: پرويز مشرف طي ٿيل مامرا اڳتي وڌائڻ ۾ بخل کان ڪم وٺي رهيو آهي. پيپلز پارٽي جي ڪارڪنن ۾ پريشانيون پنهنجي لاءِ پناهه گاهون تلاش ڪري رهيون آهن...شريف برادران به تُرم ياترائي وارو ”تپ“ برداشت ڪري ڪو نه سگهيا هئا. ڪن پرڏيهي ڌرين سندن لاءِ پرويز مشرف کي ”پريشان“ ڪيو ۽ ”ابا جي“ سميت همراهه ڀلي پار جا ڀاتي بڻيا هئا. قسمت جي ديوي ڪنهن تي ڪهڙيءَ ريت مهربان ٿيندي آهي؟ قدرت واري کان سواءِ ڪنهن کي ڪهڙي ڪل...شهيد ڀٽي لاءِ به پرڏيهي طاقتن خاص طور عرب ولايت جي حڪمران شاهه خالد به اها پيشڪش ڪئي هئي ته ذولفي اسان جي حوالي ڪريو. اها سسي اوهان کي مطلوب ناهي، پر اسان کي محبوب آهي. لاڙڪاڻي لاءِ اهڙي پيشڪش پيش رفت جا مرحلا طي ڪرڻ کان محروم رهي، پر اتفاق فائونڊري جا ابو امان اهڙي سعادت سان سرفراز ٿيا.

محمد علي درانيءَ جو اهو چوڻ به سئو سيڪڙو مبني برحقيقت آهي ته ڀُٽي جو تحفو ايوب خان ڏنو ۽ نواز شريف جي سوکڙي ضياءُ الحق جي مرهون منت آهي. پر شهيد ڀٽي آمرن جي اوڙي پاڙي مان لنگهي پنهنجي لاءِ سياسي گس نروار ڪري آمريت مخالف ۽ جمهوريت جو ”جاني“ بڻيو هو. لاهوري لوهارن به اهي نقش قدم مٽجڻ ڪو نه ڏنا آهن. هو هن وقت پاڪستان ۾ آمريت مخالف محاذ جا صفِ اول جا ڪرتا ڌرتا شمار ٿي چڪا آهن. شهيد ڀٽي جي ذهانت سان سندن ڀيٽ ڪرڻ مناسب نه ليکبي. سو لاهورين جون سورهان آڱريون گيهه ۾ هجڻ تي ڪنهن کي ڪهڙو اعتراض ٿي سگهي ٿو. البت شهيد ڀٽي سان سندن ڀيٽ ائين آهي، جيئن فخر الدين جي ابراهيم سان اسان جي دوست ايڊووڪيٽ سهڻي اوڏ کي آمهون سامهون ڪري بيهارجي.

شريف برادران جي وطن واپسيءَ کان ويندي سندن ليگ پاران هاڻوڪي اٺ ساله دور حڪومت کي سنڱن تي کڻڻ واري جدوجهد کين ملڪي سياست جو قطب تارو بڻائي ڇڏيو آهي. خاص ڳالهه جنهن کين وڌيڪ عزت ڏياري آهي، سا آهي ”ڌر ڌڻين“ سان مهاڏو اٽڪائن واري همٿ. پنجاب مان ”ڍول سپاهيا“ سنگت کي کريون ٻڌائڻ واري نيڪي کي ملڪي تاريخ ۾ ناقابل فراموش پيش رفت ليکيو پيو وڃي. ”شريف برادران“ جو ٻيو جيڪو ڪارِ خير کين معزز بڻائي ٿو، اهو آهي صوبن جي وچ ۾ نئين سر ”معاهده محبت.“ لنڊن اي پي سي ۾ شريف برادران واعدو ڪيو آهي ته پرڳڻن جي وچ ۾ ازسر نو تجديد عهد ڪيو ويندو ۽ چاليهه واري قرارداد جي روح کي قابلِ عمل بڻايو ويندو. ٻي ڳالهه، جنهن سندن قد ڪاٺ کي بلندي عطا ڪئي آهي، سا آهي عدالتي آزاديءَ واري هلچل ۾ عملي شرڪت.

پ پ لاءِ هن فيصلي مان ڪافي پريشانيون پيدا ٿيڻ جو خطرو آهي. جنهن اداري کي چيف جسٽس ”قانون نافذ ڪندڙ“ ادارو نٿو قبول ڪري، ان جو هڪ اهم آفيسر پ پ جي دورِ حڪومت ۾ پرائيم منسٽر جو ڊپٽي ملٽري سيڪريٽري هيو. جسٽس محمد رستم ڪياني جهڙي حق گو جج جو هم ذات ۽ سندس همنوا. چند پهلوان آهن، جن سان گڏجي حڪومت هلائڻ جو ارادو ڏينهن ٻه اڳ لاڙڪاڻي ظاهر ڪيو هو. شريف برادران واشنگٽن لاءِ قابلِ قبول هجن، يا نه پر سندن پارٽيءَ جو ملڪي معاملن بابت موقف پرديسي گهٽ ۽ ديسي گهڻو رهيو آهي. لاڙڪاڻي کي انهيءَ جو اُلٽ قرار ڏيئي سگهو ٿا. اهڃاڻ ته جمهوريت جي والادت باسعادت جا پيدا ٿيا آهن. اڳتي جي خبر الله کي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

اڄ جي سنڌ ۽ ورهاڱي جا وڍ



اربع 29 آگسٽ 2007ع

جيوراج جو لختِ جگر جڏهن سنڌ هند بابت معلومات جو جهان پنهنجي رهاڻين ۾ اوپن ڪندو هو، تڏهن حاضرين ۽ سامعين دم بخود بڻجي، کيس ڪلاڪن جا ڪلاڪ خوش اسلوبيءَ سان ٻڌڻ کي پنهنجي لاءِ سعادت سمجهندا هئا. بجيرا ۽ ڀاٽي جي نسل مان سندن جدِ امجد منگل راءِ سنئين واٽ جو پانڌي بڻيو هو. جيسلمير بجيراءِ ڀاٽين جو تخت گاهه رهيو آهي. ساندهه چاليهه سال پنهنجي پيراڻي مرڪز لاءِ خادم بڻجي ڪم ڪندڙ عبدالله فقير منڱرئي جي پريوار ۾ جيتمال، ويڌل، سينڌل، مانڌل، جگمال ۽ جيسو ٽائيٽ جا اسماءِ گرامي اڄ تائين متروڪ ناهن ٿيا. قرت العين حيدر، استاد بڙي غلام علي خان، ساحر لڌيانوي ۽ ڊاڪٽر عبدالڪلام (اڳوڻو صدر) جي ورهاڱي کان پوءِ مملڪت خداداد ۾ تشريف فرما ٿيڻ ۽ پنهنجي وطن مالوف کي تشريف آوريءَ جي شرف بخشڻ تي ته ميڊيا ۾ اهڙي آمد رفت کي نمايان اهميت ملي ٿي، پر هند-سنڌ سرحد تي ڪي اولڊ سنڌيز هتان کان هُتي ۽ هُتان کان هتي تاريخ جي ڪنهن جبر جي نتيجي ۾ منتقل ٿين ٿا ته ميڊيا ۾ انتقالِ آباديءَ جو اهڙو تذڪرو پڙهڻ ۽ ڏسڻ لاءِ گهٽ مهيا ٿئي ٿو.

گنبو سٻوجهاڻي ۽ امير قاسماڻيءَ جهڙا هزارين سنڌي گوگاسر کان باداڻي ڏانهن منتقل ٿي ويا، پر اهي”هاءِ پروفائيل“ ٿي نه سگهيا. ورهاڱي هندن کي هندستان ۽ مسلمانن کي مملڪت خداداد ڏانهن ڪرها پلاڻڻ تي مجبور ڪيو هو، پر مٺو ڪڇي ڪڇ ڀڄ کان بديڻي اچي ٿو ته ڪو حمير سومرو روپا ماڙيءَ مان لڏي وڳهه ڪوٽ وڃي وسائي ٿو. پرچو راڄڙ ڏيراسر ڏانهن هليو وڃي ٿو ۽ برهان راڄڙ کي ناري ڍوري ۾ پناهه ملي ٿي. هند ۽ سنڌ جي دنگ دڙين واري ”حدِ فاصل“ کي سنڌين ڪيئن ڪراس ڪيو؟ اهڙا انيڪ داستان داخلِ دفتر ٿي چڪا آهن. عبدالله فقير جي جنم ڀومي وارو خطو ”سم جهاڙيلي“ جي نالي سان جيسلمير رياست جو حصو آهي. هن علائقي کي”کاڏار“ جي نالي سان به ياد ڪيو وڃي ٿو. فقير ٻڌائيندو هو ته هند مان سنڌ ڏانهن ايندڙ سنڌي مسلمانن کي نه ته”رفيوجيز“ جي دائري ۾ آندو ويو ۽ نه وري کين الاٽي پلاٽي ڪليمينٽ اسڪيمن جو حقدار تصور ڪيو ويو. سنڌ جون اويڪيو ۽ ائينمي پراپرٽيز يا متروڪه وقف املاڪ واريون زمينون ۽ جائدادون غير سنڌين لاءِ موري گجر وارن ڪوڙن ٺپن سان الاٽ ٿيون، پر ڪنهن به گجراتي ۽ راجسٿاني سنڌيءَ لاءِ سنڌ ۾ ”بحاليءِ مهاجرين“ واريون ڪئمپون به ڪو نه لڳل نظر آيون. موصوف جو تجزيو اهو به هو ته جيڪي سنڌي مسلمان گجرات ۽ راجسٿان ۾ ٽيهارو لک جي انگ ۾ موجود آهن، تن کي سنڌ مان ويندڙ شرنارٿين ۽ اتان جي اصلوڪن ڀارت ماتائي رهاڪن طرفان به هميشه نظر انداز ڪيو ويو آهي. سنڌي ٻوليءَ کي هندستان ۾ سرڪاري ٻوليءَ وارو درجو ته مليلآهي، پر بيڪانير، جوڌپور، جيسلمير، ٻاهڙ مير، ڀڄ ۽ ٻني جي علائقن ۾ رهندڙن لاءِ نڪو سليبس ۾ سنڌي پڙهڻ جو موقعو ٿو فراهم ڪيو وڃي ۽ نه وري کين پرائيويٽ سيڪٽر ۾ موجود پنهنجن وٽ ئي شرفِ قبوليت حاصل آهي.

فقير عبدالله چاليهه سال جنهن جذبي ۽ خلوص سان پير ڳوٺ جو ٻهاريدار ٿي رهيو، تنهن جي اخلاص جي اصل حقيقت پير سائين پاڳاري کان پڇو. عبدالله فقير هند سنڌ جي حوالي سان معلومات جو اهڙو موبائيل انسائيڪلو پيڊيا هيو، جنهن جي ڄاڻ ۽ معلومات کي صفحهءِ قرطاس تي قلمبند ته ڪو نه ڪيو ويو، پر سوين سينن ۾ سينه بسينه پهتل اهڙي خبر چار محفوظ آهي. اهو انڪشاف به موصوف جي پٿر تي ٿيو. عليڳڙهه جي شاگردن جا ٻه وفد جيڪي سنڌي طالب علمن تي مشتمل هئا، برٽش جائزه ڪميٽي ۽ مسلم ليگ جي مرڪزي ليڊرن سان ملڻ ويا. وفدن جا ناخدا سيد غلام مصطفيٰ شاهه ۽ ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ هئا. هنن سورهيه بادشاهه ۽ حرن جو ڪيس پيش ڪيو هو. برطانوي سامراج ته مقامي غازين جو مخالف هئو، پر ٻوٽو مسلم ليگين به ڪو نه ٻاريو. قائد ملت جي گهر ۾ وفد کي چانهيون ٻانهيون ته خوب پياريون ويون، پر جواب اهو مليو ته....اسان مجبور آهيون، پر جيڪڏهن توهان سنڌ مسلم ليگ کان ٺهراءُ منظور ڪرائي سگهو ته پوءِ مرڪزي مسلم ليگ توهان جي دانهن کي ٻڌڻ جوڳو ميٽر ليکي سگهي ٿي. وفد چيو ته سنڌ مسلم ليگ سورهيه بادشاهه جي ڀيٽ ۾ برٽش سامراج کي وڌيڪ ويجهي آهي. مرڪز سوموٽو ايڪشن به ته وٺي سگهي ٿو. رعنا جي شوهر نامدار نابري واري ڇڏي. کيس ممڪن آهي ته اها ڳالهه معلوم هجي ته سورهيه بادشاهه ورهاڱي جو سخت مخالف هيو ۽ سائين جي ايم سيد پارن کي به صاف صاف چئي ڇڏيو هئائين ته ورهاڱو سنڌ جي حق ۾ نه آهي. ورهاڱو ٿيو، پر سورهيه بادشاهه جا سپاهي ساندهه ست سال پوءِ به لوڙهن ۾ بند رهيا ۽ ”حر ايڪٽ“ تقسيمِ هند کان ست سال پوءِ تائين رواج ۾ رهيو. ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ ڪنهن مائٽ لاءِ قاضي فضل الله وٽ سفارش کڻي ويو. قاضي صاحب ”حر ايڪٽ 1942ع“ جي خاتمي يا اهڙي قانون تحت ترم ياترائي سان مشرف ٿيندڙ مظلومن کي آزاد ڪرڻ کان لاچاري ڏيکاري هئي. عبدالله فقير جيڪا تاريخي ڳالهه ڪئي، ان جي اڳوڻي ڀارتي پرڏيهي وزير جسونت سنگهه سال ٻه اڳ پير سائين پاڳاري سان ملاقات دوران تصديق به ڪئي هئي. پنڊت جواهر لال نهرو جيسلمير جي راڻي کي ملاقات لاءِ گهرايو ۽ کيس ٻڌايو ته هندستان سرڪار جو خيال آهي ته سورهيه بادشاهه جي جلاوطن شهزادن(سيد سڪندر علي شاهه ۽ سيد نادر علي شاهه) کي برطانيا مان هندستان گهرائي، کين هتي”گادي بحال“ ڪري ڏيون. توهان جي ڪهڙي صلاح آهي. راڻي مينڌري جي ملڪ (جيسلمير لڊاڻو) جي راجا چيو ته اسان پير سائين سورهيه بادشاهه جي ڏاڏي تخت ڌڻي بادشاهه جا عقيدت مند آهيون. اسان جي شاهي محلات جو هڪڙو پورشن ”پير صاحب جي ٿَلهي“ لاءِ وقف آهي. اسان پنج هزار ايڪڙ زمين به مفت ۾ ڏيڻ لاءِ تيار آهيون، پر فقيرن سان مشورو ڪري، پوءِ ان بابت پيش رفت ممڪن ٿي سگهندي. راڻي گڙڌر سنگهه جيسلمير چوڪيءَ جي مکن راڻي فقير ڪلر ۽ غازي فقير منڱرئي سان مشاورت ڪئي. فقير چيو ته پنڊت صاحب جا ٿورا مڃبا. هن اوهان ۽ اسان جي روحاني رهبرن لاءِ ڪلماتِ خير چيا آهن ۽ سندن جلاوطنيءَ تي کيس احساس به آهي، پر گاديءَ جي بحالي جيسلمير بدران ڪنگريءَ ۾ ئي ٿيندي. دير سوير ۾ راڻي جا راز هوندا، پر پير راشد شاهه جي مزار شريف کان سواءِ ٻئي ڪنهن ماڳ تي گاديءَ جي بحالي ممڪن ئي ناهي. نهروءَ کي اهي نياپا مليا. ڪي چون ٿا ته وڃي لڪشمي پنڊت، جيڪا نهروءَ جي همشيره هئي، تنهن پير علي محمد راشديءَ کي اها سربستي ڪٿا ٻڌائي. راشدي رات پيٽ ۾ لياقت علي خان جي گهر ويو ۽ کيس چيائين ته.... جيڪڏهن ڀارت ۾ گادي بحال ٿي ته صورتحال خراب ٿي ويندي. لياقت علي خان لنڊن ويو. پير سائين پاڳاري سان معذرت ڪيائين ۽ گادي بحال ڪرڻ جا فرمان سندن حوالي ڪيائين. ائين فيبروري 1952ع ۾ پير سڪندر علي شاهه ۽ پير نادر علي شاهه طويل جلاوطنيءَ کان پوءِ سنڌ ۾ تشريف فرما ٿي، پنهنجن وڏڙن جا وارث بڻيا.

