ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڇا حڪومتي جوڙجڪ ۾ ”پرڏيهي قوتون“ دير ڪرائي رهيون آهن؟




سومر 3 مارچ 2008ع



خيرن سان اليڪشن ته ٿي وئي آهي، پر حڪومت سازيءَ ۾ دير اهڙي ڪڏهن نه ٿي، جيئن هن ڀيري ٿي رهيو آهي، ۽ غير يقيني پڻ اهڙي نه ڏٺيسين، جيئن هاڻ پيا ڏسون. سمجهه ۾ نٿو اچي ته جڏهن پارٽين جي اڪثريت به واضح آهي، ۽ اهي اڪثريتي پارٽيون گهڻن معاملن تي متفق به آهن ته پوءِ نيٺ سرڪار ڇو نه پئي ٺهي؟ ڇا اها دير صدر صاحب کي بچائڻ لاءِ آهي، يا ان جي ”شاندار الوداع“ لاءِ آهي؟ اسان کي اهو وسارڻ نه گهرجي ته عوام اسان جي پارٽين کي ڀلي ڪيترو به وڏو مينڊيٽ ڏئي ڇڏيو هجي، پر پارٽيون ڪنديون وري به ايئن ئي جيئن ”پرڏيهي ڀوتار“ چوندا. اعتزاز ڀلي پيو عدليه جي آزادي لاءِ نظربنديون ڀوڳي، ڀلي 3 نومبر کان اڳ واري عدالتي سرشتي لاءِ تقريرون ڪري، پر ڇا ايئن ٿي به سگهندو؟ هن کي بظاهر اهڙي پڪ پ پ کان وڌيڪ کڻي نواز ليگ مان ئي هجي، پر ”ستارون سي آگي جهان اور بهي هي“ کي سمجهڻ جي ڪري...ملڪي ڪاروهنوار هلائڻ وارا ڪارندا اڃا ڪي ٻيا آهن. حڪومتي سيٽ اپ ۾ دير سان جيڪا اپ سيٽ واري صورتحال آهي، اها به انهن ئي پرڏيهي پيارن جي پيدا ڪيل ٿي لڳي...ڪالهه زرداري صاحب اوچتو عرب امارات اُسهيو آهي، ڏسجي ته اتي جا ”شيخ صاحبان“ ڪهڙيون ٿا فرمائشون رکن.

”جهمراڙي“ امراڻي ۽ ارباب اسٽيٽ جي سنگم تي موجود ٿر جي هڪڙي ڳوٺ جو نالو آهي. سترهين ۽ ارڙهين فيبروري وارا ٻه ڏينهن نيڪڻ فقير هن ڳوٺ ۾ ”پناهه گزين“ هيو. امراڻي مان وقت جي حمير سومري جا مست هاٿي به ”بن“ جي تلاش ۾ ڪپلور، دينور ۽ کوکرو پار جي چٽيل ميدانن ڏانهن پنڌ پيا هئا. وقت جو اورنگزيب عالمگير ارباب آباد ۾ لٿل هو. دادو جي نوابشاهه جي گهوٽڪي جي شهري سنڌ جي شاهه زورن ۽ ڪنري جي دوستن جيڪي يارهان کن معصوم انسان ”شهيد“ ڪيا، انهن سڀني شهيدن واري دور حاضر جي ”ڪربلا“ برپا ڪرائڻ جو سمورو ڪريڊٽ ارباب عالمگير جي کاتي ۾ لکجي چڪو. ابن انشاءَ چوندو هو ته، ”اورنگزيب عالمگير ني نه تو کوئي نماز چهوڙي ٿي اور نه هي کوئي ڀائي زنده چهوڙا ٿا.“ رياض سهيل ناڪرايو، ڇاپردين شاهه، جليي جو تڙ ۽ کينسر کي مانيٽر ڪري رهيو هو، کوکرو پار کان گڍڙو تائين وارو رڻ جهاڳڻ جو ذمو هن جوڳي کنيو هو. ڳوهون جوڳين جا ته گهر تاڙينديون رهيون آهن، پر جوڳين نانگن جا افعال مشاهدي ۾ آڻڻ جو فيصلو ڪري گويا گولين کي قتل جي دعوت پئي ڏني. لاکڻيون ڳوٺ هجي يا جيتراڙ جي جوءِ ٿر ۾ هر هنڌ گوليون ائين پئي وُ‎ٺيون جيئن اوڙڪ مينهن وسندو آهي، ٻڍڙيون مايون جڏهن گوڏن ڀر گسڪنديون لوڙهن ۾ لڪڻ لاءِ رئندي پولنگ اسٽيشنن ڏانهن روانيون پئي ٿيون تڏهن سچ پچ ته هن بيت جو يادگيرو تمام تيزيءَ سان دماغي ڦرهي تي تري آيو هو...

آهه جاتي هي فلک تک، رحم لاني کيلئي،

بادلو هٽ جائو، راهه دو جاني کيلئي!

وقت جي مغلِ اعظم اڳيان سندس نو رتنن مان ڪنهن اها راءِ الائي ڇو نه رکي ته جيڪي اورنگزيب عالمگير کي ووٽ نٿا ڏين، تن جي ڳوٺن تي بمبارمنٽ ڪرائجي. انهن ڏينهن ۾ هڪڙو جهاز به سندن تحويل ۾ هو، ريگستان جون ڀٽون وزيرستان جي جبلن جيان انساني رت سان رنگين نظر اچن ها. طارق جميل جي تربيت جو چٽو ثبوت جن لعل وڻجارن فراهم ڪيو، ان تي حاجي عبدالوهاب به حيران ته ضرور ٿيو هوندو. حقيقت اها آهي ته پاڪستان ۾ ٿيندڙ چونڊون سئو فيصد آمريڪي مفادن جي تڪميل جو ايجنڊو آهن، درِ پرده آمريڪي تيل ڪمپنيون ڪيتري سيڙپ ڪري چڪيون آهن ۽ معدنيات کان ويندي سيڙپ ڪاري جي ميدان جون آفت قيامت قسم جون ڪمپنيون ”سياست“ جي نالي ۾ ٿيندڙ سياهه ڪاري کي سفيدي ۾ تبديل ڪرڻ لاءِ ”زر پهينک تماشا ديکهه“ وارا ناٽڪ ڪهڙي ڪاريگري سان ڪري رهيون آهن؟ ٿر ۾ 150 ارب ٽن ڪوئلي جي ماليت سٺ کرب ڊالرن کان مٿي آهي. ”ڪڪ بيڪي“ ۾ ڪوئلي جي واپار ۾ هٿ ڪارا ڪندڙن ڪهڙي روهه سياهي جو مظاهرو ڪيو آهي؟ ميڊيا جي آزادي واري دعويدار دور ۾ اُهي شيون اٺ آنا به ظاهر ٿي ڪو نه سگهيون آهن، اکيون ڪڍرائڻ کان بچائڻ خاطر مٺي جا سمورا ”خاطو“ مهر بلب رهيا، چپ چورڻ سان پريس ڪلب وارو شاهي قلعو مسمار ٿيڻ جو خوف هئن، نه ته تاريخ ساز ڌانڌلا رپورٽ ٿيڻ کان رهجي ويا هجن، ائين ڪيئن ٿو ٿي سگهي؟ البته هيل ٿر ”گليان هو وڻ سڃيان، تي وچ مرزا يار ڦري!“ واري سڃ ۽ ڀينگ کي راڪاسي ريتن ۽ برڙباڪسي پريتن سان پنهنجو پاڻ کي ٽٻاٽپ ٽمٽار ڏٺو، چوڌرين جي چوڪڙي پوءِ به ڦٻڻ کان محروم رهي. جنهن جو ڏک ڏسڻو هجي ته آمريڪي ايوانن ۾ ڏسي سگهجي ٿو. ڪراچي واري قونصل خاني به حڪم فرمايو آهي ته، ”لال قلعي گرائونڊ“ وارن جو مئنڊيٽ تسليم نه ڪيو ويو ته پوءِ سنڌ ڀوڳيندي. سنڌين کي دهلي جي لال قلعي جي مورڙي جي ماڳن ۾ تشريف فرمائي تي مٺايون ورهائڻ گهرجن. اڳي نعرا ٻڌبا هئا، ”دهلي تيري لال قلعي پر هوگا نشان همارا...“ هاڻي ويهه لک جانيون قربان ڪرڻ جي دعويدارن دهلي جي پچر ڇڏي ڏني آهي.

ڪراچيءَ وارو آمريڪي قونصل خانو ”نوي“ جو نوانوي فيصد سرپرست ٿو محسوس ٿئي، اسلام آبادي سفارت خانو ته اتان جي ”همراهه“ لاءِ اٺيئي پهر اوجاڳن ۾ لڳو پيو آهي. ڇو نه لڳي انهن انتخابي ناز نخرن جي شروعاتي ڏينهن ۾ به ته آمريڪي وفدن جي آمد ۾ اچانڪ بي تحاشا اضافو ٿي ويو هو، ملڪ جا مڙيئي مهربان قدردان قسم جا سياستدان دل ئي دل ۾ ”ٽڪيٽ ڪٽائو لائين بڻائو، اسان تي جاڻا ڪونڊي دي ڪول...“ ڳائي رهيا هئا.

سڀني اڳواڻن قول قرار ڪيا آهن ته هو صدر مشرف کي گهر موڪلي ئي ساهه پٽندا، هاڻ ڏين منهن! فقير بيان ڪجهه هن ريت ٿو ڪري ته ”آقا“ کي چيو وڃي ته ٺلهو هڪڙو مهانڊو مهمل ڪري ڏيو، توهان محمد علي بوگرو به ته آمريڪا مان براهه راست موڪليو هو، موڪليل ته معين قريشي ۽ شوڪت عزيز جهڙا الاهي سارا آهن، پر هن وقت نيو يارڪ ۾ بوگري جو جيڪو جانشين آهي، اهو ته پڪ سان واشنگٽن جو پسنديده هوندو، رٽائرڊ ميجر جنرل آهي ته مڙيوئي خير....اوهان پهريون صدر به ته ميجر جنرل اسڪندر مرزا عنايت ڪيو هو، بوگري جو جاءِ نشين ته اهو هر دلعزيز هيرو آهي، جنهن جي ئي سار سنڀال ۾ بهاولپور واريون مشقون هيون ۽ توهان ڪهڙي نه سان پنهنجو سفير ۽ ملٽري اتاشي گڏ چاڙهي بستي لال ڪمال اماڻيو هو. صديق سالڪ جهڙو رباني آگري ۽ اڪبر سومري جو دوست به ”شهيد“ ٿيو هو ته ان حادثي کان پوءِ پ پ سميت ايم آر ڊي ۽ جمهوريت پسند ٻين جماعتن لاءِ اوهان ”ڊيموڪريسي“ وارو تحفو عنايت فرمايو هو، پ پ ته مرزا اسلم بيگ کي ”تغمهءِ جمهوريت“ عنايت ڪري چڪي آهي، محمود علي دراني لاءِ صدارت واري ڪرسي جو فيصلو مڃرائڻ ته ڏائي هٿ جو کيل آهي. هلو ان تي به اتفاق راءِ نه ٿئي ته پوءِ خيرن سان جهانگير ڪرامت به جهان ۾ موجود آهي. اوهان وٽ هاءِ ڪمشنر به رهي آيو آهي ۽ آهي به مڪمل جرنيل. نواز شريف به هن شينهن جي ڪري اقتداري ٻيلي کان ٻاهر رهندو، ڇاڪاڻ ته سندس دور ۾ هن سينائي سرواڻ اختلافن کانپوءِ استعيفيٰ ڏني هئي. ”آمريڪي برانڊ“ اليڪشنون به ٿي ويون آهن، سائين سجاد علي شاهه بادشاهه کي چيف اليڪشن ڪمشنر بڻائي سگهو ٿا، ججن واري بحالي جو شور به ٿڌو ٿي ويندو، برطرف ججن جي شروعات ته سائين روشن علي شاهه جي لختِ جگر کان ٿي هئي، نانگ به مري ويندو ۽ لٺ به پرزا پرزا ڪا نه ٿيندي. ارباب غلام رحيم صاحب جون لٺيون ته گم ٿي ويون آهن، ٻيو ڄام صادق ونگي جي ڄامن نه سهي البت ”ڏنڊي“ جي ڄامن جيان سڳوري سنڌ جي ڪنهن ڪنڊ پاسي مان ظهور پذير ٿي سگهي ٿو...ديکو او انتظار ڪرو....

اچون ٿا ”جهمراڙي“ ڏانهن... ٻوڙاٻهه ڳوٺ پهتاسين ته ”ڪوسوو“ جي آزادي واري خبر هلي رهي هئي. اتان جا سومرا ابرهه جي هاٿين سان ٿيندڙ ويڌن بابت ته ڪُڇن ڪو نه پيا البته چون پيا ته سردار شاهه وارن جي فقيراڻي جهولي وقت جي حمير سومري واري هاٿي کي دسي ويندي. ٿيو به ائين پر پ پ لاءِ وري به آمريڪي هاٿي رستا روڪ ڪري رهيو آهي. ارڙهن فيبروري تي جنهن ”ڪوسوو“ کي آمريڪي آشيرواد سان آزادي ملي، ان ملڪ جو وزيراعظم هاشم ٿاچي آزاد هوائن ۽ آزاد فضائن جو جڏهن اعلان ڪري رهيو هو، تڏهن ڏيهه جي ڏکڻ اتر اوڀر اولهه ۾ تڙا ماشا واريون سرهائيون موسمِ بهار جا سمورا خوبصورت خوشبو وارا لطف فراهم ڪري رهيون هيون، برف پوش جبلن جي دامن ۾ موجود ”پرسٽينا“ جهڙي تفريحي ماڳ تان اعلان آزادي ٿي رهيو هو، وزيراعظم چيو پئي: اسان جمهوري طريقي سان چونڊيل عوامي نمائندا پنهنجي وطن جي آزاديءَ جو اعلان ڪريون ٿا...۽ خومختياري جو پڻ....اسلام آباد ۾ موجود ملڪه آمريڪا ليڊي پيٽرسن جي دولت خاني مان مليل پيغامن، سندس در دولت تي حاضري، ايوانِ صدر مان طارق عزيزي طعنا ۽ هن ”هيڊ ڪوارٽر“ مان هدايتون ۽ نصيحتون ملندي ڏسي ته ائين ٿو لڳي اڃا به سٺ سال کن وڌيڪ لڳي ويندا، اهڙو ڪو اعلان ٻڌڻ ۾...

ڪنهن پوڙهي ڪوسوائي بي بي سي کي چيو پئي: اسان کي صديون لڳيون آهن، هن سرهائي واري چوٽي سر ڪرڻ لاءِ....ڪوسوو يورپ ۾ البانيا سان سلهاڙيل آهي.10877 چورس ڪلو ميٽرن ۾ پکڙيل هن ديس ۾ ويهارو کن ماڻهو رهن ٿا، نوي سيڪڙو مسلمان اڪثريتي آبادي واري هن ملڪ ۾ سترهن هزار نيٽو جا فوجي موجود آهن. سربيا خلاف سندن لبريشن آرمي طويل محاذ آرائي ڪئي، تيرنهن هزار ماڻهن آزادي جي راهه ۾ جاني قرباني ڏني، لکين دربدر ٿيا ۽ مقدونيا کلان به پري وڃي نڪتا. بلغراد جيڪو سورگ باش ٿيندڙ يوگو سلاويا جو دارالحڪومت رهيو آهي، سرب سهڻن اتي آمريڪي ايمبيسي کي زخمي ڪيو آهي، پر يورپي يونين ۽ آمريڪا جي آشيرواد سان هن نئين اسلامي ملڪ آزادي ماڻي آهي. انڊونيشا به کيس تسليم ڪرڻ لاءِ تيار ناهي، سلامتي ڪائونسل ۾ روس ويٽو ذريعي آزادي کي سوگهو ڪري چڪو آهي ۽ کيس اقوامِ متحده جو ميمبر به ٿيڻ ڪو نه ٿو ڏي.

تهذيب جو قدر ڪندي ڇا آمريڪا پاڪستان کي پابندين کان آجو ڪندو، يا ٻٽي پاليسي جون ڪا تون جاري رهندي....؟

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڀوربن واري ڀائيواري، صدر مشرف ۽ وزارتِ عظميٰ وارو تڪرار!




سومر 10 مارچ 2008ع



”ڪيف ڀورڀن“ ڪوهه مري جو پُرڪيف تفريحي هوٽل آهي. فرحت بخشي جي حوالي سان ”مري پڌرنامو“ سون تي سهاڳو ثابت ٿيو آهي. حسنِ اتفاق سان نائين مارچ تي آصف علي زرداري ۽ ميان نواز شريف قوم جي پوڙهن پڪن ۽ نونهالن کي ”نهال“ ڪرڻ جي جيڪا تجديد ڪئي آهي. ملڪي تاريخ ۾ ”ميثاقِ جمهوري“ کانپوءِ هي ٻي اهڙي خوشي آهي، جنهن جي مسروري مدت مديد تائين محسوس ٿيندي رهندي. سال اڳ اڄوڪي تاريخ تي جنهن عدالتي بحران جي ابتدا ٿي هئي، اڄ پهرين سالگرهه تي ٻنهي پارٽين جو عدالتي بحران جي آبرومنداڻي حل لاءِ متفق ٿيڻ ملڪي تاريخ ۾ ”تاريخ ساز“ فيصلو ليکيو ويندو. بلوچستان، پنجاب، سرحد ۽ سنڌ ۾ پراونشنل سرڪارن جي پيوندڪاري جا خد ۽ خال روشن ٿي چڪا آهن. البت مرڪزي سرڪار لاءِ هندستاني طرز جي مخلوط حڪومت واري جنهن تجزبي ڏانهن ٻئي ليڊر پيش قدمي ڪري رهيا آهن، اهڙي اڳڀرائي دوران ”گهوٽ“ اڻ لڀ آهي. مخدوم امين فهيم وارو مامرو به موزون رخ اختيار ڪري ڪو نه سگهيو آهي. پاڪستان ۾ هاڻوڪيون ”پيس فل“ چونڊون نه چاهيندي به اسٽيبلشمينٽ واري اُٺ کي ڏونگر هيٺان دٻالٽ ڪري سگهڻ واريون سرهائيون کڻي آيون آهن. جيئن جيئن وقت وڃي ٿو اقتداري جوڙجڪ جي حوالي سان وڇوٽيون وڌائيندو، تيئن تيئن عوامي خواهشن جي ”جهاٽڪي“ وارو خطرو به قريب سان قريب تر محسوس ٿي رهيو آهي. خلقِ خدا جي آوازي کي الاهي نقارو ڪوٺبو آهي ۽ عوام ته ارڙهين فيبروري تي چئي ڇڏيو چٽو ۽ پڌرو ته:

هم نين اُس رات کي ماتهي پر

سحر کي تحرير،

جس کي دامن مين

انڌيري ڪي سوا کچهه بهي نه تها!

نهر واري حوالي جي ڊرائنگ رومن ۾ ڏهاڪو ڏينهن ته ننڊ غالب رهي. انهيءَ عشره ۽ غنودگي مان بيدار ٿيڻ کانپوءِ ”گوشهءِ گمنامي“ مان ٻاهر ايندڙ ٻار چئي رهيو آهي ته (1) سياست ٻياست نه ڪريو، سڌري وڃو. حڪومت ٺاهڻ ۾ جنبي وڃو...(2) امن جي بحالي کي يقيني بڻايو ويو ته پوءِ جڙندڙ جمهوري حڪومت مٿان دستِ شفقت دراز ڪري سگهجي ٿو ورنه...”انڌي ڪو انڌيري ۾ بڙي دورڪي سوجهي...“ هن جو ڏهه سالا دور طاقت جي ڪرامت جو قائل رهيو آهي. آمريڪا سميت ڏهاڪو کن ٻين يورپي ملڪن ڏانهن سندس همنوا هم خيالي واري مهم لاءِ محو- پرواز ٿيل آهن. لابنگ زور شور سان جاري آهي. اهو به خطرو موجود آهي ته موصوف ٻيهر ڊيموڪريسي جي حوالي سان سورهان ڪروڙ انسانن جا خواب چڪنا چور ڪرڻ لاءِ ڪو اساما ۽ ملا عمر ”لُبيبي“ جيان آمريڪا حوالي ڪري سگهي ٿو. اوبامو ۽ هليري منجهان ڪير ايندو؟ ان لاءِ هو نومبر تائين جا اٺ نو مهينا پيا آهن، البت بش واري جماعت کي مٿيان تحفا آمريڪا جون چونڊون کٽرائي سگهن ٿا. نعم البدل طور 9 سال مزيد ملي ويندا، ان نونهال کي...جنهن جا اڳي موجود اقتداري نوَ سال امن امان جي حوالي سان ”پنهنجو مٽ پاڻ“ رهيا آهن. قدرت خدا جي امن جي احاطي ۾ پ پ نون ليگ ۽ اي اين پي کي اهو شينهن مڙس آڻي رهيو آهي، جنهن جي اقتداري عرصي کي ”بم بلاسٽ“ دور حڪومت جهڙو تمغو به عطا ٿي چڪو آهي. ”آخري مڪو“ ڪنهن سرپرائيزي ڪرامت جو منتظر آهي. لال قلعي گرائونڊ وارن کان ويندي ڪنگري هائوس تائين ۽ گجرات کان ويندي گورستان تائين سندس لاءِ همنوائن جي تلاش جا بندوبست ٿي رهيا آهن، پر بلوچستان جهڙي پرڳڻي جا روايتي ملڪ ۽ سردار به شجاعت کي شينهن مڙس تسليم ڪرڻ لاءِ تيار ناهن. مگسي صاحب جي گورنري به کين موزون سهارو فراهم ڪري ڏيڻ جي قابل رهي ڪو نه سگهي. پکي سڀ اڏامي اچي آصف زرداري جي شجرِ سايه دار تي پناهه گزين ٿيا آهن. بلوچستان مان بڙي بي آبرو هوڪر...قاف ليگي قيادت ٻاهر نڪتي آهي. مولانا فضل الرحمان به شيخ الهند مولانا محمود حسن واري واٽ ورتي آهي ۽ مخدوم احمد محمود ۽ جهانگير ترين جي قيادت ۾ پنجاب جا فنڪشنل ليگي ٻن قومي ۽ چئن صوبائي ميمبرن سميت ”ماڊل ٽائون ۽ جاتي امراءُ“ جا وڃي مهمان ٿيا آهن. پير سائين پاڳارو ۽ غلام مصطفيٰ جتوئي به ديکو اور انتظار ڪرو...واري پاليسي تي گامزن آهن. لڳي ٿو ته ”نائن زيرو“ کان سواءِ ٻيون ڪي به ڌريون ”زيرو“ ٿيڻ لاءِ تيار ناهن. قاف ليگ جو جسدِ خاڪي وڃي چئن ميمبرن تي اڪتفا ڪندو، جيڪي خيرن سان سندس لاءِ آسوده خاڪي جو اهتمام وڏي تزڪ ۽ اهتشام سان ڪندا. شجاعت واري سرپرست ن ليگ کي ”هاف“ ليگ بنائڻ جو سوچيو پئي پر نواز شريف ۽ سندس سياسي رفيقن (آصف- اسفند وغيره) جي بي بها بصيرت سان قاف ليگ پهرين جهٽڪي ۾ ”هاف ليگ“ جو ڏيک ڏيڻ لڳي ۽ ارڙهين تي ”صاف ليگ“ بڻجي پنهنجي هٿن سان پنهنجو صفايو ڪرائي ويئي. جنهن رفتار سان اها ”مرحومه ۽ مغفوره“ خرامان خرامان زوال ڏانهن ڌوڪيندي پئي وڃي، اهو ڏينهن به اجها ڪي اجها اچي رسيو، جنهن ڏينهن مڪمل طور تي کيس ”آف ليگ“ وارو تمغهءِ حسن- ڪارڪردگي عنايت ڪيو ويندو. سندس قافيو تنگ ٿي چڪو آهي. ظرافت جي ميدان وارا کيس قابض ليگ، قيامت ليگ، قهر ليگ، قيد ليگ، قصيده خوان ليگ، قزاق ليگ، قدم، بقدم ليگ، قربان ليگ ۽ ڪوهه قاف ڏانهن ڪرها پلائيندڙ قُم نام ليگ جا به تخلص الاٽ ڪري رهيا آهن.

رٿيون سي رهيون،

اڻ رٿيو آئيون اڳ ۾!

وارا سمورا منظر چوڌري جي چهرهءِ انور تي ڏسي سگهجن ٿا. حبيب جالب جو سينهو مشاهد اينڊ ڪمپني ملاحظه فرمائين!

جالب سائين ڪدي ڪدائين،

سچي گل ڪهه جاندا اي،

مت پوجو چڙهدي سورج نون،

آخر اي لهه جاندا اي.

جيتوڻيڪ ظاهري طور تي سياسي منظرنامو ڪافي حد تائين عطر بيز آهي، پر ظلمت کي ضياءَ، صر صر کي صبا، پٿر کي گهر، ديوار کي در ۽ ڪرگس کي هما بڻائي پيش ڪندڙن جون بي شمار ڪمپنيون مارڪيٽ ۾ ٿوڪ جي حساب سان موجود آهن. چوڌري احمد مختار چوي پيو ته، منهنجي ڀاءُ جا پرويز مشرف سان ريتي پريتي رس رهاڻا آهن ۽ وزير اعظم جي حيثيت ۾ آئون آساني سان دهلي النسل دُلهي سان گڏ هلي سگهان ٿو. چوڌري احمد سعيد کي پي آءِ اي جو سربراهه الائي ڪنهن بڻايو هو؟ ڪي شاعراڻي سادگيءَ سان چئي رهيا آهن ته ايوانِ صدر ۽ اسان جي وچ ۾ وڇوٽيون پيدا ڪندڙ انهيءَ تار مان ڪاميابي سان تري پار اُڪرڻ جي لائق ناهن. مخدوم شاهه محمود قريشي مهراڻ ماٿري لاءِ مائل بڪرم نظر اچي ٿو. يوسف رضا گيلاني ته حافظ حسين احمد جون سڪون لاهيندي چيو آهي ته: ايوانِ وزير اعظم ۽ اڏيالي واري جيل جي وچ ۾ پنڌ تمام گهٽ آهي، مون پنهنجي حصي جو ”ترم ياترائي، سفر پورو ڪري ڇڏيو آهي. (موصوف ”چاهه- يوسف سي ايک صدا...“ نالي وارو ڪتاب به قيد خاني ۾ لکيو آهي.) شيري رحمان ۽ ٻيا خواتين و حضرات وزير اعظم واري موضوع کي متنازعه بنائي جڳ هنسائيءَ جو سامان ساڪنانِ وطن کي فراهم نه ڪن ها ته بهتر هو. هاڻ جڏهن تير ڪمان مان نڪري ويو...تنهن کانپوءِ اهڙو موقف به سامهون آيو آهي ته هي ٽريلر هو، فلم سامهون اچڻ سان خلق خدا کي ٻيهر سرهائيون پلئه پونديون. انهيءَ راءِ جا راڻا چون ٿا ته ايوانِ صدر ۾ هلندڙ هل هنگامي کي ٻيو رخ ڏيڻ لاءِ وزارتِ عظميٰ جي اميدوارن جا ابتا سبتا ”انومان“ اوپن ڪرايا ويا هئا. آصف جو سڀني اڳواڻن سان باهمي احترام وارو مقام ۽ مرتبو قائم ۽ دائم آهي ۽ انشاءَ الله پ پ ۾ ڪو به نئون ڪوثر نيازي پيدا ڪو نه ٿيندو...ٺيڪ آهي، انهي راءِ جي راڻن جي وات ۾ گلاب جا گل...پر ميڊيا تي اهي بحث جڏهن عام ووٽر ۽ شاطراڻين چالن کان ناواقف نوجوان پڙهي ۽ سڻي ٿو، تڏهن سندس ارمان آنسوئن ۾ ٻڏندي نظر اچن ٿا. شايد شهيد راڻي جي عدم موجودگيءَ جي ڪري ئي اهي طفلاڻيون ڳالهيون منظر عام تي آيون آهن. وزير اعظم جو نالو ۽ شيڊو ڪابينا هونئن ته جمهوري ملڪن ۾ انتخابي مهم جي آغاز سان ئي سامهون اچي ويندا آهن. محترمه جي شهادت جو غم، ايوانِ صدر جو دٻاءُ ۽ ٻيون ڏيهي ۽ پرڏيهي پريشري پابنديون پ پ کي محتاط ڊرائيونگ لاءِ مجبور ڪري رهيون آهن. پاڪستان جهڙي ملڪ ۾ سٺ سالن کانپوءِ به جمهوري مزاج بانبڙا پائڻ جهڙو ڏيک ڏيندي به نظر نٿو اچي. اهڙي ماحول ۾ آصف زرداري جنهن دل گردي سان اڇي ڪاري جي مالڪن اڳيان ”آڻ“ مڃڻ کان انڪاري آهي، سندس فهم فراست کي جس ۽ موصوف جي صبر شڪر کي لک شابس! ڌڻي سائين پنهنجي حبيب ڪريم جي صدقي موصوف کي اهڙي سعادت نصيب فرمائي، جنهن سان پ پ، پاڪستاني عوام ۽ گرد و نواح جي ملڪن ۾ استحڪام پيدا ٿئي.

خالد مقبول هٿان جيڪڏهن پنجاب جو نامزد وڏو وزير حلف کڻي سگهي ٿو ته پوءِ پرويز مشرف هٿان وزارتِ عظميٰ جو نامز اميدوار حلف کڻي ٿو ته ان ۾ ڪنهن وڏي اربعا ۽ خطا کي تلاش ڪرڻ بيسود آهي. شهيد ڀُٽي به بحراني دور ۾ جنرل آغا محمد يحيٰ خان قزلباش هٿان پاور ٽرانسفري دوران سويلين مارشل لا ايڊمنسٽريٽري وارو عهدو ورتو هو ته ڇا هڪ رسمي مرحلي کي تنقيد جي اڏي تي مشقِ ستم بنائڻ سان بحران ٽري ويندو؟ ڪياني تازو ماسڪو ۾ ملٽري اتاشي رهندڙ ميجر جنرل کي ايم آئي جو سربراهه مقرر ڪري سابق جنرل جون خواهشون ”اڻ-پوريون“ بنائي ڇڏيون آهن. بلوچستان مان سيد خورشيد شاهه جيڪي پنجويهه ايم پي ايز هٿ ڪيا آهن، اهڙي پيش رفت ٻڌائي ٿي ته وزير اعظم جي جنهن اميدوار جي مٿي تي هُما پکي سايو ڪرڻ وارو آهي ”اميدواري“ جي اها منزل هاڻ خير ۽ خوبي سان قريب ايندي نظر اچي رهي آهي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ايءُ وڙ نه ويڙهيچن...!




اربع 12 مارچ 2008ع



شاعر آزاد مزاج هوندا آهن، کين پابند بنائڻ سان ”پيار“ متاثر ٿي سگهي ٿو. ”دارا شڪوه“ سان اورنگزيب عالمگير جيڪو ”درد“ ونڊيو هو، بعينهِ ساڳي صورت حال آهي. ڏاڏا سائينءَ سان اڌ صديءَ جو عرصو صابر شاڪر قسم جي جنهن ”مخدوم“، پارٽيءَ لاءِ وقف ڪري ڇڏيو، ان ”شاعرِ محبت“ سان جيڪو وهي واپري پيو، اڪبر الهه آباديء ئي اهڙي ڪيفيت کي اظهاري سگهي ٿو.

. اگر کچهه منه سي کهتا هون،

مزا الفت کا جاتا هي،

وگر خاموش رهتا هون،

کليجا منه کو آ تا هي!

ڪجهه مهينا اڳ تائين ”زباني اوڳاڇ“ جو ڪريڊٽ ونگي جي ڄامن جي کاتي ۾ لکبو هو، پر هاڻ هڪ تلاش ڪر ته هزارين اهڙا دريافت ٿيندي نظر ايندا. بابر اعواڻ ۽ لطيف کوسو ڳالهائين ڪيئن ٿا؟ احمد مختار ۽ شيري رحمان به سلطاني ترجمان محترم ”ترديد“ قريشي جيان ڇا اوڳاڇي رهيا آهن؟ گهرو وزارت وارو جاويد چيمو، اڳوڻا قاف ليگي وڪيل وصي ظفر، طارق عظيم ۽ محمد علي دراني، ”شجاعت“ جي صفائيءَ ۾ جيڪي موشگافيون ڪندا رهيا آهن، انهن وانگر پ پ جا اڪثر ”ترجمان“ به عدم احتياط جو شڪار ٿيندي نظر پيا اچن. مخدوم صاحب جي معاملي ۾ ائين نظر اچي رهيو آهي. هالا جو اهو هونهار هاڻي ناراض ڇو آهي؟ ان بابت به سوچيو وڃي. هالا جتي پ پ جو جنم ٿيو. ”هالا ڪنونشن“ ۾ پ پ لاءِ پهريون قدم کڻڻ ممڪن بڻيو هو. صلاحون ۽ تجويزون ته مبشر حسن ۽ چوڌري احمد مختار جي لاهوري دولت خانن تي به مرتب ٿيون هيون پر هالا کي اها سعادت مليل آهي ته هن ئي شهر مان پ پ کي خلق خدا اڳيان ”پڌري ٿيڻ جو اعزاز مليو هو. پر هفتي کن کان جيڪي ”اعلان“ ملڪ ۾ پکڙي رهيا آهن. ساده لوح سنڌي محسوس ائين پيا ڪن ته متان هالا مان پ پ کي ٻيهر ”بيڪ ٽو پويلين“ جهڙا ڪي ڪاشڻ ملڻ شروع ٿي نه وڃن...!