عبدالله فقير چوهتر سالن جي ڄمار ۾ جڏهن پنهنجي جان جانِ آفرين حوالي ڪئي، تڏهن سندس عمر جا ڪي آڱرين تي ڳڻڻ جيترا پريا مڙس سندس جلوس جنازه ۾ شامل هيا، جن”حر ايڪٽ“ تحت لوڙهن ۾ زندگيون گذاريون هيون. انگريز هليو ويو. سورهيه بادشاهه جا لکين عقيدتمند سنڌ وطن ۾ موجود آهن. سندس جنازي ۾ ماڻهو ڏسي علامه عبدالرحمان جمالي اکين ۾ آب آڻي چئي رهيو هو”ڪنهن چيو پئي ته بديسي آقا ويا هليا“. ٽيڀري ڀنڀرا جي ”شهرِ خاموشان“ ۾ عبدالله فقير محوِ استراحت آهي.

هم هي سو گئي، داستان ڪهتي ڪهتي....

سندس رهاڻين مان جن ماڻهن”سنڌيات“ جو سواد ورتو آهي، تن وسيلي اهو سنڌ شناسيءَ جو علم قيامت تائين منتقل ٿيندو رهندو. فقير جو چيف خلافت وارو چاليهه سالن تي مشتمل دور ”حُر جماعت“ لاءِ ناقابل فراموش عرصو رهيو. انگريزن جن سنڌي سورهيه سپوتن کي تهس نهس ڪرڻ لاءِ جنگيون جوٽيون هيون، ”حُر“ انهن جنگين ۾ بهادريءَ سان قربانيون ڏيئي سرخرو ته ضرور ٿيا، پر 1939ع کان وٺي اوڻيهه سئو ٻاونجاهه تائين فرق جماعت ۽ سالم جماعت جا لکين سنڌي آزمائشن ۽ ابتلائن ۾ به مبتلا ڪيا ويا، پر پير سائين پاڳاري پنهنجي جماعت جي منتشر شيرازي کي جنهن ريت ۽ پريت سان گڏايو ۽ جماعت ۾ نئون اتساهه پيدا ڪيو، اهڙي عمل ۾ سندن ”چيف سيڪريٽري“ فقير مرحوم جي صبر ۽ شڪر سان چاليهه سالن تي مشتمل محنت کي فراموش نٿو ڪري سگهجي. فقير ڪجهه سال اڳ جڏهن جيسلمير ويو هو، تڏهن کيس جيڪو سواگت نصيب ٿيو هو، اهڙي استقبال ۽ آڌر ڀاءُ کي ڏسي هندستان سرڪار کيس هڪدم”ڊي پورٽ“ ڪيو هو.

سخن ساميئڙن جا، هينئڙي منجهه هُرن!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

پنڪيءَ جي شهادت ۽ سياهه راتين جي پڄاڻيءَ جو انتظار!




جمع 8 فيبرور ي 2008ع



گوگاسر پهتاسين ته زندگي دم بخود ۽ عجيب قسم جي سڪتي ۾ گرفتار ڏٺي سين، فقير قربان علي جي شادي غمي ۾ تبديل ٿي ويل نظر آئي، ڪي ماڻهو ”اڪ وڍي“ جي ڪاڄ مان اسان جي ڀت تي آيل هئا، چيائون ٿر جي ارباب گروپ جا هڙئي چڱا مڙس ”اڪ وڍي“ واري ڪاڄ ۾ موجود هئا پر نه ته ڪنهن کي ماني ياد رهي ۽ نه وري نهنترو...ڪاڄ ڌڻي يامين چوي پيو ته، پ پ جي عقيدت ۾ منهنجي ڀاءُ محمد حسڻ جان قربان ڪئي، سندس ڏک به ڪڏهن ڪو نه وسرندو، پر هن ڏک ته ڏيهن جا ڏيهه لوڏي ڇڏيا آهن. بيگم نصرت ڀٽو جي اباڻي ديس ”اصفهان نصف جهان“ ۾ جڏهن هي المناڪ خبر پهتي هوندي تڏهن پڪ سان شهيد راڻي جي ماسي بهجت اصفهاني جي گهر ۾ امير خسرو جا اهي مرثيا ڳائي اهلِ فارس مقامي ماحول کي اکين جي آب سان ابر آلود ڪري رهيا هوندا.

سرو سيمينا بصحرا مي روي،

سخت بي مهري ڪه بي مامي روي،

اي تماشا گاهه- عالم روءِ تو،

تو ڪُجا بهر-تماشامي روي...

(سانئڻ! تون ته وڇوڙي جا وڍ ڏيئي هُن پار اسهي آهين پر هاڻ اسان جو جيئڻ ڪهڙو....؟، اسان توکي ڏوراپو ٿيون ڏيڻ چاهيون ته اسان کي پاڻ سان گڏ وٺي هلڻ ۾ تو بخل کان ڪم ڇو ورتو؟، جڳ جهان تنهنجي هڪ جهلڪ ڏسڻ لاءِ محوِ انتظار آهي پر خبر ناهي ته تو ڪهڙي مخلوق کي منهن ڏيکارڻ لاءِ پيار ڀريو پنڌ اختيار ڪيو آهي) شهيد ذوالفقار ۽ سندس دختر نيڪ اختر شهيد سنڌ راڻيءَ کي مقبوليت ۽ محبوبيت جي جيڪا سوغات نصيب ٿي آهي، ان جي هڪڙي جهلڪ ته سندس جلوس جنازه مان نظر پئي آئي ۽ ٻي جهلڪ ڪالهه چاليهي ڏينهن تي ڏيکاءُ ڏئي رهي هئي. لکين ماڻهن لاءِ شهيد راڻي کانسواءِ سياست سميت زندگي جون هڙئي رونقون هيڊاڻ مائل ٿي ويون آهن، لاتعلقي جي انهيءَ غم کي جهڙوڪ هو مولانا عبدالمجيد سالڪ جي واتان ائين محسوس ڪندا هجن.

نه تها اپني قسمت مين

طلوع مهر کا جلوه،

سحر هوجائي گي شامِ غريبان،

هم نهين هونگي!

هماري بعد هي خونِ شهيدان رنگ لائيگا،

يهي سرخي بني گي زيبِ عنوان،

هم نهين هونگي!

پر قومن لاءِ هيروشيما، ناگاساڪي، صابرا، شتيلا ۽ لياقت باغ پنڊيءَ جهڙين قهري ڪارروائين کي به ”ڪاميابيءَ“ جي سفر جو زادِ راهه بنائڻ کانسواءِ ڪو به چارو نظر نٿو اچي.

رڳو ڪو نه توکي اسان لحد لاٿو،

هر خوشي ڄڻ مٽيءَ جي حوالي ڪئي!

وارا احساس صدين تائين سنڌ-هند ته ڇا، پر عالمِ انسانيت کي سڏڪائيندا ۽ تڙپائيندا رهندا. شهيد راڻي جي ”وصيت“ به اها ڳالهه واضح ڪري رهي آهي ته اميد جو دامن ۽ شجرِ بهار سان پيوستگي وارو عهد ۽ پيمان تمام ضروري آهي. محترمه جڏهن وصيت لکي پئي ۽ باوجود بيشمار رڪاوٽن پابندين ۽ خوفائتي خوابن جي، هن جيڪو وطن واپسيءَ جو فيصلو ڪيو، اهڙي رندي مشرب منتخب ڪرڻ تي جوڌي ڀيڻ کي جُس هجي، جنهن جرئت جا نوان جهان اڏي ڇڏيا آهن. ويندي ويندي به هن دنيا کي ڏس پئي ڏنا ته:

همين خبر هي که هم هين چراغ ِ آخر شب،

ليکن هماري بعد اندهيرا نهين اجالا هي!

ڳڙهي خدابخش، ٽلٽي ۽ جهوڪ جي نقشِ قدم کي وڌيڪ نکاريو آهي. سندس سرهو روح پيارن کي ساريندي پڪ سان ائين پيو پڪاريندو هوندو:

منهنجي لاءِ مارو، رُنا ڪيئن نه هوندا،

پلئه پاند تن جا، ڀنا ڪيئن نه هوندا؟

چچريل انسانيت جي چهرن تي چاندني جهڙا انڊلٺ اڀارڻ لاءِ ”چوڌراهٺ“ کي چهبڪ هڻڻ خاطر لازمي آهي ته شهيد گرهوڙي جا اهي جذبا پنهنجي لاءِ سونهان ۽ رهبر بڻايون، جيڪي شهيد راڻي کي به ضرور قلبي قرار بخشيندا.

هوءَ جا ٻري باهه، منهه ميهارن جي،

واڳون وڇيون ڀانئيان، سپيريان جي ساهه،

اکيون ان اهاءُ، وڃن ڪن ڪپينديون!

ڇاڪاڻ ته ميدانِ ڪارزار ۾ جڏهن محترمه ”ڪارساز سانحي“ کان وٺي پوٺوهار تائين ”هار“ ڪا نه مڃي هئي. وفا جي راهن جا اهي سبق پاڻ سمجهائي وئي آهي، جن سليبسن ۾ چيل آهي ته:

ڪاري رات، ڪچو گهڙو، مٿان وسي مينهن،

هڪڙو ڀئو بيراهه جو، ٻيو سانڀاران سينهن،

شال م ڇڄي نينهن،گهڙان گهوريو جندڙو...!

ڪمپني باغ لياقت باغ ۾ تبديل چڪو، مري بروري روڊ کي به ٿي سگهي ٿو ته شهيد راڻي جي ياد ۾ ”شاهراههِ بينظير“ ۾ بدلايو وڃي پر قائدِ ملت لياقت علي خان ۽ شهيد راڻي جي شهادت جون ”سوءِ اتفاق“ واريون سگهارين ڌرين جون صعوبتون ڪڏهن ختم ٿينديون؟ سياهه راتيون انڊونيشيا جي عوامي ليڊر عبدالرحيم سوئيڪارنو کي آمريڪي آشيرواد سان گهر ڀيڙو ڪندڙ جنرل سوهارتو جي انجام کي ڏسي ڏڪي رهيون آهن يا نه؟ پاڪستان جو ”پنوشي“ به هٽلر ۽ سهارتو جيان نيٺ ايوبي، يحيائي ۽ ضيائي راهه وٺندو يا نه؟ البت ديس جا درد وند دونهاٽيل دلين جي زخمن کي شهادت وارين شبنمي بوندن سان ضرور ڌوئيندا، ڪي وري حبيب جالب جا اهي تمغا ”دليءَ جي ٺڳن“ ڏانهن ضرور اماڻيندا.

وه شخص جو کل تيري جگهه تخت نشين تها،

اس ڪو بهي اپني خدا هوني کا اتنا هي يقين تها!

سي آءِ اي ۽ سندس تخم مان پيدا ٿيندڙ پي آءِ اي (ڪنهن هوائي اداري ڏانهن اشارو ناهي) پنڪيءَ جي شهادت تي جنهن يڪسانيت جو مظاهرو ڪيو، سندن ديسي همنوائن واري فهرست ۾ ”پرديسي پير“ هجي يا پنجاب جو راجاپورس، سنڌ جو راجا ڀوڄ هجي، يا ”ڀوتار“ مڙني مهربانن ۽ ”سُر درٻاري“ ۾ جيڪي تانون ملايون آهن، تن سچ پچ ته ”تان سين“ کي به نين ڌنن جي ايجاد ۾ مات ڏئي ڇڏي آهي. سنڌين جي سادگي ۽ اغيارن جي اغياري وائکي ٿي چڪي. اقوامِ متحده ۽ اسڪاٽ لينڊ يارڊ ڇا ڪندا، خونِ شهيدان ۾ رڱيل هٿ ”هويدا“ ٿي چڪا. ڊيلون، ٻيلون ۽ بيڪ ڊور ڊپلوميسي جا سمورا رنگ ۽ روپ پنهنجا راز پڌرا ڪري چڪا، حقيقت حال جي ترجماني جاڙي پنهور ڳوٺ جي جاني ڪري ڇڏي آهي، جيڪو خوش قسمتي سان سائين مخدوم محمد امين فهيم جو شاعري ۾ استاد به آهي، نالو اٿس محمد بچل ”محبوب سروري.“

سلسلو باالواسطه قاتل سان قائم ٿي ويو،

منهنجو دم خنجر ۾ ۽ خنجر ڪف-قاتل ۾ آ.

شهيد راڻي جي ڪونج جهڙي ڳچيءَ مان جڏهن ڪم بخت قاتل جي گولي آرپار ٿي رهي هئي، تڏهن محترمه پڪ سان ائين ئي محسوس ڪيو هوندو:

تير کها کي جو ديکها، ڪمين گاه کي طرف،

اپني هي ”دشمنون“ سي ملاقات هوگئي!

ست سمنڊ پار وارو خبث-باطن سان ڀرپور ”ڀُٽا دشمن“ پنهنجن ديسي ايجنٽن سان گڏجي ٻيهر ويساهه گهاتي ڪري ويو آهي. هن اقليم ۾”وفا“ جي بدلي ۾ ڀُٽن کي جيڪا بيوفائي پاني پيئي آهي، اها قهري ڪهاڻي هينئان ڦاڙ ۽ ڪليجا ساڙ آهي. شهيد راڻي جي ناني اصفهان جي هئي ته ڏاڏي جيسلميرياڻي هئي. سنڌ سرڪار جو سپوت ڪامورو ڪي ڪي ڀاٽيا ٻڌائيندو هو ته ڀُٽن جو وطن مالوف ”مارواڙ“ آهي. ”رامسر“ سر شاهنواز ڀٽو جو سسرالي ڳوٺ اسان جي ”سڄڻ پار“ کان سڏ پنڌ تي آهي. رام سري ڏوهٽن مان امداد ڀٽو پوليس ڪماني ۽ سڪندر ڀٽو انگريزي شاعر ٿيا، ذوالفقار ۾ شاعري ۽ ايڊمنسٽريٽري جو حسين سنگم ننڍپڻ کان نظر ايندو هو. جهوناڳڙهه جي پرائيم منسٽر شاهنواز ڀٽي ڪراچي کان ويراول بندر ۽ ممبئي تائين ٻيڙيون آگبوٽ هلائڻ کان ويندي سنڌ جي ممبئي کان آزادي واري هلچل ۾ ڪهڙو ڪردار ادا ڪيو هو؟ اهي داستان پيا بيان ڪبا پر سنڌ جي عليحدگي واري تحريڪ کي هر تاريخ دان ”قيامِ پاڪستان“ جو پهريون قدم قرار ڏنو آهي. اي اهليانِ وطن انهي تحريڪ جو پهريون قدم ٻين سوين سرواڻن سان گڏ سر شاهنواز جو کنيل هيو. پنڪيءَ جو ”وڏو پيءُ“ جهڙوڪر انهيءَ تحريڪ جو روح پروان هيو. ويراول بندر جي بحاليءَ ۾ جهونا ڳڙهه جو سنڌي وزيراعظم ان ڪري به متحرڪ هيو، ڇاڪاڻ ته جناح صاحب جي ڳوٺ ”پانيليءَ“ لاءِ اتان ئي لهبو ۽ چڙهبو هو. خير ”انٽيگريشن آف انڊين اسٽيٽس“ جو ليکڪ وي پي مينن لکي ٿو ته، جڏهن سر عبدالقادر محمد حسين جي جاءِ تي سر شاهنواز ڀٽو کي جهونا ڳڙهه جو ديوان (وزيراعظم) بنايو ويو ته هن نواب مهابت خان کي ”پاڪستان“ سان پنهنجي رياست ملحق ڪرڻ جو مشورو ڏنو. سردار ولب ڀائي پٽيل نوان نگر، ڄام نگر ۽ ڌرڻ گڍ جي مها راجائن کي ”خانجي“ وٽ منٿ ميڙ قافلي جي صورت ۾ وٺي ويو پر ولڀ کي وريو سريو ڪجهه به ڪين. مهابت شاهنواز جي سحر ۾ اچي چڪو هو، مٿيان مها راجا نواب مهابت جي پُٽ دلاور جي ڄڃ جا مک ڄاڃي بڻيا هئا. (اهو ئي الحاج دلاور خانجي جنهن کي شهيد ڀٽي سنڌ جو گورنر بڻايو هو.) تقسيمِ هند فارمولي ۾ رياستن کي برٽش انڊيا اها آزادي ڏني هئي ته اهي ڪراچي سان سلهاڙجن ته خير آهي ۽ جيڪڏهن سندن دل دهليءَ لاءِ ڌڙڪي ٿي ته به چڱو ڪم آهي. سر شاهنواز ترت دهليءَ ڏانهن اسهيو ۽ جناح صاحب سان تفصيلي ملاقات ڪري پانهون وريو. اچڻ شرط ”دستورِ العمل“ جي نالي سان سرڪاري گزٽ به ڇاپي ڇڏيائين، جنهن ۾ جهونا ڳڙهه جو الحاق پاڪستان سان ڪيل ڏيکاريو ويو. جوڌر پور جي مها راجا اميد سنگهه جي پُٽ کي به سر شاهنواز سنڌ سان سلهاڙجڻ لاءِ قائل ڪري ويو هو، پر پنڊت جواهر لال جي ساري رچي وئي. جهونا ڳڙهه تي ڀارتي فوج ڪاهه ڪري ڪاميابي حاصل ڪئي ۽ جوڌپور جي مهاراجا کي هوائي حادثي ۾ مارايو ويو....شهيد ڀٽي جون پاڪستان لاءِ قربانيون ماضي قريب جون ڪهاڻيون آهن، شهيد راڻي جا انهي راهه ۾ جيڪي پير پٿون ٿيا اهڙا پنڌ ۽ پيچرا سندس ۽ سندس ساٿين جي خون سان رنگين بڻيل اکين اڳيان صاف صاف نظر اچي رهيا آهن، پر پرويز الاهي جهڙن جي اڳيان ۽ پويان پسماندگان اڌ صدي کان آکين پيا ته ڀُٽو خاندان ”مُلڪ دشمن“ آهي. واقعي انهيءَ تاريخ ساز وفا جي بدلي ۾ مليل ويساهه گهاتين لاءِ چئي به ڇا ٿو سگهجي؟ حقيقت پسند عوام ڪروڙن جي تعداد ۾ اڄ به چون پيا:

اپني کالي کرتوتون پر

جب آمريت پڇتائيگي

وه صبح کبهي تو آئيگي

وه صبح کبهي تو آئيگي!

بلاول ڀٽو جي صورت ۾ چوٿين پيڙهي هوائن، فضائن، سمنڊن، بيابانن ۽ صحرائن ۾ محبوبيت ۽ مقبوليت جو عالمگير ۽ لاثاني رڪارڊ قائم ڪري چڪي آهي. محترمه جي شهادت تي انڊين پاپولر ميڊيا تان مذاڪرو پئي هليو، هڪڙي آٿر چيو پئي ته انڊين نيشنل ڪانگريس جو مرڪزي صدر آچاريا جيوت رام ڪرپالاڻي انهيءَ شيخ عبدالمجيد سنڌي جو ڀاءُ هيو، جنهن سنڌ جي شهيد راڻي جي ڏاڏي کي لاڙڪاڻي مان اليڪشن کٽڻ ڪو نه ڏني هئي. ڪي مبصر چوندا آهن ته شهيد ذوالفقار ڪنونشن مسلم ليگ ۾ ڇو رهيو؟ آئون کين اهو جواب ڏيندو آهيان ته ڪي عروج کان زوال ڏانهن پنڌ پوندا آهن ۽ ڪن کي لهواري مان اوڀاري ڏانهن رختِ سفر ٻڌندي دنيا ڏسندي آهي. ڪرپالاڻي کي آخري عمر ۾ زوال پذير سياست جو شوق ٿيو ۽ هو رام منوهر لوهيا جي ”سوشلسٽ پارٽي“ ڏانهن هليو ويو، جڏهن ته بينظير جو پيءُ پ پ ٺاهي ڪمال ۽ عروج جي آسمان ڏانهن اڏاڻو...شاهنواز، ذوالفقار، بينظير ۽ بلاول کي ڀاٽ ڀاٽيا ڀان ۽ ڀُٽا جي ”چارڻن“ واري علم النساب ۾ قيد ڪرڻ وارا ”حيات ليکي چلو کائنات ليکي چلو، چلو تو ساري زماني کو ساٿ ليکي چلو“ واري ٿيوري کان ناواقف نظر اچن ٿا.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

بارڊرن کان سواءِ برصغير جو خيال ڏيندڙ محترمه ۽ مفاد پرست ڌريون!




ڇنڇر 16 فيبروري 2008ع



شاهنواز پنجويهه سال، ذلفي پنجاهه سال، محترمه سئو سال ۽ بلاول ٻه سئو سال اڳ لاءِ سوچين پيا. خدا پاڪ کين اها صلاحيت عطا ڪئي، ان کي ڪنهن ”ڀوتاري“ حسد سان تبديل نٿو ڪري سگهجي. ڀلا حامد ميرکي ڪنهن مجبور ڪيو جو هن اهو انڪشاف ڪيو ته، اسين ٽاپ جا تيس مارخان ويٺا هئاسين، ٻه ٽي گهاگهه قسم جا اهي خاطو به اسان سان شامل هئا، جن محترمه جي خلاف زهريلي ميڊيا مهم ۾ مهندري وارو ڪردار ادا ڪيو هو، شهيد راڻي چوڻ لڳي: ميري ڀائي! مين ني آپ ڪو معاف ڪيا...نذير لغاري کي ڪهڙي محبت اهو راز افشان ڪرڻ لاءِ آماده ڪيو ته: محترمه اچي سڏڪڻ لڳي، جڏهن اسان جي ويٺي ملازم اچي چيو ته فاطمه عيدي واپس موڪلي ڏني آهي...روئي روئي هوءَ ماڳهين ساڻي ٿي وئي...”لغاري صاحب! اس بچي کو کسي ني بهکا ديا هي، مجهي رونا اس لئي آ رها هي که ميري دل ۾ مرتضيٰ کي بچون کيلئي جو محبت هي وه ناقابل يقين حد تڪ محبت هي...افسوس! اس بچي تک مين اپني جذبات منتقل کرني ۾ ناکام هوئي هون...“ عبدالقادر حسن کي ڪهڙي جذبي قائل ڪيو جو چوي ٿو: آئون روايتي طرح سان پ پ جو ناقد رهيو آهيان، پر اڄ برملا چوان ٿو ته وطن ۽ وطن واسين لاءِ شهيد راڻي جيان ڪو به قربان ٿي نٿو سگهي، مون کي پنهنجي ماضيءَ تي پڇتاءُ آهي. جاويد چوڌري کي ڇا آصف ورد موڪليو آهي، جنهن لکيو آهي ته: امت ۽ ملت لاءِ ملڪ ۽ قوم لاءِ جيترو ذوالفقار علي ڀٽو ۽ بينظير شهيد عملي ڪم ڪيو آهي، ملڪي تاريخ ۾ اهڙو ڪردار ڏهوڻ تي به ڪنهن ٻئي ليڊر ادا ڪو نه ڪيو آهي، پر مٿن اسلام دشمني ۽ ملڪ دشمني وارا الزام لڳائڻ جو ڪاروبار ڪندڙن جو پيٽ ڀرجي ئي نٿو...يوسف خٽڪ صحيح چيو هو ته، ڪمپني باغ ۾ لياقت علي خان جي سيني تي جيڪا گولي لڳي حقيقت ۾ اها گولي ملڪي وجود جو سينو پروڻ ڪري وئي...سيد اڪبر سورهان آڪٽوبر 1951ع وارو هجي يا ستاويهه ڊسمبر 2007ع وارو، تڏهوڪا آءِ جي قربان علي شاهه ۽ ايس ايس پي نجف خان ”اهم ڪردار“ ادا ڪري رهيا هئا.

سول سروسز کي ست ونجاهه سال اڳ ڪنهن حد تائين بالادستي مليل هئي، اڄ اڌ صديءَ کان به ست سال سوايا گذري چڪا آهن ”ڪمپني باغ“ واريون دورِ حاضر جون ڪربلائون جاري آهن. فرق رڳو ”برق ۽ سرف“ جو آهي. اڳوڻن برق رفتاريءَ سان سيد اڪبر کي اشارا ڪري ترت مارائي ڇڏيو هو ۽ هاڻوڪن سرف سان سمورو شهادتي ماڳ اک ڇنڀ ۾ ڌوئي نشانيون ئي ”سرد خاني“ حوالي ڪري ڇڏيون.

رت اڏيءَ تي اڏيو،

۽ سنڌ ڏسندي رهي...

پرتگال ۾ شهيد ڀُٽي سنڌي سياستدان قاضي اڪبر مرحوم کي سفير بڻائي روانو ڪيو هو. انهيءَ ساڳي پرتگال ۾ اوريانا فلاسيءَ جهڙي جڳ مشهور صحافڻ ڪرسٽينا ليمب کي ڪنهن ”لفافو“ موڪليو هو. هوءَ شهيد راڻي جي ڏک کي جنهن درد سان بيان ڪري رهي آهي، عاجز اهڙي خوبصورت بياني صلاحيت کان آجو آهي. هوءَ چئي ٿي، ”ڪرسمس جا ڏينهن هئا، اسان خوبصورت پرتگالي ڳوٺ او بيڊوس ۾ داخل ٿي رهيا هئاسين. سانتا قلعي واري انهيءَ ماٿري ۾ عبادت جي ماٺيڻي ماحول ۾ منهنجو موبائل مون کي منتشر ڪري رهيو هو. پوڄا پاٺ واري ماحول کان آئون پرڀرو وڃان ٿي، چند منٽن جي وٿيءَ دوران ٻئي اطلاع موجود هئا. پهرين زخمي ٿيڻ ۽ پوءِ الهه تو آهر ٿيڻ جو روح فرسا ڏس. مون کي لڳو گرد و پيش جو سمورو منظر ڌنڌلائجي چڪو آهي. منهنجا ماءُ پيءُ ۽ اٺن سالن جو نونهال مون سان گڏ هئا. مون کي فقط ٻه مهينا اڳ وارو منظر اکين اڳيان ترندي محسوس ٿيو. محترمه تڏهن پنهنجي موڀي پُٽ بلاول کي آڪسفورڊ ڇڏڻ آئي هئي. ٽئين پيڙهي جي آڪسفورڊ ۾ داخلا تي هوءَ احساسِ فخر ۾ مبتلا محسوس ٿي. هن مون کي چيو هو، ڏس ته سهي، اهي گلن جهڙا پتڪڙا عمر درازي ڏانهن ڪيترا ته جلد روان دوان ٿيا آهن. تنهنجو لختِ جگر به جڏهن بلاول جيڏو ٿيندو ته تون به احساسِ فخر ۾ پنهنجو پاڻ کي ضرور مبتلا محسوس ڪندينءَ...ڪالهوڪڻي ڳالهه آهي. ارڙهين آڪٽوبر تي بس تي جڏهن هوءَ سوار ٿي ته کيس بُليٽ پروف پليٽ پويان بيهڻ واري پابندي کان آجو ڏٺوسين. تنهنجو والد ۽ ٻئي ڀاءُ سازشن جو شڪار ٿيا ۽ تون دشمنن جي هيڏي وڏي انگ هوندي به احتياط نٿي ڪرين...اسان جي هڪ به ڪا نه ٻڌئين. سندس اکيون ته اڳ ئي آبديده هيون، جيئن ئي جهاز مان لٿي ته هجوم اڳيان ڀونءِ ڄائي هٿ اُڀا ڪري هن ڪٽوري جهڙن نيڻن مان آب هاريو هو...چوڻ لڳي ته اڄ منهنجي دل ڀرجي آئي آهي، آئون انگ اگهاڙن ۽ پيٽ بکين لکين ڪارڪنن کي ڏسي پنهنجي وس ۾ ناهيان رهي. موت موليٰ سائين مقرر ڪري ڇڏيو آهي.“ ڪسٽينا ليمب چئي ٿي ته، ”آئون گواهي ٿي ڏيان ته جيڪڏهن پنهنجي حياتيءَ ۾ ڪنهن دلير بهادر ۽ جرئت مند انسان سان ملي آهيان...ته ان جو نالو صرف ۽ صرف بينظير ڀٽو آهي. هن جنهن بهادريءَ سان خطرن سان لبريز شاهراهن تي سفر ڪيو آهي، مون کي اهڙو ڪير به ڪو نه ٿو سمجهي. ملڪي مامرن ۽ عوامي اهجن کي سمجهڻ ۽ حل ڪرڻ جي اهليت لاءِ اهڙا لاثاني ڪردار ڳولهيا ڪو نه لڀندا. هن وڌيڪ چيو ته، آڪسفورڊ جي جرنل جي آئون ايڊيٽر هيس. محترمه پهرين ايشيائي فرد هئي، جنهن کي آڪسفورڊ يونيورسٽي يونين جي صدارت ملي هئي. هوءَ گهڻو ڪري هيڊي رنگ جي اسپورٽس ڪار ۾ اتان جي ”لميان روٽان“ تي لئي سان پئي گهمندي هئي. منهنجو غريب متوسط طبقي سان تعلق رهيو آهي. هن جو گهراڻو اهڙو امير خاندان هيو، جنهن جي ٻارن لاءِ چئبو آهي ته اهي سونا چمچا وات ۾ وجهي پيدا ٿيندا آهن. پر هن ڪڏهن به مون کي هارياڻي ڪو نه سمجهيو ۽ نه وري مون هن کي مجيرڻ محسوس ڪيو.“

هن لکيو ته، ”فنانشل ٽائيمز لاءِ 1987ع ڌاري پنڪيءَ جي تفصيلي انٽرويو کانپوءِ ئي آئون صحافت جي پُرخار ماٿري ۾ مٿا ماري ڪرڻ جي قابل بڻيس. تڏهوڪي انٽرويو مهل منهنجي ڄمار ايڪٽيهه سال هئي ۽ مون محترمه جي پارٽي ۽ سندس ليڊرشپ واري عوامي مقبوليت پروڙيندي لکيو هو: انهيءَ ڳالهه ۾ ڪنهن شڪ شبهي جي گنجائش ئي ناهي. جيڪڏهن سڀاڻي چونڊون ڪرايون وڃن ته بينظير ڀٽو واضح اڪثريت سان سوئيپ ڪندي پر پاڪستان ۾ انصاف ڀريون چونڊون مشڪل هجن ٿيون، انهن تي ورديءَ وارن جو اثر رهي ٿو، تيس مار خان به اليڪشن تي اثر انداز ٿيندا آهن. انهن ٽولن جون چاٻيون آمريڪا وٽ آهن ۽ سندن ”سرپرست“ مٿن ڪرڙي ”واچ“ به قائم رکن ٿا...“ ليمب جو ليک لمبو آهي. هوءَ وڌيڪ لکي ٿي ته، ”ارڙهين آڪٽوبر واري سانحي کانپوءِ ٻئي ڏينهن تي شام ڌاري سندس مطالعي جي ميز واري اڀياسي اوطاق ۾ اسين ٻئي آمهون سامهون ويٺيون آهيون...هن چيو، فقط چار ڪلاڪ ننڊ ڪري اٿي آهيان...اسر ويلي اچانڪ مون کي احساس ٿيو ته، ڪاش! آئون نه اچان ها ته هي بيگناهه هيئن هلاڪ نه ٿين ها. منهنجين اکين اڳيان شهيدن ۽ گهايلن جا وجود ڪريا پيا هئا...کيس خطرن بابت آگاهي هئي ۽ هن ديدهه دانسته موت جي وادي ۾ قدم رکيو هو. هن جو وطن واسين سان ميلاپو هن لاءِ هزارين عيدن کان وڌيڪ هر دلعزيز لمحو هيو. مون سندس وطن واپسيءَ تي کيس جنهن حيرت ناڪ خوشيءَ ۾ ڏٺو. ٽيهارو سالن جي دوستي جا اهي ڏهاڙا يقينن ناقابل فراموش آهن. انگ انگ مان سرهائيون گلن جيان ٽڙي رهيون هيون. اکين جي چمڪ ۾ تهان وڌيڪ تجلي نظر اچي رهي هئي. اهڙي مسرور ۽ پُر ڪيف ڪيفيت کان لطف اندوز ٿيندي اڳ ۾ مون هن کي گهٽ ڏٺو هوندو. مون کي سندس شادي ۾ شرڪت جي سعادت ملي هئي. ڪڪري گرائونڊ ۾ وليمو ڪري هن غريب عوام کي ڪو نه وساريو هو. اتي به هن عروسي لباس ۾ عوام کي خطاب ڪيو هو، جڏهن ته ”پورب ڄائيءَ“ جي ديس ۾ مشرقي روايتن جو چلن عام آهي. هوءَ راجپوت نسل جي هئي ۽ ٻاروچي ٻولي وارن ڏانهن پرڻيت جي پيچ ۾ ٻڌجي رهي هئي. ڪڪري گرائونڊ به گبولن ۽ ڪيچين جو ”ٻاروچو باغ“ هو، پر هن روايتي عروسي خاموشي اتي به ٽوڙي ڇڏي...هن سال ڪرسمس جون موڪلون پوريون ڪري پاهون پڊن تي پهتي آهيان ته منهنجي من مندر جي مورتيءَ جو مون ڏانهن اماڻيل ”ڪرسمس ڪارڊ“ منهنجو منتظر آهي. جيڪو هن اسلام آباد مان مون ڏانهن انهن هٿ اکري تمنائن سان موڪليو هو: ”عالمي امن جي قيام ۽ تنهنجي گهراڻي جي خوشين لاءِ دُعاگو آهيان.“ تنهنجي پنهنجي بينظير...بي اختيار اکيون آبديده ٿي ويون...سندس ڏنل سنڌي گج، اجرڪ، ڪرسمس ڪارڊ ۽ هزارين يادون منهنجي وجودي دنيا ۾ کيس ”ناقابلِ فراموش“ بنائڻ لاءِ ڪافي ناهن ڇا؟“