چاليهن سالن دوران جنهن پ پ کي ڏهاڪو کن سال مس مليا آهن اقتداري ڪاريڊور ۾ پنهنجا جوهر ڏيکارڻ لاءِ، ان پ پ کي اپوزيشن ۾ رهندي آسانيون پلئه پونديون آهن ۽ اقتدار ۾ کيس چئو کنڀو ٻڌڻ لاءِ اسٽئبلشمينٽ سمورا ڪرتب ڪم ۾ آڻيندي رهي آهي. اندرون خانه الاهي ساريون لاهيون ۽ چاڙهيون هر پارٽيءَ کي درپيش رهنديون آهن پر منظر عام تي اهڙيون ڦوٽن واريون ڳنڍيون، داناءُ اڳواڻ کولڻ ڪونه ڏيندا آهن پر گذريل هفتو هن حوالي سان پ پ لاءِ ”کڙڪي ٽوڙ“ ويڪ ثابت ٿيو آهي، اعتزاز احسن کي لطيف کوسو دائره اسلام مان خارج ڪري رهيو آهي، بابر اعواڻ وزارت عظميٰ واري سرخابي پر آصف صاحب جي سر تي لڳائڻ لاءِ مصروف عمل آهي، شيري رحمان ڪرخت گفتگو سان هن مامري کي منجهائي رهي آهي، بدقسمتي سان پ پ جا ترجمان هن ”ماٿري“ ۾ ڪاميابي سان ڪميت ڪڏائڻ وارو مقابلو هارائي رهيا آهن، ٺيڪ آهي نديم جي هٿان ”تاج خسروي“ حاصل ڪرڻ لاءِ ڪنهن لهه وچڙ کڻي ڪئي به هجي پر اهڙيون رابطه مهمون ٽي سال اڳ ٻين به ته جاري رکيون هيون. هن اقليم جي اڇي ڪاري جي مالڪن سان آشير وادي عليڪ سليڪ جو ”جرم“ هر سياستدان ڪندو رهيو آهي. مولوي هجن يا يا موالي، هن راهه ۾ سڀني جا پير زخمي آهن. اهڙيون ”خفيه سرگرميون“ منظر عام تي اچڻ شروع ٿي ويون آهن ته پوءِ ”حمام“ جا هڙيئي غسال ننگ ڌڙنگ نظر ايندا. ڀلڀ ان ۾ آهي ته، ”شادي پلي، ڍڪي ڀلي“ تي عمل پيرا ٿي ڪچائيون ۽ ڪمزوريون ”پرده ۽ اخفا“ ۾ سانڍي رکجن. آصف علي زرداري وڏي جگر سان دور رس تبديلين جي سفر جو مسافر بڻجي چڪو آهي، ۽ وقت جو آواز به کيس خراج عقيدت پيش ڪري ٿو پر اها ساڳي صورتحال شهيد ذوالفقار علي ڀٽو کي به اوڻيهه سئو ستر واري عشري ۾ درپيش رهي آهي. موصوف خارجه امور ڏانهن تمام گهڻو متوجهه ٿي ويو هو ۽ داخلي مامرن ۾ سندس دلچسپي سست رويءَ جو شڪار ٿيندي رهي. نتيجي طور جنرل گل حسن، ايئر مارشل رحيم ۽ جنرل ٽڪا خان وارو ٽولو ملڪ ۾ پنهنجا اهڙا همنوا پيدا ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو، جن جي ڪلهن تي بندوق رکي عالمي طاقتن مقامي توپچين هٿان پ پ سرڪار جو تختو اونڌو ڪرائي ڇڏيو. آصف محسوس ته ضرور ڪيو آهي ... مري ملاقات واري ڪاميٽي مخدوم صاحب جي قد ڪاٺ کان ننڍي هئي... پر اڃا اقتداري مئي جو پيالو ”لب بام“ تائين پهتو ئي ناهي ۽ همراهن اعلانن واري سيريز ۾ سوڀون حاصل ڪري ورتيون آهن. اهي ڪاميابيون ۽ ڪامرانيون ترت ”درگور“ ڪرڻ جي قابل آهن، ٻي صورت ۾ جيڪا مايوسيءَ جي لهر پيدا ٿيندي، ان اڳيان بند ٻڌڻ جيئن پوءِ تيئن ناممڪن بڻجي ويندو.

”نائين زيرو“ ڏانهن نبي داد خان جي اڳواڻيءَ ۾ جيڪا ٽيم مصباح الرحمان ۽ قائم علي شاهه جي معيت ۾ تشريف کڻي وئي هئي، سنڌ ۾ پ پ جي اڪثر ورڪرن اهڙي در دولت تي حاضريءءَ بابت پنهنجا شديد قسم جا تحفظات ظاهر ڪيا هئا پر وڏي مقصد لاءِ رٺلن کي پاند ڳچيءَ ۾ پائي لنگهي وڃي پرچائڻ کي شاهه ڀٽائيءَ به ساراهيو آهي. تاهم اها ڳالهه پنهنجي جاءِ تي اهميت جي حامل آهي ته ٺلهو ”نائين زيرو“ تي اڪتفا ڇو؟ چڱائين ۽ مٺائين جي حوالي سان هر ڪنهن ڏانهن انيڪ سارا ليکا چوکا رهيل هوندا، وسيع تر مفاد ۾ اين پي پي سان حاڪم علي زرداري جي اڳواڻي ۾ وفد ملي ها ته رئيس غلام مصطفيٰ جتوئي ”ڀليڪار“ ۾ بخل کان ڪم ڪونه وٺي ها. پير سائين پاڳاري ڏانهن ٺلهو اڪيلو اسلام الدين شيخ ڇو ويو؟ اوڏانهن به ته آفتاب شعبان ميراڻيءَ جي سربراهي ۾ قافلو ڪرها ڪاهي ها، ته ڪنگري هائوس مان به ڪجهه وري سري ضرور ها. ”نوَ ستارا“واري پي اين اي جي ٽيم ۾ جماعت اسلامي به شامل هئي، ته جي يو آءِ ۽ جي يو پي پڻ، نوراني ميان جي لخت جگر ڏانهن مخدوم جميل الزمان جي اڳواڻيءَ ۾ ۽ مولانا مودودي جي متعلقين ڏانهن پير مظهر الحق جي قيادت ۾ ۽ امروٽ شريف جي عقيدتمندن ڏانهن خورشيد شاهه ۽ آغا سراج دراني جي سرواڻي ۾ ساڳين ڏينهن ۾ سنڌ اندر ملاقاتن ۽ رهاڻين وارو عمل جاري رهي ها، ته ”نائين زيرو“ واري انفرادي مهرباني وارو تاثر ڪافي حد تائين تلخيءَ وارا مرحلا پار ڪري وڃي ها. هوڏانهن اسد الله ڀٽو، خالد محمود سومرو ۽ انس نوراني وارا سنڌ جي ڀلي لاءِ پ پ سان ممڪن آهي ته عزيز آبادي احبابن کان وڌيڪ سهڪار آڇين ها، ملاقاتي سلسلي کي ”شوريٰ همدرد“ ڏانهن به پنڌ ڪرائجي ها ۽ حڪيم سعيد شهيد جي نياڻي سعديه سان ملڻ کان پوءِ اهي قافلا ايڌي عبدالستار جا اڱڻ اجارين ها، بوهري ۽ آغا خاني برادرين کان ويندي سکن، عيسائين ۽ هندن جي گردوارن، گرجا گهرن ۽ مندرن ڏانهن به پ پ جي سنڌ قيادت کي سفر ڪرائجي ها ته ان جي نتيجي ۾ وڏ وزارت لاءِ سيد قائم علي شاهه جي ”حلف برداري“ جي موقعي ۽ مرحلي تائين پهچڻ کان اڳ سنڌ ۾ (خاص طور تي شهري سنڌ ۾ ) هڪڙو خوشگوار پيغام وڃي ها ۽ پ پ جا اڪثر روايتي مخالف به ڪنهن حد تائين پارٽي جي نئين مفاهمانه ۽ ڪثير الجهتي سوچ جي آجيان ڪن ها. اهڙيون ملاقاتون ميڊيائي ادارن ۽ اخباري دفترن ۾ موجود ”خلق“ سان به ڪيون وڃن ها، ته اهي پندرنهن ڏينهن وڌيڪ سجايا ٿين ها، جيڪي قائم علي شاهه ، پير مظهر ۽ نثار کهڙي لاءِ الاٽ ٿيل تازين ذميوارين کانپوءِ گذري به چڪا.

ڳالهه مرڪزي سرڪار جي اڻت جي حوالي سان مخدوم امين فهيم جي ”تحفظات“ کان شروع ٿي هئي ۽ اچي نثارکهڙي تائين پهتي آهي. تحريرن جا به ڌڙ ريڍا ۽ سسيون ٻاڪريون رهڻ ڏجن. مخدوم صاحب نه ته مبشر حسن ٿيندو ۽ نه وري سردار فاروق لغاري جي طريقي تي عمل ڪندو. کيس سندس چاليهه سالن جي سياسي ڪردار ۽ پ پ سان وفادار رهڻ جو جيڪو ”دان“ ڪي عاقبت نا انديش عنايت ڪري رهيا آهن، اهڙي سوچ کي ٻنجو ڏيڻ لاءِ آصف علي زرداري کي رئيس حاڪم علي زرداري جي سربراهي ۾ ”منٿ ميڙ“ قافلو مرتب ڪرڻ جي ضرورت آهي. سروري جماعت کي سرچائڻ لاءِ سهروردي سلسلي جو سائين شاهه محمود حسين اسدي الهاشمي القريشي به پيش قدمي ڪري ۽ قائم علي شاهه ڪارڪن ڪلاس جي نمائندگي ڪري. بلاول ڀٽو رنجشن واري انهيءَ رڻ کي جهاڳڻ خاطر چند گهڙين لاءِ آڪسفورڊ مان موڪل وٺي اچي. خوش اسلوبي سان انهيءَ سٽ کي سلجهائڻ وارن کي پ پ جو هر وفادار ڪارڪن دعائون ڏيندو ۽ هر ملڪ واسي دل جي گهراين سان کين کلي کيڪاريندو. رهيو سوال ته نديم سان ملاقاتون، حامد ناصر چٺا کي پنجاب، جميل سائينءَ کي سنڌ ۽ ڏاڏا سائينءَ کي وزارت عظميٰ ( پ پ کان سواءِ) الاٽ ڪرڻ واري اسڪيم زير غور ته ضرور رهي آهي پر ڏاڏا سائين اهڙي پيشڪش کي پنجين ڀيري به ”پائون تلي روند ڊالا هي“. ڏاڏا سائينءَ کي به ايترو سو عرض ڪري سگهجي ٿو ته، ميڊيا جي محاذ تي مامري کي هلڪي ڦلڪي انداز سان بيان ڪرڻ ئي بهتر آهي. کانئن ڪي گفتا کل خوشيءَ وارا ناهن نڪتا ته مڙيو ئي خير آهي، ”ماضي را در ڪنار... آئنده را احتياط“ واري روش اڃان به اپنائي سگهجي ٿي. آصف سائينءَ کي گهرجي ته بابر اعواڻ، لطيف کوسي ۽ احمد مختار جهڙن کي گوهر افشانين کان جهلي. رضا رباني، شاهه محمود قريشي، پير مظهر ۽ جهانگير بدر وارن کي ميڊيائي مئنيجر مقرر ڪري، کيس به... ”ججن کي جيل وڃڻ جي هونئن به هاڻي جهڙوڪر عادت پئجي چڪي آهي..“ جهڙا خوش طبعي وارا بيان گهٽ ڏيڻ گهرجن. سوين ڪارڪن ۽ چئن ڀٽن جي شهادتن لکين ڪروڙين ڪارڪنن، حامين ۽ دعاگوئن جي اذيتن ترم ياترائن ۽ تاريخ ساز تڪليفن جي چاليهه ساله پارٽي سفر کي وڌيڪ سود مند بنائڻ جي ضرورت آهي، پ پ قائدين ۽ ڪارڪنن کي حڪومتي وسيلن ذريعي عوامي خدمت جو ته شوق پورو ڪرڻ ڏجي. البت هاڻ ضرورت ان ڳالهه جي به اشد آهي ته ملڪي باشندن جي سهڪار سان پ پ پنهنجي ليڊرن ۽ ڪارڪنن کي ”ريفارمر“ ڪارنرس جوڙڻ لاءِ متحرڪ ڪري، ته جيئن سندن مصروفيتن جو نئون مايه ناز ميدان به ملي پوي، ۽ مخدوم مامري جهڙن جهيڙن بابت کين سرد مهري اختيار ڪرڻ جي قابل بنائڻ جي ڪوشش ڪري ڏسجي. امين فهيم پ پ ۾ ٻيو ڪو ٿي سگهي ٿو ڇا؟

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

مخدوم صاحب! وزارتِ عظميٰ کان پيپلز پارٽي وڌيڪ اهم آهي!




سومر 17 مارچ 2008ع



جيڪڏهن اهو ”ٽوپي ڊرامو“ ناهي ۽ امين-آصف اختلاف حقيقي آهن ته پوءِ ڳالهه وري به مخدوم ڀاون شاهه جي مبني برحقيقت لڳي ٿي. جاويد هاشمي (ڀاون شاهه) چيو آهي ته، وزارتِ عظميٰ کان مخدوم امين فهيم جو قد ڪاٺ ڪروڙين ڀيرا دراز قامت آهي. هن وڌيڪ چيو آهي ته، امين سائين کي وزير اعظم واري ڪرسي جي طلب ۾ مهم جو ئي زيب نٿو ڏي...هن وقت تائين هالا ۽ نواب شاهه جي وچ ۾ نوح سرور ۽ بالو فقير جي روحاني وارثن درميان جيڪا پندرهان روزهه پاور گيم ۾ پندرهان آنا حاصل ڪرڻ لاءِ جيڪو حصي پتي جي حصول جو تڪرار جاري رهيو آهي، ان رزمين رڻ ۾ هالائي هيٺيان دليل ڏين ٿا.

(1) سنڌوءَ جي راڻي جي سوئم تي زرداري صاحب ڏاڏا سائين لاءِ وزارت عظميٰ الاٽ ڪري چڪو آهي.

(2) اي اين پي ۽ نون ليگ سان معاهدن وقت مخدوم صاحب کي مشوري ۾ شامل ناهي ڪيو ويو.

(3) محترمه جي قابل اعتماد ساٿين (مخدوم ۽ ناهيد خان وغيره) کي ڪارنر ڪيو ويو آهي.

(4) پارٽي کي ڀٽو ازم کان پري ڪري ”زرداري ازم“ جي تابع بنايو پيو وڃي.

(5) مشاورت جي نالي ۾ سينيئرز جي تذليل جو بندوبست ڪيو پيو وڃي. هوڏانهن نواب شاهي وڪيل وري هينئن ٿا گوهر افشانيون ڪن.

(1) پ پ کي نين حالتن ۾ ”قومي سرڪار“ واري ٿيوري کي قبول ڪرڻو پيو ۽ پارٽي وٽ واضح اڪثريت نه هئڻ ڪري سڪهءِ رائج الوقت مطابق انهن پارٽين سان حڪومتي الحاق لاءِ اڳتي وڌڻو پيو، جن جماعتن (نواز-اسفند-مولانا فضل الرحمان) جو مزاج اسٽيٽسڪو کي اِڌر اُڌر ڪرڻ لاءِ تيار هيو. نئين صورتحال ۾ سبڪ رفتار ڏاڏا سائين جي جاءِ تي تيز رفتار تير انداز وزير اعظم کي موزون سمجهيو ويو.

(2) بلوچن، پختونن ۽ پنجاب جو عوامي مزاج ماضي جي ظلمن ۽ زيادتين جي خاتمي لاءِ ”..ابهي نهين تو کبهي نهين...“ جهڙي پوائنٽ آف نو رٽرن تائين پهچي چڪو هيو. سنڌ جنهن ڪنهن حد تائين مٿين پرڳڻن کان سوايو ڀوڳيو آهي، پ پ جي قيادت جو اباڻو صوبو سنڌ هن تاريخي موڙ تي خلقِ خدا کي خوشگواري واري سوغات فراهم ڪرڻ کان پٺڀرو ٿي...ڍڳو پير پيران...جهڙي ”پنڊي“ واري رينگٽ کي تسليم ڪري ها ته مهراڻ ماٿري جي ماٿي تي حقيقي جمهوريت واري جهومر سجائڻ واري سعادت کان محرومي ملي ها.

(3) ڪپتان کي ٽيم جي انتخاب لاءِ آزاد ڇڏبو آهي. آصف جيڪڏهن رخسانه بنگش، حسين حقاني ۽ فرح ناز اصفهاني جهڙا صلاحڪار وڌايا آهن ته سندس اهو فيصلو مخدوم صاحب ۽ ناهيد خان کي... لائن لڳائڻ...جهڙي الزامن کان آجو هئڻ گهرجي ۽ اشوءَ طور اهڙي ڪنهن پيش قدمي کي پارٽيءَ لاءِ پريشان حالي جي تناظر ۾ اڀارڻ جي ايتري ضرورت ناهي.

(4) ڀٽو ازم تلوار کان تير تائين پهتو ۽ شهيد سنڌ راڻي کي ارڙهين فيبروري 2008ع وارين چونڊن لاءِ منشور مرتب ڪندڙن جڏهن ”سوشلزم اسان جي معيشت آهي“ وارو نعرو به لکي ڏنو ته محترمه چيو: سوويت يونين واري جهاٽڪي چين جي اقتصادي پاليسي، وينزويلا ۽ ڪيوبا جون جديد تجارتي پيش قدميون واضح ڪن پيون ته ”سوشلزم“ جو ڪتابي تذڪرو عملي ميدان ۾ ”نئين تعارف“ سان متعارف ٿي چڪو آهي...زرداري صاحب به ”ڀٽو ازم“ جي روح کي برقرار رکندي ملڪ ۾ رعيتي راڄ لاءِ واشنگٽن ۽ پنڊي جا پريشر برداشت ڪندي به....راج ڪري گي خلقِ خدا...واري موقف تان دستبردار ٿيڻ لاءِ تيار ناهي ۽ هن راهه ۾ ”شهادت“ کي به سرِ عام خوش آمديد چئي رهيو آهي. مٿس ماضي واري پارٽي پاليسي تان انحرافي وارو ڏوهه لاڳو نٿو ٿئي.

(5) مشاورت ۾ برڪت آهي ۽ صلاح مصلحت وارو انداز جمهوري روح کي وڌيڪ ويجهو آهي. اهڙي انداز ڪار کي تذليل سمجهڻ سياسي عدم بلوغت کي واضح ڪري ٿو.

پاڻ ٻنهي ڌرين جا دليل ٻڌا، هاڻي اچو ته اڄوڪي محفل ۾ جناب مخدوم محمد امين فهيم صاحب سان براهه راست مخاطب ٿيون. عالي مرتبت! توهان لاءِ چوڌري شجاعت به رطب اللسان آهي، قائدِ تحريڪ الطاف ڀائي به غم ۾ نڊهال ٿا ڏسجن، ظفر جمالي به چين بجبين آهن، پير سائين پاڳاري پاليسي بيان ۾ صدر پرويز مشرف جا هٿ مضبوط ڪرڻ کان ترت پوءِ سائين جن کي پرائيم منسٽر لاءِ پسند فرمايو آهي...اها فهرست طويل آهي، سهڻو مُنڊو به ميدان ۾ لٿو آهي ته ٽئلينٽيڊ سئوٽ به سامان سئو برس ڪا، پل ڪي خبر نهين واري عمر ۾ اوهان صاحبن لاءِ ”محبت“ آڇي رهيو آهي. هوڏانهن مولانا فضل الرحمان چئي پيو ته اسان کي آصف علي زرداري جي انتخاب تي پنهنجي اتحادي فارمولي تحت آمنا صدقنا چوڻو آهي. اسفند يار ولي ته هن موضوع تي ڪنهن گفت و شنيد جو قائل به گهٽ رهيو آهي. نواز شريف به مولانا فضل الرحمان جيان صاف چئي پيو ته پ پ جي پارٽي فيصلي لاءِ اسان کي ڊڪٽيشن ڏيڻ جي ضرورت ناهي....وغيره وغيره.

اها صورتحال ڪهڙو نڪ نقشو چٽو ڪري رهي آهي؟ قبله! هن وقت برگيڊيئر (ر) اعجاز شاهه تازي مليل ايڪسٽينشن تان دستبردار ٿي ٽپڙ گول ڪري چڪو آهي. سنڌ ۾ ”مشرف حمايت تحريڪ“ جو قائد ارباب غلام رحيم منظر تان آئوٽ ٿي چڪو آهي، آمريڪا به فردِ واحد بدران ملڪي قيادت سان گڏجي هلڻ جا اشارا ڏئي رهيو آهي ۽ اشفاق ڪياني به عوامي ۽ جمهوري حڪومت سان گڏجي ڪم ڪرڻ لاءِ تيار آهي ته پوءِ اهڙي نان اسٽاپ نائيٽ ڪوچ جي مسافرن کي مشرفي محاذ تان جيڪڏهن اسپيڊ بريڪرن جون مزيد سوکڙيون ملنديون ته سورهان ڪروڙ عوام جو موڊ ۽ مزاج برهم به ٿي سگهي ٿو ۽ آوازِ خلق کي نقارهءِ خدا به چيو ويندو آهي.

”سهڻو مُنڊو“ داٻي دڙڪي سان قانوني موشگافين تي لهي اچي ۽ چوي ته: پ پ پارليامينٽرين جا ميمبر مخدوم صاحب کي پٺي ڏيندا ته نااهل ٿي ويندا...هاءِ ڙي! خُبث-باطن تنهنجيون هلاڪت خيزيون! اٺ ونجاهه ٽو بي واري دڙڪي ۽ توهان جي قانوني مشير جي دهمان ۾ فرق به باقي ڇا بچيو آهي؟ پارٽي جا توهان...پارلياماني ليڊر (قائد ايوان) ٿي سگهو ٿا. ”فور پ“ جا صدر به آهيو ته پوءِ اهڙيون بيگانگي واريون باتيون ”اڻ تڻ“ جي ڪهڙي قسم کي نکاري رهيون آهن؟ توهان ئي فرمايو آهي:

تنهن هوندي به دل جي ڦٿڪڻ کي

بيقراري، قرار؟ ڇا چئجي!

اهي سڀئي حقيقتون اپٽار ڪري رهيون آهن، ڪن اڻ ڏٺل ڌرين پاران شروع ڪرايل هلچل بابت. جن حرڪتن سان هنن هميشه عوامي خواهشن جو برسرِ بازار گلو گهونٽيو آهي. ڏاڏا سائين! ملڪ ۾ گذريل پنجٽيهن سالن کان هڪڙي آکاڻي گردش ۾ آهي: مخدوم محمد زمان طالب الموليٰ سائين پرائيم منسٽر هائوس ۾ ذوالفقار علي ڀٽي سان ملاقات لاءِ تشريف فرما ٿيا هئا، پر ڀُٽي مخدوم صاحب سان ملڻ ۾ دير ڪئي...پوءِ قبله سائين ڪاوڙ ۾ ڪراچي لاءِ روانا ٿيا ۽ پي ايم سيڪريٽريٽ جي سعيد احمد خان ۽ شيخ وقار احمد کي چئي آيا ته ٻيلي! هاڻ گهڻي ٿي، پ پ سان هلڻ اسان لاءِ ممڪن ناهي رهيو....ڪامورن جتوئي صاحب کي آگاهه ڪيو، جيڪو تنهن زماني ۾ سنڌ جو وڏو وزير هو، هن ڪراچي ايئرپورٽ تي قبله سائين جو استقبال ڪيو ۽ ڪنهن ردعمل جي اظهار ۾ وقفي ڪرڻ لاءِ کين آماده ڪيائين. ائين پ پ جو باني سينيئر وائيس چيئرمين پارٽيءَ کان ڌار ٿيڻ جي راهه جو راهي بڻجي ڪو نه سگهيو...لڳي ٿو ته ڇيڻا ڀور مهم جا متلاشي لڳائي بجهائي لاءِ اهڙا افواهه گهڙيندا رهندا آهن، پر غوث الحق مخدوم نوح سرور جا ٻئي ٻهاريدار باوجود بشري لاهين چاڙهين جي ڪڏهن به اٻهرا ڪو نه ٿيا: ”لڳايم نينهن جو ناتو، اهو ناتو نڀائينديس“ تي عمل پيرا رهيا. خود محترمه کي ڪن شرارتي قسم جي ماڻهن ڪئين ڀيرا اها ڳالهه گوش گذار ڪئي ته مخدومن صاحبن جو ڄام صادق علي لاءِ نرم گوشو پارٽي لاءِ پرابلم پيدا ڪري رهيو آهي، تن ڏينهن ۾ سنڌي ادبي بورڊ جي چيئرمين مخدوم طالب الموليٰ سائين وٽ هئي ۽ 1990ع جو اهو عرصو پ پ لاءِ عذاب کان گهٽ ڪو نه هو. ڄام صادق جي قبله سائين طالب الموليٰ ڏانهن آمد رفت ۽ حاضري به هفتي جي وٿي جي به قائل ڪا نه رهي هئي. ڄام صادق ڀٽي خاندان ۽ پ پ لاءِ زباني اوڳاڇ کان ويندي انتقامي ڪاررواين جي حوالي سان وقت جو چنگيز نظر ايندو هو، پر شهيد راڻي اهڙن سماجي رابطن کي برداشت ڪيو هو، ويندي مخدوم خليق سائين ڪهڙي طريقي سان فارورڊ بلاڪ جو حصو بڻيا، سينيٽ جي ميمبري ڪهڙي ”جماعت“ طرفان قبول ڪيائون، مرحوم مخدوم شفيق الزمان جي ”نگران حڪومت“ ۾ شموليت تي به شهيد ڀٽي جي نياڻي ارهي ڪا نه ٿي...”نصف صدي کا قصه هي، دو چار برس کي بات نهين“ واري انهيءَ ڪهاڻي جو اهم ڪردار ڏاڏا سائين آهي. سندس اڌ صدي جي سياسي سفر جو هي اهم موڙ آهي. نوح سرور جي سترهين سجاده نشين لاءِ پنهنجي مورثِ اعليٰ جو اهو پيغام به نئون ناهي پر وقتائتو ضرور آهي. الاهي ڪلام جو فارسي ٻولي ۾ دنيا جي گولي تي پهريون ترجمون ۽ مختصر تفسيري حاشيو لکندڙ سرور نوح سنڌي ٻوليءَ سان به ڪيئن ٿو نباهي:

متان ڏسي موهجين، دنيا وارو ڌڄ،

جدا ڪر تون جودئون، ڇائيءَ کي ٿي ڇڄ،

اڄ نه ٿئي سڀان، سڀان نه ٿئي اڄ،

نرمل نوح فقير چئي ڪر رب سان ريجهي رڄ،

مٺيون ڀيڙي ڀڄ، وقت وڃئي ٿو ويسلا!

ڏاڏاسائين! اوهان کي ممڪن آهي ته ڏک به انيڪ سارا پلئه پيا هجن، پر مرتضيٰ شاهه ڏاڏاهي اوهان ڏانهن التماس ڀرين اکين سان نهاري چوي پيو: ”زهر کي به زمزم ڪري پي ڏٺوسين، مرڻ کان اڳيئي مري جي ڏٺوسين.“ پ پ پارليامينٽرين جي پريزيڊنٽ کي ترت پريس ڪانفرنس ڪرڻ جي به صلاح ڏجي ٿي ۽ اتي چئي ڏين ته:

اسان حال دل جو اوهان سان پچاريو،

اوهان جي آ مرضي جياريو يا ماريو...!

مخدوم طالب الموليٰ سائين ته ”مخدومي“ کي به فقيري ۾ بدلائي ڇڏيو هو. وزارتِ عظميٰ ته شجاعت حسين چوڌري به ماڻي ڇڏي، ڇا گجرات جي گامي پهلوان کي تاريخ سنهري لفظن ۾ ياد ڪرڻ لاءِ ڪو صفحو ڪورو ڇڏيندي ڇا؟

اگر خدمت ڪرڻ جي ناهي، طاقت طالب الموليٰ

ته پوءِ دنيا ۾ مخدومي وڏو منصب ته ڪونهي!

ڏاڏا سائين! ڏيهه واسي اوهان ڏانهن ڏسي رهيا آهن، آصف علي زرداري هن وقت هزارين قسم جا پريشر ۽ پابنديون ڀوڳي رهيو آهي، ”هڪڙي جندڙي دکڙي هزار...“ هن آزمائش واري عرصي ۾ اوهان ٻنهي پاران پارٽي لاءِ پيدا ڪيل بحران مان پنهنجا دکي آهن ۽ پراون جي اڱڻن ۾ آتش بازي جاري آهي. عمر ۽ تجزيي جي حوالي سان اوهان کي قوم ڪنهن قرب وندي ڪڙي ۾ قابو ڏسڻ چاهي ٿي. پ پ جو اتفاق راءِ سان جيڪو به اميدوار وزارت عظميٰ لاءِ سليڪٽ ٿئي، اهڙي خوش بخت جو نام نامي اسم گرامي انائونس ڪرڻ جو ڪريڊٽ به اوهان پاڻ کڻو ۽ قوم کي قوم جي خواهشن پٽاندڙ خوشي فراهم ڪندڙ خوشخبري ڏيو. ٺيڪ آهي اوهان ۾ جيڪڏهن اتفاق نٿو ٿئي ته به ”بادشاهه گر“ واري گادي پوءِ به اوهان وٽ آهي. 60 سالن کانپوءِ جيڪو انڌو منڊو اقتدار ڪنهن حل تائين اسحاق خاني اشرافيه کان کسجي رهيو آهي، اهڙي فرحت بخش فلمي ميلي ۾ اوهان مهمان اداڪار ناهو قبله! شيري رحمان کان وڌيڪ شير و شڪر واري فضا پيدا ڪرڻ جي جوابداري اوهان تي عائد ٿئي ٿي، وس وارا آهيو، وقت جو سڏ سڻو ٿا يا...؟

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

سنڌ جي ”سڃاڻپ“ کي باهه جو بک بڻائيندڙن جي ”سڃاڻپ“ ڪير ڪندو؟




سومر 24 مارچ 2008ع



خميس ڏينهن 20 مارچ تي سنڌ جي گادي واري شهر ڪراچي ۾ بورڊ آف روينيو جي جنهن دفتر کي جوت حوالي ڪيو ويو، ان آگ دارالحڪومت جي در و ديوار بابت صدين جي تاريخي رڪارڊ آف رائيٽس کي رک ڦلهيار ۾ تبديل ڪري ڇڏيو آهي. ڪراچي جون سئو کن ديهون ۽ انهن جو 10-1909ع وارو ”سروي رڪارڊ“ سون کان وڌيڪ قيمتي هيو پر ٽيسوري سوناري جهڙن کي سنڌ جون سون ورنيون سرزمينون ڀڳڙن مٺ تي الاٽ ڪندڙن ڪم ڪري ڏيکاريو آهي، هاڻي ڪنهن کي ڪيئن خبر پوندي ته لينڊ رجسٽر جي فلاڻي صفحي تي جيڪو سروي نمبر چڙهيل آهي، ان ۾ ۽ تپيدار واري ڳاڙهي ڪپڙي ۾ ملبوس کاتا رجسٽر ۾ تفاوت ڪيترو آهي؟ ”سٽي سروي“ وارن کان قبولي ۽ ناقبولي زمينن جو ليکو چوکو ڪيئن ڪبو؟ سروي واريون اهي بنديون، جن ۾ 1909ع دوران ڪيل سروي مطابق زمين جا حصا پتيون ۽ کاتيدارن جا نالا لکيل هئا، اهي خيرن سان هُو هوا ٿي ويا. فيلڊ بوڪ ۽ فالني فيلڊ بوڪ به آگ ڦونڪي وئي، ماپ ۽ ڪڇ واريون سنڪلين سان پڪيون حد نشانيون ۽ ڪچا اتارا به ٽانڊن جو کاڄ ٿي ويا. موروثي زمين، سروي ڊيمارڪيشن ۽ پارٽيشن جون جملي نشانيون نيست ۽ نابود ٿي چڪيون، ڪنهن کي هاڻي ڪيئن سمجهائي سگهبو ته ريڙهي هتان شروع ٿي ٿيئي ۽ ڳانڱيارو ديهه جون هي حدون آهن؟ ڪوٽيرڙو ڪٿي وڃي دنگ ٿي ڪري ۽ ٻاڪراڻ، کاکڙ ۽ کانٽو ڪهڙين ايراضين تي مشتمل ديهن جا نالا آهن؟

علامه ظهور الحسن درس قائد اعظم محمد علي جناح جهڙي باباءِ قوم کي باجماعت نماز پڙهائيندو هو پر هاڻي ڪنهن کي پيئي آهي جيڪو درساڻي ڇني جا حدودِ اربعا واضح ۽ چٽا ڪري. همراهن ته ڇنو به ”چني“ ۾ تبديل ڪري ڇڏيو آهي. تبديلي واري اها بدعت ڪراچي ۾ 60 سالن کان جاري آهي، موليڏني جو مسافر خانو ”مولوي“ بڻجي ويو ۽ خالق ڏنو هال پنهنجو حُليو تبديل ڪري خالقدينا هال ۾ تبديل ٿي چڪو آهي، وڪٽوريا ميوزم واري بلڊنگ هجي يا مهتا پيلس، هندو جيم خانو هجي يا ميري ويدر ٽاور، فليگ اسٽاف هائوس هجي يا سنڌ ڪلب مطلب ته متروڪه وقف املاڪ جو اهو سمورو رڪارڊ به دنوي جهنم واري آگ ڳڙڪائي ويئي، جن ڪاغذي دفترن ۾ سنڌ جي سڃاڻپ موجود هئي. ديهه جو نالو ته ”شرابي“ هيو پر همراهن ان کي شرافي ڳوٺ ۾ تبديل ڪري ڇڏيو. ڪنڊ جي نالي سان ”نئين“ ڪهڙي آهي ۽ ”سان ڍورو“ ڪٿان ٿو شروع ٿئي، سياست جي سانن جي الاٽي پلاٽي پاليٽڪس ۾ اهي پيڙهائتيون پنهنجون پچارون لڙهي ويون. موکي متارا ته لحد ۾ لهو لهان ڪيا ويا، پر مهير جبل ۽ ٻاٻرين جي آثارن سان به گهٽ ڪا نه ٿي آهي. ”مائي ڳاڙهي“ هن ديهه جونالو ڇو رکيو ويو؟ اهو سوال ته ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ کان سواءِ ڪير ٻڌائي به ڪو نه سگهندو، البته ڇتارا ديهه لاءِ نوان محقق چئي سگهن ٿا ته اهو نالو نواب راحت سعيد ڇتاري جي پويان رکيو ويو هو! اورنگي ديهه جو انهيءَ روينيو رڪارڊ ۾ نالو ”اورانگهي“ هيو، جنهن کي نقشن ذريعي ثابت ڪيو ويو هو ته ”ميٽاڻ“ ديهه کان پوءِ نئين اورانگهي اڳتي هلبو ته اها ديهه شروع ٿيندي. اميلاڻو، ٿڌو، ٺوڙ، لنگهيجي، ٻائل، لسر، ڀاڏ، مهير، جهونجهار، موئيداڻ، تراڙي، ٻٽي آمري، شاهي ڇٻ، مهيو، مانڊڙو، موکي، نانگڻ، لوهار، ڪولنگهه، من، هلڪاڻي، ٻٻراڻو، کاري لڪي، سونگل ۽ ڳجهڙو جهڙيون ديهون، اتان جا هزارين آثار ماڳ مڪان ڳوٺ ۽ گس گام صفحهءِ هستي تان ته هونئن ئي مٽجي چڪا هئا. قبلو قائم علي شاهه بادشاهه سرزمين تي پهتو ۽ تحقيقات جو به اعلان ڪيو اٿس! خروشيف پئي ڪئي تقرير، سو ڀاشڻن ۾ اسٽالن جي خوب خبر پئي ورتائين، اوچتو سامعين مان ڪنهن لکت ۾ سوال ڪيو ته: جيئند اقبلا! توهان ته اسٽالن جا رفيق رهيا آهيو، همراهه جڏهن حرامپائيون ڪيون پئي، تڏهن اوهان کي جهليندي ڇا ٿي ٿيو، هاڻ اسان کي ڇو پيا بيوقوف بڻايو! خروشيف سوال پڙهي حڪم ڪيو، هن جسارت جو مرتڪب اٿي بيهي! سامعين مان ڪنهن کي به اٿڻ جي جسارت ڪندي ڪنهن ڪو نه ڏٺو، ابا! جيئن منهنجي رعب ۽ تاب کي تون سهي نٿو سگهين، تيئن مون به تڏهوڪي بادشاهه اسٽالن جي نظرن ۾ اچڻ کان ڪن لاٽار ڪئي هئي...ڪجهه ڏينهن ٿيندا سنڌ سرڪار جي نگران وزير برگيڊيئر (ر) اختر ضامن ۽ ريلوي کاتي جي سيڪريٽري جي وچ ۾ هڪڙي معاهدي تي صحيحون ٿيون آهن، ڏهه ڏينهن اڳ ٿيندڙ انهيءَ معاهدي جي منظوري ارباب غلام رحيم ڏني هئي، اسماعيل ابراهيم چندريگر روڊ تي (هي جيسلميري سنڌي هو، جنهن کي ملڪ جو وزير اعظم ٿاڦيو ويو هو) جنگ گروپ جي دفتر کان وٺي سٽي اسٽيشن حبيب پلازه جي سامهون تائين اٺ هزار نوَ سئو اٺاسي چورس گزن تي مشتمل هي زمين نوانوي سالن لاءِ هميشه لاءِ اولڊ ايج بينيفيٽ انسٽيٽيوٽ لاءِ الاٽ ٿي آهي.