سياست ۾ ”سود و زيان“ واري زبان ڳالهائيندي ٺيڪيدارن ۽ پيٽي ٺيڪيدارن کٿوريءَ کان به وڌيڪ خوشبوءِ پکيڙيندڙ ”بينظير جي خون“ کي واڻڪي تارازيءَ ۾ تورڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. جيڪڏهن فائدو ۽ نقصان ئي شمار ڪريو ٿا ته پوءِ شهيد راڻيءَ جي ان عظيم المرتبت ايجنڊا کي ڪهڙو نالو ڏيندئو اي ملڪي سالميت جا علمبردارئو؟ محترمه جو تازو لکيل اهو ليک هن وقت ”وصيت“ کان وڌيڪ عالمي سطح تي اهميت حاصل ڪري ويو آهي، جنهن کي سنڌ جي شهيد راڻي عنوان ڏنو آهي، ”بارڊرن کانسواءِ بر صغير“. يو ايس اي کان ويندي يورپي يونين تائينءَ جا مثال ڏيندي هن سمجهايو آهي ته ننڍو کنڊ هڪڙي ڪرنسي، هڪڙي صدر ۽ هڪ جهڙي تجارتي، تهذيبي ۽ سياسي سوچ سان زندهه رهي سگهي ٿو. مولانا ابو الڪلام آزاد، سيد حسين احمد مدني، ڊاڪٽر امڀيڍڪر ۽ ايم اين راءِ جي نقشِ قدم هلندي هن ست سمونڊ پار جي ”ستم ظريقيءَ“ کان هند-سنڌ سڀيتا کي نجات ڏيارڻ لاءِ جيڪا راءِ ڏني هئي، ان راءِ تي عمل ڪرڻ سان ڪهڙن جو دال روٽيءَ وارو دبستان ”رڌڻي ۾ رولو“ واري شڪل اختيار ڪري ها؟

حامد ڪرزئي سندس شهادت کان ڪي چند ڪلاڪ اڳ ساڻس ملاقات جو شرف حاصل ڪيو هو. ڇا اها به ڪا لڪائڻ جهڙي ڳالهه آهي ته شهيد راڻي نصير الله بابت ۽ ٻين بااثر ۽ معتبر ماڻهن هٿان ”پٺاڻ بيلٽ“ جي ٻنهي ملڪن ۾ اتحادي فوجن ۽ سندن ديسي همنوائن طرفان جاري مار ڌاڙ ۽ ردِ عمل ۾ تڏي توريءَ تي پڙهندڙ طالبان پاران ”ذبيحن“ واري رسم کي بند ڪرائڻ لاءِ سفارتي ذريعن وسيلي ڪوششن جي خوشخبري ڏني هئي...ڪافي حد تائين اها ڪوشش ”طرفين“ قبول به ڪري چڪا هئا. پوءِ ڪهڙن دليءَ جي ٺڳن کي اها ڳالهه پنهنجي اقتداري مفادن سان ٺهڪندڙ نظر نه آئي ۽ هنن پنهنجن بديسي آقائن جي آشيرواد سان شهيد ڀٽي جي دخترِ نيڪ اختر کي به والد جيان ”عبرت جو نشان“ بنائڻ جي پنهنجي پر ۾ کيپ کٽي!؟

تاريخ ۾ عبرت جو نشان بڻجندڙ آمرن جو کاتو کُليو پيو آهي. ”مڪافات عمل“ مقامي ”موشي دايان“ کي اڃان ڪيتري مهلت ڏيندو؟ سا ڄاڻ رب سائينءَ کي ئي آهي. ديسي ”گوربا چوف“ ڪيترا ڏينهن گوشهءِ گمنامي ۾ رهندو؟ اي مارل ڀيڻ اي جوڌل ڀيڻ...تنهنجي درد جي اُپٽار لاءِ ”ڀٽ ڌڻي“ به تصرف فرمائي رهيو آهي،

جيڪر آئون جيئان ته پٽ پهريان سومرا،

پاڻي پتاشڻ جو، پايو پوڄ پيئان،

کائي کاڄ خوشيءَ مان، ماهه پڻ مچايان،

پيڪارڻ ٻن ڏينهان، ٿي لاهيندي لڄ مران...!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڇا ”بلاول“ جا سياسي حامي ۽ مخالف انتخابي جهيڙن کان بالاتر نٿا ٿي سگهن؟




آچر 17 فيبروري 2008ع



هاڻوڪيون چونڊون ”بلاولي“ جماعت سميت سڀني پارٽين لاءِ ڪهڙيون برهه بازاريون کڻي پهتيون آهن؟ ان تي سوين تبصرا ٿي چڪا آهن. تجزين ۽ تبصرن جي اها مارڪيٽ مستقبل بعيد تائين ڪساد بازاريءَ جو شڪار ٿيندي نظر نٿي اچي. اها اليڪشن رساڪشي ۽ محاذ آرائي جي منهن ۾ ويندي يا ارڙهين فيبروري جو ڏينهن فسادن کان آجو رهندو؟ وارو سوال وڌيڪ مارڪون پنهنجي مثبت جواب لاءِ تلاش ڪري رهيو آهي. اليڪشن ڪميشن کان ويندي نگران سرڪار تائين جيڪي به ”بندوبست“ ڪيا ويا آهن، تن مان پيس فل پاور ٽرانسفري وارو پلان پراگندگي جو شڪار ٿيندي نظر اچي رهيو آهي. سنڌ جا شهر ايم ڪيو ايم ۽ جماعت اسلامي جي روايتي رساڪشيءَ کان هن ڀيري پرڀرا بيٺل آهن، البت منور سهروردي ۽ عبدالله مراد بلوچ جهڙن سان ٿيندڙ ويڌن جا امڪان موجود آهن. سيڪٽر انچارج اسلام آباد ٻارهين مئي جهڙا ٻائيتال ڪرائي سگهي ٿو. سنڌ جون باقي بچيل ضلعي رياستون به گذريل ڏهاڪو سالن کان ضلعي سطح تي ڪن مغل شاهنشاهيءَ جي شوقينن حوالي ٿيل آهن. اهڙا ”بادشاهه سلامت“ مابدولت بڻجي ”جمهوري ڪلچر“ جي رستا روڪ ۾ بخل کان ڪم ڪو نه پيا وٺن. پ پ تيرهان سال کن جي ترم ياترائيءَ مان آزاديءَ ماڻڻ ۾ لڳل آهي. پاور ڪاريڊورز کان سندن پرڀرائي کين وڌيڪ انتظار جي مهلت گهٽ تعداد ۾ ڏيندڙ ڏسجي ٿي. محترمه جي شهادت ته هيڪاري انتخابي مهم ۾ ”جذباتي فضا“ پيدا ڪري ڇڏي آهي. پ پ لاءِ پاڪستان ۾ هن وقت هڪ ڀيرو ٻيهر اوڻويهه سئو ستر وارا منظر ظاهر ٿي رهيا آهن. ان وقت پارٽيءَ جي قائد ڀُٽي شهيد کي قومي اسيمبليءَ جي ڇهن تڪن تان بيهاريو ويو هو. ديري اسماعيل خان ۾ مفتي محمود مرحوم شهيد ڀٽي کي تيرهان هزار ووٽن تان شڪست ڏني هئي. باقي پنجن تڪن مان ”قائدِ عوام“ تاريخ ساز ليڊ سان کٽيو هو. شاعرِ مشرق علامه اقبال جي فرزند جسٽس جاويد اقبال کي دخترِ مشرق جي والد مرحوم اٺيتاليهه هزار ووٽن تان هارايو هو. ڀٽي شهيد لاهور جي انهيءَ تڪ تان 78000 ووٽ کنيا هئا ۽ ”جاويد منزل“ جي رهاڪوءَ کي 35000 ووٽ مليا هئا. شهيد جو اهو ظرف به ڏسڻ وٽان آهي، جو موصوف ساڳئي جاويد اقبال کي هاءِ ڪورٽ جو جج مقرر ڪرڻ جي حتمي منظوري پڻ ڏني هئي.

انساني جبلتن جو جهان به جوڳين جيان ”رولو“ روحڙو هوندو آهي. حاجي مولا بخش سومري ۽ اي ڪي بروهي پ پ جو سکر ۽ شڪارپور مان مقابلو ڪيو هو. الاهي بخش سومري ۽ علي احمد بروهيءَ جون نوڪريون به ”عوامي حڪومت“ جي دور ۾ مٿين گناهن جي ڪري ختم ٿيون هيون. ڀُٽي شهيد طرفان فياضيءَ جا ٻيا ته ٺهيو، پر پ پ خلاف چونڊ وڙهندڙ جماعت ڪائونسل مسلم ليگ جي مرڪزي سربراهه ميان ممتاز محمد خان دولتاڻي کي برطانيا ۾ سفير ڪري موڪلڻ جهڙا انيڪ مثال پڻ موجود آهن. جڏهن ته خانبهادر کهڙي کي پوري حڪومتي دور ۾ ”قائدِ عوام“ جو ٿڌو عتاب سهڻو پيو هو، جنهن کي 1970ع ۾ موصوف لاڙڪاڻي واري قومي اسيمبليءَ جي سيٽ تان ڪيرايو هو. ايوب کهڙي کي 31009 ووٽ مليا هئا، جڏهن ته ذلفي 70763 ووٽ کنيا هئا. هاڻي جڏهن قاف ليگ اشتهاري مهم ۾ صرف سنڌ جي ”سيٽلرز“ کي هنگامن جو متاثر قرار ڏنو ۽ دل آزاري وارا بيان جاري ڪيا ته انهيءَ خانبهادر کهڙي جي ڌيءُ ڊاڪٽر حميده کهڙو قاف ليگ کي خدا حافظ چئي سنڌ جي دانش کي شرمندگيءَ کان بچائڻ جي ڪوشش ڪئي. سندس وزارت دوران ڪافي غلط ڪم به ٿيا هوندا، پر ڊاڪٽر صاحبه جي ”احتجاجي الوداع“ کيس ڪجهه بچائي ورتو آهي. سنڌ جي زيب النساءَ مخفي ”رافع“ کي پنڪيءَ جي شهادت کان ترت پوءِ دستبردار ڪرائي ها ته سندس لختِ جگر ”ارفع“ بڻجي وڃي ها. مهتاب اڪبر راشدي جي ته وهانءَ ۾ شهيد راڻي بذاتِ خود شريڪ به ته ٿي هئي!

ڳالهه ڪئيسين پئي اوڻويهه سئو ستر سان موازني جي! ”ڪاروان“ اخبار جي مالڪ حاجي نجم الدين سريوال کي حيدرآباد جي ديهاتي آبادي واري سيٽ تان شهيد ڀُٽي شڪست ڏني هئي. سريوال صاحب 29000 ۽ ذلفي 75000 ووٽ کنيا هئا. پوءِ سريوالن کي پ پ جا ائين ٽڪيٽ مليا، جئين ڪنڊياريءَ جي وساڻن کي ٿرپارڪر مان بنا مقابلي کٽرائي مرڪز ۾ سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَ جي وزارت به الاٽ ٿي. ستر واري چونڊ مهم ۾ پ پ جو ٿرپارڪر ۽ سانگهڙ وارن علائقن ۾ مقبول نعرو هيو ”وسان کو کسان بنا دينگي“ مستقبل قريب ۾ ته ڪو ”وساڻ“ سنڌ جي وڏ وزارت لاءِ پ پ پاران سنجيده اميدوار پڻ نظر اچي رهيو آهي! ننگر ٺٽي مان سردار يوسف چانڊيو قيوم ليگ جو اميدوار هو، شهيد ڀٽي انهيءَ تڪ تان 66907 ووٽ کنيا هئا ۽ يوسف چانڊئي کي 22492 ووٽ مليا هئا. پوءِ جڏهن شهيد ڀٽو کي ملڪي واڳون سنڀالڻ جو موقعو مليو ته خان عبدالقيوم خان رئيس عطا محمد مري جهڙا ايم اين اي ساڻ ڪري پ پ سان سلهاڙجي ويو ۽ مرڪزي وزارت داخلا به سندس حوالي ٿي هئي. قيوم ليگ جو چونڊ نشان شينهن هو ۽ پير نادر علي (پير پاڳاري جو ڀاءُ) ۽ خليفو عاقل به قيوم ليگ جي ٽڪيٽ تي سنڌ اسيمبليءَ جا ميمبر بڻيا هئا، پر ڄام صادق پارن ڀُٽي ۽ پاڳاري کي ٺهڻ ڪو نه ڏنو، پاڳاري پير کي پ پ جي ستر واري دور ۾ ”اپوزيشن ليڊر“ طور اُڀرڻ جو موقعو مليو ۽ موصوف يو ڊي ايف ۽ پي اين اي جو مرڪزي اڳواڻ ٿي ويو. اڄ ڄام صادق جو خاندان فنڪشنل ليگ جي ٽڪيٽ تي آهي، جنهن عطا محمد مري کي پير پاڳاري کٽرايو هو. ان مري مرحوم جي خاندان جي شازيه مري پ پ اڳواڻ آهي. سڀاڻي سنڌ سرڪار جي جوڙجڪ ۾ پ پ ۽ پير پاڳاري جي اشتراڪِ عمل کي عملي جامو پهريندي ڏسي سگهجي ٿو. قاف ليگ ”قيٽرياٽ“ بڻجي مرڪز ۽ صوبي ۾ بلاول ڀٽو جي پارٽيءَ سان حڪومتي الحاق ڪري ته اچرج جهڙي ڪا ڳالهه تلاش ڪرڻ عبث آهي.

ستر وارين چونڊن ۾ شهيد ڀُٽو مدينته الاولياءَ ملتان شريف مان به ڪامياب ٿيو هو. قلعه ڪهنه ۾ مخدوم بهاءُ الدين ذڪريا ملتاني جي مزار جي احاطي ۾ جيڪو مولانا حامد علي خان محو استحرات آهي، انهي مولوي سڳوري کي ڀُٽي مرحوم پندرهان هزار ووٽن تان شڪست ڏني هئي، پر جڏهن ڀٽو شملي معاهدي لاءِ انڊيا ڏانهن اُسهيو پئي، تڏهن مولانا شاهه احمد نوراني جي قيادت ۾ اپوزيشن ان کي ايئرپورٽ تي الوداع ڪرڻ آئي هئي ته جيئن ڀٽو اندرا گانڌي سان قوم جو متفقه نمائندو بڻجي اعتماد سان ڳالهائي سگهي. نوراني ميان وزير اعظم جي چونڊ دوران اپوزيشن اميدوار طور به سامهون آيو هو. تڏهوڪي اپوزيشن ”عالمي اشوز“ تي پ پ سرڪار سان سهڪار به ڪندي رهي. خوش طبعي طور نوراني ميان سان ويهارو کن لقب القاب سلهاڙي مولانا ڪوثر نيازي تڏهن تقريرن ۾ چوندو هو ته جڏهن پاڪستاني وزير اعظم جي ڪئنيڊي انٽرنيشنل ايئر پورٽ تي تشريف آوري ٿيندي، تڏهن آمريڪي چوندا ته وزير اعظم ٿو اچي يا سمورو پاڪستان نقل مڪاني ڪري تشريف فرما ٿي رهيو آهي. مولانا حامد علي خان نوراني ميان جو اميدوار ۽ بزرگ هستي هو. نوراني ميان به ڪڏهن به انتخابي رنجش کي بهانو ڪو نه بنايو. سياست وڏي ظرف جو نالو آهي.

آصف زرداري عمراني معاهدي کان ويندي گڏيل سرڪار جي اڻت واريون دانشمندانه ڳالهيون ڪري رهيو آهي. زرداري اهو به چيو آهي ته وزير اعظم پارٽي کان ٻاهر جو به ٿي سگهي ٿو...جيتوڻيڪ ڏهاڪو ڏينهن اڳ تائين بابر اعواڻ جهڙن سياسي طور بلوغت جي عمر کي نه پهتل پرين ”وزير اعظم“ جو موضوع ڪافي حد تائين ”متنازعه“ بنائن ۾ ڪا به ڪسر ڪا نه ڇڏي هئي. اخباري بيانن مطابق آصف ۽ مخدوم صاحب به هن پرائي راند ۾ پير اڙائي چڪا هئا. خدا خير ڪيو ۽ معاملو ”بات جو پتنگڙ“ بڻجي ڪو نه سگهيو. آصف زرداري جو اعتزاز احسن جي گهر وڃڻ ۽ ماڊل ٽائون ۾ جاتي امراءُ جي جٽ سان ملاقات ڪرڻ کي تمام گهڻو ساراهيو ويو آهي. ممڪن آهي ته موصوف مبشر حسن سان به ملي، جنهن جي گهر ۾ پ پ جو قيام عمل ۾ آيو هو. ”شاهراههِ انقلاب“ ڪتاب جي ليکڪ سان زرداري صاحب محترمه ۽ مير مرتضيٰ جي گهراڻن ۾ موجود دوريءَ کي قربت ۾ تبديل ڪرڻ جي باري ۾ مفيد مشورا به ڪري سگهي ٿو. مير مرتضيٰ جي حوالي سان اهو ڪريڊٽ آصف کي ملڻ گهرجي ته هن ڪڏهن به انهيءَ موضوع تي لب ڪشائي ڪو نه ڪئي آهي...

نهائينءَ کان نينهن، سک منهن سپرين،

سڙي سارو ڏينهن، ٻاهر ٻاڦ نه نڪري!

آصف ”حادثاتي“ طور تي ملڪ جي وڏي ۾ وڏي پارٽيءِ جو شريڪ چيئرمين ٿي ويو آهي. ”جيڏا اٺ تيڏا لوڏا“ جيان کيس برداشت ۽ سهپ جي حوالي سان ”ڪارڪنن“ ڏانهن به ترت ميڊيا وسيلي مخاطب ٿيڻ گهرجي. اهڙيون نيڪيون خدا شل گجراتي گامن پهلوانن ۽ کيتلاريءَ جي اربابن سميت سمورن سياستدانن کي نصيب فرمائي. شهري سنڌ جا دوست، فاروق ستار کان ميمڪڻي مزاج ۽ اعتدال واري روش اختيار ڪرڻ بابت اپيل ڪري سگهن ٿا.

مٿي بيان ڪيل چند مثال ٻڌائين ٿا ته پاڻ واري ملڪ ۾ اڄوڪا سياسي مخالف سڀاڻي جا اتحادي هوندا آهن. انتخابي راند کي اسپورٽس مين جيان چند ڪلاڪن جي ايڪسرسائيز سمجهڻ گهرجي. صبح جو ناشتو، مانجهاندو ۽ سانجهاندو مختلف پارٽين جا ورڪر ارڙهين فيبروري تي گڏجي به ڪري سگهن ٿا. خواهشون ننڍڙيون هئڻ گهرجن. ڪنهن وڏي انقلاب جي تمنا کي ته سرد ٿيڻ نه ڏجي، البت تريءَ تي بهشت ملڻ جا خواب ڏسڻ وارا گدوءَ ۾ داخلا کان اڳ ٿڌو مزاج اپنائيندا ته رهجي ايندي! ٻي صورت ۾ اليڪشن کي رت جي راند ۾ تبديل ڪيو ويو ته ”جمهوريت“ لاءِ رهيل سهيل ۽ باقي بچيل محبت کي دنيا ٽڪٽڪيءَ تي ٽنگيل ڏسندي. هن حوالي سان ”بلاول ڀٽو“ جا هم عمر نوجوان ارڙهين فيبروري لاءِ دعائن سان گڏ وافر مقدار ۾ ”دوائون“ فراهم ڪري سگهن ٿا. اڻويهه سالن جو ”بلاول ڀٽو“ برطانيا جي انهن صحافين کي به ششدر ڪري سگهي ٿو، جن صحافين اڳيان اطمينان بخش گفتگو ڪرڻ هر ڪس ۽ ناڪس جي وس جي ڳالهه ناهي هوندي ته ڇا اسان جي ملڪ جا نوجوان بلاول جا ڀائر ۽ ڀينرون، سندس حامي ۽ مخالف ملڪ ۾ ڪنهن نئين سوچ کي جنم ڏئي نٿا سگهن. ڪراچي، ڪنري، دادو، نوابشاهه ۽ ٻين علائقن مان جيڪي مقتول گذريل ڏهاڪو ڏينهن ۾ ”آسوده خاڪ“ ٿيا آهن، تن جو خون معاشري ۾ موجود عدم برداشت واري مزاج کي متعارف ڪرائڻ ۾ ڪنهن به قسم جي ڪسر ڇڏڻ لاءِ تيار ناهي.

ڇا اسان ان لاءِ تيار نٿا ٿي سگهون ته ارڙهينءَ کي اوڙاهه ۾ تبديل ٿيڻ ڪو نه ڏبو ۽ اوڻيهه کان هڪ مثبت سياسي سفر جي شروعات ڪبي، جنهن ۾ ”محبت مڙن لاءِ نفرت ڪنهن سان به نه...“ واري نعري کي وڌيڪ محبوبيت ۽ مقبوليت ڏانهن وٺي وڃبو...يا خدا! خلق خدا جو خير ڪر!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ٿر جي اليڪشن، جتي قبائلي قانون هلندا رهيا!




اربع 20 فيبروري 2008ع



بيلٽ باڪس ٿوڪ جي حساب سان اغوا ٿي وڃن ۽ پولنگ اسٽيشنن تي عوام ته ڇا، پر عملي کي به پهچڻ نه ڏنو وڃي ته اهڙي رياست تلاش ڪرڻ لاءِ توهان کي وڌيڪ تڪليف کان بچائيندي وٺي ٿا هلون ارباب اسٽيٽ ڏانهن! جتي ارڙهين فيبروري تي عملي طور ٽرائيبل ايجنسي وارا قانون لاڳو هئا. ٿر هونئن به ايجنسين جو گهر آهي، پر تازين چونڊن دوران جيڪو چهچٽو هن قبائلي علائقي ۾ ڏٺو ويو، اهڙو مزيدار ناٽڪ ڪنهن فلمي سين ۾ ملاحظو ڪري سگهڻ جي سعادت شايد ئي ڪنهن خفتيءَ کي ملي هجي. گوگاسر منهنجو ڳوٺ آهي، اسان جي پولنگ اسٽيشن ڀوڄاڻي ۾ هئي، پر عملو جڏهن مقرر ماڳ ڏانهن کيکڙي جهڙي شاهي سواري ۾ چڙهي آيو پئي ته کين ٻه ڪلوميٽر پري کڏي جي علائقي مان واٽ ويندي اغوا ڪيو ويو. تساڻي ڳوٺ ڏانهن انهن پرديسي پکيئڙن کي اڏايو ويو. ڀوڄاڻي ڳوٺ واري اسڪول جو نائب قاصد انتظار ڪندو رهيو، پر پولنگ عملي کي ارباب اسٽيٽ جي مقامي امير حاجي سڳوري حڪم ڪيو ته باقي ملڪ ۾ ممڪن آهي ته پولنگ ڏينهن جو هلي، پر نهڙين جي نگري ۾ اها ڪارروائي رات پيٽ ۾ مڪمل ڪئي ويندي. پرزائيڊنگ آفيسر عذر ڄاڻايو ته مقرره ماڳ تي نه پهچڻ سان پاڻ واري چوري جيڪا هاڻ ته سينا زوري ٿي چڪي آهي جا کر ۽ پير ظاهر ٿي پوندا ۽ پاڻ نقصان ۾ وينداسين. مقامي امير چيو ته اهڙا ڪنڊا ارباب صاحب پاڻهي ڪڍي ڇڏيندو. تون چپڙي ڪري آرام ڪر ۽ سامان اسان کي ڏي. پوءِ مقامي امير جي اڳواڻي ۾ تهجد واري وقت کان اڳ ووٽر لسٽن ۾ موجود راءِ عامه جو فيصلو بيلٽ باڪس ۾ ڀريو ويو.

ارباب صاحب به الاٽي پلاٽي فيصلا ۽ نوان واٽر ڪورس منظور ڪري رائيونڊ يا ڀلي ولات ڏانهن اسهندو رهيو آهي. اسان ته اڻهيئي چلن چئن مهينن ۽ ستن مهينن ۾ هلون پيا. ان ڏينهن اهڙا به افواهه هليا پئي ته بيلٽ باڪس اغوا ڪرڻ جا آرڊر ڏيئي مهاراجا ماڳن ڏانهن روانو ٿي ويو آهي. پيسومل، ولي راهمون، شرجيل ۽ امام سميجو قاضي القضات ڏانهن لهه وچڙ ڪرڻ لڳا. جاٽ ذات وارو هي همراهه ارباب اسٽيٽ جي قرب و جوار جو رهاڪو آهي. قانون واري کاتي ۾ کيس سڻڀو عهدو ارباب صاحب عطا ڪيو هو، هاڻي هن مملڪيت جو کيس قاضي بڻايو ويو آهي. ڳاڙهي موري مان ”ڏوگرا راج“ حاصل ٿيو، دادو مان چنيسراڻي سومرن خالد ايم اسحاق جي ڀاڻيجي جي جاءِ والاري ۽ جاٽ جي مٿي تي کاٽ رکي، کيس کاڻهيار، کيپليون، کارسر ۽ کڏي جهڙن ديهاتن واري دردونديءَ جي ديس جو قاضي انتخابي شيڊول جاري ٿيڻ کان ڪجهه ڏينهن پوءِ بڻايو ويو هو. حق ادا ڪندي هن جسٽس منير واري ”نظريهءِ ضرورت“ کي واهه جي پڳ پارائي. متاثر اميدوارن جي وڪيلن کي چوڻ لڳو ته آرگيومينٽ اوهان جو مون ٻڌو، پر اهي ضابطا ٽرائيبل ايجنسي تي لاڳو نٿا ٿي سگهن. پولٽيڪل ايجنٽ مرحوم هاشم ميمڻ جهڙي غيرتمند سنڌي ڪاموري جو لخت جگر آهي. کيس به جاٽ جو جاڙو ڀاءُ ڏٺو ويو. پيرونمل جو سيد سڳورو هن اسٽيٽ جو آئي جي آهي. ڊي ايس پي رينڪ واري هن انسپيڪٽر جنرل به مسعود محمود جيان سول فورس کي ايف ايس ايف جيان ارباب اسٽيٽ جي مفادن کي محفوظ بنائڻ لاءِ فرمان امروز جاري ڪري ڇڏيو هو. ڪيانياتي مخلوق ۽ سنڌ پوليس رائيفلز جي 1959ع ڌاري جاءِ والاريندڙ رينجرس کي به رئيسن جي رحم و ڪرم تي ڇڏيو ويو.

چوويهه ڪلاڪ سرڪار ابد پائيدار جا سمورا پاور رکندڙ محڪمه دائمه ساهر وارو مونوگرام رکندڙ رينجرس جيان جمود جو شڪار رهيا. مونوگرام واري عربي عبارت جو مفهوم آهي؛ سدائين بيدار...پر هن قبائلي علائقي ۾ ملڪ جي عظيم مفاد خاطر پاڪستان جي تنخواهه دار طبقي ارباب اسٽيٽ واري گلم جي توپجي جهڙو شاندار ڪارنامو سر انجام ڏيئي ثابت ڪيو ته شوڪت عزيز کي وزير اعظم بڻائيندڙ تڪ ۽ پرويز الاهي لاءِ سموري سنڌ وطن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ آڌر ڀاءُ ڪندڙ علائقي کي اها جداگانه حيثيت نه ڏبي ته پوءِ ملڪ عذابِ الاهي جو حقدار بڻجي سگهي ٿو. ريفرنڊم ته جنرل ضياءَ جو به ڏٺوسين ۽ جنرل پرويز به ان نيڪيءَ ۾ ڪنهن کان گهٽ ناهي، پر ارباب اسٽيٽ جي جنرل گهرام راهم جي ريفرنڊم کي رسڻ جالنڌر ۽ دهلي ڄاون جي وس جي ڳالهه ناهي. حبيب جالب جي شعر ۾ ٿوري ترميم ڪريون ٿا ته،

ريفرنڊم ٿا يا ڪوئي جن ٿا،

ساري ٿر ۾هُو ڪا عالم ٿا!

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

مولوين کان محروم پارليامينٽ ۽ مولانا فضل الرحمان جي سوڀ!




خميس 21 فيبروري 2008ع



مولانا فضل الرحمان جو مولانا لطف الرحمان سميت پنهنجن چئن ئي ڀائرن سميت پنهنجي اباڻي ضلعي ديري اسماعيل خان مان آئوٽ ٿي وڃڻ کي هاڻوڪين چونڊن جو اهم فيصلو قرار ڏنو پيو وڃي. اين اي چوويهه تان مولانا فضل الرحمان صاحب کي فضل ڪريم ڪنڊي چوٽيهه هزار ووٽن جي ليڊ سان شڪست ڏني آهي. سندس ڀائر صوبائي تڪن تي بيٺل هئا. هي اها ئي سيٽ آهي، جتان شهيد ذوالفقار علي ڀُٽي کي مفتي محمود مرحوم تيرنهن هزارن جي ليڊ سان اوڻويهه سئو ستر وارين چونڊن ۾ هارايو هو. جيتوڻيڪ اسماعيل خان جي ڀيڻ بانو جي نسبت سان جڙندڙ شهر بنونءَ مان مولانا صاحب ايم اين اي جي سيٽ کٽي پارليامينٽ ۾ ته پهچي ويو آهي پر ستهٺ ايم اين ايز جي موجودگيءَ ۾ جڏهن قومي اسيمبليءَ جو کيس قائدِ حزب اختلاف بنايو ويو هو، ان اسيمبليءَ ۾ هاڻي جڏهن موصوف سان گڏ صرف ٻه ٻيا ميمبر مسند نشين ٿيندا، تڏهن سمورو ايوان جهڙوڪر مولوي سڳورن کان خالي نظر ايندو. عالم سڳورن لاءِ الوداعي خطبو پڙهندڙ انهيءَ پارليامينٽ جو رنگ حافظ حسين احمد جي وجود سان منفرد ماحول فراهم ڪري ها، پر حافظ سڳوري وڃي پنهنجي هم نام قاضي حسين احمد جي ڀر ورتي ۽ خيرن سان ايم ايم اي جو به جهڙوڪر خاتمو ٿي ويو.