هڪ ارب ڇهاسي ڪروڙ رپين جي رقم ۾...ريلوائي کاتي ۽ سنڌ سرڪار جي وچ ۾ زميني ڦڏو هڪ صديءَ کان هلندڙ آهي. ارباب صاحب کان ميرپور خاص-کوکرو پار جي وچ ۾ مارئي ايڪسپريس جي نالي سان لوڪل ٽرين جو افتتاح ڪرائي تڏهوڪي ريلوي منسٽر شيخ رشيد کانئس سنڌ جون ريلوي کاتي حوالي ٿيل کربين رپين واري ماليت تي مشتمل قيمتي زمينون نهايت گهٽ اگهه تي ڦٻائي ورتيون، پوءِ سنڌ ڪهڙا احتجاجي ڦاڙها ماريا؟ مستقبل قريب جا بادشاهه به ”سها“ ماري ڪو نه سگهندا. جنهن نگران سرڪار جي زير اهتمام هاڻوڪا همراهه چونڊجي آيا آهن، انهيءَ سرڪار جو مکيه منتري جڏهن سنڌ جو گورنر هو، تڏهن ٺلهو ايڇ ڊي اي کي تيرهان هزار ايڪڙ ڪراچي جي زمين الاٽ ڪري ڏيڻ جو ثواب ڪمائي چڪو هو. کيتلاري جي خان کي سنڌ جو ”خان خاندان“ بنائيندڙ جنرل جوزف کي جنرل نصير اختر جي پاڙي ۾ ٻنيون ڪنهن الاٽ ڪيون آهن، ۽ ڊائريڪٽ واٽر نه، البته پوري شاخ ڪنهن وهائي ڏني آهي؟ ٻيو ته ٺهيو پر ”منڍ جمڙائو“ جي علائقي ۾ انهيءَ ٻروچ اڳوڻي ڪور ڪمانڊر کي ڪيتري زمين الاٽ ٿي آهي، جنهن دودي دلير لاءِ مشهور ڪيو ويو آهي ته هن نواب اڪبر بگٽي خلاف آپريشن کان نابري واري هئي. شادي لارج ۾ ڏس ته جنرل (ر) سرانجام خان جو فارم موجود آهي، بلڙي شاهه ڪريم ڏانهن جنرل (ر) موسيٰ خان جي ڪيٽي موجود آهي، ايئر مارشل (ر) اصغر خان سکر ضلعي ۾ ”عمر ڪوٽ“ جي نالي سان پنهنجو وجود رکي ٿو، امراڻي جي اڪثر ڊاڪ به اوڏانهن هليو وڃي. سٺ سال اڳ انهيءَ ڪراچي ۾ تازو ڀسم ٿيل بلڊنگ کي اي ٽي نقوي جهڙا درآمد شدهه ڪامورا پنهنجي دست برد ۾ آڻي چڪا هئا...گجرن ۽ مورين کي ڪوري ڪٽي انهن جا ٺپا ٺاهي نقلي اوٿ ڪمشنرن جي تصديق سان مراد آبادي ”مجاهدن“ کي منگهو پير الاٽ ڪري ڏنائون، مدراسي مولائين کي مولوي مسافر خانا پاني پيا. مطلب ته ڪراچي ڪيپيٽل سٽي بڻجي جڏهن تڏهوڪن ”مردِ آهن“ ايوب کهڙي جهڙن جي ڀرپور احتجاج باوجود ”سنڌ“ کان زوري ڇنيو ويو ته پوءِ درساڻي ڇني کي مالير ڪوٽلي ۽ ڪرنالوي ڪونڌرن حوالي نه ڪجي ها ته ڇا عيسيٰ ۽ موسيٰ کي الاٽ ڪري ڏجي ها! ننڍي کنڊ ۾ ان مڙني ملڪن کان مهند جنهن اسيمبلي ورهاڱي لاءِ قرارداد پاس ڪئي هئي، ان اقليم جو اهو حشر ته اوس ٿيڻو هيو. ستت 1955ع ۾ يڪو يونٽ ٺهيو ۽ پوءِ وانگيئڙن جا ون يونٽ ۾ گس گهيڙ ۽ گام ڪيئن گاما پهلوان جي ”گرانئين“ حوالي ٿيا؟ گولاڙچي ڏانهن ته بيگالي چڪ به موجود آهن. مرڪز جي مضبوطي لاءِ بنگالي مان، ڪوئيٽا، پشاور ۽ لاهور جهڙن پرڳڻائي گادي وارن هنڌن مان هزارين غير حاضر زميندار ۽ انهن جا لکين ”مزارع“ سنڌ مٿان سٿيا ويا. اهڙن الاٽي پلاٽي داستانن لاءِ جيڪي دفتر شاهديون ڏين ها، اهي لاهور ۾ قيد ڪيا ويا، اسان قيدي تخت لاهور دي...ون يونٽ سرحد، بلوچستان، سنڌ ۽ پنجاب جون شناختون مٽائي بنايو ويو هو. اهڙي صوبي جو نام نامي اسم گرامي هيو مغربي پاڪستان ۽ گادي وارو هنڌ هو لاهور. ملتان کي به دارالحڪومت بنائي پئي سگهيا، پر اچي بُرج لهور دي...اڳيان سرائيڪي خطي جي دال ڳري نه سگهي...پندرنهن سورنهن سال سنڌ لاهور وٽ سوگهي رهي، نيٺ ون يونٽ به ٽُٽو ۽ بنگالو به ڌار ٿي ويو. پ پ سنڌ سرڪار سان گڏ مرڪزي سرڪار جوڙڻ ۾ ڪامياب ٿي. سنڌ ۾ اي ٽي نقوي جي جاءِ ڄام صادق والاري. موصوف بلديات جو وزير هو ۽ هن ڪراچي جون زمينون ڪي ٽو فلٽر جي ڪاغذن تي لکيل احڪمان تحت ورهائڻ شروع ڪيون. ديسين به هن ڪاروبار ۾ هٿ رڱيا، پر بديسين لاءِ به ڪراچي ۾ ڄام جي نام نهاد سخا جاوا پئي ڪرايا. شڪايتون وڌڻ تي شهيد ذوالفقار علي ڀٽي ڄام کي چيو: تون جنهن رفتار سان وتين ٿو ڪراچي وڪڻندو، متان ڪٿي باباءِ قوم جي مزار لاءِ وقف ٿيل زمين ڪنهن زور آور کي الاٽ نه ڪري ڇڏين! جنرل ضياءَ جي دور ۾ سڀ کان پهريون سنڌ جو مارشل لا ايڊمنسٽريٽر جنرل جهانزيب ارباب (پٺاڻ) کي مقرر ڪيو ويو. هن ڄام صادق جي الاٽي پلاٽي نيڪي جي بدلي ۾ کيس لڪ ڇپ ۾ پرڏيهه موڪلڻ جي مهرباني ڪئي هئي. هاڻي اوڻويهه سئو ستهتر کان اچون ٿا ٻه هزار ست تي!

انهن ٽيهن سالن ۾ سنڌ جي زمينن جي تينوالي وارو تسلسل سئو سٺ جي رفتار سان قائم دائم رهيو. ڪن کي ريس ڪورس جي نالي ۾ نهال ڪيو ويو ته ڪن کي ٻيلي کاتي ۽ ڪچي جون زمينون هزارين ايڪڙن جي انگ سان ٿالهي ۾ وجهي پيش ڪيون ويون. دورِ حاضر جو ڄام صادق جسماني طرح سان کڻي سنڌ کي الوداع ڪري چڪو آهي، پر ”سنهري ڪارنامن“ جي صورت ۾ موصوف سنڌ ۾ موجود آهي. لينڊ يوٽلائيزيشن جا ميمبر رهندڙ خالد سومرا، آفتاب ميمڻ، شعيب صديقي به حال حيات آهن. امتياز شيخ، خان محمد مهر ۽ چوڌري محمد علي کي به ڌڻي سائين خضري عمر عطا فرمائي، نئين عوامي دور ۾ ڪي نوان ابراهيم سومرا پيدا ٿيندا. ”سنڌ براءِ فروخت“ جو بورڊ 60 سال ٿيا آهن ڪيٽي بندر کان ڪشمور تائين ۽ ڪارونجهر کان بند مراد تائين هر ديهه، ماڳ مڪان ۽ روڊ رستي تي کُتو پيو آهي. انهي مصر واري بازار لاءِ خريدارن جي کوٽ ناهي، فاتحن هڪڙي ئي ڌڪ سان مفتوحن واري مهراڻ ماٿري جو الهه تلهه ساڙي ڇڏيو آهي. شڪريو ڪريو صلاح الدين ساند ۽ غلام مصطفيٰ سهاڳ پارا هن بلڊنگ جا ڀٽائي وارا ڀت ڀائي ڀسم ٿيڻ کان پالها رهجي ويا آهن. پريڊي ٿاڻي جا سپاهي ۽ چوڪيدار مهيني ٻن لاءِ ٻڌبا...پوءِ رات گئي بات گئي... سنڌ واسي ته هونئن به زميني جهان روينيو جي مامرن کي نه ته پنهنجي پاليٽڪس جو عنوان بڻائي سگهيا آهن ۽ نه وري سنڌ جي ڪنهن يونيورسٽي جاگرافي ڊپارٽمينٽ جو دائرو وسيع ڪري ارضياتي اسم کي سليبس ۾ شامل ڪيو آهي. روينيو رڪارڊ کي ڪمپيوٽرائيزڊ ڪرڻ جي ڪنهن کي مهلت آهي؟ ڪسٽوڊين جو کاتو ڪيئن ٿو اسلام آباد ۾ رهي ڪري سنڌ جون ٻنيون ٻارا ۽ پلاٽ ٻلاٽ ڪنٽرول ڪري؟ اويڪيو ۽ ايئنيمي پراپرٽيز ڪنهن جي رحم ڪرم تي آهن؟ متروڪه وقف املاڪ جون ماڙيون ۽ محل، دڪان ۽ آشرم ملڪيت ته سنڌين جي آهي، پر سنڌي منجهانئس لاڀ پرائڻ لاءِ نااهل ڇو آهن؟ حصول-ايراضي ايڪٽ به هڪڙي قسم جو ”اپارٿائيڊ“ آهي. جنوبي آفريڪا جي سفيد فام سرڪار پنهنجن اڇن لاءِ سياهه فارم رعيت جون زرعي ۽ ڪاروباري زمينون ڦٻائيندي رهي آهي، انهيءَ کوٽ کسوٽ کي ”اپارٿائيڊ“ چيو ويندو آهي. لينڊ ايڪيوزيشن ايڪٽ سان سنڌ ۾ ساڳي ڪار آهي. اي اهليان سنڌ...اوهان ته سانگهڙ، بدين ۽ اولڊ ٿرپارڪر جون اهي سوين ديهون جالنڌر، انبالي، بٽالي، امرتسر ۽ پنڊ دادن خان جي پرين حوالي ڪري ڇڏيون، جن ديهن تي سنڌ جي ڪنهن مقامي تاريخي اهڃاڻ جو نالو به ناهي رکيو ويو. چڪ نمبر الاڻو ۽ چڪ نمبر فلاڻو وارو چهبڪ اوهان کي بيدار ڪرائڻ ۾ ناڪام ويو هجي، اتي ڪو ڪيئن ٿو اميد ڪري سگهي ته اسان ۽ توهان ايم پي اي هاسٽل جي آمهون سامهون سنڌ جي حقيقي سڃاڻپ کي ۽ حقن واسطن واري قديمي رڪارڊ کي رک ڦلهيار ۾ تبديل ٿيندو ڏسي ارها ٿيا هونداسين! ڪي ڊي اي کي تازو ٻه هزار ايڪڙ زمين ڪنهن ڏني ۽ اداري پنهنجي مڙسي سان مزيد چار هزار ايڪڙ زمين ڦٻائي ڇڏي. شوڪت عزيز اينڊ ڪمپني کي سنڌي وڏي سمونڊ جا ساحل الاٽ ٿي ويا، غوري ميزائيل واري ”بابر“ سان ڪير شراڪت دار آهي، جنهن کي باٿ آئيلينڊ وارو علائقو تحفي ۾ ڏنو ويو آهي؟ اي اهليان سنڌ! ڪيترا آهيون اهي محقق جن کي ڄاڻ هجي ته ڪوٽڙي بئراج جون هيتريون زمينون هنن حوالي ٿيل آهن ۽ گڊو بئراج جي ايريا آف آپريشن ۾ هيترا ايڪڙ ”گاما پهلوان“ پارن کي گفٽ ٿيل آهن؟ گراس روٽس واري ”ديهه“ کان وٺي دارالحڪومت واري سامونڊي پٽي تائين سنڌ جي ”ڌرتي“ جا دلپذير داستان پکڙيا پيا آهن، پر اهي قومن جي جياپي ۽ خاتمي جهڙن مرحلن وارا موضوع پاڻ کي مڙيوئي وڻن گهٽ ٿا. ڳوٺ آباد اسڪيم، سيٽلمينٽ سروي اينڊ لينڊ رڪارڊ تپيداري ڪاليج ۽ روينيو ڪميشن (حسيني قطب علي شاهه وارو) جهڙا موضوع ته ٺهيو، پر سنڌ ته روينيو حڪام جي تربيت لاءِ به پشاور جي محتاج آهي. هاڻي ته شهري ديهي يونٽ ڪانفرنس جو دور شروع ٿيندو.

1924ع ۾ شري جيرامداس دولت رام جهڙو سنڌي ”هندو-مسلم يونٽي ڪانفرنس“ جو آل هند سطح وارو ناظم اعليٰ به اهڙيون ڪوششون ڪري چڪو آهي پر کيس هندو جاتي جي وڏي انگ سميت سنڌ کي الوداع ڪرڻو پيو هو ۽ موصوف آسام ۽ بهار جو ته گورنر ٿيو، تاهم سن جي سائين ۽ پير علي محمد راشدي کين سنڌ ۾ رهڻ ڪو نه ڏنو. بهار ۽ آسام وارن کي ٻيهر گورنريون مبارڪ هجن...اين آر او جو دور آهي، روينيو رڪارڊ جيڪڏهن راههِ اجل ورتي آهي ته چئي قسمت کي...نوان لاٽون ۽ نوان چگهه... ته ڏسڻ لاءِ ملندا، پر سال اڳ نيشنل شپنگ ڪارپوريشن واري مرڪزي دفتر کي لڳل باهه جيان روينيو بورڊ جي ڪيمپ آفيس کي آيل تاءُ به ڇهن مهينن اندر...کائو پيو پڪڙائي مت دو...ٿي ويندو...رهي نام الله ڪا....

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

نئين وزير اعظم جو پهريون تاريخي اعلان ۽ مستقبل جون اميدون!




اڱارو 25 مارچ 2008ع



پيپلز پارٽيءَ جو نامزد ڪيل اميدوار يوسف رضا گيلاني 264 ووٽ کڻي ملڪ جو نئون وزير اعظم ٿي ويو آهي. هن پنهنجي چونڊجڻ کان پوءِ ۽ حلف کڻڻ کان اڳ جيڪو اعلان ڪيو، ان هڪ دم اهو تاثر پيدا ڪري ڇڏيو ته پيپلز پارٽيءَ ڪا غلط چونڊ ناهي ڪئي. هن ججن جي آزاديءَ جو اعلان ڪري ڄڻ ته پهرئين ڏينهن ئي صدر مشرف جي ننڊ ڦٽائڻ جو بندوبست ڪري ڇڏيو، اڄ ان ئي صدر مشرف کان کيس حلف کڻڻو آهي.

گذريل رات پير سائين پاڳاري جي پوٽيءَ سان جنهن سيد عبدالقادر جيلانيءَ جو ”عقد-مسنونه“ ٿيو آهي خيرن سان هاڻوڪين چونڊن ۾ هن نوجوان کي نواز ليگ جي محمود الحسن هٿان ملتان مان ناڪامي جو منهن ڏسڻو پيو هو. گيلان ۽ جيلان ساڳي ڳالهه آهي پاڪستان جي سترهين پرائم منسٽر جي پيڙهي سيد عبدالقادر جيلاني سان ملي ٿي. هي حسيني سادات آهن. سنڌي ڪلاسيڪي شاعري جي سرموڙ شاعر شاهه عنات رضوي به ”ميران محي الدين“ کي ڳايو آهي:

ڪيائون ميران سندو مُجرو،

ڪي جرڪيون ۾ جيلان،

جتي غوث بهاءُ الدين،

اُت مرڪيون منجهه ملتان،

کنويو خراسان،

سُک وسائيون سنڌڙي!

ميران مصطفيٰ شاهه ڇٽي جو نالو آهي سيد يوسف رضا جو. سندس ناني جو نالو هو سيد غلام ميران شاهه. جمالدين والي جو اهو خاندان بهاولپور جي عباسي ڪلهوڙن جو مُرشد گهراڻو آهي. اسان جي امراڻي جا انڙ به انهيءَ گادي جا مريد آهن. يوسف رضا جي مامي حسن محمود کي بهاولپور جي وزارتِ عظميٰ مليل هئي. احمد محمودين حسن محمود هن وقت جمال دين والي گادي جي سجاده نشيني تي سرفراز آهي ۽ پنهنجي ڀيڻوئي جهانگير ترين سميت نون ليگ جو اتحادي آهي. يوسف رضا جي هن مامي زاد ڀاءَ جا ٻه پرائيويٽ جهاز آهن. ممڪن آهي ته اڄ حلف کڻندڙ ملتاني پير گذريل رات ڪراچي احمد محمودي ايئر لائين ذريعي پهتو هجي. خاتونِ اول جيڪا پرائم منسٽر جي پير محل جي گادي نشين سهري پير اسرار حسين شاهه بخاريءَ جي دخترِ نيڪ اختر آهي. يوسف رضا ۾ جمهوري جراثيمن جي ڪثرت جو هڪڙو سبب اهو به آهي، جو نوابزادو نصر الله خان سندس استاد آهي ۽ يوسف کيس چاچا چوندو رهيو آهي. پرائم منسٽر جو ڏاڏو سيد غلام مصطفيٰ شاهه ”علي پور“ جو سب ڊويزنل مئجسٽريٽ هيو. خان ڳڙهه ۽ علي پور ڄامشوري ۽ حيدرآباد جيان جاڙا شهر آهن. سيد علمدار حسين جيلاني ابتدائي ڪتابن ۾ باباءِ جمهوريت سان هم سبق رهيو آهي مظفر ڳڙهه جي مڪتبن ۾... يوسف وارا وچولا زميندار آهن. سندن ڳوٺ ”حامد پور ڪنورو“ شجاع آباد کان ملتان ويندڙ رستي شير شاهه شيشڻ کان اولهه ڏانهن ڏسڻ ۾ ايندو. موسيٰ پاڪ ايڪسپريس لاهور ۽ رحيم يار خان جي وچ ۾ يوسف تڏهن شروع ڪرائي هئي، جڏهن موصوف جوڻيجي مرحوم واري سرڪار ۾ ريلوي منسٽر هيو. موسيٰ پاڪ جو اصلي نالو آهي مخدوم سيد ابو الحسن جمال الدين شاهه... جيڪو هجري سن 952ع ۾ پيدا ٿيو ۽ 1010ع ۾ رحلت ڪيائين. موسيٰ پاڪ جو هن وقت گادي نشين يوسف رضا جو سئوٽ مخدوم وجاهت حسين آهي، جنهن جي گهر ۾ پرائم منسٽر جي هميشيره آهي. اڄڪلهه يوسف رضا کي گادي نشين لکڻ وارن جون مارڪون ٺهي سگهن ٿيون، پر موسيٰ پاڪ جي درگاهه جون روايتون ”ڪربلائي“ آهن. اورنگزيب عالمگير جي دور ۾ موسيٰ پاڪ ملتان جا پيشڪار ۽ ديوان (گورنر) هئا. دارا شڪوره ملتان ۾ اچي پناهه گزين ٿيو، اورنگزيب پيرا کڻي اچي ملتان پهتو. گورنر کان ٻانهن گهريائين. مغل بادشاهه پڇيو ته، دارا بي شڪوه ڪٿي آهي؟ موسيٰ پاڪ چيس ته، دارا باشڪوه ته وڃي ڀکر کان اڳتي سون سڪيسر ماٿري وسائي آهي ۽ جيڪڏهن هتي هجي ها ته هو منهنجي سونهاري کي پنهنجي ريٽي رت ۾ لت پت ڏسي ها...گورنر جي اها گفتگو مغل بادشاهه کي باغيانه لڳي ۽ هن پيش ڪاري تان کيس فارغ ڪري ڇڏيو. اهو ڏينهن اڄوڪو ڏينهن گادي نشين ”سرڪاري نوڪري“ تان نابري واريو اچي...فاروق لغاري به جيئن تيئن ڪري هن اسيمبلي ۾ موجود آهي. يوسف رضا جي مامي مخدوم حسن محمود جي اهليه محترم لغاري صاحب جي پڦي ۽ بيگم عفيفه ممدوٽ جي ڀيڻ هئي. نالو هيس ”رضيه بيگم.“ سنڌ جي پاڳاري پير سان رشتن واري رستي بابت اوهان ۽ اسان اڳيئي آگاهه آهيون. چارڻن، ڀُٽن ۽ ڀاٽن واري نسب نامن کي محفوظ رکڻ جو قرض ڪنهن حد تائين ادا ڪري هاڻ اچون ٿا ”سنڌڙي“ ڏانهن!

پرائم منسٽر کي پهرين فرصت ۾ وزارتِ عظميٰ واري پگهار تان هٿ کڻڻ لاءِ سر شاهنواز ڀٽو جا نقش قدم تلاش ڪرڻا پوندا. جهونا ڳڙهه جي پيش ڪار- عام ديوان (وزير اعظم) سر شاهنواز جو پگهار نواب مهابت خان تڏهوڪا ويهه هزار رپيا مقرر ڪيو هو، پر شهيد سنڌ راڻي محترمه بينظير ڀٽو جي ڏاڏي پگهار وٺڻ کان انڪار ڪرڻ واري ڪارِ خير کي پسند ڪيو هو. ٻيو خير جو ڪم ٻروچن سان ٻه ٻاٻيهي جهڙا پير ڀرڻ آهي. محترمه بينظير ڀٽو لکي ٿي: ايوب خاني آمريت سان مهاڏو اٽڪائيندي کيس ٻه مهينا گذري چڪا هئا. جلسن جلوسن مان واندو ٿي موصوف ”المرتضيٰ“ آيل هيو. ماني کائيندي کيس اوچتو زور زور سان ڳالهائيندي ٻڌوسين. مري مينگل ۽ بگٽي کي مارڻ لاءِ ٿيندڙ سازشون ناڪام بنائبيون، ٻورچن سان ويڌن حدون اورانگهي چڪي آهي...وري جڏهن ستر واري ڏهي ۾ موصوف پرائم منسٽر هيو ته کيس ”حساسي همراهن“ شيشي ۾ لاهي سندس دورِ حڪومت ۾ بلوچستان جي جبلن، بيابانن، صحرائن ۽ سامونڊي ساحلن کي بم گولي بارود جي بدبوءِ سان پراگنده ڪيو ويو...ڪندڙ ته ڪاري ڍڳي جا چور هئا، پر ڏوهه ته وري به حاضر ڊيوٽي حڪومت جي کاتي ۾ تاريخ جا صفحا تحرير ڪري ويا...يار محمد رند کانسواءِ سمورا ايم پي ايز ته کڻي پ پ لاءِ چشم براهه بڻايا ويا آهن. خير بخش مري سميت اڪثر ٻروچ وڏي ڪنهن خير خيرات بابت اڄ به اڪيچار خدشن جو شڪار آهن. ق ليگ سان ۽ پڻ قائدِ تحريڪ سان پ پ جي پريم ڪهاڻي جي پٺيان ڪيئن ٻيون ڪهاڻيون ظاهر ٿي رهيون آهن. اهڙي زور واري ميندي ”زور آورن“ کي ته زور وٺرائي سگهي ٿي پر خير جي راهن ۾ اهي ”خندقون“ خالي از خلل ناهن هونديون. اسفند ۽ نواز جي ڀيٽ ۾ انهن ڍنڍ جي پکين واري سنگت تي ڀروسي سان توهان وارث شاهه جي انهن گيتن ڳائڻ تي مجبور ٿي سگهو ٿا:

جيهڙيان ليڻ اوڏاران نال بازان،

اوبلبلان ٿڪ مرينديان نين،

اونهان هرڻيان دي وي هو چڪي،

جهڙيان پاڻي شهر دي کوهه دا پينديان نين،

پيپلز پارٽي بابت ته گهڻا ”پنهون“ توهان کي سسئيءَ جي سورن جون ڪهاڻيون ٻڌائي سگهڻ جي سڪت رکن ٿا، پر ڪي ڳالهيون انهيءَ سنڌڙي جي پرائم منسٽر جون به اوهان سان شيئر ڪرڻ جي سگهه ساريون ٿا. توهان جهڙي ريت اسپيڪري دوران پ پ جو دٻاءُ هوندي به شيخ رشيد کي جيل مان ايوان ۾ آڻڻ جو آرڊر جاري ڪيو هو. پ پ جو اهو به دٻاءُ هيو ته توهان ڪن سخت گو ميمبرن کي ٽنگا ٽولي ڪري ٻاهر ڪڍي ڇڏيو، پر توهان وري به ”غير جانبداري“ برقرار رکي. هاڻي پي ايم آهيو پوري پاڪستان جا، اميدوار آهيو پ پ جا، پر توازن قائم رکڻ لاءِ توهان کي ڪي قدم محمد خان جوڻيجي جهڙا به کڻڻا پوندا. توهان جي مامي مخدوم حسن محمود کي پنجاب جو وڏو وزير بنائڻ لاءِ سنڌڙي جي سائين تي جيڪو پيراڻو ۽ فقيراڻو پريشر هيو، اهڙي پريشر ۾ ”هوم ڊپارٽمنٽ“ جي حلقن وڌيڪ هاءِ گهوڙا پئي ڪئي، پر جوڻيجي اهڙا ٽيليفون وصول ڪرڻ بند ڪري ڇڏيا هئا ۽ نواز شريف جي راهه ۾ غير جمهوري روڙا اٽڪائڻ کان هن صاف صاف انڪار ڪري ڇڏيو. موصوف ”حلقهءِ احباب“ کان دڙڪار وصول ته ضرور ڪيا، پر اصول اورانگهڻ کان انڪار ڪري ڇڏيائين. جيتوڻيڪ نواز شريف سنڌڙي جي سائين سان بي شرتو رويو اختيار ڪيو، پر دين محمد جوڻيجي جي دادلي پُٽ ”ڊڀ“ چرڻ کان پنهنجي چهنب بچائڻ ۾ ڪاميابي حاصل ڪئي.

کوئي پرچم ليکر نکلي،

اپني گريبان کا جالب،

چارون طرف سناٽا هي،

ديواني ياد آتي هين!