سنڌ مان مولوين جا ڏهاڪو کن ايم پي ايز هئا. هاڻي وارين چونڊن کان پوءِ جبه و دستار سان مزين مولوي کان سنڌ اسيمبلي جهڙوڪر وڇوڙي جي واچوڙي ۾ پنهنجو پاڻ کي وچڙندي محسوس ڪندي. پنجاب ۾ به ڪاريءَ وارا ڪک پيا نظر اچن، جڏهن ته سرحد ۾ 9 ۽ بلوچستان ۾ 6 ايم پي ايز جي يو آئي/ايم ايم اي جا نمائندا بڻجي ”قانون سازي“ ۾ حصو پتي حاصل ڪندا. حافظ حسين احمد جهڙو ميڊيا جي محاذ تي موزون مبصر مولانا شيراني ۽ عبدالغفور حيدري جي سفارشن تي ”امير محترم“ وڃايو هو. هاڻ خيرن سان شيراني ۽ حيدري به هارائي ويا آهن. حافظ جو خيال هو ته عوام جو موڊ قاف ليگ ۽ سندس سرپرست اعليٰ جي باري ۾ تمام گهڻو برهم آهي. هو بلوچستان ۾ نواب اڪبر بگٽي واري سانحي تي صوبائي حڪومت مان نڪرڻ جو قائل هيو، پر شيراني وٽان بلوچن سان ٿيندڙ انياءَ بابت اهو ئي موقف ظاهر ٿيندو رهيو، جهڙو موقف سنڌين سان ٿيندڙ ستم خلاف پرديسي پير جو مهراڻ ماٿري ۾ سامهون ايندو رهيو آهي. شجاعت ۽ پرويز الاهي سان مولانا وڏي جا شير و شڪر جهڙا محبت ڀريا تعلق به ايم ايم اي کي قاف ليگ جو اڻ لکيو اتحادي باور ڪرائڻ لاءِ ڪنهن وڌيڪ ثبوت جا محتاج ڪو نه رهيا هئا. صدر پرويز مشرف لاءِ سترهين آئيني ترميم کان ويندي لال مسجد سانحي، ٽرائيبل ايجنسيز ۾ بمباري ۽ آمريڪا لاءِ حد کان وڌيڪ مشرفي محبت بابت پنهنجن چپن تي مهرِ سڪوت ثبت ڪرڻ جهڙا ڪارناما قائدِ حزب اختلاف جي ڪردار بابت چه ميگوئين جا ڪارڻ بڻيا. ممڪن آهي ته مولانا پاڻ ملڪي ۽ بين الاقوامي حالتن جي مجبورين کي وڌيڪ ويجهڙائيءَ سان ڏسندو هجي ۽ سندس موقف مبني بَرحقيقت به هجي پر بادي النظر ۾ اهي برهه بازاريون ڀنڀور کي باهه ڏيئي ماڻهن جو ايم ايم اي تان ارواح کڻائڻ ۾ ڪامياب ويون. ووٽرن مولانا ۽ چوڌري شجاعت کي ساڳي تارازي ۾ توري پنهنجي من جون مرادون سندن خلاف ووٽ ڏيئي حاصل ڪيون آهن. ٻيو جيڪو سبب جي يو آءِ جي امير جي پاليسيءَ کي متنازعه بنائي ويو، اهو هيو سندس پ پ ۽ نون ليگ بابت جارحانه بيان بازي. اهي ٻئي پارٽيون به فرشتن جون جماعتون ته آهن ڪو نه، کين تنقيد جي دائري ۾ آڻڻ گناهه ڪبيرو به ناهي، پر عوام جو حافظو ماضيءَ جي حڪمران جماعتن جي ڀيٽ ۾ حال جي برسرِ اقتدار جماعت بابت وڌيڪ يادگيريءَ جو حامل هوندو آهي. قاف ليگ لاءِ اضافي همدردي عوام ۾ محترم فضل الرحمان کي متنازعه بڻائي ويئي. ٽيون سبب جماعتِ اسلامي جو جدا ٿيڻ آهي.

سوات، مالاڪنڊ، درگئي سخا ڪوٽ ۽ مردان وارن علائقن ۾ روايتي طور تي منصوره جي حامين جو انگ عبدالخيل جي عشق ۾ مبتلا الهه لوڪن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ آهي. چوٿون سبب بلوچستان ۾ ڦرهي گروپ جو سامهون اچڻ به ٿي سگهي ٿو. جنهن لاءِ بي بي سي تي انٽرويو ڏيندي مولانا صاحب کين گناهه ڪبيره جو مرتڪب قرار ڏنو هو. سياسي راءِ جو جداگانه اظهار حلت ۽ حرمت جي دائري ۾ نه آڻجي ها ته بهتر رهي ها. پنجون سبب تازو چونڊن کان هفتو اڳ لال مسجد جي خطيب مولانا عبدالعزيز سان راول ڊيم ريسٽ هائوس ۾ مولانا فضل الرحمان جي ملاقات به آهي. انهيءَ ملاقات بابت حقيقي صورتحال جي صحيح خبر فضل الرحمان صاحب کي ئي هوندي، پر قاف ليگ جي شيخ رشيد مولانا غلام الله خان مرحوم جي مدرسي وارن کي قائل ڪيو، قاري سعيد الرحمان جي سربراهي ۾ رهائي ڪميٽي جي ٺهڻ کي جاويد هاشمي سڱن تي کنيو. جنهن مخدوم جي اليڪشن مهم جو اهم اشو لال مسجد ۽ قاف ليگ جو ڪردار هو. چوڌري شجاعت جو مزاري مولوي سان مولانا فضل الرحمان جي ملاقات کان ترت پوءِ ملڻ واريون ڪڙيون به ووٽرن لاءِ شڪوڪ و شبهات ۾ اضافو آڻي رهيون هيون. هوڏانهن ملڪ ۾ مذهبي ۽ غير مذهبي جي حوالي سان سياسي ميدان ۾ جداگانه تعارف به ڪافي حد تائين متنازعه بڻجي چڪو هو. ماڻهن ”پاپائيت“ جيان ڪن مخصوص ماڻهن جي بالاتري کي به حقيقي روح جي منافي پئي سمجهيو. ٻه هزار ٻه ۾ آمريڪا مخالف مهم ۽ نائن اليون کان پوءِ افغانستان ۽ پاڪستان ۾ واشنگٽن پاران مار ماران کي ايم ايم اي ڪيش ڪرائي اقتداري ايوان ۽ پارليامينٽ جي ڪرسين تي ته تشريف فرما ٿي، پر نه ته گوانٽا ناموبي جهڙي قيدخاني خلاف ۽ نه وري پائليٽ کان آجن جهازن جي بمباري روڪرائڻ لاءِ خاطر خواهه ڪردار ادا ٿي سگهيو.

وزيرن ۽ ميمبرن ۾ بشري ڪمزوريون ڪم و بيش ساڳيون هيون، جيڪي نان مولويز ميمبرن ۾ هونديون آهن. اڻ ڳڻيا ٻيا به انيڪ سبب موجود آهن. رسالن ۽ اخبارن ۾ لال مسجد سميت ايم ايم اي پاران اڪثر اشوز تي سرد مهري کي پڙهي سگهجي ٿو. ملڪي پارليامينٽ جو پهريون اسپيڪر به مولوي هو، جنهن کي دنيا تميز الدين بنگالي جي نالي سان ياد ڪري ٿي. ان حوالي سان پارليامينٽ ۾ عالمن سڳورن جو اِن رهڻ خير کان خالي ناهي. بدقسمتيءَ سان هاڻوڪي قومي اسيمبلي بزم جي رونق بڻجي سگهندڙ سگهارن مولوين کان خالي آهي. سنڌ اسيمبلي ۾ ستر واري ڏهاڪي ۾ مولانا شاهه فريد الحق جهڙو عالم اپوزيشن ليڊر هو. نوراني ميان کان ويندي مولانا عبدالستار نيازي، مولانا معين الدين لکوي ۽ مولانا ظفر احمد انصاري جهڙا ذهين عالم هن ميدان ۾ ڪاميابيءَ سان ڪميت ڪڏائيندا رهيا آهن. تازين چونڊن ۾ سنڌ اندر جي يو آئي پ پ، فنڪشنل، قاف ليگ ۽ اين پي پي لاءِ ڌار ڌار سيٽن تي حمايت ڪري عقلمندي جو ثبوت ڏنو آهي. ايم ايم اي جي منتشر ٿيڻ سان سنڌ کي هڪڙو ٻيو به نقصان پهتو آهي. قاضي حسين بائيڪاٽ نه ڪري ها ته سنڌ ۾ ن ليگ، اي اين پي، پ پ ۽ ٻيون پارٽيون مشترڪه لائحه عمل اختيار ڪري صدر پرويز مشرف جي منظورِ نظر موومنٽ سان ڪراچي، حيدرآباد ۽ ميرپورخاص ۾ مقابلو ڪن ها ته انهن جي پارٽي قومي ۽ صوبائي جون پڪ سان اڌو اڌ سٽون هارائي وڃي ها. چئبو ته شهيد راڻي محترمه بينظير ڀٽو طرفان نواز شريف کي انتخابي ميدان ۾ لاهڻ وارو فيصلو نهايت دانشمنداڻو ۽ مبني بَرحقيقت آهي. بائيڪاٽ وارن جو موقف کڻي موزون ئي سهي، پر باوجود ڌانڌلا مهم کي کلي ڇوٽ ملڻ جي، ملڪ واسين پنهنجا سياسي پلاند ڪاميابيءَ سان ڪري ڏيکاريا آهن. هوڏانهن افتخار چوڌري جي آمد آمد آهي ۽ ان جي مخالفن جي وڃڻ جا سانباها به نظر اچي رهيا آهن. اهڙي خوشين سان مالا مال ماحول ۾ موت جا حقدار وارا دڙڪا ڏيندڙن جو ڏيوالو نڪري ها ته اهليانِ سنڌ جون پنج ئي گيهه ۾ هجن ها.

ايم ايم اي کي ٻيهر متحد ۽ منظم ڪرڻ لاءِ لياقت بلوچ ۽ حافظ حسين پنڌ ته پيا آهن، پر ڏسڻو اهو آهي ته آئي جي آئي ٺاهيندڙن وٽ ڪهڙي ايجنڊا آهي؟ مولانا فضل الرحمان اسيمبليءَ ۾ ته پهچي ويو آهي، هاڻي کٽن سندس ڀاڳ!

تجهي اي جگر مبارک، يه شڪست فاتحانه!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

پنجاب ۾ نواز شريف جي ڀرپور ڪاميابي ڪيئن ممڪن بڻي؟




جمع 22 فيبروري 2008ع



چٽان رسالو ڪنهن زماني ۾ لاهور مان نڪرندڙ مقبول جريدو هو. آغا شورش ڪاشميري رسالي جو مدير ۽ مشهور صحافي هو. ريلون ۽ جيلون هن مجلس احرار اسلام واري سيد عطاءُ الله شاهه بخاري سان گڏ ڀوڳيون هيون. مسلم ليگ لاءِ آغا صاحب جو چيل جملو اڌ صدي تائين زبان زد عام رهيو ته، ”مسلم ليگ حاڪمن جي هٿ جي ڇڙي ۽ جيب جي گهڙي آهي.“ پر انهيءَ ليگ کي ميان نواز شريف هاڻوڪي ڏهه ساله آمراڻي دور ۾ عوامي ليگ بنائي ڇڏيو آهي. ٻارهان آڪٽوبر 1999ع واري ڪوديتا کان پوءِ ”ابا جي“ جي خاندان تي آزمائشن جي جيڪا عطا حاتم طائيءَ واري سخا جيان عنايت ٿي، اهڙي عقوبتي سلسلي کي اتفاق فائونڊري واري صنعت ڪار، جنهن همت سان منهن ڏنو، پنجابي ووٽرن هاڻوڪين چونڊن ۾ کيس تاريخي موٽ ڏيئي سندس قرض لاهي ڇڏيو. ميان صاحب جي مقبوليت جي پيش نظر کيس پنجاب جو شيخ مجيب چيو پيو وڃي. جنهن شيخ مجيب اوڻيهه سئو ستر وارين چونڊن ۾ تڏهوڪي اوڀر پاڪستان اندر عوامي ليگ هٿان سموريون سيٽون ٻهاريون هيون. نگران سرڪار جو وزير راجا تري ديو راءِ ۽ نور الامين هاڻوڪي بنگلاديش جا اهي پرديسي پکيئڙا هئا، جن کي قومي اسيمبليءَ جو اتان کان ميمبر منتخب ٿيڻ نصيب ٿيو هو. عوامي سيلاب اسلام آبادي اقتداري ڌرين جو ايجنٽ قرار ڏيئي کين ديس بدر ڪرائي ڇڏيو هو. اهي بديسي ماڻهو مغربي پاڪستان جا شهري بڻيا. نور الامين جي تربت به مزارِ قائد جي احاطي ۾ آهي. کيس عوامي ليگ کي اقتدار نه ڏيڻ واري آمر يحيٰ خان باقي ماندهه پاڪستان جو نگران وزير اعظم بڻايو هو. جڏهن ته شهيد ڀُٽي پرڏيهي وزارت جون ذميواريون سنڀاليون هيون. اهي ڳالهيون اڄ ستٽيهه سالن کان پوءِ تڏهن ياد آيون آهن، جڏهن نواز شريف واري عوامي ليگ جي راهه ۾ آغا محمد يحيٰ خان جا جاءِ نشين روڙا اٽڪائي رهيا آهن. چاليهن سالن جي طويل عرصي کان پوءِ به بي ڍنگي چال بدلائڻ کان ديسي ۽ بديسي آقا تيار ناهن ٿي سگهيا.

نواز شريف کي نهال ٿيڻ گهرجي ته اهو ئي پنجاب آهي، جنهن لاءِ علامه اقبال چيو هو ته، ”نشهءِ خدمت سرڪار“ جي خوءِ بوءِ هتان جي خمير ۾ شامل آهي پر پنجاب واسين ماضيءَ جا بيشمار بدنما داغ ڌوئي آمريت کي ڏينهن جا تارا ڏيکاري ڇڏيا آهن. هاڻوڪين چونڊن واري ملاکڙي جو جيڪڏهن ڪو مين آف دي ميچ آهي ته اهو ”ابا جي“ جو لختِ جگر ئي ٿي سگهي ٿو. پ پ کي به شابس هجي، پر ڀُٽي شهيد جا جيالا چئن مهينن کان اليڪشن مهم هلائي رهيا هئا. شهيد راڻي بديس ۾ بيمشار ميٽنگون ڪوٺائي اميدوار نامزد ڪرڻ وارا مرحلا اڪلايا پئي، پر نواز شريف پهرين ته اي پي ڊي ايم جي دام فريب ۾ اچي بائيڪاٽ جون باتيون ڪري رهيو هو. سعودي بادشاهه جي سهڪار سان جڏهن ٻيهر وطن وريو هو، تڏهن اليڪشن ۾ بيهندڙ روايتي اميدوار پ پ ۽ قاف ليگ جون ٽڪيٽون وٺي ورڪ به شروع ڪري چڪا هئا. گجراتي چوڌرين پنهنجي ”سرپرست“ جي سهڪار سان چونڊ وڙهڻ جي صلاحيت رکندڙ اميدوار پنهنجي ڪئمپ ۾ واڙي ڇڏيا هئا. فارمن ڀرڻ جي عين آخري ڏينهن ۾ ميان صاحب ملڪ ۾ تشريف فرما ٿيو. نون ليگ صديق الفاروق، سعد رفيق، زين انصاري، جاويد هاشمي، احسن اقبال ۽ اسحاق ڊار جهڙي ملڪ ۾ موجود قيادت وسيلي ڄڻ ته سڪرات ۾ ورتل هئي. پر جس آهي انهن جبر اڳيان سر بَسجود نه ٿيندڙ جوڳيئڙن کي، جن آهني سلاخن ۽ جيلن جون سختيون ته سٺيون، پر قاف ليگ جي مشڪوڪ غذا کائڻ لاءِ تيار ڪو نه ٿيا. ٿوري وقت ۾ جيڪي اميدوار کيس ملي سگهيا، اهي هوبهو عوامي ليگي اميدوارن جيان روايتي سردار، مير پير ۽ صنعت ڪار گهٽ ۽ وچولي درجي وارا ڪارڪن ڪلاس جو ڏيک ڏيندڙ وڌ نظر اچي رهيا هئا. عام اندازو اهو پئي لڳايو ويو ته ”ابا جي“ جي شريف برادران کي ڏهاڪو کن قومي ۽ ويهارو کن صوبائي جون سيٽون مس مس پلئه پونديون، البت نون ليگ جي ميدان ۾ اچڻ سان ”ٽه ڌريو“ مقابلو قاف ليگ کي ڪافي سيٽن تي ڪيرائي پ پ لاءِ معاون ثابت ٿيندو. پ پ کي ته فائدو ضرور ٿيو، پر قاف ليگ جي زهريلي سنڌ دشمن مهم ۽ پ پ خلاف نازيبا لفظن جي اشتهاري ولوڙ جو ووٽر جيڪو تاثر ورتو، اهو اکين اڳيان آهي. پنجاب مان هڪ سئو ٽي صوبائي سيٽون کٽي هاڻوڪي شيخ مجيب جي عوامي ليگ سچ پچ ته اوڻيهه سئو ستر واريون سڪون لاهي ڇڏيون آهن. پنجاب واسين واقعي شعور جي بلندين کي ڇهيو آهي ۽ ميان صاحب سياست ۾ منفرد ليڊر طور اڀري آيو آهي. کيس برننگ اشوز تي گومگو واري پاليسي ترڪ ڪري واضح ۽ چٽي موقف رکڻ سان اها سوڀ هيٺين نقطن جي ڪري ملي آهي.

(1) ڪارگل (2) اوڻويهه سو ٽيهتر جي آئين جي بحالي (3) عدليه جو اصلي حالت ۾ بحال ڪرڻ (4) گم شدهه ماڻهن جي بازيابي (5) پاڪ-ڀارت تعلقات ۾ تيزي (6) لال مسجد (7) بلوچستان ۽ وزيرستان آپريشن (8) شهيد سنڌ راڻي جي سانحي جي مذمت (9) وفاق جي مضبوطي لاءِ پرڳڻن جي خودمختياري (10) پرويز مشرف جي موڪل ۽ مهانگائي.

ميان صاحب جهڙوڪر عوام جي موڊ کي پرکي ويو هو ۽ عوام به گهٽ ڪا نه ڪئي. هاڻ قاف ليگ ڪوهه قاف ڏانهن ڪوچ ڪندي نظر اچي پيئي ۽ نواز شريف 1999ع کان به وڌيڪ پاپولر ٿي ويو آهي. اين ڊبليو ايف پي ۾ چند سيٽون ته کيس مليون آهن، پر وفاقي اڪائين جي باقي ٽنهي پرڳڻن ۾ نون ليگ نه هجڻ جي برابر آهي. قومي جماعت جو تاثر کڻي ڪمزور ٿيو آهي پر ٿوري وقت اندر بلها شاهه ۽ شاهه فريد جي ديس ۾ هن جيڪي گجراتي گامن پهلوانن ۽ سندن مربي چڱن مڙسن کي سور ڏنا آهن، اهي ڌڪ هنڌائتا ۽ سنڌائتا ته آهن ئي آهن، پر انهن کي ڪاپاري به چئي سگهجي ٿو.

بُش ۽ مشرف جون نواز ليگ کي پاور ڪاريڊور مان ٻاهر رکڻ جون ڪوششون پنجاب ۾ باغيانه سوچ کي فروغ ڏياري سگهن ٿيون. عوامي ريفرينڊم ۾ صدر پرويز مشرف ۽ جارج ڊبليو بش جا پيارا پوئين ملهه به هارائي ويا آهن. ملڪي ماڻهن جي موڊ کي سمجهڻ جي ضرورت آهي. سابق سينائي سربراهه کي چيو وڃي ته ”ڪاڪا دورا، ليکا پور.“ واشنگٽن کي به واشگاف لفظن ۾ ته کڻي نٿا چئي سگهون، پر سفارتي ٻوليءَ ۾ کيس عرض ڪريون ته پاڪستان جي شيرازي کي منتشر ٿيڻ کان بچائڻ جو واحد گس صدر صاحب جي رخصتي ۽ عوامي نمائندن جي سهڪار سان دهشت گردي جي نالي سان مشهور جنگ جو زميني حقيقتن سان ٺهڪندڙ راڄوڻي اسٽائيل وارو انداز اپنائڻو پوندو. نيٽو کان ويندي پنڊي تائين وارو فورسز جي طاقت سان ظاهر ٿيندڙ جنگي جنون سمورن اتحادين کي دلدل ۾ ڦاسائي چڪو آهي. احتياط نه ڪيو ويو ته پوءِ ڪو به محفوظ رستو پاڻ بچائڻ لاءِ هٿ ڪو نه ايندو. سمورو علائقو پاڻي پٽ واري جنگ جهڙو نئون ميدان بڻجي سگهي ٿو. پ پ، نون ليگ ۽ اي اين پي جي اشتراڪ عمل سان مرڪز ۽ صوبن ۾ مضبوط حڪومتون جڙي سگهن پيون. صدر پرويز مشرف جن اتحادين لاءِ منفي راءِ ڏني آهي، تن تيس مار خانن کي طارق عزيزي ترڪتالين سان مسلط ڪرڻ نه ته جمهوري رويو آهي، ۽ نه وري اهڙي اڻت کي عوام جي نظرن ۾ عزت ملي سگهندي. نواز شريف کي شيخ مجيب بڻائيندڙ ٻيهر ملڪ کي سقوطِ ڍاڪا ڏانهن وٺي ويندا.

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

قائد ليگ جي شڪست ۽ صدر مشرف جو مستقبل!




آچر 24 فيبروري 2008ع



”رات گئي بات گئي“ قومي مفاهمتي آرڊيننس لاءِ چوڌري شجاعت جي چيل چوڻي اڄ به تازي آهي. آصف زرداري کي چيو پيو وڃي ته پرديسي پير کي سنڌ ۾ ۽ پرويز الاهي کي مرڪزي سرڪار ۾ موزون مقام نه ڏيندين ته ڪيس اٿلي سگهن ٿا. صدر پرويز مشرف جو فرمان عاليشان اڄ به تازو آهي، جنهن ۾ موصوف چيو هو ته مون جڏهن پاڻ محسوس ڪيو ته پاڪستاني مون کي پيارو پريزيڊنٽ نٿا سمجهن، تڏهن پاڻمرادو آئون گهر ڏانهن هليو ويندس. هن عهدِ پيمان ۾ ”پاڻ“ واري اکر کي جيڪا اهميت حاصل آهي، اها بعينه اها ئي آهي، جنهن کي ايم ايم اي سان ٿيندڙ معاهدي واري واعدي سان ڀيٽي سگهجي ٿو. ايل ايف او ۽ سترهين آئيني ترميم لاءِ مولوين سان مشرف عهد ڪيو هو ته هو 2004ع ۾ صدارتي عهدي ۽ آرمي چيف جي حيثيت تان دستبردار ٿي ويندو. مقرره وقت تي موصوف ڇا ڪيو؟ وطنِ عزيز جي هر دلعزيز هيري جون اهي ڳالهيون وطن واسين کان وسري ويون آهن ڇا؟ ايم ايم اي وارن عهد شڪني تي واويلا ته ڪئي پر ساڳئي پگهار تي ڪم به ڪندا رهيا. نواب اڪبر بگٽي سان چوڌري شجاعت ۽ مشاهد حسين معاهدا ڪيا، ڪميٽيون قائم ٿيون، وسيم سجاد جي سربراهي ۾ صوبائي خودمختياري لاءِ ڌار ماهرن کي محنت ڪرائي ويئي. عهد شڪني جو عظيم الشان مظاهرو ڪنهن کان وسريو به آهي ڇا؟ عبدالقادر بلوچ گورنري تان استعيفيٰ ڏني ته ڇا ٿيو؟ ملڪ جو ڪاروهنوار جيئن جو تيئن جاري رهيو. شازيه خالد وارو ڪيس به شائسته عالماڻي جيان سرد خاني حوالي ٿي ويو ۽ ”بلوچون ڪو خبردار ڪر تاهون سڌر جائو يه انيس سو ستر ڪا عشرهه نهين هي، گولي اس طرح تمهارا تعاقب ڪري گي جس ڪا تم تصور ڀي نهين ڪر سڪتي...“ لال مسجد وارن سان ضياءُ الحق جي لخت جگر اعجاز الحق جي سربراهي ۾ اٺ مهينا لڪ لڪوٽي واري راند جاري رهي. مزاري مولوين جي سادگيءَ جو فائدو وٺي مغربي دنيا کي ڊيڄاريو ويو ته، ڪيپيٽل سٽيءَ تائين مليٽينٽ پهچي ويا آهن. اسان مان هٿ ڪڍندئو ته ملڪ ۾ دهشتگردي واري وبا واچوڙي جيان پکڙجي ويندي. پوءِ ميار نه ڏجو. مولوين سان معاهدا حرفِ غلط وانگر مٽايا ويا ۽ باريش بزرگن، معصوم ماڻهن جي خونِ ناحق سان جامعه حفضه ۽ گرد و نواح کي رنگين بنايو ويو. ملڪي ڪاروهنوار هلندو رهيو ۽ مطيع ۽ فرمانبردار جن ملڪن جا هئاسين، اتان کان وڌيڪ عرصي لاءِ اقتدار ۾ رهڻ جي ڪليئرنس به ملي ويئي. وزيرستان ڇا اهي قبائلين سان ڪيل قول و قرار، جيڪي مولانا فضل الرحمان ۽ علي محمد جان اورڪزئي جي ڪوششن سان ڪيا ويا هئا، مس سڪڻ کان اڳ پٺاڻن جي پٽ ۾ خونِ انساني جي ارزاني کي دنيا اکين سان ڏسندي رهي، ڪري ته ڪجهه به ڪو نه سگهي. صدر پرويز مشرف معاهدن ۽ راڄوڻي جرڳن ۾ تسليم ڪيل ڳالهين تان تِر جيترو به ڦرندي توهان ڪڏهن ڏٺو به آهي ڇا؟ جواب ”ها“ ۾ هجي ته پوءِ اوهان سمجهي سگهو ٿا ته صدر صاحب قاف ليگ جي اهڙي شڪست کان پوءِ پاڻمرادو اقتدار ڇڏڻ لاءِ ڪيترو سنجيده آهي؟ اعجاز مهر اسلام آباد مان اطلاع ڏنا آهن ته ايونِ صدر ۾ جيڪا پولنگ اسٽيشن قائم هئي، ان جو نمبر 6 هو. صدارتي محل جي باورچين، ڊرائيورن ۽ اردلين اين اي 49 لاءِ جيڪي ووٽ ڪاسٽ ڪيا، تن جو وچور ڪجهه هن ريت هيو.

(1)طارق فضل چوڌري (ن ليگ) 172

(2) سيد نيئر بخاري (پ پ) 160

(3) مصطفيٰ نواز کوکر (ق ليگ) 060

ظاهر ڳالهه آهي ته انهن ڪمين ڪاسبين کي ميڊيا ورغلايو هوندو! جيڪي سروي رپورٽون جاري ڪيون پئي ويون ۽ جن تجزين جي ڀرمار هئي، تن انهن غريبن جو دماغي استحصال ڪيو ۽ هو مجرم نمبر ون بڻيا، نه ته صدر پرويز مشرف جي ايوانِ صدر واري رڌڻي ۾ ائين رولو ڪيئن ٿو پئجي سگهي. ”وچون وڃون کائي جا، اتون رولاپائي جا“ جيان جن نمڪ حلالي نه ڪئي آهي، تن کي ڏسي وٺبو. هڪڙو خيال اهو به اليڪشن کان پوءِ عام ٿي رهيو آهي، جنهن سوچ جو سربستو احوال اهو آهي ته تڙ تڪڙ ۽ عالمي دٻاءَ جي نتيجي ۾ چونڊن جي اهتماد دوران الاهي سارا امور پس منظر ۾ رهجي ويا آهن. سموري رياست جي ڪنهن به ڪنڊ پاسي ۾ ٽئين جنس لاءِ ڪو به پولنگ بوٿ قائم ٿيل ڪو نه هو. کدڙن جڏهن مرداڻي بوٿ ڏانهن ٻوٿ ٿي ڪيو ته مذڪر مخلوق جو مزاج برهم ٿي ويو پئي. اهي خنساءِ مشڪل جڏهن مونث دنيا جي بوٿ ڏانهن ٿي اُسهيا ته خواتين جو پارو چڙهندو ٿي ويو. نتيجي طور ٽئين جنس اليڪشن ۾ ووٽ ڪاسٽ ڪرڻ واري آئيني حق کان محروم رهجي ويئي آهي. ايڪيهين صدي ۾ انساني آبادي جو اهم حصو بنيادي انساني حق استعمال ڪرڻ کان رهجي وڃي ته پوءِ اهڙي انياءَ جو ترت ازالو ضروري آهي. ڪنور دلمراد کي حڪم ملي سگهي ٿو ته من جون مرادون پوريون نه ڪري سگهڻ جي سزا اها آهي ته ٻيهر چونڊن لاءِ تياري ڪريو.

ووٽر لسٽن جي پيس فل نئين ترتيب کي يقيني بنايو ۽ اهو به اعلان ڪريو ته چونڊن ۾ صرف اهي اميدوار بيهڻ لاءِ اهل هوندا، جن جون ست پيڙهيون ”خنساءِ مشڪل“ هونديون. مغربي دنيا ۾ انساني حق اهم اشو طور رياستي ڪاروهنوار جو حصورهيا آهن. ملڪ جي عظيم تر مفاد ۾ مغرب کي مات ڏيڻ پٿر جي دور ۾ پانهون پهچڻ جي برابر برائي جهڙو غلط فيصلو ليکيو ويندو. پ پ، نون ۽ اي اين پي ڪهڙي باغ جي موري ٿيندا آهن....پنهنجو پاڻ کي سمجهن ڇا ٿا! اسان ته شيخ مجيب الرحمان جي مٿي مان هوا ڪڍي ڇڏڻ جهڙا نوبل پرائيز يافته جهاٽڪا ڪري چڪا آهيون. اسان کي ڪنهن ڪيو ته ڪجهه ڪو نه. ڌُر ڌڻين کي ڪن ”ايڪس سروس مين“ قسم جي ازڪار رفته ڪارڪنن جو اهو پيغام به پهچايو ويو آهي ته هن وقت ”مرد آهن“ کي موڪل تي روانو ڪري کيس واشنگٽن ۾ پينٽاگون جو پاور فل مشير مقرر ڪرائجي ۽ نيويارڪ جي منظورِ نظر صاحبزادي يعقوب خان کي صدر مملڪت جي ڪرسيءَ تي ويهارجي ته بحران کي نئون موڙ ملي ويندو. طارق مجيد ۽ اشفاق پرويز جي تازي ملاقات به انهيءَ سلسلي جي ڪڙي آهي. دليل طور ٻڌايو ويو ته جڏهن محمد ضياءُ الحق کي ڪئمپ ڊيوڊ ۾ گهرايو پئي ويو، تڏهن پرڏيهي وزير آغا شاهي کي به ساڻس گڏ وڃڻو هو، پر آمريڪي سي آئي اي ڏينهن اڌ اڳ رپورٽ ڏني ته مسٽر شاهي ديسي مزاج واري خارجه پاليسي جو وڪيلِ اعظم آهي. جڏهن ته هن اقليم لاءِ بديسي مزاج واري پرڏيهي پاليسي ضروري آهي. آغا شاهي کي منٽن ۾ رفت گذشت ڪيو ويو. ائين جيئن سندس هم منصب ڪنور نٽور سنگهه کي سال ٻه اڳ انڊيا ۾ اوچتو ڊراپ ڪيو ويو. نٽور به پنڊٽ جواهر لال نهروءَ جو تلميذ رشيد هيو ۽ اڻ ڌري پاليسي جو وڪيل پڻ. آغا شاهي به شهيد ڀٽي جو هم عصر هيو ۽ متوازن پاليسي جو گهورو پڻ...يعقوب خان کي ”دهرهه دون“ واري برٽش انڊين رائل اڪيڊمي جو شاگرد هئڻ وارو شرف به مليل آهي ۽ موصوف رائل فيملي جو فرد هجڻ ڪري گفتگو به تڪي توري ڪندو آهي. ليفٽيننٽ جنرل به رهيو آهي ته ڍاڪا واري بحران ۾ هن سترهان ٻوليون سمجهندڙ سولجر ملڪي سينا کي ديسي باشندن تي گوليون هلائڻ کان جهلي ڇڏيو هو. هن بنگال جي آپريشن کي ناجائز ڪوٺيو هو، ائين جيئن اڪبر بگٽي واري مامري ۾ ليفٽيننٽ جنرل عبدالقادر بلوچ بلوچستان جي گورنري کي ڇڏي ڏنو هو. تازين چونڊن ۾ سندس شڪست پويان هن جو بگٽي بحران دوران ڪردار به شاملِ چال رهي سگهي ٿو.