جوڻيجي پي ايم سيڪريٽريٽ جا در دروازا پنهنجي اولاد لاءِ بند ڪري ڇڏيا هئا. ساهريجن وارا نواب لاهوري جا نينگرڙا به ايندا هئا ته سندن لاءِ پي ايم هائوس بدران ڪنهن ٻئي هنڌ رهائش جو بندوبست ٿيندو هو. گيلاني صاحب! چاليهه چورن وارا قافلا اوهان کي ڪاروباري دلچسپين ڏانهن آماده ڪندا، ٽين پرسينٽ ۽ سينٽ پرسينٽ ٽائيپ ٽولا به اوهان جي ڪردار کي مشڪوڪ بنائي سگهن ٿا. ڪمائو پُٽن کان پالهي رهڻ ۾ پروردگار شل اوهان جي مدد ۽ نصرت فرمائي. پي ايم هائوس جو پرنسپل سيڪريٽري ڪنهن اهڙي ڪاموري کي بنائڻ گهرجي، جنهن هلندڙ دور جي جرنيلي جهان اڳيان جابرن جي وڌندڙ انٽرفيئر کي قبول نه ڪندي استعيفيٰ ڏني هجي. سروسز تان مستعفي ٿيندڙ بئريسٽر ظفر ۽ بئريسٽر ضمير گهمري جهڙن کي ٻيهر ملازمتن تي متمڪن ڪرڻ لاءِ به اوهان کي قدم کڻڻا پوندا. جوڻيجي مرحوم ۽ محترمه بينظير ڀٽو کي پرنسپل سيڪريٽري رٽائرڊ ڪيپٽن ڏنو ويو، جيڪو ليفٽيننٽ جنرل (ر) عتيق الرحمان گورنر مغربي پاڪستان جو اي ڊي سي ۽ ”هُنن“ جو حمايت يافته هيو. اهڙا عملدار آزاداڻي نموني سان فيصلا ڪرن ڪين ڏيندا آهن ۽ راز نياز کان حميد گلي جماعت کي ترت آگاهه ڪرڻ پنهنجو منصبي فرض سمجهن ٿا. علامه اسحاق خان کان وٺي شڪارپوري ڪيپٽن تائين اها ڪپت جاري رهي آهي. توهان اسلام آباد بدران ملتان شريف کي ملڪي دارالحڪومت بنائڻ جي به سوچ کي سامهون آڻيو ۽ قومي ٻولي طور ”سرائيڪي“ کي صف اول ۾ آڻي سگهو ٿا. چئن ئي صوبن جي جاگرافيڪل بيهڪ کي سامهون رکي سوچينداسين ته ملتان پنهنجي محلِ وقوع جي حوالي سان سموري ملڪ جو سينٽر نظر ايندو. مظفر آباد کان وٺي ملان ڪاتيار تائين ملڪي ٻولين ۾ سرائڪي ٻولي اها واحد ٻولي آهي، جيڪا گهڻي ۾ گهڻا ملڪي باشندا ڳالهائيندا آهن. ڏينهن مڙيئي ڏون...واريون خبرون ته ڀٽائي به ڪندو ويو آهي. ”اڪ ڏون ڏون، ٻه ڏون چار“ وارا کوڙا هجن، يا خليفي گل هالاڻي واري شاعري...سرائيڪي جهڙي رس چس سان ڀرپور لسان کي لذت جو عالمي ايوارڊ ڏياري سگهجي ٿو. محمد خان جوڻيجي ٿر جي ريگستان ۾ روڊ رستن ۽ مٺي پاڻيءَ جي فراهمي لاءِ تاريخ ساز پلاننگ ڪئي هئي. هن ڇور جي برگيڊيئر کي سنڌڙي واري بنگلي مان ”گيٽ آئوٽ“ ڪري ڇڏيو هو جڏهن جنرل ضياءُ الحق جي پٽي ڀائي چيو ته: ٿر جي علائقي ۾ مٺي پاڻي جي پائيپ لائينن مان مقامي ماڻهن ۽ سندن گگدام جانورن لاءِ پاڻي فراهم ڪرڻ سان ”سولجر بازار“ جو مورال ڪري پوندو. جوڻيجي جهڙي برفيلي مزاج واري جوان کي هيڏي ڪاوڙ ڪندي اڳ ۾ ڪنهن ڪو نه ڏٺو هو...

توهان جو چولستان به توهان مان ”سنڌڙي“ واري سڌ جو گهرجائو آهي. منٺار بنگلي کان وٺي يزمان منڊي تائين بهاولنگري ۽ رحيم يار خاني ريگستان ۾ روڊ رستن ۽ مٺي پاڻي جي فراهمي لاءِ يوسف رضا رڻ جهاڳڻ جي نه ڪئي ته پوءِ روهيلا وڌيڪ رنجيده ٿيندا. ٿر جي ريگستان ۾ چيلهه بند، ڇاڇرو، عمرڪوٽ، کينسر ۽ ڇور، کوکرو پار جي وچ ۾ ست هزار چورس ڪلوميٽرن جي علائقي ۾ هر ڏهن ڪلوميٽرن تي مٺي پاڻي جي فراهمي وارا مرڪز ڏسي ٿر جا ”روهيلا“ سنڌڙي جي راڻي کي دعائون ڏيڻ ۾ مصروف آهن. ملتان جو دهلي گيٽ اڄ به دهلي ۽ ملتان جي وچ ۾ درد ونڊڻ واريون دل لڳيون ڪرڻ ۽ننڍي کنڊ وارن ملڪن کي دور دور تائين دوستين کي فروغ ڏيڻ لاءِ آماده ڪري سگهي ٿو. اوهان جي دورِ حڪومت ۾ سرحدي تنازعن کي سرد ڪرڻ ۽ 60 سالا سرد جنگ کي ابدي ننڊ سمهارڻ جو سعيو ٿيڻ گهرجي. جيستائين ٻنهي ملڪن جا جنگي جنون سرد خاني حوالي نه ٿيندا، دفاعي بجيٽ جي نالي ۾ ملڪي معيشت تي اضافي ٻوجهه کي گهٽايو نه ويندو ۽ کليل وڻج واپار جو آغاز نه ڪيو ويندو ته پوءِ اٽو اجهو اچي سئو رپيا ڪلو ٿيندو، گيهه ٻه سئو رپين ۾ هڪ ڪلو به ڪو نه ملندو ۽ علاج معالجي واريون دوائون پنهنجي وات ڦاڙ اگهن سان مريضن کي ترياقي بدران تيرهان پرهه واري گورستان ڏانهن ترت اماڻينديون.

هر بلاول هي قوم کا مقروض،

پائون ننگي هين بينظيرون کي!

افغانستان ۽ وزيرستان وارو پٺاڻڪو بئلٽ هجي يا فرقيواراڻي، قبيلائي تڪرار هجن يا لا اينڊ آرڊر جا روح رنجائيندڙ راماڻا...ملڪ ڏيهي پرڏيهي سطح تي اچي پيرن ڀر ڪرڻ جي درجي تي پهتو آهي. سنڌڙي جي سائين ته اوجهڙي ڪئمپ وارن جي احتساب ڪرڻ جي ابتدا به ته ڪئي هئي. اسلم خٽڪ، قاضي عابد، ابراهيم بلوچ ۽ پنجابي راڻي تي مشتمل اها ڪاميٽي محتسب بڻجي واسطيدار ”ڀولو پهلوانن“ جا بيان قلمبند ڪري رهي هئي. ابراهيم بلوچ ٻڌائيندو هو ته، همراهن چيو: هماري بلي اور همين ميائون ميائون کر رهي هي...پر ”اوجهڙي“ ڏانهن به رهيل ليکا چوکا بي باقي جي دائري ۾ آڻڻ اوس ضروري آهن. 60 سالن تائين احتساب جي نالي ۾ جن ڪرنيلي جرنيلي ڪونڌرن عوامي قيادت کي ”بدنام“ ڪيو آهي ته پوءِ هاڻي سندن ”نيڪ نامي“ جي به ته ابتدا ٿيڻ گهرجي. جوڻيجي پنهنجي ڪابينا جا ڇهه منسٽر (پرنس محي الدين خان آف قلات کان وٺي صاحبزادي يعقوب خان تائين جهڙا جبرا وزير) حڪم عدولي ۽ ڪرپشن جي الزامن تحت گهر ڀيڙا ڪيا هئا. اهڙو ڪارِ خير ”شفافيت“ لاءِ جاري رهڻ گهرجي...جنيوا معاهدي واري آل پارٽيز ڪانفرنس ۾ جنرل ضياءَ جي هوندي محترمه بينظير صاحبه کي اهتمام سان گهرائڻ واري سياسي پيش رفت ملتاني پرائم منسٽر لاءِ ”اپوزيشن“ سان احترامي سلوڪ کي وائکو ڪرڻ لاءِ ڪافي آهي. صوبائي خودمختياري کان ويندي آئيني ۽ قانوني مونجهارن جي سُٽ کي سلجهائڻ لاءِ جيڪو ماحول هن وقت جڙيو آهي، پاڪستان جي تاريخ ۾ اهڙو حوصلا افزا وايومنڊل اڳي ڪڏهن به پيدا ڪو نه ٿيو.

آ رهي هي چاهه يوسف سي يه صدا،

دوست يهان ٿوڙي هين اور بهائي بُهت!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

آمريڪي ڊڪٽيشن اڳيان سينو ساهڻ واري سورهيائي سفر جي شروعات!




ڇنڇر 29 مارچ 2008ع



نيگرو پونٽي ۽ رچرڊ بائوچر آمريڪا جا اهي ”پيامبر“ آهن، جيڪي ڪنهن ”طفيلي رياست“ لاءِ جڏهن واشنگٽن جا نياپا کڻي پهچندا آهن، تڏهن انهن اقليمن جا ”بادشاهه“ سندن فرمانن کي اکين تي رکي کين هر اها رعايت ڏيڻ لاءِ تيار ٿي ويندا آهن، جنهن سان ست سمنڊ پار واري سپرپاور سڏائيندڙ ”ستم گر“ جو سينو ٿڌو هجي. تازو پاڪستان ۾ پرائيم منسٽر جي حلف برداري واري مرحلي تي انهن ”ماهرن “ جي اوچتي آمد کي دنيا حيراني ۽ پريشانيءَ سان ڏسي رهي آهي. نئين وزير اعظم سيد يوسف رضا گيلاني کين ”سرڪاري“ موقف ڏيندي پرويز مشرفي طريقهءِ ڪار کي جهڙوڪه رد ڪري ڇڏيو آهي...پرڏيهي پاليسي ”پارليامينٽ“ جي توسط سان پنڌ ڪري ۽ دهشتگردي جي نالي ۾ هلندڙ جنگ کي مقامي لباس ڍڪرائبو. هوڏانهن نواز شريف ته ليڪا لنگهندي نظر آيو، ٻنهي آفت قيامت جهڙن قدآور آمريڪي اڳواڻن جو پنهنجي حويلي جي مرڪزي دروازي تي آڌر ڀاءُ به ڪو نه ڪيائين. سندس سوچ ڏهاڪو ڏينهن کان اها هئي ته ڊڪٽيشن جا دفتر کڻي ايندڙن ۽ صدر پرويز مشرف کي ”پائنده باد“ بڻائيندڙن سان ملاقات ڪا نه ڪبي...پوءِ ”ڪنانياتي ڪارنر“ جي اشاري تي ملڻ لاءِ ته آماده ٿيو، پر ملاقات کان ترت پوءِ پريس ڪانفرنس ڪري واشنگٽن کي باور ڪرائي ڇڏيائين ته پاڪستان ۾ خونريزي ۽ بدامني جا طوفان برپا ڪري اسان واشنگٽن لاءِ واهوندن جون هوائون هلائڻ خاطر استعمال نٿا ٿي سگهون. اسفند يار ولي ته قونصل خاني ۾ وڃي ”دست بوسي“ کي غيرت جي منافي قرار ڏنو ۽ قصرِ واشنگٽن جي فرمان شاهي کي ڪنهن به قسم جي ڪا به اهميت نه ڏنائين. ڪنري ڄائو اسان جو دوست محمد صادق پرڏيهي کاتي جي ترجماني ڪندي ساڳين ڏينهن ۾ چئي رهيو هو ته...پارليامينٽ کي پرڏيهي پاليسي ۾ ڦير گهير جو استحقاق حاصل آهي، لالي سليم جي هن لختِ جگر ائين به چيو ته...پونٽي ۽ بائوچر اچانڪ وارد ٿيا آهن، اسان کين مهيني ٻن کانپوءِ...تشريف فرما ٿيڻ لاءِ چيو هو...اهي چار طرفي خيال آرائيون ڪهڙي ڳالهه واضح ڪري رهيون آهن؟...وه وقت گيا جب خليل خان فاخته اڙاتي ٿي...“

واشنگٽن وارا ”محسنن“ کي ڪچو کائڻ ۽ ڌڻين کي ابتيون لتون هڻڻ ۾ هميشه حاتم طائي جيان فراخدلي ۽ سخي رهيا آهن. پاڪستان هن وقت تاريخ جي اهڙي چئو واٽي ۽ چئو سول تي اچي بيٺو آهي، جتان چين، روس، ايران، افغانستان ۽ هندستان ڏانهن هزارين راهون نڪرن ٿيون. واشنگٽن جون واٽون البته مسدود ٿي رهيون آهن. ساڳين ڏينهن ۾ چيني ڪميونسٽ پارٽي جو چيئرمين خيرن سان خداداد مملڪت اندر لٿل آهي. قاضي حسين کان وٺي محمود اچڪزئي ۽ فاروق ستار کان وٺي آصف علي زرداري تائين سرڪاري ۽ اپوزيشن وارين پارٽين جي ليڊرن سان لڳاتار ملاقاتن ۾ مصروف آهي. دهلي ۾ ”يومِ پاڪستان“ واري ڏينهن هاءِ ڪمشنر شاهد ملڪ پاران منعقد ٿيندڙ تقريب ۾ ڪنور نٽور سنگهه جو خصوصي اهتمام سان شريڪ ٿيڻ ڪا معنيٰ رکي ٿو! پنڊت جواهر لال نهرو جو کيڏاريل هي پرڏيهي مامرن وارو کيڏاري آمريڪا مخالف ليکيو وڃي ٿو. نٽور سنگهه جي پوسٽ تي متمڪن پرناپ مکرجي به آمريڪي ”مڪر ۽ فريب“ کي چهنڊڙيون پائيندي نظر اچي ٿو. هند-آمريڪا سول ائٽمي معاهدي کي اينگهائڻ وارو مکرجي لب ڪشائي ڪندي چوي پيو ته: صدر پرويز مشرف جي سرد مهري ۽ سندس موڪليل ”گهس بيٺين“ اسان کي پاڪ-ڀارت پريم سڀا جوڙڻ ۾ ڪامياب ٿيڻ نه ڏنو، هاڻ نئين پرائم منسٽر سان وڏي جگر گردي سان مامرا حل ڪرڻ لاءِ تيار آهيون...سچي ڳالهه اها آهي ته پاڪستان جي گرد و نواح وارن ملڪن جو ماحول ڪنهن نئين پرڏيهي پيش رفت لاءِ همه وقت تيار آهي. ملڪ جي سياسي قيادت به بالغ نظري واري قطب مينار تي چڙهيل نظر اچي ٿي. نيگرو پونٽي ۽ رچرڊ بائوچر واري پارٽي بش جونيئر سميت بوريا بستر گول ڪرڻ جي قريب پهچي چڪي آهي. آمريڪا ۾ اڌ سال کان پوءِ اهي شينهن...”هلڻ سارا سپرين، روڪيان تان نه رهن“ ٿي ويندا. اوبامو اچي يا هيلري ايندڙ حڪومت جون ”فرمائشون“ اڳ جي ڀيٽ ۾ گهٽ زهريليون هونديون. جيئن تيئن ڪري ڇهه ست مهينا حريفاڻي حڪمتِ عملي سان ڪڍي ويا ته پوءِ ماحول ڪافي حد تائين موزونيت ڏانهن مهارون موڙيندي نظر ايندو. بائوچر-پونٽي برادري طرفان سيد يوسف رضا گيلاني کي آمريڪا تشريف فرما ٿيڻ واري ڪوٺ لک لهي ٿي ۽ اوچتو آمريڪا بندش هيٺ آيل امداد جا پئسا به رليز ڪري ڇڏيا آهن. ججن کان وٺي صدر پرويز مشرف جي رخصتي وارن مامرن بابت به آمريڪي اسٽيٽ ڊپارٽمينٽ سفارتي ٻولي ۾ ”لاتعلقي“ وارا اکر استعمال ڪيا آهن، تاهم عالمي پريس اهڙا تجزيا ڇاپي رهي آهي، جن ۾ ٻڌايو پيو وڃي ته حُڪم عدولي جي سخت سزا به ملي سگهي ٿي ۽ ڪو نئون شينهن مڙس...عزيز هم وطنو... چئي جمهوري ٽرين کي ”کڏي لائين“ لڳائي سگهي ٿو. کيس سيالڪوٽي شاعر جا اهي بيت به ابتدائي تقرير ۾ ڪتب آڻيندي ڏسي سگهجي ٿو، جن بيتن ۾ جاويد منزل جو جاءِ نشين چئي ويو آهي:

گريز از طرز جمهوري، غلامِ پخته ڪاري شو،

ڪه از مغز دو صد خر، فڪرِ انساني نمي آيد!

گگدامن جهڙا کدو ۽ خميسا فارسي بابت وضاحت پيش ڪرڻ جو مطالبو ڪري سگهن ٿا، کين ڌر ڌڻيءَ جو تشريحي بيت عنايت ڪري سگهجي ٿو:

جمهوريت اک طرز حکومت هي که جس مين

بندون کو گنا کرتي هين، تو لانهين کرتي...!

بش اينڊ برادرس کان اهڙيون اسڪندر مرزائي سوکڙيون ٿوڪ جي حساب سان ملنديون رهيون آهن، ڪو نئون ايوب خان ايستاده ڪرڻ آمريڪين لاءِ اڻٽر ته ناهي. وڌ ۾ وڌ نوان نوابزاده نصر الله خان تقريرون ڪري دل پشوري ڪندا. نيگرو پونٽي ۽ رچرڊ بائوچر جنهن به جهنگ ڏانهن منهن ڪندا آهن، اتان جا ٻيلا ساڙي پوءِ بس ڪندا آهن. 1964ع ۾ نيگرو سي آءِ اي جو ويٽنام لاءِ ڪانگتڙو هو، هن چند مهينن ۾ ويٽنامي ٻولي سکي ورتي ۽ ترت وڏي تعداد ۾ ديسي دلال کيس هٿ اچي ويا. آمريڪي فوجون جيتوڻيڪ ويٽنام مان بيٺي پير ڀڄي ويون پر ملڪ جو ستياناس سو ضرور ڪري ويون. 1981ع ۾ انهيءَ پهلوان کي وسطي آمريڪا جي ملڪ ”هونڊيراس“ جي بالشيويڪن جي بڻ بڻياد کي تتر بتر ڪرڻ لاءِ اماڻيو ويو. موصوف هٿان هتان جي فوج کي لکين ڊالرن ۾ خريد ڪيو ويو.

2001ع ۾ جڏهن هي همراهه گڏيل قومن لاءِ آمريڪي سفير بڻجي تشريف فرما ٿيو هو، تڏهن ساڻس گڏ مٿئين ملڪ ۾ ڪم ڪندڙ ڪن سفارتڪارن لڱ ڪانڊاريندڙ انڪشاف ڪيا. هلاڪت خيزين ۽ انساني تذليل جي ناقابلِ بيان ظلمن کان ميڊيا وسيلي نيگرو جي پت وائکي ٿيندو ڏسي وائيٽ هائوس حرڪت ۾ آيو ۽ لفافي ڪلچر وسيلي لچائي جي ليپا پوتي ڪئي وئي. ماڻهن کي اغوا ڪرڻ، تشدد وسيلي ماري ڇڏيڻ، ڪميونسٽ هجڻ جي الزام ۾ جڻ ٻچو رولي ڇڏڻ جي راهه ۾ سندس سياهه ڪارين جا رڪارڊ منظرِ عام تي اڌا گابرا اوپن ٿيا، تڏهن به بُش برادري کي ٽڪي جو به احساس ڪو نه ٿيو. هن خونخوار سفارڪار کي 2004ع ۾ عراق لاءِ سفير ڪري موڪلي ڏنائين. عراق گذريل پنجن سالن کان جيڪي نوان ”ڪربلا“ ڀوڳي رهيو آهي، لکين انسانن جي هلاڪتن جو شروعاتي پلان هن پهلوان جو جوڙيل آهي. صاحبِ موصوف کي گوانٽانامو بي کان ويندي ڪابل ۽ مردان جي باريش بزرگن کي ”لقمهءِ اجل“ بنائڻ جو ٺيڪو مليل آهي. آمريڪي نيشنل انٽيليجنس جي پندرنهن ادارن جي سربراهي به سندس حوالي رهي آهي. پنجويهه ارب ڊالرن جي ڪاٿي سان هن انٽرنيشنل سيٽلائيٽ سسٽم قائم ڪيو، جنهن جي توسط سان سموري دنيا جي دفاعي چرپر کي مانيٽر ڪرڻ مقصود هيو. هسپانوي، فرانسيسي، يوناني ۽ انگريزي ٻولين سان گڏوگڏ نيگرو عربي ۽ پٺاڻڪي ٻولي ۾ به ”تڙا ماشا“ ڪري سگهي ٿو. نائن الين کان وٺي هيستائين ڪابل ۽ پشاور واري پٺاڻڪي بيلٽ ۾ جيڪي پرديسي ۽ ديسي پکيئڙا راههِ اجل جا راهي بڻايا ويا آهن ۽ بدستور اها برائي اڄ به جاري آهي، اها سموري ستم ظريفي سائين جن جي نگراني ۾ نوان نوان ڪرتب ڏيکاري رهي آهي. عراق، افغانستان ۽ پاڪستان ۾ موجود آمريڪي مفاد هن همراهه جي بلي آهن. معصوم ٻارڙا ۽ عفت ۽ عصمت ڌياڻيون حوازاديون هجن، يا پوڙها پڪا پٺاڻ، ماڻهو مارمهم ۾ موصوف کي چئو طرفي ڇوٽ مليل آهي. پائليٽ کان آجا جهاز هجن يا ميزائيلن جي مسخري...هن ميدان ۾ پاڪستان کي به عراق ۽ افغانستان جيان وڌيڪ قيمتي انساني جانيون قربان ڪرڻ لاءِ آمادگي وٺڻ جو ٽاڪس کڻي هي همراهه هتي پهتو آهي...

18 فيبروري وارين چونڊن کانپوءِ پاڪستان ۾ ڌانڌلا مهم جي ڌم هوندي به ڪي اهڙيون ڌريون ايوانِ اقتدار ۾ اچي ويون آهن، جيڪي دهشتگردي جي نالي ۾ جاري جنگ کي آمريڪا لاءِ امن ۽ اسلام آباد لاءِ بربادي جهڙن نتيجن لاءِ وڙهڻ ۾ محتاط آهن، پر نيٽو جي فوجين لاءِ لاجسٽڪ سپورٽ کان وٺي بڊبير جيان ٻيهر پاڪستان ۾ آمريڪي اڏن جي اڏاوت لاءِ اهي فيل مست پنهنجو طئه شده هدف حاصل ڪرڻ ۾ لڳل آهن. صدر پرويز مشرف انهيءَ پنڌ ۾ ”پرديسين“ لاءِ سونهون ۽ ديسين لاءِ آخري پُڙي بڻيل آهي. اهو ڪردار ست سمنڊ پار وارن کي صحيح لڳي ٿو. ڪير سمجهائي انهن سورهيه سپوتن کي ته پاڪستان ته سرد جنگ لاءِ بفرزون بڻيو. اوهان پنهنجن اتحادين سان گڏجي اسان جي ڪلهن تي بندوقون رکي سوويت يونين کي سورگ باش بڻائڻ ۾ ڪامياب ويا، اوهان ”جنيوا معاهدي“ جي شڪل ۾ افغانستان مان سوويت فوجن جي واپسيءَ جو ته فريم ورڪ تيار ڪيو، پر افغانستان جي تباهيءَ کي تعميري شڪل ڏيڻ لاءِ نوي واري ڏهي ۾ ڄاڻي ٻجهي ڪن لاٽار ڪئي. ٻيو ته ٺهيو، پر القائده ۽ طالبان جي نالي ۾ توهان جا تڏهوڪا تربيت يافته مجاهد سرد جنگ جي خاتمي کانپوءِ ڇوٽ ڇا لاءِ ڇڏيا ويا؟ ڇا اوهان ڪروسيڊ ۽ تهذيبي جنگ جي نالي ۾ سوشلسٽ بلاڪ جي خاتمي کانپوءِ ڪنهن نئين محاذ جا متلاشي ته ڪو نه هيا؟ مڃو ٿا يا انڪار ٿاڪريو، اهو اوهان کي اختيار آهي، پر اسان اوهان جا ڏن ڀرو ڇا ايترو به نٿا پڇي سگهون ته توهان جا پاليسي ساز ادارا ”سليگ هيئرسن“ جهڙا بيشمار رائيٽر انهيءَ ڌنڌي تي ڇا لاءِ لڳائي چڪا آهن، جنهن ڪاروبار ۾ صاف صاف ٻڌايو پيو وڃي ته ”تهذيبي وار“ جا مدِ مقابل ”ميانجي“ آهن. سليگ هيئرسن پاران 1951ع جي لينن واري انقلاب کانپوءِ ڪميونزم اسلامي تهذيب کي مليا ميٽ ڪري ڇڏيو...وري اهي ساڳيا رائيٽر ٻه طبقي دنيا وارن سوشلسٽ ۽ سرمائيدار بلاڪن واري جنگ کانپوءِ کلن پيا ته اسپين ۾ موسيٰ بن نصير ۽ طارق بن زياد کان وٺي فلسطين ۾ سلطان صلاح الدين ايوبي جي ڪاهن تائين ”تهذيبي جنگ“ يهودين لاءِ سوهان روح ثابت ٿيندي رهي. پوءِ اندلس، غرناطه، قرطبه ۽ الحمرا ۾ اسان اٺ سئو سالن واري مسلم تهذيب کي ڪيئن متاثر ڪيوسين. سلطنتِ عثمانيه جي خاتمي لاءِ ڪهڙا ڪرتب اختيار ڪياسين...اهي ساڳيا رائيٽر طالبان، القائده ۽ حزب الله جهڙين تنظيمن ۽ تحريڪن جو بهانو بنائي آمريڪي عوام ۽ دنيا جي اکين ۾ ڳاڙها مرچ وجهي رهيا آهن. پاڪستان هڪڙي ٽيليفون سان جنهن ”بديسي پاليسي“ کي مجبوريءَ وچان اختيار ڪيو هو، اها پاليسي هاڻ ملڪ جي بنيادن کي لوڏڻ لڳي آهي. نينگرو پونٽي ۽ رچرڊ بائوچر واري دنيا کي به هوڏ تان هيٺ لهڻ گهرجي ۽ زميني حقيقتن جو جيترو جلد ٿي سگهي ادراڪ ڪرڻ گهرجي. وزيرستان، سوات ۽ سمورين ٽرائيبل ايجنسيز ۾ جرڳي کي تهذيبي طور تي سماجي اخلاقيات ۾ ڪليدي اهميت حاصل آهي، پوءِ اوهان علي محمد جان اورڪزئي پارن طرفان مفاهمت لاءِ ڪيل معاهدن کي سبوٽاز ڇو ٿا ڪريو؟

خود افغانستان به اوهان لاءِ عراق جيان يا ويٽنام وانگر نئون گورستان ثابت ٿي سگهي ٿو. آمريڪا لاءِ به اها پاليسي نقصانڪار آهي ته امن عالم لاءِ انهيءَ ماڻهو مار مهم مان ورڻو سرڻو ڪجهه به ڪين آهي. داناءَ ماڻهو ترت زميني حقيقتن تي پهچندا آهن ۽ نادان به نيٺانيٺ ساڳي ڳالهه قبول ڪندا آهن پر ان وچ ۾ جيڪو تاريخي خرابي ڪندا آهن، اهڙي بدبوءِ معاشرن کي پڻ گندو ڪري ويندي آهي. نئين حڪومت جنهن مڙسيءَ جو مظاهرو ڪيو آهي، ان مان ته ائين ٿو لڳي ته واشنگٽن جي مٿڀرائپ کي پاڪستاني ملڪي سياست مان خيرباد چوڻ جو سفر شروع ٿي رهيو آهي. اين آر او ۽ ٻيون ڪي ڳجهيون علامتون ٻيون ڪهاڻيون به وائکيون ڪن پيون، ليڊرشپ جيڪڏهن همت جو مظاهرو ڪري ته فيڊرل ڪاسترو ۽ احمدي نزاد جا مثال سامهون آهن، ڪيوبا ۽ ايران لاءِ آمريڪا ڪهڙا ڪهڙا دڙڪا ايجاد ڪيا هئا، پر اهي سڀ نقش برآب ثابت ٿيا...

2003ع ۾ ترڪي کي آمريڪا چيو ته عراق لاءِ لاجسٽڪ سپورٽ پنهنجي سرزمين تان فراهم ڪريو، بدلي ۾ اوهان کي ٽيهه بلين ڊالر امداد ڏينداسين، ترڪي کي يورپي يونين ۾ شموليت کان وٺي ٻيون به اڪيچار مجبوريون هيون، پر اتان جي فوجي ۽ سياسي قيادت چيو ته، اسان اهي آمريڪي ”فرمائشون“ پارليامينٽ ۾ بحث هيٺ آڻينداسين. عوامي نمائندن اوڪي ڪيو ته پوءِ اڳتي لاءِ سوچينداسين. جيڪڏهن انهن انڪار ڪيو ته پوءِ بالادستي وري به پارليامينٽ جي قبول ڪبي...ترڪي صدر پرويز مشرف جو به پسنديده ملڪ آهي. پاڪستان طفيلي رياست طور وڌيڪ ترقي نٿو ڪري سگهي، آزاداڻي پرڏيهي پاليسي لاءِ ضروري آهي ته آمريڪا کي خدا حافظ ڪجي.

اوچتو پاڪستان پڌاريندڙ ڪانگريس جا ميمبر هجن يا نيگرو-رچرڊ ”راڻا“ نئين حڪومت سندن ڊڪٽيشن اڳيان جيڪڏهن بند ٻڌڻ چاهي ٿي ته پوءِ پرائيم منسٽر کي پرڏيهي دورن جي شروعات عربستان کان ڪرڻ گهرجي. ٻئي نمبر تي ايران ۽ ٽئين نمبر تي چين، چوٿين نمبر تي هندستان ۽ پنجين نمبر تي ماسڪو ڏانهن اسهڻ گهرجي. بغداد ۽ ڪابل کي به واشنگٽن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ ترجيح ملڻ گهرجي. اهڙي ”نيڪي“ مان پاڪستان پنهنجي پهرين پرڏيهي وزير سر ظفر الله خان واري سامراج دوست خارجه پاليسي مان پنهنجو پلئه آجو ڪرائي سگهي ٿو. لياقت علي خان ماسڪو کي واشنگٽن تي ترجيح ڏئي ڪو نه سگهيو، نتيجي طور ملڪ ۽ گورداسپوري گنڊ ۽ ”تحديثِ نعمت“ جي مصنف سر ظفر جي ڏنل ڳنڍ کي 60 سالن کان کولي ڪو نه سگهيو آهي. ملڪ جا نوانوي سيڪڙو مسئلا آزاداڻي پرڏيهي پاليسي ۽ آمريڪي غلامي مان نجات وسيلي ئي حل ٿي سگهن ٿا. وقت جو آواز جن نه ڪنايو، اهي قومون تباهي ڏانهن سفر ڪنديون آهن، پاڪستان کي وڌيڪ ڪنهن تباهي کان بچايو ته چڱو...

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

”يوسف با ڪاروان“ کان ڪن وڌيڪ قدمن کڄڻ جي توقع!




اربع 2 اپريل 2008ع



مخدوم يوسف رضا گيلانيءَ لاءِ اتفاق راءِ سان اعتماد واري تاريخي مرحلي جي پس منظر ۾ ڪافي ڪهاڻيون اوپن ٿي ناهن سگهيون. وزيراعظم طرفان ڏنل مانجهاندي ۾ جيڪي ڌريون ايم ڪيو ايم سميت بائيڪاٽ ڪري ويون هيون، اوچتو ساڳين پارٽين طرفان پرائيم منسٽر لاءِ ”پيار“ وارا عهد و پيمان ڪهڙا راز ظاهر ڪري رهيا آهن. (ق) ليگ وارن کي ايم ڪيو ايم مان اها اميد ڪا نه هئي ته ڪو هو اوچتو هيڏي وڏي ”يو ٽرن“ جو مظاهرو ڪندي ۽ وزيراعظم جي اميدواريءَ تان نه رڳو دستبردار ٿي ويندي، پر سامهين ڌر جي پرائيم منسٽر کي ووٽ به ڏئي ويندي. چوڌري برادران هڪ ئي تير سان ٻه شڪار ڪيا. پنهنجو ڀرم قائم رکندي، هنن مخدوم ملتان واري لاءِ اعتماد جو اظهار ڪيو. کين خبر پئجي وئي هئي ته پير پاڳاري جا پنج ميمبر شيرپائو سميت ميان اسلم بودلو ۽ ڪشمالا طارق جهڙا ۽ جهڙيون جهونا ۽ جهونڙيون ويهارو کن جي انگ ۾ حامدپور ڪنوري جي ”گهوٽ“ کي موڙ ٻڌرائڻ لاءِ آمادهه آهن. اهڙن ڏس پتن کان پوءِ قائم مقام اپوزيشن ليڊر مخدوم فيصل صالح حيات آصف زرداريءَ سان لهه وچڙ ۾ آيو ۽ (ق) ليگ جي آمادگيءَ بابت کيس آگاهه ڪيائين. زرداري صاحب پنهنجي پراڻي سياسي رفيق کي خوش آمديد چوندي، سندس ڪيفيت جهڙوڪر هن پنجابي ماهيي جهڙي هئي؛ .

گهر آيا ميڏا شاهه جيوڻا سائين،

آس بجهي ميڏي اکين دي!

شاهه جيوڻا جو گادي نشين مخدوم موسيٰ پاڪ جي خاندان واري مخدوم لاءِ چشم براهه ته ٿيو، پر زرداري صاحب کي اها پڻ استدعا ڪيائين ته توهان يوسف رضا کي چئو ته هو ”اپوزيشن“ کي قومي مفاهمت ۽ ملڪي مفادن خاطر اعتماد جو ووٽ ڏيڻ لاءِ استدعا ڪري. هن کي اها ڳالهه سمجهڻ ۾ هڪ منٽ لڳو ۽ هن ”او ڪي“ جو سرٽيفڪيٽ جاري ڪري ڇڏيو. چوڌري لبريز... الاهي خفت مٽائڻ لاءِ ايوان ۾ اچڻ کان اڳيئي لاچاري ڏيکاري ڇڏي هئي. ائين سابقه جيالو مخدوم فيصل صالح حيات هاڻوڪي جيلاني مخدوم يوسف رضا گيلانيءَ جي راهه ۾ پنهنجي پارٽيءَ اندر راهه هموار ڪري ويو. (ق) ليگ ايم ڪيو ايم سان به دو دو هاٿ ڪري وئي ۽ کين پيغام پهچائي ڇڏيائين ته جيڪڏهن توهان ”سولو فلائيٽ“ واري تنها پرواز جا مسافر بڻجي سگهو ٿا ته پوءِ اسان به نهلي تي دهلا هڻي سگهون ٿا. (ق) ليگ جي پ پ لاءِ ”همدرديءَ“ جي پويان ٻيءَ جنهن ڳالهه اهم ڪردار ادا ڪيو، ان ڪهاڻيءَ جو پوتا ميل ڪجهه هن ريت بيان ڪيو پيو وڃي.