ڪوڙي ڪنين ٻڌون ٿا ته يعقوب خان واري ٿيوري زيرِ بحث ضرور آهي، پر ڪا خاص پيش رفت ٿي ناهي سگهي. ملڪ ۾ هن وقت اها ئي صورتحال آهي، جيڪا 1971ع ۾ هئي. اوڻويهه سئو ستر واريون چونڊون قومي لاءِ ست ۽ صوبائي لاءِ سترهان ڊسمبر تي ٿيون هيون. تڏهوڪين خفيه اکين مان جيڪي رپورٽون جنرل يحيٰ خان کي ڏيکاريون ويون هيون، انهن ۾ هنگ پارليامينٽ جي وجود کي حتمي طور ڊڪليئر ڪيو ويو هو. حميد گل جا هانڊيوال تڏهن به براهه راست مداخلت ڪري رهيا هئا. جنرل شير علي خان يوم شوڪت اسلام ملهائيندڙن کي حيدرآباد مان ”الوحيد اخبار“ لاءِ فنڊ فراهم ڪيا هئا. پير سائين پاڳارو، حاجي مولابخش سومرو، اي ڪي بروهي ۽ سائين جي ايم سيد شيخ مجيب سان سياسي الحاق ڪري چڪا هئا. ڄام صادق کي ٿر مان مجيب گروپ ڀُٽو گروپ جي پير غلام رسول شاهه جيلاني جي مقابلي ۾ لاٿو هو. حميد گل واري جماعت سنڌي سياستدانن کي مجيب مان هٿ ڪڍڻ جي صلاح ڏني. پيغام رسالو اين اي رضوي حوالي هو، جيڪو تڏهوڪي آئي بي جو چيف هيو. اخبارن ۾ لکيل آهي ته آئي بي جي هاڻوڪي چيف اعجاز شاهه کي غير معينه مدت لاءِ ملازمت ۾ توسيع جو حقدار قرار ڏنو ويو آهي. سندس نالو گجراتي چوڌرين جي گرائين ۽ ٻين انيڪ حوالن سان مشهور ٿي چڪو آهي. ڪير ٿو چوي ته تازو مڪمل ٿيندڙ چونڊ سلسلو اڻ ڌريو هو. نظر نه ايندڙ جماعتون بي پناهه طاقت سان اين اي رضوي وارا پيغام اميدوارن حوالي ڪري رهيون هيون.

ٿر مان هڪڙو سميجو، جيڪو مهراڻ يونيورسٽيءَ جو گريجوئيٽ هو، کيس قاضي سڳوري جنهن الزام هيٺ نااهل قرار ڏنو هو، اهو بهتان هو ته، ”هي غير ملڪي شهري آهي“ نصرپور جا حڪمران سميجا سنڌ جا شهري سڏائڻ لاءِ چيچاوطني ۽ چڪ جهمري جي چوڌرين کان سرٽيفڪيٽ وٺڻ لاءِ مجبور آهن. مون کي آخر ۾ وري صدر صاحب جو اهو جملو ياد ٿو اچي ته ”آئون پاڻ جڏهن سمجهندس ته عوام ۾ مقبول ناهيان ته هليو ويندس.“ اڃا عوام ته ووٽ ذريعي چئي ڇڏيو، باقي ڳالهه اوهان جي سمجهڻ تي آهي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

سنڌ ۾ ايم ڪيو ايم لاءِ اقتدار بهتر رهندو يا اپوزيشن بئنچون؟




اربع 27 فيبروري 2008ع



نشترپارڪ هڪڙي معتبر پٺاڻ سياستدان سردار عبدالرب نشتر جي نالي سان منسوب آهي. انهيءَ پارڪ ۾ جنهن جلسي دوران ايم ڪيو ايم جو قيام عمل ۾ آيو هو. انهيءَ اجتماع ۾ نيڪڻ فقير قائدِ تحريڪ الطاف حسين جي سحر انگيز خطاب مان لطف اندوز ٿيڻ لاءِ پنهنجي پاڙي سان پهتو هو. عبدالواحد آريسر جيان ”فقير“ به هندستاني النسل سنڌي آهي. راجسٿان ۽ گجرات پرڳڻن مان جيڪي سماٽي قبيلا ورهاڱي کان پوءِ مهراڻ ماٿري ۾ اچي مقيم ٿيا هئا، تن راڄن کي اڄ سوڌو اصلوڪا رهاڪو ”مهاجر“ ڪوٺيندا آهن. ستيتاليهه وارا مهاجر، پنجهٺ وارا مهاجر ۽ ايڪهتر وارا مهاجر اهي ”مقبولِ عام“ اصطلاحون آهن، جيڪي توهان کي ڏهرڪي، سکر، خيرپور، سانگهڙ، عمرڪوٽ، ٿرپارڪر ۽ بدين ضلعن جي بارڊر ايرياز ۾ عام جام ٻڌڻ ۾ اينديون. منڱريا، ڀيا، راڄڙ، ساند، راهمان، سميجا، سمان، مڱڻهار، لنگها ۽ نهڙيا ته ڇا، پر اهڙيون بيشمار ذاتيون لکن جي تعداد ۾ هجرت جي مقدس نام تي بيڪانير کان وٺي ڀڄ تائين ۽ ٻاهڙ مير کان وٺي جيسلمير تائين جي ڏاڏاڻن پڊن ۽ ناناڻن نگرن کي الوداع چئي ”پياري پاڪستان“ ڏانهن سوين اميدون ۽ اڪيچار خواهشون کڻي پهتيون هيون، پر اهي اصلوڪا سنڌي سنڌ وطن ۾ ڪليمنٽ اسڪيمن کان وٺي رفيوجيز جي بحالي وارين سرڪاري ڪوششن مان ”خارج“ ڪيا ويا هئا. اهڙن شرناٿين کي اميد الطاف حسين ۾ اها هئي ته موصوف اسان کي ايم ڪيو ايم جي اسٽيج تان حق وٺرائي ڏيندو. ديو ديواس ۽ پونجي ڀيل جهڙا دراوڙ ته اسيمبلين ۾ ضرور موڪليائين، پر گجراتي ۽ راجسٿاني مهاجر سنڌين جو ڪيس شايد چوٿائي صديءَ کان پوءِ به ايجنڊا تي آڻي ڪو نه سگهيا آهن. سائين جن اڳتي هلي ڪري ”مهاجر“ جو اکر ختم ٿيو ته راجسٿاني گجراتي سنڌي ڳالهائيندڙن کي پنهنجو مستقبل وڌيڪ تاريڪ نظر اچڻ لڳو. اي پي ايم ايس او ۾ ”مهاجر“ اکر جي موجودگيءَ سان آريسر ۽ نيڪڻ کي پُراميد رهڻ گهرجي وارا مشورا به موجود آهن.

نهين هي نو اميد اقبال

اپني ڪشت ويران سي

ذرا نم هو تو يه مٽي

بڙي زرخيز هي ساقي

جيان اميدون لاهڻ کان گجراتي ۽ راجسٿاني راڻا به نابري واري ويٺل آهن. ايم ڪيو ايم جي تاريخ اچي پنجويهه سالن واري چوٿائي صدي تي پهتي آهي ۽ اي پي ايم ايس او ”جمعيت“ وارن منصوري ۽ اڇروي مولوين سان ٽيهارو سالن کان محبت جو رشتو قائم رکيو پئي اچي. پي ايس او، پختون ۽ پنجابي شاگردن جون تنظيمون به انهيءَ خيرات مان لطف اندوز ٿينديون رهيون آهن. نوراني ميان جي ”نونهالن“ کي به نذر نياز کان محروم ڪو نه رکيو اٿن. قائدِ تحريڪ جي زيرِ قيادت اڪثر آبادي ۽ قديم سنڌي باشندن واري قرب ڪچهري سٺ سالن کان جاري آهي. نصف صدي وارا ڏينهن ته الفت ۽ پريم پچار ڪندي گذري چڪا آهن ۽ اڌ صدي جو آئيندو به روشن ۽ تابناڪ نظر اچي رهيو آهي. جن جهانديده جانين دهلي تي ست سئو سالن تائين سوري، خلجي، لوڌي ۽ مغل بڻجي راڄ ڪيو هجي، انهن راڻن جي بادشاهي ڀنڀور چوڏهان سئو سالن لاءِ برداشت ڪرڻ جي سعادت نه ماڻيندو ته پوءِ چئي پنهنجي قسمت کي....نشا ڪيترن قسمن جا ٿيندا آهن؟ اڻ پيتي جو خمار ۽ اقتداري عِلت جن اڪابرن کي هڪ ڀيرو لڳي وڃي ته پوءِ سج کٽي يا ٻج....جڏهن امام الهند مولانا ابوالڪلام آزاد جي ڀاشڻن کي پٺ ڏيڻ کان پوءِ لکن جي تعداد ۾ دارالحڪومت دهلي جي اقتداري ايوانن جا ماڻهو پرديس پهتا هئا، تڏهن پنڊت جواهر لال نهروءَ کان ڪنهن پڇيو ته هي انتقالِ آبادي وارو سانحو اوهان ڪيئن ٿا ڏسو؟ هن پاڪستان جي سڄڻ پنڊت چيو هو: ”خس ڪم جهان پاڪ“.

هندستان جي پهرين صدر ۽ جامعه مليه جي باني ڊاڪٽر ذاڪر حسين لاءِ جوڳين کي اهي ڳالهيون ذهن نشين ڪرائڻ ناممڪن بڻجي ويون هيون، جن باتين ۾هو باور ڪرائي رهيو هو ته توهان پنهنجا صدين جا پڊ ڇڏي پراين پڊن تي جڏهن پير ڌريندئو تڏهن اتان جا اصلوڪا وطن واسي اوهان کي پي آر سي ڏيڻ ۾ پرهيز ڪندا. اوهان جو اهو چوڻ به مقامي چوڌري ملياميٽ ڪري ڇڏيندا، جنهن ۾ اوهان ”قيامِ پاڪستان“ جو ڪريڊٽ کڻي رهيا هوندئو. اصلوڪا بنگالي اوهان کي چوندا ته ڪلڪتو آزاد ڪرائي ڪو نه سگهيا آهيو، آيا آهيو ڍاڪا ۾ ڍول باجا وڄائڻ. ذاڪر حسين کي متان مولوي عبدالواحد سنڌي ورغلايو هجي. ممتاز براڊ ڪاسٽر آصف جيلاني جو والد ماجد ۽ نئين زندگيءَ جو باني ايڊيٽر مولوي سنڌي جامعه مليه جي بانيءَ جو باڊي گارڊ رهيو آهي. انهيءَ انڍڙ جي دهليءَ جي جيلاني فيملي ۾ شادي به ڊاڪٽر صاحب ڪرائي هئي ۽ جامعه مليه ۾ فري اسڪالرشپ هيٺ پنون عاقل جي پرين کي پڙهائڻ وارو ڪارِ خير به هن کان سرزد ٿيو هو. سنڌي هونئن به صلاح مصلحت ۽ سياست ۾ سرواڻي کان هيٺ لهندا به گهٽ آهن. جناح صاحب، فاطمه جناح صاحبه، شهيد ڀٽو ۽ شهيد بينظير جا مثال سامهون پاڪستان ۾ ٻيو ڪير آهي، جنهن کي انهن چئن واري قطار ۾ بيهاريندي ميرٽ کي شرمندگيءَ جو منهن نه ڏسڻو پوي.

هن وقت سنڌ ۾ ته ڇا، پر پوري ملڪ ۾ قائد جي حبدارن ۽ موصوف جي غدارن جي وچ ۾ وڏا بحث کلي پيا آهن. سامهون نفيس صديقي وارو صوفياڻو سلسلو چوي پيو ته اسان نوي سيٽون هوندي به تيرنهن سالن کان اپوزيشن ۾ آهيون، چاليهارو سيٽن وارا گهٽ ۾ گهٽ پنج سال ته حزبِ اختلاف جو ڪردار ادا ڪن.

مشکل بهت پڙي گي،

برابر کي چوٽ هي!

چون ٿا ته اسلام آباد وارو چوي پيو ته اڪثريت ماڻيندڙن کي ڏينهن جا تارا ڏيکارڻ لاءِ اوهان ٻارهين مئي واري نيڪي کي ٻيهر ورجايو. موصوف پنهنجي وڌندڙ پريشاني واري حالت کي موزونيت ڏانهن مائل ڪرڻ لاءِ واسطا به وڏا پيو وجهي.

سيد ضمير جعفري مزاحيه شاعري جو مهندار ليکيو ويندو آهي. احتشام ضمير سندس لختِ جگر آهي. موصوف 2002ع وارين چونڊن، پيٽرياٽ ۽ ٻين ڪارِ خير قسم جي ڪارڪردگين کان ٿورڙو پردو سِرڪايو آهي. حميد گل واري جنهن کاتي جي موصوف سياسي سيل جو انچارج هيو، ان شريف النفس اداري طرفان گذريل چونڊن دوران ٿرپارڪر جو قومي واري اميدوار لاءِ پنجاهه ۽ صوبائي واري تڪ لاءِ پنجويهه لک رپيا شيخ ممتاز (امتياز نه پڙهجو) جي دوست شفقت اثر هٿان تقسيم ٿيا هئا. پڇڙي تائين جيڪو پاڻي پهتو هو، چون ٿا ته ڪراچي ۽ گجرات وارا منڍ وارا واٽر ڪورس لبا لب ڀريل هئا. آريسر ۽ جويو صاحبان کي ڇڏي باقي ملڪ جا نوانوي سيڪڙو ماڻهو ان ڳالهه تي متفق آهن ته ايم آر ڊي واري 1983ع ڌاري هلندڙ تحريڪ دوران سنڌي ماڻهن جي جيڪا مزاحمتي ”رگ ظرافت“ ڦڙڪي يا ڀڙڪي اٿي هئي، ان بيماري جو ترياق يار لوڪن عراق مان آڻي لوهه کي لوهه ڪٽي واري فارمولي جي روشني ۾ ”نشتر پارڪي“ نيڪي کي جنم ڏياريو هو. اهو ڏينهن اڄوڪو ڏينهن ”سنگتي“ اسلام آبادي سلسلي سان سلهاڙيل آهن. پاور ڪاريڊور وارو اُچو ٽاور اشارو ڪندو ته مابدولت قسم جي مخلوق ”ڄٽن“ سان شريڪِ اقتدار ٿي ويندي، نه ته کين موزون وقت تي مولانا ڀاشاني وارو ڪردار عنايت ڪيو ويندو. انهيءَ بنگالي عالم سڳوري لاءِ مشهور آهي ته ”جلائو گهيرائو“ تحريڪن لاءِ کيس عادت پيل هئي. پڇيائون ته جيڪڏهن توکي حڪومت حاصل ٿي وڃي ته پوءِ ڇا ڪندين؟ جواب آيو، حلف کڻڻ کان ٻئي ڏينهن پنهنجي سرڪار کي ڪيرائڻ لاءِ ايجيٽشن شروع ڪندس...هڪڙو ڪامريڊ دوست جيڪو مولانا ڀاشاني جو ساٿي آهي، معراج محمد خان کان وٺي رئيس غلام مصطفيٰ جتوئي ۽ محمد خان جوڻيجي کان وٺي مير رسول بخش ٽالپر تائين جي ائنٽي ڀٽو محاذن ۾ سرگرم به رهيو آهي. ڪنهن پڇيس ته، ابا! ڀُٽن سان ايتري بيوفائي جڳائي نٿي. چيائين، پيارا! اسان مجبور آهيون، اسان جي ٿيندي آهي اپائنٽمينٽ، سو جيڏانهن ڌڻي چوندا، تيڏانهن وينداسين. نواز شريف ۽ اي پي ڊي ايم سميت ملڪي سياست کي سالاري فراهم ڪندڙ ليڊر چٽيون پيا ٻڌائين ۽ سول سوسائٽي به ساڳي رستي جي راهي ٿيڻ لاءِ تيار آهي.

پ پ کي ارباب غلام رحيم کي ڇڏي باقي اولڊ سنڌيز ايم پي ايز کي گڏائڻ لاءِ پير سائين پاڳاري، غلام مصطفيٰ جتوئي، مهر برادران ۽ شيرازين لاءِ ”سافٽ ڪارنر“ فراهم ڪرڻو پوندو. سنڌ اسيمبليءَ ۾ واضح اڪثريت هونئن موجود آهي. مخصوص سيٽن واريون عورتون ۽ اقليتي ميمبر عنقريب ”منظر – عام“ تي اچي ويندا. پوءِ پير پاڳاري واري ٿيوري کي اپنائجي، جنهن ۾ موصوف نشتر پارڪ مان برآمد ٿيندڙ نونهالن لاءِ چيو هو ته ملڪي سطح تي ٻه سيڪڙو ۽ سنڌ سطح تي ست سيڪڙو نمائندگي تي همراهه راضي رهن ته ٺيڪ نه ته اصلوڪا وطن واسي يڪجهتيءَ جو مظاهرو ڪري کين اپوزيشن کان مٿي اٿڻ ڪو نه ڏيندا.

arbabnek@yahoo.com