نواز شريف جي تيز رفتاريءَ کي گهٽائڻ لاءِ ايم ڪيو ايم کي سنڌ ۾، ڄام يوسف واري جماعت کي بلوچستان ۾ ۽ امير مقام وارن کي ”پختونستان“ ۾ پيپلز پارٽيءَ جو اتحادي بڻايو ويو آهي. اهي اسلام آبادي اصل ڌڻين جا ترپ جا پتا آهن، جيڪي سويلين ۽ نان سويلين سيٽ اپ ۾ ڪنهن وڏي اٿل پٿل کي روڪڻ لاءِ اهي استعمال پيا ڪن. تازو پنج ڏينهن اڳ نواز ليگ پنهنجي پارٽي اجلاس ۾ اهڙو فيصلو به ڪيو هو، جنهن فيصلي جي نتيجي ۾ مخدوم جاويد هاشمي اعتماد واري ووٽ وٺڻ دوران هلندڙ اجلاس ۾ پوائنٽ آف آرڊر تي پنج منٽ وٺي ها ۽ صدر پرويز مشرف جو مواخذو ڪرڻ، اٺونجاهه ٽو بي ۽ سترهين آئيني ترميم جي خاتمي وارو ٺهراءُ پيش ڪري ها. ڀاون شاهه جي اهڙي جرئت تي ايوان جو موڊ وڌيڪ مشتعل ٿي وڃي ها، نهر واري حويليءَ مان جنم وٺندڙ جوڳيئڙي لاءِ.... اهڙي اجلاس تي راشد قريشي پنهنجو پنج ڏينهن اڳ موقف ظاهر ڪيو هئو ته، نواز شريف کان سواءِ سموريون پارٽيون صدر جي مواخذي تان هٿ کڻي چڪيون آهن. نيگرو پونٽي، رچرڊ بائوچر ۽ ڪيانياتي ڪارنر به هن وقت عالي وقار جي احتساب کي بي وقت جي راڳڻي سمجهندي، انهيءَ سرندي کي سرد ڪرڻ لاءِ پنڌ پيا هئا.

پ پ کي پشاور، ڪوئيٽا ۽ ڪراچيءَ مان پرديسي پکيئڙا هٿ ڪري ڏيڻ کان پوءِ ڌر ڌڻين جي ڀرپور صلاحيت استعمال ٿي رهي آهي ”پنجاب“ مان پ پ جو حمايت يافته سي ايم آڻڻ لاءِ... پشاور وارن مڙسي ڪري، سردار عبدالرب نشتر جي ڀائٽي اويس غني کي پنهنجو همنوا بڻائي، کانئس پرڳڻائي اسيمبليءَ جا اجلاس طلب ڪرڻ جا پروانا جاري ڪرائي ڇڏيا. جڏهن ته رئيساڻي ۽ پير مظهر نواب مگسي ۽ عشرت العباد کان اهڙا احڪامات جاري ڪرائي ڪو نه سگهيا آهن. صوبائي اسيمبلين جي اجلاسن لاءِ سنڌ-بلوچستان جون ڊگهيون ئي سهي، پر تاريخون مقرر ٿي ويون آهن، پر لاهور خالد مقبول کان خوفزده آهي، جنهن اڄ تائين پنجاب اسيمبليءَ جو اجلاس طلب ڪرڻ وارو ٽائيم مقرر ڪري ناهي ڏنو. گهوٽيتن کي ساهريجن طرفان مليل اها سوکڙي مبارڪ هجي... پنجاب ۾ چوڌري محمد حسين چٺي جو ڀائٽيو چوڌري حامد ناصر چٺو وڏن چوڌرين جو اميدوار آهي. منظور وٽو ۽ صاحب موصوف ارڙهين آڪٽوبر کان پوءِ زرداري هائوس اسلام آباد جا مستقل مهمان آهن. آصف ۽ ايوانِ صدر جا مانجهاندا وصول ڪرڻ سندن لاءِ روز جو معمول آهي. جيڪڏهن پ پ هن وقت جاتي امراءُ جي ڄڃ کي جيڪڏهن پنجاب جي بادشاهيءَ واري دوشيزه هٿ ڪرڻ جي راهه ۾ روڙا اٽڪائڻ کان پنهنجو پاند آجو رکڻ جي آخري ڪوششن ۾ رڌل آهي، ته نواز شريف به کين اسماعيل راهو ۽ شيرازي برادران سميت سنڌ جي پ پ مخالف ماڻهن کي پارٽي ۾ شامل ڪرڻ جا اشارا ڏيڻ ۾ مصروف آهي. ڏسجي ته... گر هم وفادار نهين تو... تو ڀي تو دلدار نهين... تائين ڳالهه پهچي ٿي يا ”اعلان مري ۽ ميثاقِ جمهوريت“ واري ٽرين منزل مقصود ڏانهن راهي رهندي؟ بظاهر کڏا کوٻا ته گهرا ٿيندا پيا وڃن. خدا خير ڪري انهيءَ نوخيز ۽ اُٺڪيليان ليتي هوئي جوانيءَجو...

رحمان ملڪ، حسين حقاني ۽ سلمان فاروقيءَ واري ٽيم ”ڪـُهنه مشق“ ضرور آهي، پر آزمايل آفيسرن تي گهٽ ڀاڙ جي ته چڱو ٿيندو.... جڏهن يوسف رضا گيلاني 100 ڏينهن وارو پلان پنهنجيءَ تقرير وسيلي ٻڌائي رهيو هو، تڏهن ڪن مبصرن محسوس پئي ڪيو ته موصوف جوڻيجي مرحوم جيان ما بدولت کي چهنڊڙيون پائي رهيو آهي. عالي مرتبت جو پيش رو محمد خان جوڻيجي تي تڏهن ڏاڍو برهم ٿيو هو، جڏهن سنڌڙيءَ جي پرائيم منسٽر جنرل ضياءُ الحق کان مارشل لا کڻڻ واري کيپ به کٽي ورتي هئي. يوسف رضا گيلاني جوڻيجي واري ڪابينا جو اهم رڪن ۽ جمال الدين والي درگاهه جو ڏوهٽاڻ هئڻ جي توسط سان ڪنگري هائوس جو به منظور نظر هو. هن مخدوم ملتاني تي جوڻيجي جا اثرات گهرا ٿا نظر اچن. موصوف ٻڌائيندو آهي ته جنرل ضياءُ جوڻيجي لاءِ ملٽري سيڪريٽري ۽ اي ڊي سي فراهم ڪرڻ کان نابري واري ويٺو هو. جوڻيجي کيس دليل ڏيندي شهيد ڀٽي جا مثال ڏنا. ضياءَ چيو ته ڀٽي کي چيف مارشل لا ايڊمنسٽريٽري عنايت ٿي هئي ۽ کيس آرمي آفيسر ڄاڻايل بالا عهدي جي ڪري مليل هئا. خير جوڻيجي ملٽري سيڪريٽري صدر حيدرآباد جو رهاڪو نيوي جو ڪمونڊور مقرر ڪرائي ورتو، جيڪو اڳوڻي سيڪريٽري خارجه نجم الدين شيخ جو مائٽ هو. مارشل لا ۽ ڊيموڪريسيءَ جي بي جوڙ شاديءَ تي راضي نه رهندڙ جوڻيجي 800 سي سي واريون ڪارون ڪامورن لاءِ لازمي قرار ڏئي، مغرور نوڪر شاهيءَ کي چيڙائي ڇڏيو هو. سندس سيد سراج شمس الدين وارو پيش رو پرنسپل سيڪريٽري سنڌ جي پي ايم وارن دورن دوران شڪارپور ڏانهن ٻنيون گهمڻ لاءِ هليو ويندو هو. جنرل فضل حق سان گڏ هن ڪاموري پختونخواهه پرڳڻي ۾ وڏو عرصو چيف سيڪريٽريءَ جي پوسٽ تي ڪم ڪيو هو ۽ اهو رٽائرڊ ڪئپٽن جوڻيجي کي غير اهم بڻائڻ لاءِ اهڙا اٻهرا قدم کڻندو هو. يوسف رضا به رٽائرڊ ڪئپٽن خالد سلطان کي پنهنجو پرنسپل سيڪريٽري بڻايو آهي. يوسف رضا گيلاني سول محڪمن مان ٻن هفتن اندر حاضر ڊيوٽي فوجي واپس گهرائي، جهڙوڪر جوڻيجي مرحوم جي ياد کي تازو ڪيو آهي. سنڌڙيءَ جي پرائم منسٽر جا احڪامات ڪنهن قدر وکري ٽائيپ جا به هئا. آرمي آفيسرن لاءِ به 880 سي سي گاڏين جي استعمال کي لازمي قرار ڏيڻ کان پوءِ خان صاحب دين محمد جوڻيجي جي سڪيلڌي پٽ اهي احڪامات جاري ڪري، ڪنڌ ۾ اسٽيل جي راڊ لڳل راڻن کي پرچڻ بدران رُسڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو هو. سول محڪمن مان سندن ڊيپوٽيشن ڪئنسل ڪرڻ لاءِ محمد خان مرحوم ڪارائتا قدم کنيا هئا، ائين جيئن محترمه بينظير ڀٽو رٽائرڊ جنرل شمس الرحمان ڪلوءَ کي آئي ايس آئي جو سربراهه مقرر ڪري، هن طاقتور اداري کي تابع ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي هئي. پاڪستان پريڊ کي توهان مُلاحظه ڪيو هوندو. صدر مملڪت شاهي شان شوڪت سان چئن گهوڙن واري بگيءَ ۾ سوار ٿي، تقريب کي شرف باريابي بخشيندو آهي. جوڻيجو جنرل ضياءَ سان هن موضوع تي اٽڪي پيو. چئي: اسٽيٽ جو پرائيم منسٽر عوامي نمائندو هوندو آهي. صدر علامتي ڪردار طور سربراهه مملڪت هوندو آهي. پريڊ ۾ پرائيم منسٽر ۽ صدر کي ساڳي بگيءَ ۾ ساڻ ساڻ سفر ڪرڻ گهرجي. اڳي موجود اها روايت هاڻ ختم ٿيڻ گهرجي، جنهن مطابق وزير اعظم پرچم ڪشائي ۽ پريڊ ۾ ائين پيو لڳندو آهي جيئن بيگاني شاديءَ ۾ عبدالله ديوانو... يوسف رضا گيلاني جڏهن پرائيم منسٽر هائوس جا چاليهه سيڪڙو اخراجات گهٽائڻ جو دلربا اعلان پئي ڪيو، تڏهن ايترو اضافي جملو چئي به ڇڏي ها ته کيس وڌيڪ مبارڪون ملن ها... ”۽ ايوان صدر جا اخراجات پڻ“... ماڻهن ته اهڙو لقاءَ به ڏسڻ پئي چاهيو، جنهن ۾ پرائيم منسٽر ”آرمي هائوس“ ريٽائرڊ جنرل کان آجو قرار ڏيڻ جو اعلان ڪندي نظر اچي ها...

فوجين جي سول ادارن مان واپسيءَ بابت سندس اعلان کان ترت پوءِ اطهر عباس ڊي جي آئي ايس پي آر جو پريس نوٽ نشرياتي ادارن وٽ پهچي چڪو هو. اهڙو تڪڙو عمل ٻڌائي پيو ته جنرل اشفاق ڪياني ڪنهن حد تائين نيون روايتون قائم ڪرڻ گهري ٿو. اي ڪاش! وزير اعظم اهو به اعلان ڪري ها ته انٽر سروسز انٽيليجنس جي اداري جو سياسي شعبو ختم ٿا ڪريون... آئي ايس آئي دستوري طور تي وزير اعظم جي ماتحت اداري طور ڪم ڪندو آهي ۽ 1975ع ۾ انهيءَ اداري کي شهيد ڀٽي جنرل غلام جيلاني حوالي ڪيو هو. جيلاني (گيلاني) جي موڪليل اها سمري به شهيد ڀٽي پنهنجن دستخطن جي دائري ۾ آندي هئي، جنهن سمريءَ ۾ صلاح ڏنل هئي ته ”آءِ بي، ايف ايس ايف ۽ سول پوليس جي سي آءِ ڊي کاتن ۾ دم خم ناهي. آرمي جي ٽرينڊ نوجوانن کان سياسي لاهن چاڙهن بابت ڪم وٺبو ته ملڪ ۽ قوم لاءِ اها نيڪي ڪارگر ثابت ٿيندي.“ اها تجويز منظور ٿيڻ جي نتيجي ۾ ڄڻ ته پوري پاليٽڪس جي پاڙ تي رنبو رکجي ويو... جنرل جيلاني اهو ماڻهو هو، جنهن جيتوڻيڪ ميان نواز شريف جهڙا سياستدان به برآمد ڪيا، پر غلام اسحاق خان سان گڏجي هن تڏهوڪي آرمي چيف جنرل محمد ضياءُ الحق کي پ پ سرڪار جو آخري پتو ڪٽڻ لاءِ آماده ڪيو هو. آمريڪن سي آئي اي ۽ جنرل جيلانيءَ جي جماعت لاڙڪاڻي کي لهوارو ڪرڻ لاءِ يڪسان سوچ جا حامل بڻجي چڪا هئا.

تڏهوڪي جيلانيءَ طرفان سياست کي مقيد ڪرڻ وارين مهم جوئين کي جيڪڏهن هاڻوڪو گيلاني ”گورستان“ ڏانهن روانو ڪري ها ته تاريخ ۾ موصوف کي وڌيڪ تمغا عنايت ٿين ها. ٻيو ته ٺهيو، پر فرنٽيئر فورس، فرنٽيئر ڪانسٽيبلري ۽ پاڪستان رينجرز جهڙا ادارا ته سنوان سڌا رحمان ملڪ واري گهرو کاتي جا ماتحت ادارا آهن. انهن ادارن ۾ ڪئپٽن کان وٺي ميجر جنرل تائين اهم ذميواريون سر انجام ڏين ٿا. سول ادارن ۾ اهڙيون تقرريون باقائده آهن يا بي قائده؟ ڇا رحمان ملڪ واري کاتي جا سويلين سپاهي لائنس نائيڪ، نائيڪ، حوالدار، صوبيدار ۽ ڊي ايس پي رينڪ کان مٿي ترقي ڪرڻ جا اهل ناهن؟ ڪئپٽن، ميجر، ڪرنل، برگيڊيئر ۽ ميجر جنرل رينڪ جا فوجي ڪوسٽ گارڊ سميت مٿي ذڪر ڪيل رينجرز، ايف سي ۽ فرنٽيئر فورس جهڙن ادارن جا اعليٰ آفيسر ڪهڙي قانون تحت بڻايا وڃن ٿا؟ ڇا آئي ايس پي آر ۽ جڳ مشهور رحمان ملڪ اهڙي آئيني وضاحت لاءِ آماده آهن؟ يوسف رضا گيلاني هر غريب گهر جي هر فرد لاءِ ملازمت وارو جيڪو مسرت بخش اعلان ڪيو آهي، اهڙي اعلان کي عملي شڪل ڏيڻ لاءِ وري به ملٽري ۽ پئرا ملٽري فورسز ۾ ملازمتن جو گهڻو تڻو اهتمام ڪري سگهجي ٿو. اهو تڏهن ممڪن آهي، جڏهن پوٺوهار ۽ لالي موسي سان گڏوگڏ سنڌ بلوچستان ۽ چولستان جهڙن خطن جي ”خادمين وطن“ کي به ترجيحي بنيادن تي مٿين کاتن ۾ ملازمتن جي فراهميءَ جو اهل قرار ڏنو ويندو.

اهو سفر ڪيئن طئي ٿيندو؟ ظاهر ڳالهه آهي ته اُچي برج لهور دي... واري مخصوص سوچ کي جيستائين سرد نه ڪيو ويندو، تيستائين ڏير اور قلعي کان وٺي نئين ڪوٽ واري قلعي تائين جا چولستاني، ريگستاني ۽ بلوچستاني انهيءَ ”علائقهءِ غير“ ۾ داخل ٿي ڪو نه سگهندا... يوسف رضا گيلانيءَ جي پهرين تقرير ۾ پاڪ-ڀارت پراڪسي وار بابت به ڪي ٻنهي ملڪن لاءِ نفعي بخش اشارا واضح ڪجن ها ته چڱو پيغام وڃي ها، پنڊي ۽ هردوار جي ”وار“ جي متمني محسنن ڏانهن... جيستائين نو وار پيڪٽ کان ويندي ٻنهي ملڪن اندر باهمي جنگي جنون جو ”جن“ بوتل ۾ بند نه ڪيو ويندو، تيستائين ٻنهي ملڪن جي اقتصادي ۽ معاشي صورتحال بهتريءَ ڏانهن سفر ڪرڻ جي قابل ٿي ڪا نه سگهندي. دهلي ۽ اسلام آباد جا دفاعي اخراجات گهٽ نه ٿيندا، ته پوءِ دال ۽ اٽو گهٽ اگهه تي ميسر ڪري ڏيڻ ڪيئن ممڪن ٿيندو؟ محبوبه مفتي اها مائي آهي، جنهن کي سري نگري سورمن اغوا به ڪيو هو. مفتي سعيد وارا شڪارپوري مفتين جيان قبيلائي شناخت وارا مفتي آهن. ڪشمير جي حوالي سان ته ڪنهن پيش رفت جا نياپا ”محبوبه“ هٿان پاڪستاني محبوبن کي مهيا ٿيا آهن. عمر عبدالله به ويجهڙ ۾ شير ڪشمير شيخ عبدالله جي ڪتاب ”آتش چنار“ سميت سُوءِ اسلام آباد ڏانهن سفر تي اسهڻ وارو آهي، پر سيالڪوٽ، لاهور، قصور، بهاول نگر، رحيم يار خان، گهوٽڪي، سکر، خيرپور، سانگهڙ، عمرڪوٽ، ٿرپارڪر ۽ بدين جهڙن سنڌ پنجاب جي ضلعن سان جيڪا امرت سر، فيروز پور، بيڪانير، جيسلمير، ٻاهڙ مير ۽ ڪڇ ڀڄ جا هندستاني پنجاب ۽ راجسٿاني پرڳڻن جا ضلعا لڳن ٿا، ڇا آمهان سامهان ضلعا ”جاڙا ڀائر“ بڻائي نٿا سگهجن؟ اکنور، ڇونڊهه، ڀٽنڊهه، رام ڳڙهه، گڍڙا روڊ ۽ ٻاکا سر جي محاذن تي ٿيندڙ ٽن جنگين ۽ مسلسل هجرت وارين نشانين تي ڪي روهيڙا پوکڻ ۽ مروئا واهڻ واري وندر شروع ڪرائي نٿي سگهجي؟ ٻنهي اقليمن جي آزاد خيال انسانن هٿان! گيلاني صاحب! واجپائي ۽ نواز شريف جي ”لاهور پيڪٽ“ کي سونهون بڻائي، اوهان من موهن سنگهه سان ٻنهي ملڪن جي سرد جنگ جي خاتمي جو آغاز ڪڏهن ڪندئو؟

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

پ پ پ - متحده مفاهمت




آچر 6 اپريل 2008ع



پاڪستان پيپلز پارٽيءَ جو شريڪ چيئرمين آصف علي زرداري سياسي بساط تي انتهائي مهارت سان پنهنجي بازي کيڏي رهيو آهي، پوءِ اها جدا ڳالهه آهي ته ان بابت رايا جدا جدا ٿي سگهن ٿا. پ پ پ جي ان اڳواڻ ”ق“ ليگ جي ”قل خواني“ کانپوءِ، جاتي امراءُ، چار سده، عبدالخيل ۽ منصوره جي نواز شريف، اسفند يار ولي، مولانا فضل الرحمان ۽ قاضي حسين احمد کي نهايت خوش اسلوبيءَ سان پنهنجي سڳي ڌاڳي ۾ قابو ڪري ورتو ۽ نيٺ هو متحده جي سياسي مرڪز تي به پهچي ويو آهي. عزيز آباد ۾ سندس آڌر ڀاءُ ڏسي اهو مڃي سگهجي ٿو ته سياست ۾ مستقل ۽ ناممڪنات واري ڪا به شئيِ نه آهي.

تازو جيڪا پ پ ۽ ايم ڪيو ايم ۾ سياسي مفاهمت ٿي آهي، انهيءَ جا اهم ڪردار دراصل اهي صنعتڪار ۽ بزنس مين هئا، جيڪي مقامي ”ميمڻ“ هوندي به ثقافتي طور تي يو پي، سي پي واري گنگ جمني تهذيب ۾ ضم ٿي ويا آهن. کين ثقافتي ۽ لساني شناخت کان وڌيڪ اونو ان ڳالهه جو آهي ته، جيڪڏهن ڪراچيءَ ۾ اسٽريٽ پاور استعمال ڪري ايم ڪيو ايم هل هنگامن ۽ هڙتالن ڏانهن راهي ٿي، ته پوءِ اسان جي اسٽاڪ مارڪيٽ کي سدائين ”ڪريش“ ئي ڏسندئو. اڍائي سئو کن واپارين جي وفد پاران آصف زرداريءَ کي ٻڌايل اها ڳالهه، پ پ جي شريڪ چيئرمين کي پاڪستان جي وڏي ۾وڏي شهر ڪراچيءَ جي تجارتي چهل پهل کي قائم دائم رکڻ ۽ پڻ ماحول کي وڌيڪ پرڪشش بنائڻ لاءِ، سنجيدگيءَ سان سوچڻ تي مجبور ڪيو ۽ موصوف مصباح الرحمان، اين ڊي خان ۽ قائم علي شاهه کي نائن زيرو تي وڃڻ جو امر ڪيو. مهينو سوا اڳ وارو اهو سفر ۽ اخباري بيان ته، ”هاڻ ”هو”بلاول هائوس ايندا“ جهڙيون ڳالهيون تڏهن رفت گذشت ٿي ويون، جڏهن تازو آصف علي زرداريء ٻيهر مرڪزي ليڊرن سميت عزيز آباد ياترا ڏانهن اسهيو. عذر خواهي ۽ خانداني لڳ لاڳاپن وارو سندس نئون انداز ملڪي سياست ۾ نوان تبصرا ۽ عنوان اوپن ڪري رهيو آهي. حسن نواز ۽ بلاول ڀٽو زرداري جو تذڪرو رائيونڊ ۾ ڪيو هجيس، يا افضاءَ ۽ بختاور لاءِ بهتر ماحول ميسر ڪري ڏيڻ واري ڳالهه نائن زيرو تي زير بحث آندي هجي، اهو سياست جو آهي هڪ انوکو انداز. ايم ڪيو ايم جو سربراهه سترهن سالن کان جلاوطن آهي، آصف زرداري کيس ماڳن ڏانهن مهارون موڙڻ واري پيشڪش ڪري ها ته اها نيڪي به لک لهي ها.

پ پ جي ايم ڪيو ايم سان هيءَ ٻي سياسي ويجهڙائي آهي. ان کان اڳ وڇوٽيءَ وارو عرصو به ويهارو کن سالن تي مشتمل آهي. ايڪويهه نومبر 1988ع تي محترمه بينظير ڀٽو (شهيد) سان گڏ سندس ور نائن زيرو تشريف فرما ٿيا هئا. پي ڪي شاهاڻي جهڙن ڪهنه مشق ڪاريگرن جي محنت سان جيڪو 52 نڪاتي معاهدو مرتب ٿيو هو، اهو اهو عهد ۽ پيمان هڪ سال کان به هڪ مهينو گهٽ هلي سگهيو هو. پ پ جي ٻيهر حڪومت وٺڻ واري عرصي ۾ ايم ڪيو ايم بائيڪاٽ ڏانهن اسهيل هئي ۽ نائن زيرو جو نواز شريف سان 1990ع ڌاري سترنهن نڪاتي معاهدو ٿيو هو. ڇهه نومبر 1990ع کان وٺي اوڻيهه جون 1992ع تائين بادشاهه گر قوتن جي جوڙايل سرڪار سان متحده وارا گڏ هليا هئا. قائد تحريڪ وارا ”قائدين ڪرام“ پ پ پ ۽ بادشاهه گر قوتن جي جوڙايل سرڪارن کان مرڪز ۾ ٻه ٻه ۽ سنڌ ۾ ست ست وزارتون وٺڻ ۾ ڪامياب ٿيا هئا. پ پ پ کان پوءِ جڏهن نواز شريف کان اهي محترم ڌار ٿيا هئا، تڏهن چوڌري شجاعت حسين جي سربراهيءَ ۾ ايم ڪيو ايم خلاف آپريشن ٿيو هو. ان وقت چوڌري صاحب گهرو وزارت جو ڌڻي هو ۽ سنڌ ۾ سيد مظفر حسين شاهه وڏ وزارت جي منصب تي فائز هو هو. ايم ڪيو ايم گذريل پنجن سالن دوران چوڌري شجاعت واري ”ق“ ليگ ۽ مظفر شاهه واري فنڪشنل ليگ جي اتحادي رهي آهي. پر ان سڄي عرصي دوران گجرات ۽ کيجراڙي جي چوڌرين ۽ شاهن جي نائن زيرو تي ڪڏهن به طلبي ڪا نه ٿي. ممڪن آهي ته ايم ڪيو ايم جو اتحاد صدر پرويز مشرف جي ڪري هجي، ”ق“ ليگ ۽ فنڪشنل ليگ سندن جونيئر پارٽنر هجن، نه ته نائن زيرو جي حاضري ته هر ڪنهن اتحاديءَ لاءِ ضروري رهي آهي. لنڊن ڏانهن اڏام کي به اضافي طور تي انهيءَ سياسي قربت لاءِ لازم ملزوم سمجهيو ويندو آهي. آصف زرداريءَ جي لنڊن ياترا ۾ هاڻ گهڻي وقفي جي انتظاري بيقراريءَ کي توهان ۽ اسان ڏسڻ جا شايد گهڻا روادار نه رهون!

سو اي اهليانِ سنڌ! ٻيهر گورنري، مرڪزي ۽ صوبائي سرڪار ۾ ايم ڪيو ايم کي نمائندگي ملڻ واري آهي. مخدوم امين فهيم واري مامري سنڌ ۾ جيڪي ”سرهايون“ تقسيم ڪيون هيون، ڏيڍ مهيني اندر نائن زيرو واري ٻي خوشي پ پ جي جيالن ۽ ڊيموڪريسي سان دل پشوري ڪندڙ جمهوري جوانن کي مبارڪ هجي. طاقت جو سرچشمو عوام آهي يا ڪو ٻيو؟ پارليامينٽ جي ”مضبوطيءَ“ جا فيصلا واشنگٽن، لنڊن ۽ پنڊيءَ وارن مضبوط مرڪزن ۾ ٿيندا آهن، يا لياري ۽ موچي دروازي لاهور وارن جلسن ۾؟ پلاٽ الاٽ وارن ميدانن ۾ ٿيندڙ ”پرهيزگاريءَ“ کان وٺي ملازمتن واري ميدان ۾ ٿيندڙ ”نيڪيءَ“ تائين جون هزارين ڪهاڻيون، ”کاڌا پيتا لاهي دا.. باقي احمد شاهي دا...“ ٿي ويون. هاڻ ڀٽائيءَ رحه جا ڀاشا ڀائي وري 1947ع کان وٺي جيئن ٻين لاءِ قربانيون ڏيندا پئي آيا آهن، تيئن پيا ڏيندا.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڇا ججن جي بحاليءَ وارو بحران ڪنهن نئين بحران کي جنم ڏيندو؟




ڇنڇر 26 اپريل 2008ع



”ڇا بحاليءَ کان پوءِ جج اٽو سستو ڪندا؟“ هي تبصرو آهي ته عوامي اسٽائيل وارو، پر مُبصر اهو ”مردِ اول“ آهي، جنهن کي عوامي مسئلن جو احساس ان ملڪه کان وڌيڪ آهي، جنهن راڻيءَ کي وقت جي وزيرن عرض پئي ڪيو ته ڪنهن ملڪ سان مذاڪرات ڪري اٽي جو مسئلو حل ڪرايو، ڇاڪاڻ ته خلقِ خدا بکن ۾ پاهه ٿي رهي آهي. راڻي جي حضور ۾ خواص جو هجوم ته هر وقت حاضر رهندو هو، البته عوام جو گذر سندس شاهي درٻار ۾ بندش هيٺ رهندو هو. اٽي جي کوٽ ۽ ٻه ويلا لنگهڻ رهندڙن لاءِ سندس هدايتون ڪجهه هن ريت جاري ٿيون هيون: ابا! جيڪڏهن مانيون مفقود ٿي ويون آهن ته مڙيوئي خير آهي، ماڻهن کي چئو ته لولن جي جاءِ تي ”پيسٽريون“ پيٽ ۾ وجهن! سو سائينءَ کي چوان ملڪ ۾ جتي هڪ پاسي ڪثرت سان ”جيئي ڀٽو“ جا فلڪ شگاف نعريٰ لڳي رهيا آهن، اتي ٻئي پاسي ساڳي شدت سان ”اٽو کُٽو“ وارا اعلان به راءِ عامه جو رات وارو آرام ڦٽائي رهيا آهن. اهڙي ماحول ۾ ججز واري ”جهان“ جون سر بستيون خبرون خلقِ خدا کي غذائيت سان ڀرپور ”ٽانڪ“ فراهم ڪري سگهن ٿيون يا نه؟ البته ملڪ ۾ هن وقت عدالتي بحران واري ”عشق“ جو جادو سر چڙهه ڪر بول رها هي.

افتخار محمد چوڌري ۽ پرويز مشرف وارو ”پلس-مائنس فارمولو“ به زيرِ بحث آهي ته چيف جسٽس جي ”مدت ملازمت“ کي محدود ڪرڻ واريون ڪارروايون به هاڻي ياد آيون آهن. جسٽس فلڪ شير 2006ع جي اوائلي مهيني ۾ درخواست داخل ڪرائي هئي، سندس اپيل جو جيڪو مول متو سامهون آيو هو، ان ۾ لکيل هو ته، کيس سينيارٽي ۾ پوئتي ڌڪيو ويو آهي، مهرباني ڪري منهنجي ملازمت جو هاءِ ڪورٽ ۾ تقرري وارو عرصو سينيارٽي ۾ شمار ڪيو وڃي. ٽن سالن کان پوءِ اوچتو فلڪ شيري اشو اوپن ڪري افتخار محمد چوڌري مان ”گلو خلاصي“ جو اهتمام به پيش نظر آهي. ٻيو مضبوط دليل جنهن سان ايوانِ صدر لاءِ ”هاضمه چورن“ هٿ ڪيو پيو وڃي، سو آهي ڪهڙو؟ ڀائي! جڏهن چيف آف آرمي اسٽاف جي مدت متعين ٿي سگهي ٿي ته پوءِ قاضي القضات جي ٽائيم پيرڊ واري پنڌ کي ته اوس طئي ٿيڻ گهرجي. (ايوب، ضياءَ ۽ صدر پرويز مشرف جي جرنيلي ٻارنهن تيرهن سالن تي مشتمل رهي آهي، ”مقدس مخلوق“ سان مئجسٽريٽي مخلوق جي مسابقت نامناسب آهي ته پوءِ ٻه هزار تيرهن تائين افتخار محمد چوڌريءَ کي ”جرنيلي جمهوريت“ ڇا لاءِ برداشت ڪري؟) ميثاقِ جمهوريت جي کل لاهي جيڪڏهن ”مولا جٽ“ وارن سان مذاڪرات ڪري سگهجن ٿا ته پوءِ ڀوربن پڌرنامي جو ڀرڪس ڪڍي، ججن لاءِ نوان...هٿين هٿ ڪڙول هٿ ڪرڻ ۾ آخر قباحت آهي به ڪهڙي؟

(1) سيد سڳوري جي لختِ جگر کي موزون ملازمت ڏيڻ ۾ وير ڪئي سين ته هن فاروق لغاري سان ملي ڪري اسان جي سرڪار جو تختو اونڌو ڪرائي ڇڏيو... (2) ججن پنهنجي نوڪري پڪي ڪرائڻ لاءِ تحريڪ هلائي آهي، عدالتي سرشتي جي آزادي بابت کين اونو گهٽ آهي...”اٽي“ سميت اهي ٽي سوال پ پ جا پرڌان منتري ميڊيا وسيلي مارڪيٽ ۾ اڇلائي ڇڪا آهن. هوڏانهن بئريسٽر عبداللطيف کوسو ۽ بابر اعواڻ اعتزاز احسن لاءِ آخري پڙي لڳا پيا آهن. ججز واري جهان جو ”لاڙو“ به چوي پيو ته جاويد هاشمي واري ”پنڊي پوائنٽ“ تان ضمني اليڪشن آئون وڙهندس. اعتزاز ۽ آصف ٻنهي انهيءَ سيٽ لاءِ چيو آهي ته کين نواز شريف ”ٽڪيٽ“ ڏني آهي يا بيهڻ جو اشارو ڪيو آهي. جيڪڏهن منصف ماڻهن واري جهنگ کي باهه لڳي ٿي ۽ نواز ليگ-پ پ هني مون هلاڪت خيزيءَ سان سفر ڪري ٿو ته پوءِ پنڊي واري دنگل کي به دنيا ڏسندي. ڪالهه هڪڙي قيو ليگي ايم اين اي سان رس رهاڻ دوران انهيءَ موضوع تي تبصري لاءِ چيو ويو...هن چيو ته سمورو پنجاب ججز واري اشو تي نواز شريف سان گڏ آهي، جيڪڏهن آصف ۽ اعتزاز جاويد هاشمي جي ڇڏيل سيٽ تان آمهان سامهان بيٺا ته پوءِ نتيجو محمود علي قصوري جي هونهار شاگرد جي حق ۾ ويندو، باقي شيخ رشيد جي ته ضمانت ضبط ٿي سگهي ٿي...افتخار محمد چوڌريءَ کان سپريم ڪورٽ ۽ صبيح الدين احمد ۽ طارق پرويز کان سنڌ ۽ سرحد هاءِ ڪورٽن کي آجو قرار ڏيارڻ لاءِ آمريڪي ۽ صدارتي دٻاءُ آخري انتهائن تي پهتل آهي. پوءِ ”ڀوربن“ ۾ ٻنهي سربراهن مهيني واري مهلت متعين ڪرڻ واري قوم کي خوشخبري ڇا لاءِ ٻڌائي هئي؟ ڪن مبصرن جو خيال آهي ته کيتلاري، ميانوالي، ملتان ۽ ڪراچي ڪارڊن جو اهڙو تڪڙو استعمال آصف صاحب جي وهم ۽ گمان ۾ به ڪو نه هو. چئبو ته صدر پرويز مشرف جون پنج ئي آڱريون گيهه ۾ آهن. سنڌ مان ”هدائي هدايت ڪارڻ“ جي تڪڙي تبديليءَ کان وٺي اختر شماري واري ”ضامن“ جهڙن ڪردارن جي پسمنظر ۾ تشريف فرما ٿيڻ کي ڪي باخبر حلقا دهلي ڄائي جي ڪمزوري لاءِ دليل طور استعمال ڪري رهيا آهن...پر پيپلز پارٽيءَ جي پختي راءِ اها آهي ته ٻه ڀاڱي ٽي واري اڪثريت حاصل ڪرڻ تائين ججن واري جهان کي لٽڪيل رهڻ ڏجي. پ پ نان سويلين ته ٺهيو، پر سيد ڪمال شاهه ۽ ملڪ قيوم کي به رخصتي جي دائري ۾ آڻڻ لاءِ تيار ناهي. صبر جي تلقين ڪندڙ صابرين رائيونڊ جي صالحين کي اها ڳالهه به گوش گذار ڪرائي رهيا آهن، جنهن ۾ ٽيهن ڏينهن واري عرصي جي ڳڻپ کي به ٻه ڀاڱي ٽي واري اڪثريت جي حصول کان پوءِ شمار ۾ آڻڻ جو اشارو ڏنو پيو وڃي. پ پ جا حامي حلقا ججن تي برهم به تمام گهڻا آهن. جنرل ايوب خان جي دور ۾ شهرت حاصل ڪندڙ جسٽس ايم آر ڪياني لاءِ هو چون ٿا ته سندس ڪتاب ”هاف ٽرٿ دي هول ٽرٿ“ جو مهاڳ جنرل ايوب جو لکيل آهي. لکيو ته الطاف گوهر هوندو، پر منسوب ايوب خان ڏانهن ٿي ويو. ڀٽائي جو ”گنج“ جنرل جهانداد ڏانهن جنهن ملڪ ۾ منسوب ڪرڻ معيوب نه هجي، ان اقليم جي ڪهڙي ڳالهه ڪجي؟ هن وقت ججن بابت جيڪا قانوني لکپڙهه جسٽس فخر الدين جي ابراهيم ڪري رهيو آهي، جنرل ضياءَ جي دور ۾ موصوف جسٽس دراب پٽيل سان ملي ڪري پي سي او تحت حلف کڻڻ کان نابري واري هئي. انهن ٻن شينهن مڙسن کان سواءِ هڙني جسٽس حليم سميت پي سي او وارو حلف کنيو هو. جسٽس انوارالحق کان ويندي جسٽس عبدالقادر شيخ تائين تڏهوڪين ڪورٽن ۽ هاءِ ڪورٽن جي چيف جسٽسز کي وقتي صدر ۽ وقتي گورنر بنائڻ جو رواج به جنرل ضياءَ جو جاري ڪيل آهي. سائين غوث علي شاهه ته جسٽس هوندي به وزير اعليٰ سنڌ واري مسند تي اچي رونق افروز ٿيو هو. ججن تي ارهي اهڙي ڌر کي نون ليگي ٻڌائين پيا ته واقعي حقيقت اها ئي آهي، جيڪا اوهان بيان ڪريو پيا، پر پ پ به ته سائين سجاد علي شاهه کي سعد جان، عبدالقادر چوڌري ۽ اجمل ميان جهڙن جهونن تي ترجيح ڏني هئي ۽ نون ليگ به سپريم ڪورٽ جو شان ۽ مان متاثر ڪيو هو پر افتخار محمد چوڌري جو ڪيس ”نرالو“ آهي. هونئن ته سعيد الزمان صديقي به پي سي او وارو حلف کڻڻ کان انڪار ڪيو هو، پر کيس هڪڙي ڪرنل رينڪ جي ڪاموري اڳيان انڪار ڪرڻ جي سعادت نه ملي هئي، جڏهن ته افتخار محمد چوڌري پنجن پيارن اڳيان حرف ”لا“ اچاريو هو. پنج به ڪهڙا؟ فل جرنيل ۽ طاقتور ادارن جي سربراهي ڪندڙ. اهي هڪڙي سربراهه جي اوطاق تي کيس دڙڪا ڏيئي رهيا هجن ۽ سامهون حيدرآباد لا ڪاليج جو لا گريجوئيٽ نظرن وارين اکين سان اکيون ملائي انڪار ڪري رهيو هو. نون ليگي اهو به دليل اڳيان آڻين ٿا، جنهن ۾ چون پيا ته جيڪڏهن افتخار محمد چوڌري ۽ اعتزاز وارو احتجاج عوامي سيلاب ۾ تبديل نه ٿئي ها ته ابو ظهبي ۾ پ پ قيادت سان صدر پرويز مشرف ملڻ لاءِ مجبور نه ٿئي ها. سندن چواڻي ته هاڻوڪي لولي لنگڙي جمهوريت اين آر او ۽ وردي جي رخصتي پويان پرين جو پورهيو شامل حال رهيو آهي. دليلن جو اهو جهان اڪيچار سوال جواب عوام آڏو اوپن ڪري رهيو آهي. ڏسجي ته راءِ عامه ۾ ڪهڙي ڌُر کي سرسي ملي رهي آهي؟

لاڙڪاڻو پ پ جو پيرس آهي، جسٽس راڻو ڀڳوانداس به لاڙڪاڻي جو رهاڪو آهي. لاهور نون ليگ جو لال قلعو آهي، تازو وڪيلن کي خطاب ڪرڻ لاءِ راڻو ڀڳوانداس انهيءَ پار اُسهيو هو، نيڪڻ 1976ع ۾ جنهن ايڊيٽر جي نگراني هيٺ خامه فرسائي شروع ڪئي هئي، هن کي عبدالقادر حسن جي نالي توهان به سڃاڻيندا هوندؤ. ”افريشيا“ جي نالي سان موصوف جي هفتيوار رسالي ۾ ”مڪتوبِ سنڌ“ جي عنوان سان هفتيوار ڊائري اماڻڻ وارو زمانو ٽيٽيهه سال اڳ جو آهي. هفتو اڳ موصوف جو اي ميل مليو، هن راڻي ڀڳوانداس تي ”هڪ هندؤ جي قدم بوسي“ جي عنوان سان تفصيلي ڪالم لکيو. راڻو ڀڳوانداس ججن واري ڄڃ جو اهو گهوٽ آهي، جنهن کي طاقتور ڌرين تنبيهه ڪئي هئي ته توهان پنهنجو هندستاني دورو طويل ڪريو، هردوار، ڪاشي ۽ مٿرا کان ٿيندا گنگا جل ۾ اشنان ڪرڻ واريون رسمون وڌائي ڇڏيو ته جيئن اسان جسٽس جاويد اقبال ۽ سندن رفقاءِ ڪار هٿان افتخار محمد چوڌريءَ جو ڌڙن تختو ڪاميابي سان ڪري سگهون. پر هن سنڌي سينائي سورمن جي هڪ به ڪا نه ٻڌي ۽ تُرت ملڪ پهتو ۽ قائم مقام چيف جسٽس واريون ذميواريون سنڀالي سپريم ڪورٽ کي صحيح معنيٰ ۾ عدالتي دائري اندر هلائڻ لڳو. افتخار محمد چوڌري جي بحالي وارو فيصلو راڻي ڀڳوانداس جي تشڪيل ڏنل فل بينچ ڏنو هو. عبدالقادر حسن جي لکت مان اوهان ۽ اسان بخوبي اندازو لڳائي سگهون ٿا ته پنجاب ۾ نون ليگي محنت ۽ سول سوسائٽي (بشمول پ پ) عدالتي بحران کي عوامي اشو بنائڻ ۾ ڪيتري قدر ڪاميابي حاصل ڪئي آهي.

عبدالقادر حسن لکي ٿو ته، ”جسٽس (ر) راڻا ڀڳوانداس....هي نالو ڪن ڳاڻ ڳڻين نالن مان اهم نانءُ آهي، جيڪي وطن واسين جي دلين تي چٽجي چڪا آهن ۽ ملڪ واسين جي ولولن جي رونق آهن. گذريل خميس واري ڏهاڙي جا شروعاتي پهر هئا، اهڙين مبارڪ گهڙين جو منهنجي حياتيءَ ۾ تمام گهٽ گذر ٿيو آهي. سرهائي به ناقابلِ بيان، جذبات انگيز شخصيت جي دست بوسي وارو سهانو سمو....بي اختيار منهنجن چپن هڪ هندو جا هٿ چميا....اسان حسبِ معمول چانهه پيئڻ ۾ مصروف هئاسين، ڀولو اوچتو چپ ٿي ويو، سامهون ويٺل ٽن ماڻهن ڏانهن چتائي ڏٺائين پئي، رڙ ڪندي چيائين ته....راڻا ڀڳوانداس....حامد خان ۽ هڪڙو ٻيو وڪيل به ساڻس گڏ هئا. هو لاهور هاءِ ڪورٽ واري جلسي مان فارغ ٿي هتڙي پهتا هئا....مون لاءِ وڌيڪ انتظار ممڪن نه رهيو...اسان پنهنجي ميز تان اٿياسين ۽ وڃي راڻي صاحب اڳيان ادب وچان جهڪياسين. مون هٿ ملائيندي جذبات جي شدت جي ڪري سندس دستِ مبارڪ چمي ورتا، زاهد نبي ملڪ به منهنجي تقليد ڪئي. ڄاڻ سڃاڻ ٿي، موصوف منهنجي ڪالمن جو تذڪرو ڪيو، پيريءَ ۾ پنهنجي ڪمائيءَ جو قدر ٿيندي ڏٺم، اصل هٿن مان پيو وڃان...ٽن چئن ماڻهن طرفان (سموري قارئين جي سنگت ۾) پنهنجي....تذڪري تي تهان وڌيڪ سرهو ٿيندو آهيان. راڻو ڀڳوانداس انهن ۾ سرِ فهرست آهي، راڻي کي هند کان وڌيڪ سنڌ (پاڪستان) پياري آهي. کيس هند ۾ مستقل سڪونت جي فرمائش ٿي پر هن پنهنجن پڊن کي ڇڏڻ گوارا نه ڪيو.

زاهدِ تنگ نظر ني مجهي ڪافر جانا

اور ڪافر يه سمجهتا هي ڪي مسلمان هون مين

سهڻي سردار صلعم جن جي شان ۾ سندس نعتيه شاعري به ٻڌڻ وٽان آهي. جسٽس اي آر ڪارنيلس عيسائي هو ۽ راڻو ڀڳوانداس هندو آهي، پر عدالتي جهان ۾ انهن جهانگيئڙن جا ڏنل فيصلا قحط الرجاليءَ جي دور ۾ اکين کي ٿڌاڻ فراهم ڪن ٿا

عبدالقادر حسن ساڄي ڌر جو جماعتيو رهيو آهي، ڪنهن هندو لاءِ ڪلماتِ خير چوڻ سندس لاءِ ”سوهان-روح“ جهڙي سرگرمي ليکبي هئي. هن وقت پنجاب ۾ عدالتي بحران کان ويندي ائنٽي اسٽيبلشمينٽ سوچ بلوغت جا مرحلا پار ڪري رهي آهي. پ پ کي به گهرجي ته هوءَ ججن جي حوالي سان ۽ پڻ وڪيلن جي جدوجهد لاءِ نازيبا گفتگو کان پرهيز ڪري، ٻي صورت ۾ سندس عوامي مقبوليت جو گراف هيٺ لهي سگهي ٿو. رهيو سوال ته ججز جي بحاليءَ جو ته ان حوالي سان ڏسجي ته محلاتي سازشون ڪندڙ ”ايوان“ گوءِ کڻي ٿو وڃي يا ڀوربن واري اعلان جي روح کي ريج ٿو ملي؟ افواهون ته ڪمهليون ڪهاڻيون اوپن ڪري رهيون آهن ۽ ڪنهن حد تائين صورتحال نزاڪت ڏانهن راون دوان به آهي. اسفنديار ولي ۽ مولانا فضل الرحمان اچانڪ ”الچپ من الماٺ“ ڏانهن هليا ويا آهن. ڪراچي ڪارڊ جو ”ردِ عملي“ جوڀن به شعيب ۽ ذوالفقار مرزا سڊل کي اکيون ڏيکاري رهيو آهي. ق ليگ جو فارورڊ بلاڪ به اوچتو ٿڌو ٿي ويو آهي، نواز ليگي وزيرن به صدر پرويز مشرف سان گڏ سانجهاندو ڪيو آهي، گورنر چئن ئي صوبن جا برقرار آهن، ججز سان شريف پيرزادي جا رابطا به وڌيڪ تيز ٿي ويا آهن، صدرِ مملڪت پنهنجي عاليشان فرمانن ۾ چوندو رهيو آهي ته جيڪڏهن منهنجين پاليسين کي پبلڪ طرفان رجيڪٽ ڪيو ويو ته آئون پاڻمرادو ٻانهون ورندس. ان سان گڏ يورپي يونين جو سندس شان ۾ قصيدو ڳائڻ ڪهڙي معنيٰ رکي ٿو ته، ”صدر پرويز مشرف پنهنجو صدارتي عرصو پورو ڪندو؟“ برطانيا ۽ آمريڪا کان ويندي سمورو سرمائيداري بلاڪ صاحبِ موصوف جي ”جدائي“ جو غم سهڻ کان لاچار نظر اچي رهيو آهي. فخر الدين جي ابراهيم واري پيڪيج مان فاروق ايڇ نائيڪ ڪهڙا اسم ڪٽي رهيو آهي؟ نواز ليگين جا تحفظات ڪهڙا آهن؟ حالتن جي هڪڙي صورت ته اها آهي، ٻئي پاسي بلوچستان ۽ وزيرستان کان ويندي لال مسجد ۽ جامعه حفصه جي هولناڪ آپريشنن جو انجام ”ڳالهين“ ذريعي اڪلايو پيو وڃي. نواب بگٽي، مولوي عبدالرشيد مزاري، نيڪ محمد وانائي ۽ ٻين جون تربتون و گذار ٿي رهيون آهن. هيٺين سطح تي فوج جا سياسي ۽ واپاري سيل ”منجمد“ ٿي رهيا آهن. سول ادارن مان حسبِ توقع نه سهي البته ڳپل تعداد ۾ سينائي سورمن کي واپس گهرائڻ وارو عمل به بي وردي صدر لاءِ سارا اشارا اوپن ڪري رهيو آهي. ججز جي بحاليءَ جي حوالي سان اڌوگابرو پيڪيج ڪنهن اهڙي بحران کي جنم ڏيئي سگهي ٿو. افتخار محمد چوڌري سميت سمورا معزول جج بزورِ قوت پنهنجين ڪرسين تي براجمان ٿي سگهن ٿا. اهڙو بحران ملڪ لاءِ وڏا بحران پيدا ڪندو، بحراني ڪيفيت ۾ سينائي سربراهه دهلي بدران ”لاهوري“ سوچ کي سلامي ڏيندو.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڇا قائد ليگ جو ڪو ”نئون سياسي“ ڪردار جڙڻ وارو آهي؟




اربع 30 اپريل 2008ع



خورشيد محمود قصوري ۽ مشاهد حسين سيد پارن کي جنهن آمريت جي ثنا خواني ڪندي ڏسجي ٿو ته بدن کي لامحاله ”شعوري شاڪ“ لڳندي محسوس ٿين ٿا. ڏينهن ٻه اڳ چوڌري شجاعت جي پريس ڪانفرنس ڏسڻ جو موقعو مليو، لڳو پيو هو. اوچتو مشاهد اچي ڀرسان ڪرسي والاريائين. مصنوعي کل سان صحافين ڏانهن ڏسندو رهيو. سيد سڳوري لاءِ ڪشمالا طارق تلاش گمشدگيءَ جو اشتهار به ڏئي چڪي هئي. همراهه مهينو کن سياسي مراقبي ۾ هليو ويو هو. اوچتو جيڪو سندس ظهور ٿيو آهي، با خبر حلقا اهڙي ”مهورت“ پٺيان بيشمار پوشيده راز به ظاهر ڪري رهيا آهن. مشاهد ۽ شجاعت جي پريس ڪانفرنس جهڙوڪر نواز شريف جي هڪ ڏينهن اڳ ڪيل پريس ڪانفرنس جو جواب نظر پئي آئي. ٻنهي پهلوانن جا ڏي سوال ۽ وٺ جواب وارا بيان توهان اسان پڙهي چڪا آهيون. مشاهد اينڊ ڪمپني رياض محمد خان جي بدلي ۽ سندس پاران مبينه سرڪاري لکپرهه کي نئين اهم اشو طور اڀارڻ جي جيڪا ڪوشش ڪئي آهي، سندن گوهر افشانين کي حرفِ غلط وانگر ريٽي به نٿو سگهجي. ٻول مٺو ٻول...وارا فرمان جن جوڳيئڙن جاري ڪيا آهن، اهي شريف الدين پيرزادي ۽ ملڪ قيوم جا منظورِ نظر آهن. چئبو ته شهيد محترمه بينظير ڀٽو جي سفاڪاڻي قتل جي تحقيقات لاءِ اقوامِ متحده کان مدد وٺڻ واري ”ٿيوري“ کي ناڪام بنائڻ لاءِ ”مُشاهدي مخلوق“ کي منظرِ عام تي آندو ويو آهي. پرڏيهي سيڪريٽري جو بين الاقوامي امور متعلق لکيل خط بابت پهرين ڳالهه اها اچرج جهڙي آهي ته اهو خط ق ليگ کي هٿ ڪٿان آيو؟ ڪجهه ڏينهن اڳ ق ليگ وارن اسلام آباد ۾ پنهنجي پلي ڪارڊن تي اهي اکر لکرائي احتجاجي مظاهرو ڪيو هو...”قاتلِ جمهوريت مرده باد...“ جملو مڪمل ته ڪن ها...مقتولِ مارشل لا زندهه باد.

آهي ته ق ليگي قيادت ۽ مشاهد جهڙن مڻ مڻ ڪندڙ مارشل لائي ملهه پهلوانن کي جناح صاحب جون آمريت ۽ جمهوريت بابت ڪهاڻيون ٻڌائڻ رڍن اڳيان رباب وڄائڻ جهڙي ڳالهه، پر همراهن بُل ڏنو آهي ته پوءِ بُل کي اسان به نٿا وڃايو. 18 فيبروريءَ وارين چونڊن کي ملڪي ماڻهن ته سٺ سيڪڙو ڌانڌلو قرار ڏنو هو. تازه جاري ٿيندڙ يورپي مبصرن واري رپورٽ به مقامي ماڻهن جي راءِ تي مهر تصديق ثبت ڪري رهيا آهي. اهڙي پابند- سلاسل اليڪشني بندوبست هوندي به عوام الناس اڪيچار ڪسرون ڪڍي پنهنجو تاريخ ساز ڪردار ادا ڪري ڏيکاريو. بدقسمتي سان خلقِ خدا جي اها خوشي ”نيب زادن“ کان برداشت نٿي ٿئي. اڳي نوابزادو پنجاب مان جمهوريت لاءِ پاڻ پتوڙيندڙ مثالي ڪردار متعارف ٿيو ۽ هاڻ انهيءَ مٽيءَ مان ”مشاهدي مخلوق“ پيدا ٿي آهي، جيڪا ”نيب زادي“ وڌيڪ نوابزادي گهٽ آهي. ججن واري بحران کان ويندي بلوچستان، وزيرستان ۽ ڪراچي (ٻارهن مئي) آپريشنن تائين جيڪي انساني خون سان رت جي راند روا رکي ويئي، لال مسجد سميت اهڙي خاڪ نشينن جي هزارن جي تعداد ۾ هلاڪتن کي ق ليگي قيادت جنهن معصوماڻي نخري سان پاسيرو رکي پئي ۽ پنهنجو پلئه آجو ڪرائڻ لاءِ جنهن زباني جمع خرچ ۾ رڌل آهي، سندس اهڙي سياهه ڪاريءَ کي سواءِ فيض جي انهن سٽن جي ڪهڙو خراج تحسين پيش ڪجي؟

هم که ٺهري اجنبي،

اتني مداراتون کي بعد،

ڦر بنين گي آشنا،

کتني ملاقاتون کي بعد!

تهي بهت بي درد لمحي،

ختم درد عشق کي،

تهين بهت بي مهر صبحين،

مهربان راتون ڪي بعد!

کب نظر آئيگي بي داغ سبزي کي بهار،

خون کي دهبي دهلين گي،

کتني برساتون کي بعد!

صوفي محمد جي آزادي هجي، يا بيت الله محسود سان مذاڪرات، بلوچستان جا اختر مينگل ۽ سنڌ جا سرڪي تُرمن مان ڪڍيا وڃن، يا مولوي عبدالعزيز کي ”مشروطا“ طور پروانهءِ رهائي عطا ڪيو وڃي...پر هزارين هلاڪتون ۽ لکين زخمين جا زخم ڪٿي ٿا پنهنجا وجود مٽائي سگهن! ق ليگ جنهن ڪلي سان ٻڌل آهي، قدرت واحد القهار جي سان جيڪڏهن اهو ڪلو اکڙي ٿو ته پوءِ ڪوهه-قاف کان اورتي انهيءَ جماعت جو ڏس پتو به ڪو نه ملندو. هي آمرن جي جيب جي گهڙي ۽ جرنيلن جي هٿ جي ڇڙي پنهنجو پاڻ کي جناح صاحب ڏانهن منسوب ڪري ٿي. ”دي مسلم“ جو ايڊيٽر (اڳوڻو) ۽ ڪهنه مشق صحافي مشاهد حسين سيد جناح صاحب جي ”جعلي جاءِ نشينن“ جو جرنيل اعظم آهي. سندس جماعت ”جرنيل جمهوريت“ جي شارح- اعظم ۽ سرتا پا ٻانهون ٻڌل ٻانهي آهي. پليجي صاحب جناح صاحب جي شخصيت بابت سنڌ ۾ نئين انداز سان سوچڻ جي جيڪا ڏهاڪو سالن کان...”صلاءِ عام هي، يارانِ نڪته دان کيلئي...“واري تحريڪ شروع ڪئي آهي، آنو ٽڪو اثر اهڙي تعميري تحريڪ جو ”نيڪڻ“ تي به پيو آهي. سو مشاهد حسين کي هي تحرير پڙهڻ جو (ترجمي سان) کڻي موقعو نه به ملي، پر سنڌ ۾ سندس همنوائن جي مٿي مان متان (قائد اعظم جي تعليمات جي ابتڙ هلندڙ) آمرن جي عقيدت منديءَ وارو ڀوت ڪنهن قدر نڪري ۽ هڪڙي سنڌي ليڊر پاران ”فوجي حڪمراني“ کي رد ڪرڻ واري ٿيوري ٿوري گهڻي جاءِ سندن ميڄالي شريف ۾ شايد هٿ ڪري سگهي! مشهور صحافي ايم اي زبيري ”بزنس ريڪارڊ“ جو ايڊيٽر رهيو آهي. مشاهد حسن رياض محمد خان جي ڪنهن خط جي حوالي سان ”سنسي خيزي“ وارا عوام آزار اشو اڀارڻ ۾ لڳل آهي. ايم اي زبيري راڻي چندر سنگهه ۽ صاحبزادي يعقوب خان سان گڏ رائل ملٽري اڪيڊمي ڊيرادون مان تربيت حاصل ڪري برٽش سرڪار جي انٽيليجنس ونگ ۾ ملازمت اختيار ڪئي. وائسراءِ هند جي نيشنل سيڪيورٽي ڪائونسل جا جيڪي ديسي ميمبر هئا، انهن جي ڊاڪ کي تفتيش جي دائري ۾ آڻڻ ۽ وائسراءِ کي اهڙي لکپڙهه بابت آگاهه ڪرڻ سندس ڊيوٽي هئي. هڪڙي هندو ميمبر ڏانهن آيل ڊاڪ ۾ آر ايس ايس وارن جو اهو پلان موجود هيو، جنهن منصوبي ۾ ڏس ڏنل هيو ته بينگال کي مسلم اڪثريتي پرڳڻي واري حيثيت کان هيٺ ڪيئن لاهجي! زبيري اهو خط کڻي جناح صاحب جي حضور ۾ حاضر ٿيو ۽ بزعم- خويش کيس ڪنهن وڏي داد جي اُميد هئي. سنڌي بئرسٽر ڇا چيو؟ ميان! تو سرڪاري راز کي آئوٽ ڪري ان اوٿ کي لڄايو آهي، جيڪو قسم تو نوڪري ۾ داخل ٿيڻ وقت کنيو هو...مشاهد صاحب! رياض محمد خان جو خط اهڙي ڪنهن دائري ۾ داخل نٿو ٿي سگهي؟

مرتضيٰ پويا جي انگريزي اخبار جا اڳوڻا ايڊيٽر صاحب! شوڪت عزيز ۽ توهان جي سرڪار اٽي جي بحران کان وٺي اسٽاڪ ايڪسچينج جي ابتري تائين جيڪي ”نيڪيون“ ڪيون آهن. توهانجين نيڪ نامين جا داستان ته دڳ دڳ تي پکڙيا پيا آهن. توهان جناح صاحب جا حقيقي جاءِ نشين آهيو، يا جعلي! فيصلو هن هڪڙي مثال مان توهان پاڻ ڪريو ته بهتر...آءِ آءِ چندريگر جناح صاحب جي گورنر جنرل ٿيڻ کان پوءِ واپار واري منسٽري جو وزير بڻيو، هن کان ڪنهن ويجهي واپاري مائٽ لاءِ پرمٽ جاري ٿي ويو. جناح صاحب فوري طور ايڪشن وٺندي چيو...مسٽر چندريگر! مون توهان کي واپاري وزارت تي سرفراز ڪري سنگين غلطي ڪئي آهي. مون کي توهان جي تجارتي برادري بابت آگاهي هئڻ گهرجي ها. توهان جنهن مائٽ کي پرمٽ جاري ڪيو آهي، اهو اقربا پروري جي دائري ۾ ته داخل ٿيڻ جي قابل ناهي، البت هي ميٽر توهان براهه راست ڊيل نه ڪريو ها، فائل ڪئبنٽ سيڪريٽري جي توسط سان پرائم منسٽر ڏانهن موڪليو ها ته شفافيت وڌيڪ نکري نروار ٿئي ها. چڱو...هاڻ مهرباني ڪري توهان مستعفي ٿيو ته جيئن توهان کي افغانستان ڏانهن سفير ڪري موڪليون...

مشاهد صاحب! توهان جو والد صاحب به برگيديئر هو، جناح صاحب کي ”جرنيلي جمهوريت“ ڪيتري قدر ناپسند هئي؟ توهان پنهنجي گهر ۾ ضرور اهڙا مثال ٻڌا هوندا. ايم اي زبيري جون مٿي بيان ڪيل ٻه ڳالهيون اوهان مان هضم ٿيڻ جي اميد ڪرڻ ٻٻرن کان ٻير گهرڻ برابر آهي، ڇاڪاڻ ته پنهنجي اقليم ۾ آمرن جي اقتدار ۽ جرنيلي جمهوريت جي اتباع جزو- لانيفڪ جهڙوڪ ڪلچر بڻجي چڪي آهي پر رهيو نٿو ٿئي، ڇاڪاڻ ته توهان جنهن سنڌي سپوت جي سرواڻي جا دعويدار آهيو، ان عظيم اڳواڻ کي ”مسلم آرمڊ فورسز“ وارن مانجهاندو ڏنو. ايم اي زبيري لکي ٿو ته، دعوت دوران هڪڙو باوردي همراهه جناح صاحب وٽ لنگهي ويو، چيائين ته، سر! توهان جيڪي افسر سليڪٽ ڪري رهيا آهيو، انهن جو حال خراب آهي. برٽش انڊين آرمي جا تربيت يافته مسلمان آفيسر وڌيڪ ذهين ۽ ڪم جا ڦڙتيلا آهن. سليڪشن ۾ سر! توهان اسان کي شريڪ ڪار بڻايو...جناح صاحب تپي لال ٿي ويو...فوجي آفيسر کي چيائين ته، مسٽر جنٽلمين! آئون واضح لفظن ۾ چوان ٿو ته پاڪستان ۾ توهان تي سويلين اٿارٽي حاوي هوندي، اوهان سياستدانن جي ماتحت هوندئو، توهان کي سياستدانن جا حڪم جون ڪا تون تسليم ڪرڻا پوندا...توهان مان جيڪي فوجي اهي ڳالهيون تسليم ڪرڻ لاءِ تيار ناهن، سي مهرباني ڪري اسان جي ملڪ ڏانهن ”آپٽ“ نه ڪن...

مشاهد ميان! اڄ دل چاهي ٿي ته توهان جي جماعت کي جناح صاحب جو ”جعلي جاءِ نشين“ ثابت ڪرڻ لاءِ وڌيڪ دل پشوري ڪندڙ خبرون ڪي چارون ڪريون...توهان جو ڪو بدر چنو، مدد سنڌي، جنهاڻي جوڻيجو ۽ نادر لغاري اظهار خيال لاءِ آزاد آهي. هنن صفحن ۾ سندن رايا به جاءِ حاصل ڪري سگهن ٿا...سو سائين منهنجا...توهان کي مالا بارهل ممبئي ۾ موجود انهيءَ ”جناح هائوس“ بابت ته آگاهي حاصل هوندي پر اهو ”جناح پيپلز ميموريل هال“ جيڪو ممبئي جي ليمنگنٽن روڊ تي ڪانگريس هائوس جي ڪمپائونڊ وال اندر قائم آهي، تنهن بابت دل چاهي ٿي ته تفصيل بيان ڪجن...جناح هائوس تي پاڪستان سرڪار جي دعويداري ته هندستان سرڪار رد ڪري ڇڏي آهي پر قائدِ اعظم جي دختر نيڪ اختر محترمه دينا واڊيا جو ڪيس هلندڙ آهي. تازو عدالت سڳوري هند سرڪار کان تفصيلي موقف به طلب ڪيو آهي پر ”جناح پيپلز ميموريل هال“ جي پرگهور لهڻ جي ضرورت ڪير به محسوس نٿو ڪري. هڪ منزله عمارت واري انهي هال ۾ پنج هزار کن ماڻهو ويهي سگهن ٿا. هي 1918ع وارو سال هو. لارڊ ولنگٽن ”مشاهدي مخلوق“ جي سياسي سربراهه جيان ”بازيبا“ گفتگو ۾ ماهرو هو. هوم رول ليگ تن ڏينهن ۾ مسز ايني بيسنت (جنهن جي نالي سان حيدرآباد وارو بيسنت هال جڙيل آهي) جي قيادت ۾ برطانوي ۽ هندستاني...حقِ حڪمراني جي حوالي سان ڏاڍي متحرڪ هئي. بيسنت کي سورهان جون 1917ع تي مدراس سرڪار گرفتار ڪري ڇڏيو. پهرين مهاڀاري جنگ کان پوءِ هندستان هيجاني ڪيفيت ۾ هو. هوم رول وارا مقامي ماڻهن تي اعتماد نه ڪرڻ واري برطانوي پاليسيءَ کي تسليم ڪرڻ لاءِ تيار نه هئا. هڪڙي وڏي ڪانفرنس ۾ تقرير ڪندي تڏهوڪي گورنر لارڊ ولنگٽن جڏهن هوم رول وارن لاءِ چيو...اهي ماڻهو سوديبازي لاءِ اسان کي مجبور ڪري رهيا آهن. هي وقت ٻچاپڙائيءَ سان گفتگو ڪرڻ جو ناهي. کين کپي ته دل جان سان اسان جي مڃين...بي دلي سان مڃڻ کي تسليم و رضا نٿو چئي سگهجي...ڪانفرنس ۾ جناح صاحب به موجود هو. کانئس رهيو نه ٿيو ۽ هن بديسيءَ هٿان ديسين جي دل آزاريءَ تي اٿي بيهي ڳالهائڻ شروع ڪيو...اسان کي به مٺيون مٺيون ڳالهيون متاثر ڪري نٿيون سگهن. هندستان جي آزادي وارو مسئلو اهڙو ناهي، جنهن کي وڌيڪ عرصي لاءِ معرضِ التوا ۾ رکيو وڃي. اسان کي ڳالهيون نه، پر عمل کپي. اسان هوم رول ليگ وارن تي جيڪي شڪ شبها ظاهر ڪري رهيا آهن، تن کي ننديون ٿا. اسان ديسين جي بديسين هٿان توهين کي وڌيڪ عرصي لاءِ برداشت ڪرڻ لاءِ قطعي طور تيار ناهيون...

چئو مشاهد ميان! توهان ڪنهن آمر کي ائين چوڻ جي جسارت ڪرڻ فرمائيندئو؟ تاريخ ڪنهن به گلم جي توپچيءَ کي هيرو تسليم ڪرڻ لاءِ ڪڏهن به تيار ڪا نه ٿي آهي. مهرباني ڪري پرائي چوڻ تي جناح صاحب جي جوڙيل ديس کي آمريت جي آگ حوالي هميشه لاءِ ته نه ڪريو...زباني جمع خرچ سان ”جمهوري“ نٿا ٿي سگهو. مشاهدي مخلوق جي سرگرمين مان لڳي ٿو ته ڄڻ ويجهي مستقبل ۾ انهن جو ڪو ڪردار جڙڻ وارو آهي. مهرباني ڪري حضرت قائدِ اعظم محمد علي جناح جي نالي سان هٿ چراند نه ڪريو...ڇاڪاڻ ته سندس قد ڪاٺ ۽ جمهوري مزاج جو اوهان جي جماعت سان موازنو ٿا ڪريون ته اها سٽ سامهون ڪر کنيو بيٺي آهي ته،

انهن آکيرن تي، ويٺا چٻ چڙهي!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

پ پ ايوانِ صدر جي ڪوريئڙي واري ڄار ۾ ڦاسي ته نه پوندي؟




اڱارو 6 مئي 2008ع



ايوان صدر هن وقت اهڙو اسٽور نظر اچي رهيو آهي، جنهن مان سياسي مريضن لاءِ درد جون مهر بند دوائون فراهم ڪرڻ وارو ڪاروبار تيز رفتاريءَ سان جاري هجي. ارڙهين فيبروريءَ واري اليڪشن کي اچي اڍائي مهينا ٿيا آهن، پر ايوان صدر مان جاري ٿيندڙ ”ٿيوريز“ کي ٿانيڪي ٿيڻ لاءِ ڪو آسٿان ملي ناهي سگهيو. ڪجهه ڏينهن اڳ پ پ ۽ ايم ڪيو ايم ۾ اڍائي مهينن دوران جيڪو ٽيهر سرچاءُ ٿيو آهي، تنهن بابت ڪن مبصرن جو خيال آهي ته ”ان جو اهتمام ايوان صدر اسٽور جي اسٽور ڪيپر طرفان ڪرايو ويو آهي.“ جڏهن ته ڪن با خبر بزرگن انومان لڳايو آهي ته انهيءَ عقد جو بندوبست بائوچري بزر جمهرن جو مرهون منت آهي. دهليءَ جي دادلي شاهه واري ڳالهه ته سمجهه ۾ اچڻ آسان آهي، پر ست سمنڊ پار وارن پرين طرفان ڪيل پيار واري پورهئي جو کُر ۽ پير تلاش ڪرڻ مشڪل محسوس ٿي رهيو آهي. کوجي ۽ پيري پڪي يقين سان پڌرائي ڪندي نظر اچن ٿا. سندن دليل آهن ته

(1) آصف زرداري بش جي صدارتي عرصي واري مدت پوري ٿيڻ کان پوءِ آمريڪا لاءِ موجوده حاڪمن جي نعم البدل طور مضبوط اميدوار آهي. مشرف صاحب کي به بش صاحب جي صدارتي دور جي اختتام تائين آمريڪي صدر ڏسڻ چاهين ٿا. اهو باقي اڌ سال وارو وقت ايم ڪيو ايم کي به ساريو پيو آهي. پونٽي ۽ بائوچر تائين پرديسي پير جي رسائي آهي. بديسي ڀاءُ کي بائوچري اشاري تي باور ڪرايو ويو آهي ته مستقبل بعيد تائين اسان جو اتحادي آصف زرداري آهي. توهان جو به ڀلو ان ۾ آهي ته ساڻس سهڪار ڪريو... طاهر پلازا واري تپش کان ويندي شعيب سڊل، مرزا صاحب ۽ دراني صاحب بابت ”تحفظات“ به دو طرفه تعلقات جي عظيم تر مفاد هيٺ ”مدفون“ ٿي چڪا آهن. مرحوم لڪياري لال سائين عبدالله شاهه جي ”مزار شريف“ تي دُعا ۽ مغفرت وارا رهيل مرحلا به پايهءِ تڪميل تي پهتا. مفاهمتي عمل وارو مغفرتي ۽ تعزيتي طور طريقو به اپنائجي چڪو... سينه چاڪانِ چمن... آ سيني نال لڳ جا، ٺا ڪر ڪي... جهڙيون جهپيون پائي چڪا. اسفند يار ولي وارا به اسٽيٽ ڊپارٽمينٽ جي زير اثر پختون بيلٽ (افغانستان ۽ پاڪستان) اندر خون خرابي جي خاتمي ۾ دلچسپي رکن ٿا. کين بائوچر ۽ نيگرو پونٽي طرفان پختونخواهه ۾ ڪنهن نئين هيڊ ڪوارٽر جي حصول بابت ڪي به اعتراض ڪين آهن. بائوچر ۽ پونٽي پوئين مهيني پختونخواهه ۾ ڪنهن نئين ”بڊبير“ جو افتتاح به ڪيو هو. سرحدي گانڌيءَ جي نالي سان مشهوري ماڻيندڙ خان عبدالغفار خان جا پونئير اهڙي رستي تي به سفر ڪري سگهن ٿا، اهو ڪنهن سوچيو هوندو. باچا خان ته ان اقليم ۾ دفن ٿيڻ به پسند ڪو نه ڪيو هو. جيتوڻيڪ بدقسمتي چئجي جو جلال آباد ۾ به بادشاهي جاهه و جلال نيٽو ۽ سندس سرپرست اعليٰ واشنگٽن واسين جو ئي قائم آهي.

شيخ الهند مولانا محمود حسن جي مريد ۽ خان عبدالولي خان جي والد ماجد جي رُوح کان ڪيئن ٻڌائجي ته برطانوي سلطنت جو پرڏيهي وزير ڊيوڊ ملي بينڊ تنهنجن سرخ پوشن ۽ خدائي خدمت گارن کي ”عالمگيريت“ جو همنوا بڻائڻ لڳو آهي. باچا جي تدفين لاءِ هڪ ملڪ مان ٻئي ملڪ ڏانهن رختِ سفر ٻڌڻ- ولي خان جو حميد گل کي ائين چوڻ ته ”منهنجي لاءِ ملڪي صدارت جو فيصلو هڪ ڳجهي ايجنسي ڪيو آهي ۽ موزونيت بابت انٽرويو ان عهدي لاءِ توهان هٿان ٿيندو ته پوءِ اهڙي صدارت مون لاءِ شرم جي ڳالهه هوندي“... ابن ولي اسفند به ڪجهه هفتا اڳ چيو هو ته... ”مفاهمت ۽ لچڪ به حدن اندر ٿيڻ گهرجي. ٻيءَ صورت ۾ ماڻهو پاڻ کي ڪجهه به چوندا“. زميني حقيقتون اهي آهن ته لفظن ۽ روين جو جهان کڻي ڪهڙو به روپ جوڙي رهيا هجن، پر تاريخ جي جبر اڳيان سندن ڪا فرمائش قابلِ سماعت ناهي رهي. آصف صاحب سان اسفند ياري آميزش به اين آر او جي مرهونِ منت آهي ته مولانا فضل الرحمان به مولانا آزاد ۽ مولانا مدنيءَ جي گسن تي هلڻ کان لاچار آهي. موصوف به زميني حقيقتن مطابق رسمِ زمانه تحت مفاهمتي عمل تي عمل پيرا آهي. نواز شريف کي به اسفند يار جيان تکا بيان ڏيڻ جي ”موڪل“ مليل آهي. نه ته موصوف جي برگيڊيئر نياز جهڙن جي واسطي اصل ڌڻين تائين رسائي موجود آهي. برگيڊيئر نياز شهيد ذوالفقار علي ڀٽي جي حڪومت واري آخري عرصي دوران مشهور ٿيو هو. موصوف سان گڏ ٻه ٻيا برگيڊيئر احتجاجي طور مستعفي ٿيا هئا، جڏهن جنرل اقبال کين لاهور ۾ جزوي مارشل لا جي سخت نفاذ جي تلقين ڪئي هئي. پوءِ جڏهن جنرل ٽڪا خان ۽ پير صادق حسين قريشي (اردن جي شاهه حسين سميت) تڏهوڪي پنجاب جي وڏي وزير جي سفارش تي ستن جرنيلن کان سبقت حاصل ڪري زيڊ اي ڀٽو هٿان جيڪو جنرل ضياءَ چيف آف آرمي اسٽاف مقرر ٿيو هو، ان پنهنجي محسن جو تختو آمريڪي آشيرواد سان اونڌو ڪيو ته پهرين فرصت ۾ برگيڊيئر نياز ۽ سندس ٻن همنوائن سان صلح صفائيءَ جو اهتمام ڪيائين. برگيڊيئر نياز جو فڪري لاڳاپو سر ظفر الله خان واري سنگت سان آهي ۽ پاڪستان جي انهيءَ پهرئين پرڏيهي وزير واري سوسائٽيءَ کي بين الاقوامي سطح تي تمام گهڻي پذيرائي مليل آهي. ان حوالي سان نياز ۽ سنگت صدر پرويز مشرف جا به هم جولي ۽ هانڊيوال آهن. بلوچستان ۾ سمورا سويلين چهرا بشمول گورنر بلوچستان سردار مگسيءَ ۽ سواءِ يار محمد رند جي، مفاهمتي عمل جا شريڪ سفر ڪنهن بنايا؟. بائوچر ۽ پونٽي کان پوءِ وڌيڪ محنت ڊيوڊ ملي بينڊ ڪئي ۽ رهيل ڪم يورپي يونين جي سيڪريٽري (پرڏيهي وزير) مسٽر سولانا سر انجام ڏنا. چئبو ته پاڪستان جو موجوده پاليٽڪسي تبديلي ”سولانائي“ آهي. اهو سون ڪن ٿو ڇني يا ملڪي ٻيڙيءَ کي ساحل مراد تائين ٿو رسائي... اهڙي خبر آ گي کي... بائوچر جيان سولانا به سرد جنگ جي گرما گرميءَ واري عشري ۾ سي آئي اي ۽ ناٽو جو اهم رڪن رهيو آهي. اهڙا سپوت آکين پيا ته، اشتراڪيت کان پوءِ اهم خطرو ”اسلام“ آهي... پاڪستان کي ته هو طالبان جي نرسري قرار ڏيندا رهيا آهن. مولانا فضل الرحمان ته صاف صاف چئي پيو ته، جيڪڏهن عالمي ايجنڊا تي نه هلياسين يا پرويز مشرف سان کس ڪئي سين، ته ڏور وارو ڏيساوري ڏمر اسان کي متاثر ڪري سگهي ٿو ۽ پاڪستان به افغانستان جيان بمبار جهازن جو نشانو بڻجي سگهي ٿو.

تازو اين آر او جي برڪتن جو ظهور ڪنهن متحده مسلم ليگ جي پيدائش واري ٿيوريءَ طور ظاهر ٿيو آهي. لڳي ٿو ته متحده مسلم ليگ کي پ پ جو شريڪ سفر بڻائڻ ۽ نه بنائڻ واري سوال تي ڌر ڌڻي ٻن حصن ۾ تقسيم ٿي چڪا آهن. صدر پرويز مشرف جو خيال آهي. ته چوڌري برادران صفِ اول جي سياست تان ڪناره ڪشي اختيار ڪن. ڇا لاءِ؟ ان ڪري ته پ پ چوڌري ظهور الاهيءَ جي خاندان کان پرهيز ڪرڻ چاهي ٿي. ڇاڪاڻ ته ظهور الاهي جسٽس مشتاق کان اهو قلم وڏي قيمت ڏيئي خريد ڪيو هو، جنهن قلم وسيلي جج جمهوري قائد لاءِ سزا ۽ موت جو پروانو جاري ڪيو هو. صدر پرويز جو خيال آهي ته ق ليگ جو ٽائيٽل به تبديل ٿيڻ گهرجي. ان جو سبب اهو آهي ته پ پ ان کي ”قاتل ليگ“ قرار ڏيئي چڪي آهي. سوچيو ايئن پيو وڃي ته پير سائين پاڳاري يا حامد ناصر چٺي جي سربراهيءَ ۾ اهڙي متحده مسلم ليگ جوڙجي، جنهن جي ناظم اعليٰ واري ڊيوٽي مشاهد حسين سيد بدران شيخ رشيد يا جماليءَ حوالي هجي. فيصل صالح حيات قومي اسيمبليءَ ۾ سندن پارلياماني ليڊر طور موجود رهي. منظور وٽوءَ کي پنجاب ۽ غوث بخش مهر کي سنڌ جو صدر بنائجي. جمالي، فيصل، وٽو ۽ مهر لاءِ پ پ کي ڪي گهڻا اعتراض به ناهن. پير سائين پاڳاري جي ڀيٽ ۾ چٺو وڌيڪ پ پ لاءِ قابل قبول قرار ڏنو پيو وڃي. اها ٿيوري جيتوڻيڪ هن وقت ابتدائي مرحلي ۾ آهي، پر چوڌري برادران لاءِ چيو پيو وڃي ته گجرات جا گاما پهلوان دهليءَ واري جي داٻن سان به عهدا ڇڏڻ لاءِ آماده ناهن ٿي سگهيا. ”اسان ڪي ارڙهين گريڊ جا ڪامورا ته ڪو نه آهيون، جيڪي ٽرانسفريءَ جي ذمري ۾ ايندا آهن... ايوان صدر نه پر مسلم ليگ هائوس ئي ڪنهن تبديليءَ جو مجاز آهي“. همراهن دهليءَ جي دڙڪن جي جواب ۾ گجراتي گفتن ۾ چيو آهي ته، ”جيڪڏهن اسان کي جبري طور گرائونڊ مان ٻاهر ڪڍيو ويو ته پوءِ لال مسجد، اڪبر بگٽي، ٻارهن مئي ۽ قبائلي علائقن ۾ ٿيندڙ ڪارروائين جي پويان لڪل اصل ڪهاڻيون اوپن ڪنداسين“.مٿين ڳالهه پڙهي اندازو ٿيو ته دنيا ۾ حيرتن وارين ڳالهين جو ڪو ڇيهه ڪونهي ۽ اهي ڪنهن وقت به ظهور پذير ٿي سگهن ٿيون... پر مسلم ليگ جو متحد ٿيڻ امر- بحال آهي.

نون پ پ ته جتوئي صاحب جي سرواڻيءَ ۾ مقبوليت جا مرحلا پار ڪري ڪو نه سگهي البت اها حقيقت مڃڻ مراد آهي ته نون مسلم ليگ هن وقت نواز شريف جي سربراهيءَ ۾ سياسي جماعت طور متعارف ۽ مقبول ٿي چڪي آهي. ڪبير واسطيءَ جهڙا ”پهتل“ ان خيال جا آهن ته ليگ نواز شريف جي قيادت ۾ ئي متحد ٿي سگهي ٿي. جڏهن ته ايوان صدر نواز شريف کي نمائڻ لاءِ نئين شڪل ۾ ليگ جو ٻوٽو پوکڻ ۾ دلچسپي رکي ٿو. پاڪستان ٺهڻ واري زماني ۾ ته کڻي انهيءَ جماعت کي عوام ۾ پذيرائي ملي هئي. اڳتي هلي هن جماعت جو انڊين نيشنل ڪانگريس جيان ڪنهن سياسي جماعت طور وجود باقي رهي ڪو نه سگهيو. جڏهن چوڌري خليق الزمان کي صدر ايوب ڪنوينشن مسلم ليگ جو صدر بنايو هو. تڏهن سيڪريٽري جنرل ذوالفقار علي ڀٽي کي ٺاهيو هئائون. خان عبدالقيوم خان قائد اعظم مسلم ليگ جي نالي سان ڌار ديڳڙي چاڙهي هئي. 1970ع ڌاري قيوم ليگ ۽ خليق ليگ کي مخدوم سيد حسن محمود جي جاءِ تي لاهور ۾ تڏهوڪن ايوان صدر جي ڌڻين جي اشاري تي گڏايو ويو، پر بنگالي فضل القادر چوڌري کانئن ڌار ڌڙو ٺاهيو هو. ميان ممتاز محمد خان دولتاڻي وري تن ڏينهن ۾ ڪائونسل مسلم ليگ ٺاهي هئي. چوڌري وارن کي عوامي ليگ مشرقي پاڪستان ۾ عبرت ناڪ شڪست ڏني ۽ مغربي پاڪستان ۾ پ پ هٿان ڪنوينشن ۽ ڪائونسل سڏائيندڙن جي تاريخ ساز تڏا ويڙهه ٿي. ايوان صدر جي عجيب سياست جي نتيجي ۾ اوڀر پاڪستان خيرن سان بنگلاديش جي روپ ۾ صفحهءِ هستيءَ تي نمودار ٿيو ۽ باقي بچيل پاڪستان ۾ پ پ کي ناڪام بڻائڻ لاءِ ايوان صدر نه سهي، پر پنڊيءَ وارن يونائيٽيڊ ڊيموڪريٽڪ فرنٽ 1973ع ڌاري اڀو ڪيو. پير سائين پاڳارو صدر ۽ پروفيسر غفور سيڪريٽري بڻايا ويا. تڏهن ايئر مارشل اصغر خان عمران خان کان وڌيڪ پاپولر هو. کيس شهيد ڀٽي جي مد مقابل بڻائڻ جا به جتن ٿيا هئا. کيس يو ڊي ايف ۾ شامل ڪرڻ لاءِ آماده ڪيائون. هن چيو ته پير سائين پاڳاري جي قيادت ۾ ڪم ڪرڻ لاءِ آئون تيار ڪو نه آهيان. پوءِ پاڪستان نيشنل الائنس مفتي محمود مرحوم جي قيادت ۾ قائم ڪرايو ويو. ٻيهر مسلم ليگ کي چوڌري محمد حسين چٺي، ملڪ قاسم، خواجه خير الدين ۽ محمد خان جوڻيجي جون سربراهيون عطا ٿيون... پوءِ واري تازي تاريخ کان توهان اسان واقف آهيون.

فنڪشنل ليگ پنجاب ۾ مخدوم احمد محمود جي اڳواڻيءَ ۾ نواز شريف جي اتحادي آهي. سنڌ ۾ پرويز مشرف جي همنوا آهي. ق ليگ کي چوڌري ٽوڙڻ لاءِ تيار ناهن. فارورڊ بلاڪ به رفو چڪر ٿي چڪو آهي. متحده مسلم ليگ جيڪڏهن نواز شريف سان گڏ هلڻ پسند ڪري ٿي ته پوءِ اها صورتحال پ پ لاءِ ڪنهن حد تائين قابل قبول هئڻ گهرجي. ٻيءَ صورت ۾ پرديسي پير وارو سهارو هجي يا وٽوءَ ۽ چٺي جي ويجهڙائي، ڪنهن به صورت ۾ آصف علي زرداري ۽ يوسف رضا گيلانيءَ لاءِ باعث تقويت بڻجي نٿيون سگهن. هن وقت پنجاب جو موڊ هٿرادو سياست لاءِ هلاڪت خيزيءَ وارو مواد فراهم ڪري رهيو آهي. اها سوچ پ پ سان سهمت رهي ته پوءِ پ پ سرڪار ڪي ”ڪار خير“ آسانيءَ سان سر انجام ڏيئي سگهي ٿي. ٻيءَ صورت ۾ سندس ايوان صدر جي ڪوريئڙي واري ڄار ۾ ڦاسي پوڻ جا قوي امڪان آهن. دنيا کي خبر آهي ۽ تازو آصف زرداري به چئي چڪو آهي ته... ”پ پ سرڪار جي جڙڻ شرط اسان جي حڪومت کي معزول ڪرڻ واريون ”مافيائون“ پنهنجي ناقابلِ معافي سرگرمين ۾ جنبي وينديون آهن“... اها ڳالهه سئو سيڪڙو صحيح آهي. ايوان صدر واري متحده مسلم ليگ جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ بهتر اها ڳالهه آهي ته نواز شريف جي سربراهيءَ ۾ ق ليگي ۽ فنڪشنل ليگي متحد ڪيا وڃن. پير پاڳاري، رئيس غلام مصطفيٰ جتوئي ۽ مهر برادران (غوث بخش خان مهر سميت) سان به ملاقاتون ڪيون وڃن. انهن کي سهڪار جي شعوري پيش ڪش ڪرڻ کپي. نواز شريف به ضد ۽ هٺ بدران نرميءَ واري روش اختيار ڪري ۽ مشاهد حسين سيد، خورشيد قصوري ۽ فيصل صالح حيات پارن کي پ پ يا نون ليگ جوائن ڪرڻ جي دعوت ڏئي ته پوءِ ممڪن آهي ته ڪي پکيئڙا پنهنجا آکيرا ايوان صدر بدران بلاول هائوس ۽ رائيونڊ ۾ جوڙڻ طرف راهي ٿين... ايوان صدر جي طرفان پهتل زخمن جو اهو ئي ترياق آهي!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڇا ڪي قوتون ”جمهوريت واري ٽائيٽينڪ“ کي ٻوڙڻ چاهين ٿيون؟




خميس 8 مئي 2008ع



”جبرو“ اکر سنڌي ٻولي ۾ زور آور ۽ طاقتور لاءِ استعمال ٿيندو آهي. موجوده مخلوط حڪومت واري جمهوريت جڏهن مهينو ماسو اڳ عملي طرح سان پنهنجي ڪِرت سان لڳي هئي، تڏهن وڌيڪ اچرج ۾ وجهندڙ ڳالهه اها پئي نظر آئي ته اسپيڪري کان ويندي وڏ وزارتن ۽ وزارتِ عظميٰ تائين سمورا مرحلا ”بنا مقابلي“ طي ٿي رهيا هئا. لڳو پئي ته هاڻ پڪ سان شيطاني شرارتون راههِ فرار اختيار ڪنديون ۽ هي رجيم پنهنجي موت پاڻ مري ويندو پر مهيني کن جي ڪار گذاريءَ کان پوءِ جيڪا تازي ”ترڪتال“ صورت حال سامهون آئي اهي، ان مان ته ائين پيو لڳي ته اهو ”هني مُون“ هل پنهل لڳو پيو آهي. سچ پڇو ته هاڻ اي پي ڊي ايم وارن جي بائيڪاٽي فيصلي لاءِ همدردي پيدا ٿيڻ شروع ٿي ويئي آهي. جبري جمهوريت وارو جهاز طوفانن جي گهيري ۾ آهي ۽ لڳي ٿو ته خلقِ خدا جي خواهشن جو جهاٽڪو جلد پنهنجي منزلِ مقصود تي پهچڻ وارو آهي...جنهن اليڪشن کي منصفاڻو چيو پئي ويو، ان اليڪشن دوران سنڌ جنهن جيئندي هاليپوٽي حوالي هئي. موصوف پنهنجي ملاقاتي ڪمري ۾ صدر پرويز مشرف جي تصوير ڪجهه اهڙي ڍنگ سان فريم ڪرائي ڇڏي هئي، جو جيڪڏهن موصوف جي ڪنهن وفد سان ملاقات واري تصوير شائع ٿيندي ته از خود صدر پرويز مشرف جو چهرو ائين نمايان ٿي نروار ٿيندو هو، جيئن نائن زيرو تي قائدِ تحريڪ جي تصوير ملاقاتي وفدن جي وچ مان قدِ آدم جيان اڀي آويزان نظر ايندي آهي.

جيئندو هاليپوٽو پ پ جو 1967ع واري عرصي ۾ حيدرآباد جو ضلعي صدر رهيو آهي. کيس عدالتِ عاليه جي قاضي ۽ نامياري ايڊووڪيٽ واري شناخت به عنايت ٿيل آهي. موصوف اليڪشن دوران بيان ڏنو هو ته: صدر پرويز مشرف جي اميدن تي پورو لهڻ جي ڪوشش ڪندس. ائين ڪو نه چيائين ته ڪو فرائضِ منصبي خوش اسلوبيءَ سان آئين ۽ قانون مطابق سر انجام ڏيندس. هو موصف جي وڪالتي دفتر ۾ اهو صوفه سيٽ اڄ به محفوظ آهي، جنهن صوفي تي شهيد ڀُٽو تشريف فرما ٿيو هو. پ پ جو سابق ضلعي صدر اڄ به انهيءَ صوفي تي ڪنهن کي ويهڻ ڪو نه ڏي...سنڌ ۾ بظاهر نگران سرڪار انهن پارٽين تي مشتمل هئي، جيڪي ايونِ صدر جون اي ٽيمون رهيون آهن پر اليڪشني مامرا ”هدائي“ هدايتن تي اڪلائبا هئا. ”اوپر خدا نيچي هديٰ“ جهڙا غير اسلامي نعريٰ به اي ٽيم ٽائيپ جماعتن جا رهنما وڏي ذوق شوق ۽ خشوع ۽ خضوع سان لڳائيندا هئا. تازو اسٽيٽ ڊپارٽمنٽ جي اهم اڳواڻن به چئي ڏنو ته: صدر پرويز مشرف سستيءَ جو مظاهرو نه ڪري ها ته سندس همنوا هن ريت ناڪاميءَ جو منهن ڪيئن ڏسن ها. سمورين حرفتن ۽ حرڪتن جي باوجود عوامي سمنڊ اٿلي پوڻ سان جيڪي انتخابي نتيجا سامهون آيا، تن ڏيهي ۽ پرڏيهي ”آقائن“ کي ڏندين آڱريون ڏياري ڇڏيون. آمريڪي آقا بنا ڪنهن اڳواٽ اطلاع جي اچانڪ ملڪ ۾ اچي وارد ٿيا. اسيمبلين جا اجلاس طوالتن جو شڪار ٿيا. اڻ ڏٺيون ٻيون به انيڪ رڪاوٽون کڙيون ڪيون ويون. اتحادي ڌريون ايوانِ صدر جي منظورِ نظر بدران پنهنجو پرائم منسٽر نامزد ڪرڻ ۾ ڪامياب ويون...”چميه هائوس“ کي جڏهن يوسف رضا گيلاني پهريون ڀيرو ڏٺو، تڏهن هن پُرشڪوهه عمارت بابت پنهنجي والد ماجد کان تفصيل ٻڌائڻ جي تقاضا ڪئي هئائين. سيد علمدار حسين گيلاني چيس ته: هيءَ بلڊنگ وزيرن جي آستاني طور استعمال به ٿيندي آهي...ننڍڙي يوسف خواهش ڏيکاري ته بابا! دعا ڪريو آئون وزير ٿيان ۽ هن محل نما محلات ۾ رهان! سندس والد چيو ته، ٻچا! وزير ٿيڻ لاءِ آمريڪي آشيرواد ضروري آهي...اها ڳالهه پاڻ يوسف رضا گيلاني پنهنجي ”قيد ڊائري“ ۾ لکي آهي. هن وقت ”چاهه يوسف سي صدا...“ نالي واري سندس ڪتاب جي مانگ به تمام گهڻي وڌي چڪي آهي. رهيو سوال ته يوسف رضا جي وزارت ته ڇا پر وزارت عظيٰ واري ڪرسيءَ تي متمڪن ٿيڻ کي واشنگٽن قبوليو به آهي يا نه؟ البت ايترو سو پاڻ به ڏسون پيا ته ليڊي پيٽرسن هن هڪ مهيني جي عرصي ۾ تمام گهڻو متحرڪ رهي آهي. ڪي مبصر چون ٿا ته سرڪار ترڪمانستان مان گيس حاصل ڪرڻ ۽ چين کي ان چئوياريءَ جو ميمبر ڪرڻ بابت جيڪو فيصلو ڪيو آهي، پيٽرسن واري مملڪت کي اها ڳالهه پسند ناهي. ڪن جو خيال آهي ته ايران، پاڪستان ۽ هندوستان وارو سه فرقي گئس پائيپ لائن وارو هن حڪومت طرفان ڪيل تازو معاهدو به واشنگٽن کي واهوندي جي هير واريون خوشبودار هوائون فراهم ڪرڻ کان محروم آهي. موجوده مخلوط سرڪاري جا ڪيل اهي ٻئي معاهدا ڪنهن حد تائين سندس مهيني جي سرگذشت جا سنگِ ميل قسم جا چڱا ڪم ليکيا پيا وڃن. ايران وارو سه فريقي معاهدو به اڳتي هلي چين سان سلهاڙڻ ڏانهن ويندو.

تازو ڀارتي ميڊيا واضح ڪيو آهي ته آمريڪا ڀارت ائٽمي معاهدو به انتقال پُرملال جي مرحلي تي پهچي چڪو آهي. وسيع تر تناظر ۾ ڏسنداسين ته ڏيساوري ڏيهن مان پيٽرسن لاءِ لذيذ ”پاپا“ هن خطي مان پلئه پوڻ وارا پاپي سلسلا ڪنهن حد تائين پڄاڻيءَ ڏانهن رختِ سفر ٻڌندي نظر اچن ٿا...سندن بيچينيءَ کي انهيءَ حوالي سان ڏسڻ گهرجي. هوڏانهن اوڻيهه ۽ ويهه مئي تي ڀارتي پرڏيهي وزير پرناب مکرجي ۽ سندس کاتي جو سيڪريٽري شيو شنڪر مينن ڪي بنيادي نوعيت جون ايجنڊائون کڻي اسلام آباد پهچي رهيا آهن. نواز شريف هونئن ته ائين کڻي چئجي ته ائٽمي ڌماڪن کان ويندي ڊاڪٽر عبدالقدير خان جي اشوءَ تائين ”عالمي ايجنڊا“ کي گهٽ اهميت ڏيندڙ ليڊر طور مقبول آهي. اهي به مٿس الزام لڳندا رهيا آهن ته جيئن ته موصوف ڪشميري النسل آهي، ان ڪري کيس سري نگر جي باري ۾ شدت پسند گهس بيٺين جي سرپرست طور ڏسڻ گهرجي پر ظاهر ۽ باطن ۾ ڪافي فرق آهي. هن جي حڪومت جو خاتمو به ڀارت سان طويل ترين مفاهمت واري ”لاهور پيڪٽ“ جي ڪري ٿيو هو. دهلي ۽ اسلام آباد جي وچ ۾ ”دل لگي“ لاءِ جاتي امراءُ جو جاٽ هوت بلوچ سان هم صلاح آهي. اها ايجنڊا به واشنگٽن ۽ پنڊيءَ ۾ موجود سندس ”مستقل“ اتحادي کان شايد گهٽ هضم ٿي رهي آهي.

دهلي-اسلام آباد دوستي ۾ پيش رفت سان هي خطو ڪنهن حد تائين عالمي شاطرن جي شاطرانه چالن کان پنهنجي وجود کي بچائي سگهي ٿو. سو هن وقت ”ڪارگل“ جو هيرو کين واشنگٽن جي ڌنيواديءَ سان چهنڊڙيون پائي رهيو آهي. اهي ته ٿيا هڪ ٻه انٽرنيشنل اشو، جيڪي مخلوط حڪومت جي هڪ ماهي ساهيءَ ۾ سر انجامي ڏانهن قدم وڌائي رهيا آهن. داخلي حوالي سان قبائلين سان صلح به پيٽرسن جهڙي ملڪه کي ناپسند آهي. پشاور وارو سينائي سپاهه سالار آءِ ايس پي آر جو سهارو وٺڻ کان سواءِ سنئون سڌو ميڊيا کي ٻڌائي پيو ته ”سولجز بازار“ واري ٽرائيبل ايرياز واري جهنگل ۾ لڳل منگل بازار کي پٽڻ لاءِ اسان تيار ناهيون. حڪومت لال مسجد جي خطيب مولانا عبدالعزيز کي مشروط طور آزاد ڪرڻ جو به فيصلو ڪري ڇڏيو آهي. اها جسارت به جرنيلي سڙڪ جي مسافرن کان هضم نٿي ٿئي...هوڏانهن بلوچستان ۾ شهيد اڪبر بگٽي جي سانحي ۽ آپريشن وارن زخمن کي مندمل ڪرڻ لاءِ مخلوط سرڪار ڪي تڪڙا قدم کنيا آهن. اهي سرگرميون به سينائي سنگت کي پسند گهٽ آهن. تڏهن ته وزير اعظم جي واضح اعلانن هوندي به سردار اختر مينگل ترم مان ٻاهر نڪري ڪو نه سگهيو آهي.

شهيد ذوالفقار علي ڀُٽي جي دور ۾ جيڪو ”بلوچستان آپريشن“ ٿيو هو، اهو به ”ٽڪا خان“ جي فنڪاري هئي ۽ ق ليگي دور ۾ ٿيندڙ سانحو به ساڳين سڳورن جو ڪيو ڪرايو آهي. پي اين اي ۽ پ پ جي وچ ۾ 1977ع ڌاري جيڪي مصالحتي مذاڪرات ٿي رهيا هئا، تن ڳالهين ٻولهين ۾ بلوچستان مان فوج واپس گهرائڻ جو مطالبو به شامل هو. شهيد قائدِ عوام جهڙو مقبول اڳواڻ به چئي ويٺو ته مون کي ضياءُ الحق کان پڇڻو پوندو. جنرل ضياءَ ۽ سندن چشتي فيض علي وارن همنوائن پ پ ليڊر کي جواب ڏنو هو ته جيڪڏهن ترت واپس گهرائينداسين ته اسان جو مورال ڪري پوندو...بدقسمتي سان ٻن هفتن کان پوءِ پ پ سرڪار جو خاتمو ڪري جنرل ضياءَ جيڪو پهريون قدم کنيو، اهو هو بلوچستان مان فوج واپس گهرائڻ ۽ آپريشن روڪڻ وارو. جمهوري حڪومت کي ”جهاٽڪي“ جي مرحلي تائين رسائي پوءِ ”پيارن“ هٿ ڪڍيا. هن پنهنجي ويجهي عزيز جنرل رحيم الدين خان کي بلوچستان جو هولي سولي نگران به بنايو ته رحيم الدين پنهنجي اهليه محترمه ثاقبه سان گڏ افغانستان، ايران ۽ جبلن تان لهي ايندڙ ٻروچن ۾ امدادي چيڪ تقسيم ڪندي ڏٺا ويا...رحمان ملڪ ۽ طارق عزيز جون مشترڪه مشقون به محلِ نظر هئڻ گهرجن پر دٻاءَ وارا پريشر هتڙي وڏن وڏن پهلوانن کي پويلين ڏانهن موٽڻ تي مجبور ڪري ڇڏيندا آهن. ذوالفقار مرزا ۽ سراج دراني وارو ”اندازِ تخاطب“ سرد ٿي چڪو آهي، ٻيو ته ٺهيو پر سيد صفوان الله جي دور ۾ ڪراچي جي 3201 سرڪاري بنگلن ۽ پلاٽن کي هائوسنگ واري وزارت جي ملڪيت مان ڪڍي ”شهري“ حضراتن کي مالڪاڻي حقن سميت حوالي ڪيا ويا، جنهن سان ملڪي خزاني کي ساڍا چار کرب رپين جو نقصان ٿيو. ”قومي مصالحت“ واري سيوريج سسٽم ۾ اهو فراڊ به ”ڊرين آئوٽ“ ٿي ويو. هاڻوڪي جي يو آئي جي وزير مسٽر ڪاڪڙ نه صرف هٿ کنيا، پر کاتي جي سيڪريٽري عبدالرئوف چوڌري کي به گهرن ڀيڙو ڪري ڇڏيائين، جنهن انهيءَ فراڊ جو انگ اکر اوپن ڪيو هو...آهي ڪنهن ۾ دم!!

ضمني چونڊن جو التوا عقلمندن لاءِ اشارو آهي. انهي ٽريلر پويان جيڪي يارنهن ڪلاڪن (سالن جي به ٿي سگهي ٿي) جي فلم رليز ڪرڻ جو پروگرام آهي، اهڙي اداڪاري ۽ هدايت ڪاري لاءِ جنرل ضياءَ جي جاءِ نشين جو ويجهو عزيز مصروفِ عمل آهي. اداڪار نديم جو هم نام جمهوريت جو بسترو گول ڪرڻ لاءِ ”تاج“ پائي پنهنجي پٽي ڀائيءَ کي ”بي تاج بادشاهه“ بڻائڻ واري مهم شروع ڪري چڪو آهي. شريف برادران کي به ڇڙٻون مليون آهن ته ابو بلاول پرديسيءَ سان به گهٽ ڪا نه ٿا ڪن...جبري نظر ايندڙ جمهوريت وارو جهاز جرنيلي جبل سان ٽڪرائجي ٿو، يا انهيءَ شر مان ڪو ”خير“ برآمد ٿئي ٿو؟ اهڙو منظر هاڻ گهڻو پري نظر نٿو اچي...پير سائين پاڳاري به موجوده مخلوط حڪومت لاءِ ٽن مهينن جي پيرڊ واري پيشين گوئي ڪئي هئي...حڪومت جي مهيني واري ڪارڪردگي به ميڊيا جي منهن ۾ اچي ويئي آهي پر يار هتڙي ته ”رضيه“ لوفرن ۾ ڦاسي چڪي آهي ۽ جمهوري قافلي کي روڪڻ لاءِ جرنيلي جبل بند ٻڌي بيهه رهيا آهن، جيڪي پاڻ جهڙا پاڻمراد پيشيور رائيٽر ٻاهر بيهي ڪري پٿر اڇلائي رهيا آهن، تن کي جيڪڏهن اندر واري رڌڻي جي رولي جي حقيقي معلومات حوالي ٿئي ته ليکڪن کي سواءِ ڀٽائي وارين انهن سٽن جي ٻي ڪا به ڳالهه ڪا نه اُڪلي...

حقيقت هن حال جي، جي ظاهر ڪريان ذري،

ته لڳي ماٺ مرن کي، ڏونگر پون ڏري،

وڃن وڻ ٻري، اوڀڙ اُڀڙي ڪينڪي.

عوام جي اکين ۾ مرچ، ڪنن ۾ شيهو ۽ زبان تي تالو لڳائڻ وارو الزام ته مخلوط حڪومت تي لڳي سگهي ٿو. ڀائي توهان ٽوهه به کاڌا، ڌتورو به پيتو، اڪن جو کارو کير به نوش ڪيو ۽ ٿوهرن جو زهر جهڙو رسيلو شربت به واپرايو، پر اوهان کان نه ته قاضي ۽ ڪنور اليڪشن ڪميشن مان آئوٽ ٿيا ۽ نه وري سيد ڪمال ۽ جاويد چيمو بديس ڏانهن اڏاڻا. دهلي جو دادلو شاهه ملڪ جي سياهه ۽ سفيد جو مالڪ لڳو پيو آهي. گورنرن جي گهرن ڏانهن روانگي به ممڪن بڻجي نه سگهي ۽ اوهان ان ”ايوانِ صدر“ جي اثر هيٺ بڻجي ويا، جنهن ايوان مان گذريل ڏهاڪو سالن کان سواءِ ”منصوبن“ جي ٻيو ڪو به فيض اهليانِ وطن کي فراهم ٿي ڪو نه سگهيو. اوهان ججن کان ويندي لڄادار جمهوريت ڏانهن وڌڻ لاءِ جن بي پناهه ”پابندين“ کي منهن ڏيئي رهيا آهيو، ملڪ جو عوام چاهي ٿو ته آصف ۽ نواز ڪنهن مشترڪه ڪانفرنس ۾ خارجي ۽ داخلي دٻاءُ جا سمورا ”راز“ سر زمين جي سانگين سان سلي ڇڏين. پوءِ اوهان آجا آهيو. عوام ڪنهن عوامي تحريڪ لاءِ از خود تيار ٿي ويندو. اهڙي اقتدار مان ڪهڙو فائدو، جنهن سان ڪو تر جيترو به مسئلو حل نه ٿي سگهي!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

پيپلز پارٽيءَ لاءِ پيدا ٿيل مسئلا ۽ امين فهيم جي سياسي منظر تان گمشدگي!




ڇنڇر 10 مئي 2008ع



نوابزادي نصرالله خان جي وڇوڙي کان پوءِ ملڪي سياست جو آسمان ڪنهن غير متنازعه قومي سرواڻ جو متلاشي رهيو آهي. ٿلها متارا مبصر ان راءِ جا آهن ته اهڙي ڪنهن خلا کي جيڪڏهن ڪو سياستدان پُر ڪري سگهي ٿو ته حاضر اسٽاڪ ۾ محترم مخدوم محمد امين فهيم کان وڌيڪ قدآور قيادت ٻي ڪا به نظر نٿي اچي. هن وقت جهڙوڪر مخدوم سائين جي صفا ”ماٺ“ کي چاليهه ڏينهن ٿي ويا آهن. خاموشي واري انهيءَ چله ڪشيءَ کان پوءِ سندس ملڪي سياست ۾ ٻيهر ورود مسعود ٿيندو يا ڏاڏا سائين هاڻ سياست کي ”ساهه اُست“ جو لقب عنايت فرمائي مڪمل طور تي پنهنجي اباڻي ۽ روحاني ميراث جي سار سنڀال کي ترجيح ڏيندا؟ مخدوم نوح سرور جي سروري جماعت واري نوَ لکي گودڙي هاڻ ارڙهان لکي کان به اوپر ٿي چڪي آهي. جنهن سطح جي سرپرستي موجوده سجاده نشين کان ٿي پئي سگهي، سياست جي واديءِ پُرخار ۾ قدم زخمي ڪرائڻ واري ڪرت سان ڪثير وقتي ڪميٽيڊي امين سائين کي اوترو وقت عنايت ڪري ڪو نه سگهي آهي. هوڏانهن سياست ۾ ”پيارن“ جيڪي پيار ڀريا ٽانڊن جا ڇڄ اڇلائي کيس تنهائي جي تنگ ۽ تاريخ راهن تي هلڻ لاءِ جنهن نامناسب انداز سان مجبور ڪيو آهي، اهڙي طرزِ جمهوري لاءِ اڌ صدي اڳ چيل ڏاڏا سائين جي اها ”ڪافي“ ئي ڪافي ۽ شافي نظر اچي ٿي.

ڪنهن به ”فهيم“ نه توڙ نڀائي،

واهه جي ڪيائون واعدي وفائي،

ڏيئي فقط فڪرات، پيارا گم ٿي ويا!

انهيءَ ڪافي جي ٿل واريون اهي سٽون به ڪي گهٽ اهم ته ڪو نه آهن؛

ويئي وهامي رات، ستارا گم ٿي ويا،

ڄڻڪ بني سڪرات، سهارا گم ٿي ويا!

ٿل جو اطلاق شهيد سنڌو راڻيءَ جي اندوهناڪ الوداع تي به آسانيءَ سان ڪري سگهجي ٿو. ستارن جو گم ٿيڻ ۽ سهارن جو سورگ باش ٿيڻ وارو منظر ستاويهه ڊسمبر جي منهن انڌاري مهل پنڊي جي ڪوفي مان ڪروڙين انسانن ڏٺو، اهو ڏينهن اڄوڪو ڏينهن ”مخدوم“ سائين جي منهن تان مرڪن موڪلاڻي ڪئي آهي ۽ مسرتن منهن موڙي ڇڏيو آهي. جميل سائين جي وزارت به لک لهي ٿي پر باڊي لئنگويج ٻڌائي پئي ته دال ۾ گهڻو ڪجهه ”ڪالا ڪالا“ آهي.

جڏهن داغ فُرقت جو دل تي هڻين وئين،

بَهاري به ڄڻ پاڻ سان ئي کڻي وئين،

اڳوڻو مزو ناهي گلشن گلن ۾...!(فهيم)

هالا ڪنويشن کان پوءِ چاليهن سالن واري پ پ سان چئوياري کي توڙ نڀائڻ جي نيڪي هن وقت مشڪوڪ بڻيل آهي. مدينته اولياءَ ملتان شريف وارا جنرل ضياءُ الحق جا گورنر رهيا هجن يا حامدپور جي مخدومن پاران جنرل ضياءَ کي آجياڻا ڏنا ويا هجن، مير جي لانڍي مان مجلس شوريٰ جو ميمبر ڪير هو؟ حسين حقاني ڪٿي بيٺل هو ۽ ملڪ عبدالرحمان ڪٿان جي دريافت آهي؟ محمود علي دراني وقت جو طارق عزيز ڪهڙين طاقتن جي آشيرواد سان بڻيو آهي؟

ڪنهن جي ڪا نه ٿي، هيءَ دنيا فاني ڙي! (فهيم)

پ پ کي هن وقت وڏين قربانين کانپوءِ اقتدار مليو آهي. طفيلي ديس بديسي آقائن جي طفيل ئي ترندا آهن، ديسي شناختن جو چلن اهڙي چمن ۾ چوڌراهٺ وارو تاج پائي ڪو نه سگهندو آهي. پ پ سان هن وقت سهڻيءَ واري ڪار آهي، هزارين ماگر مڇ شهيد ڀُٽي جي عوامي ليگ کي ڀاڱا ڀاڱا ڪرڻ ۾ جماعت جي آستينن ۾ ”مار-آستين“ مهيا ڪرڻ تي براجمان ٿيل آهن. فخرِ ايشيا جي قابلِ فخر دختر نيڪ اختر به هن فاني جهان کي الوداع چئي چڪي آهي، پيرين اگهاڙي پبلڪ لاءِ ڌڻي سائين کان پوءِ هن پئنچائت مان پرهه ڦٽڻ جهڙيون روح افز اميدون وابسته رهيون آهن. چيئرمين چئن پنجن سالن کان پوءِ فنڪشنل ٿيندو، ڪو چيئرمين اقتداري ڪاريڊور جا اُلجهيل سُٽ سلجهائڻ ۾ ايترو مصروف آهي، جو مٿس پارٽي مامرن جو بوجهه وجهڻ ڪرنگهي جي هڏي چڪنا چور ڪرڻ جي مترادف ٿيندو! هن وقت ضرورت کان وڌيڪ ذميواريون اڪيلي آصف علي زرداري جي حوالي ٿيل نظر اچن ٿيون. خارجي ۽ داخلي دٻاءَ کان ويندي سياسي ۽ غير سياسي جماعتن ۽ ادارن جا انگل آرا به موصوف کي برداشت ڪرڻا پئجي رهيا آهن. حافظ شيرازيءَ چئي ويو آهي؛

رموز-مملڪت خويش خسروان دا نند،

گدائي گوشه نشين تو حافظا مخروش!

(مملڪت هلائڻ جون ڳجهه ڳجهاندر ڳالهيون بادشاهه پاڻ ڄاڻن، تنهن ۾ تنهنجو ڇا، اي گوشه نشين فقير!؟ تون سرڪار ابد پائيدار جي مامرن ۾ ٽنگ نه اڙاءِ) سو سائين کي چوان! سرڪاري جوڙجڪ کي رکون ٿا هڪ پاسي، پاڻ اچون ٿا پارٽيءَ کي پراگندگيءَ کان پاسيرو ڪرڻ ڏانهن! پ پ پاڪستان ۾ هر حوالي سان ڪروڙين خلق لاءِ پيار وارو هائيڊ پارڪ رهي آهي، عوام جي جمِ غفير جي جيءَ ۾ هن جماعت لاءِ اڻ لکيو عشق اوهان ۽ اسان آسانيءَ سان ڏسي چڪا آهيون. جيڪي جماعتون اقتدار ۾ اينديون آهن، انهن پارٽين کي پيار وارا پياز گهٽ ملندا آهن. حڪومتي طور طريقن دوران بي شمار لغزشون ۽ خطائون به سرزد ٿينديون آهن. عوامل کڻي ڪهڙا به هجن، پر عوام الناس جي ڪاوڙ وقت جي حڪمران جماعت جو احاطو ڪندي رهندي آهي. اهڙي مرحلي اچڻ تي پارٽيءَ جي پاپولر پوزيشن متاثر ٿيڻ کان رهي ناهي سگهندي. سو هن وقت خيرن سان پ پ جي مخلوط حڪومت قائم آهي، آصف صاحب اقتداري جوڙ توڙ سان توڙ نڀائڻ لاءِ ڪافي حد تائين ڪاميابيءَ سان پنهنجا ڪارڊ استعمال ڪري رهيو آهي، کيس انهيءَ ميدان جو تجربو به چوکو آهي. جڏهن شهيد راڻي جي شروعاتي سرڪار جڙي هئي تڏهن فارورڊ بلاڪ وارو کٽراڳ کڙو ٿيو هو. محترمه جي بصيرت ۽ آصف جي بصارت سان فارورڊ بلاڪ ۽ عدم اعتماد واري تحريڪ جو جنازو ڌوم ڌام سان نڪتو هو. جيتوڻيڪ اهو عرصو مختصر رهيو ۽ غلام اسحاق خان آخري وار ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو. هن وقت به وقت جا غلام اسحاق خان ماضيءَ جون روايتون ٻيهر دهرائڻ لاءِ مصروفِ عمل آهن. آصف صاحب ڪي جئه! جون دعائون پنهنجو اثر ڏيکارڻ ۾ ڪامياب وڃن ٿيون، يا نه، پارٽي کي حڪومتي ڌارا کان ڌار منظم رهڻ گهرجي يا نه؟ جي سوال جو ”ها“ کان سواءِ ٻيو ڪو جواب جڙي ئي نٿو پر ڪير آهي اهو شهيد جو قابلِ اعتماد ڪمانڊر، جيڪو هن سخت سرزمين تي هر کيڙڻ واري جا فريضا سرانجام ڏي؟ مخدوم سائين کان سواءِ ٻئي ڪنهن تي اک ٻڏي ئي نٿي! کيس اڄ به سينيئر وائيس چيئرمني واري پڳ پاتل آهي، ڇا ائين نٿو ٿي سگهي ته پارٽي مامرن جو پاورفل مئنڊيٽ مخدوم صاحب کي مهيا ڪري ڏجي، منصوري مان قاضي حسين احمد سان ملاقات ڪندي نظر اچي، آڌي رات جو ته ٻئي ڏينهن مانجهاندو وڃي نواب خير بخش خان مري وٽ ڪري، سردار عطاءُ الله مينگل وٽ سانجهاندو ڪندي موصوف کي ڏسي ٻئي ڏينهن اهو فيصلو سامهون اچي ته ليفٽيننٽ جنرل (ر) عبدالقادر بلوچ پ پ جو جي ايڇ ڪيو سان لهه وچڙ بابت نمائندو مقرر ڪجي ٿو. جلال محمود شاهه ۽ رسول بخش پليجي پارن جي سنڌي قومپرستن واري اي پي سي اٽينڊ ڪري مخدوم صاحب صوبائي خودمختياري بابت قومپرستي/وطن پرستي جي دعويدارن جي ڳالهه ٻولهه کي قلمبند ڪري اسلام آباد پهچي ۽ اتي صوبائي خودمختياري بابت ملڪ گير ڪنوينشن جو پ پ طرفان اهتمام ٿيل هجي ۽ پارٽي سٺ سالن جي پرڳڻن جي حوالي سان اُلجهيل سُٽ کي سلجهائڻ بابت ڪي قابلِ عمل رٿون قبول ڪري.

بين الاقوامي سطح تي پاڪستان کي طالبان جي نرسري ۽ القائده جي ناني جي حوالي سان مغربي دنيا متعارف ڪرائي چڪي آهي، پ پ ملڪ ۾ تصوف واري تحريڪ شروع ڪري فهيم سائين اچ شريف ۾ ڪنهن مشائخ ڪانفرنس جي سرواڻي ڪندي نظر اچي، ته ڪڏهن گولڙا شريف ۾ ”ڪٿي مهرِ علي، ڪٿي تيري ثنا...“ واري طرح مصرعه تي روحاني مشاعرن جي ميزباني ۾ مصروف هجي. پ پ روحاني بزرگن جي سهڪار سان ملڪ ۾ تشدد کان پاڪ سوچ جي آبياري لاءِ به پاڻ پتوڙي سگهي ٿي، مغربي دنيا کي به باور ڪرائي سگهجي ٿو ته توهان به تهذيبي جنگ ۽ ڪروسيڊي حملن کان مٿي اچو ته پوءِ اسان به امنِ عالم لاءِ عالمن ۽ طالبان کي آساني سان رام ڪري سگهون ٿا. مخدوم صاحب پارٽي طرفان ڪٿي فرقيوار تڪرار نبيريندي نظر اچي ته ڪٿي ٺيڙهي، ڀرچونڊي ۽ پير جهنڊي ۾ مصروفِ ڪار ڏسجي. قبائلي تڪرارن جي باوقار حل جو ٽارگيٽ به پ پ طرفان مخدوم صاحب کي ڏيئي سگهجي ٿو، سرڪاري مشينري سان گڏوگڏ راڄ ڀاڳ جي روايتي منٿ ميڙ مهم هلائڻ لاءِ پارٽي کي ڪنهن نئين منشور مرتب ڪرڻ جي به ضرورت ناهي.

فهيم سائين کي ڪنهن اهڙي مشن جو نگرانِ اعليٰ بڻائي سگهجي ٿو، جنهن مشن جي زير نگراني پ پ جا پراڻا ليڊر ۽ ڪارڪن ٻيهر پارٽي ۾ آڻڻ سان گڏوگڏ نئون خون به هن جماعت سان جوڙڻ جو فارمولو اڳتي وڌائجي. غلام مصطفيٰ جتوئي، حفيظ پيرزادو، مبشر حسن ۽ معراج محمد خان جهڙا ليڊر ۽ غياث الدين جانباز جهڙا ڪارڪن کڻي پارٽي ۾ شامل نه به ٿين، پر شهيد بينظير ميموريل ٽرسٽ ٽائيپ ڪنهن فلاحي ۽ اصلاحي مهم ۾ کين متحرڪ ڪري سگهجي ٿو. مخدوم صاحب سائين خادم علي شاهه پارن جي سهڪار سان مير مرتضيٰ ڀٽو ۽ شهيد بينظير ڀٽو جي اولاد کي پرچائي به سگهي ٿو ۽ ذوالفقار ڀٽو جونيئر کي بلاول ڀٽو جو سياسي حوالي سان شريڪِ سفر به بڻائي سگهي ٿو. اهي ٻئي نوجوان ڀُٽا گڏجي پون ته پ پ کي دن دگني رات چوگني ترقي ڏياري سگهن ٿا. ڪروڙين ڪمي ڪاسبي ”پيروي“ ۾ فهيم سائين جي اها ڪافي ڳائڻ لاءِ آماده به تڏهن ٿيندا، کين اهڙيون خوشيون فراهم ڪري ڏبيون ۽ سولو فلائيٽ کان احتراز ڪبو.

جڏي جند وري شال جانب جياري،

ٿين سانگ سرها وطن واڳ واري!

هن حوالي سان آصف علي زرداري کي هالا ۾ تشريف فرما ٿيڻ گهرجي. مخدوم صاحب کي سڀ شڪوه ۽ شڪايتون ڇڏڻ لاءِ آماده ڪرڻ اوس ضروري آهي. پارٽي لاءِ، سنڌ ۽ پاڪستان لاءِ مخدوم صاحب هن نازڪ گهڙي ۾ سهڻو سونهون ۽ خوبصورت ”ناخدا“ بڻجي سگهي ٿو. پاڻهين ايندم هوت، پر آئون به ڪجهه اڳڀري ٿيان...جيان فهيم سائين کي به سنڌ ۽ سرورو نوح جو واسطو ڏيئي عرض ڪبو ته اڌ صديءَ جي پارٽي عشق کي عمر جي انهيءَ مرحلي تي وڌيڪ ”آتش فشان“ بنائڻ ۾ اوهان جو به گهونگهٽ لاهڻ تمام ضروري آهي. آصف سان اوهان جي ڪنهن مشترڪه ۽ مفصل پريس ڪانفرنس لاءِ پبلڪ اتاولي آهي، ائين جي ڪريو ٿا ته پوءِ سنڌ وڏي عرصي تائين اوهان کي اوهان جي ئي ڪلام ۾ ڳائيندي وڄائيندي رهندي.

تنهنجيون ڳالهيون سڄڻ پيئي ڳائينديس،

انهيءَ رمز سان روح ريجهائينديس،

وڃي ويهي رهين مون کان ڏاڍو پري،

تنهنجي ويئي سري، منهنجي ڪيئن سري؟

تون ”امين“ ٿي اچ انصاف ڪري،

ڀلا توکي ڪيئن مان ڀلائيندس...!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

انڊو پاڪ امن، ساڌ ٻيلو ۽ نرميلا ديش پانڊي




ڇنڇر 17 مئي 2008ع



ننڍي کنڊ جي ڏيڍ ارب انسانن جا روح وارا رشتا سٺ سالن کان ٽياس تي ٽنگيل آهن، پرناڀ مکرجي جي سربراهيءَ ۾ اعليٰ سطحي انڊين وفد 20 ۽ 21 مئي تي اسلام آباد پهچي رهيو آهي. هن کان اڳ مخدوم امين فهيم دهليءَ جي دوري تي پهتل آهي. ڪي پراچا به ٽريڪ ٽو ڊپلوميسي لاءِ ڏاڏا سائينءَ جي معاونت خاطر کانئن اڳ سرحدن جي ”اس پار“ اسهيل آهن، ”پ پ پ سرڪار“ نون ليگ جي سهڪار، مولانا فضل الرحمان جي دعائن ۽ باقيات باچا خان جي تعاون سان دهلي ۽ اسلام آباد جي وچ ۾ پيار ڪهاڻيءَ واري باب کي وڌيڪ باوزن بڻائڻ لاءِ پنهنجي پر ۾ پيچ در پيچ پنهان انهيءَ پرابلم کي حل ڪرائڻ لاءِ سنجيده ڪوششون سرانجام ڏيڻ ۾ دلچسپي رکي ٿي. پارٽي سربراهه ڪجهه ڏينهن اڳ ڪنهن ڀارتي جريدي کي انٽرويو ڏيندي چيو هو ته، ٻنهي ملڪن کي متنازعه امور ڏهاڪو کن سالن لاءِ ”منجمد“ ڪري ثقافتي ۽ تجارتي لڳ لاڳاپن کي فروغ ڏيڻ واري تيز رفتار پاليسي جوڙڻ گهرجي. زرداري صاحب جي انهيءَ بيان تي ٻڙڌڪ متو هو ۽ فرحت الله بابر وضاحتي بيان جاري ڪري پ پ جو پلئه آجو ڪرايو هو. ساڳين ڏينهن ۾ نواز شريف ڀارتي سرڪار جي گئس ۽ تيل واري منسٽر سان ملاقات دوران چيو هو ته، هندستان ۽ پاڪستان جي وچ ۾ ويزا سسٽم به نه هئڻ گهرجي. جاتي امراءُ جي جاٽ واري انهيءَ کاٽ کي مشاهد حسين سيد کان ويندي سيد منور حسن تائين ڪنهن به کاٻي ۽ ساڄي اعتراض جوڳو نه سمجهيو هو.

ڀارتي وفد جي اسلام آباد آمد کان هفتو اڳ جيئپور ۾ نئون جليان والا باغ جهڙو سانحو ٿي گذريو آهي. سئو ماڻهو مارجي ويا ۽ پنج سئو کن انسان مستقل بنيادن تي معذور ٿي ويا، هڙومان مندر کي سيڪ لڳو. جوڌا ٻائيءَ جو شهر آگ ۾ جلي رهيو هو ۽ جلال الدين محمد اڪبر جي جاءِ ولادت امراڻي جي مارڳن تي ڪو جوڳي انڊو پاڪ اندوهناڪيءَ کي آنند فراهم ڪرڻ وارن خوابن جي تعبير جي قتل عام تي اکيون آليون ڪري رهيو هو. سندس سڳو سئوٽ گنڀير سنگهه سٻوجهاڻي راجسٿان جو رهاڪو آهي، جيئپور سندس صوبي جو گلابي دار الحڪومت آهي. گلن جي موسم سڄڻ پار جي سانگيئڙن لاءِ ڪليون آڻڻ بدران گوليون آنديون آهن. گوگي چوهاڻ جي راڄڌاني گوگا سر جو ڪو جوڳي ڀلا نارائڻ شيام ۽ نرملا ديش پانڊي جي وطن کي واهوندي جي هن هٻڪاري موسم ۾ ”واءُ گولو“ ٿيندي ڪيئن ٿو ڏسي سگهي؟ هند سرڪار ڪرڪيٽ جي حوالي سان تازي مشهوري ماڻيندڙ راجسٿان جي دار السلطنت کي درديلي روڳ ڏيڻ جو دارو مدار بنگلاديش جي ڪنهن تنظيم تي رکيو آهي. تازو ست سمونڊ وارو ”ڀائو” چٽاگانگ جا چڻا چري ويو آهي. هينري ڪسنجر جو هم پيالا ۽ هم نوالا ”هيرو“ ننڍي کنڊ لاءِ آمريڪي پاليسي سازيءَ جو سربراهه آهي. ايران، پاڪستان ۽ هندستان جي وچ ۾ گئس پائيپ لائين وارو معاهدو هن وقت پ پ پ سرڪار پائيپ مان ٻاهر ڪڍي ڇڏيو آهي. اڳي ملتان کان دولتاڻي واري ”لڏڻ“ وٽان ٿيندي، اها گئس، قصور ضلعي مان ڀٽنڊي ۽ فاضلڪا تان ٿيندي فيروز پور ضلعي ۾ ڀارت اندر داخل ٿئي ها. هاڻ انهيءَ پائيپ لائين کي لسٻيلي، ڄامشوري، نوابشاهه ۽ ناري تعلقي مان لنگهائي جيسلمير جي پوکراڻ تعلقي وٽان جيئپور ڏانهن روانيءَ جا اهتمام ٿي رهيا آهن.

انڊو پاڪ امن لاءِ راڻين ۽ راڻن جي ديس واري ”راج -آسٿان“ ڏانهن ريل سروس کي هفتي ۾ هڪ ڀيرو هلائڻ بدران هر روز هڪ ريل چالو ڪرڻ جا به فيصلا پيش نظر آهن. ڪراچي ۾ انڊين قونصل خانو کولڻ سان گڏو گڏ جيئپور ۾ پاڪستاني قونصل خاني کولڻ جا به پروگرام ٿيل آهن. اجمير شريف کان گجمير شريف (گجي سنگهه جو گجمير امراڻي جو قديم نالو آهي) تائين بس سروس جو منصوبو به فيصلائتي مرحلي ۾ آهي. جيئپور ۽ ڪراچيءَ جي درميان بس سروس ۽ ريلوي رابطي کانپوءِ گڊز ٽرانسپورٽ وارن واپاري سامان کي نقل ۽ حمل جي دائري ۾ داخل ڪندڙ روڊ ۽ ريل سروسز جو احياءُ ٿيڻو آهي. حيدرآباد کان کوکرو پار تائين ٻه سئو پنجويهه ڪلو ميٽر ٻه طرفو روڊ ٺاهڻ جو ٺيڪو به نيشنل هاءِ وي اٿارٽي حوالي ٿيل آهي. هوڏانهن رابطن جي رلي ويل سلسلي کي ڳنڍڻ لاءِ فيري سروس جو بمبئي کان ڪراچيءَ لاءِ روانگيءَ وارو رڻ جهاڳڻ جا مرحلا طئي ٿيڻ تي آهن. ڪراچي، ننگر ٺٽو، بديڻو، علي بندر، ننگر پارڪر، رڻ ڪڇ، جهونا ڳڙهه، سورٺ راءِ ڏياچ جو ڏيهه ۽ سوراشٽر/ مهاراشٽر کي به سنڌ سان روڊن ۽ ريلن جي ڄار ذريعي ڳنڍڻ جو اعلان ٻنهي ملڪن جي مستقبل قريب ۾ ٿيندڙ معاهدن جو اسم آهي. هندستان، پاڪستان، ايران ۽ افغانستان ذريعي سينٽرل ايشيا تائين پنهنجا تجارتي ۽ ثقافتي اچ وڃ وارا لانگها نئين سري سان نروار ڪرڻ جي موڊ ۾ آهن. شير شاهه سوريءَ واري اها جرنيلي سڙڪ جديد روپ وٺڻ ڏانهن روان دوان ٿيڻ تي آهي. في الوقت ته رضا علي عابدي واري ڪتاب تي گذارو ڪرڻ لاءِ عالمي فيل مست ٻنهي ملڪن کي مجبور ڪري رهيو آهي. عالمي فيل مست ڪيترو اثر رکي ٿو، ان جي شاهديءَ لاءِ ڪتابن ۾ گهت هڻون ٿا. شهاب نامي جي صفحي نمبر 962 تي لکيل آهي ته، ”ايوب خاني اقتدار جا آخري ڏينهن هئا، پنڊيءَ ۾ ڪنهن آجياڻي مان فارغ ٿيڻ کانپوءِ اسان گاڏين جي انتظار ۾ بيٺل هجون، اسان جي ڊرائيورن کي ٽريفڪ پوليس وارن بعد ۾ روانو ڪيو. تڏهوڪي آمريڪي سفير مسٽر بي ايڇ او هلرٽ کي پهرين روانو ڪيائون. موصوف مون کي لفٽ ڏني، فيض آباد- پير وڌائي چوڪ تان اسلام آباد ڏانهن مڙياسين. ڇا ڏسان ته اوهلرٽ جا ٻئي هٿ اکين تي ۽ منهن مونن ۾ .... ڌڻي خير ڪر، هزهائنس کي هي ڇاٿيو؟ جيئندا قبلا! بچو شل .... متان کاڌي ۾ ڪا خرابي هجي ۽ اوهان کي الٽي ٿي اچي ڇا؟ .... قبلا، اک ۾ ڪو ڪک پيو آهي ڇا؟ .... حڪم ٿيو ته، سامهون نهار! .... ڏٺم ته انگريزيءَ ۾ وڏي ساري هورڊنگ بورڊ تي اهي اکر اڪريل هئا؛ ”چين ڏسڻ لاءِ بيچين نه ٿيو، پي آءِ اي جي سڌي پرواز ۾سفر ڪريو ۽ چند ڪلاڪن ۾ چين پهچو.“ وڃ ... هاڻ ته بيجنگ لاءِ واشنگٽن کان پڇڻو پوندو. دل ۾ خيال آيم،... زبان تي اهي اکر آڻيان ها ته نوڪري چٽ ٿيئيم ها.“

جيئپور واري جليانوالي کي سمجهڻو هجي ته ڪارگل ڏانهن ڪرها ڪاهيو. لاهور پيڪيٽ ۾ اٽل بهاري واجپائي ۽ نواز شريف ڏهاڪو سال اڳ جنهن قسم جي ”گراس روٽس“ کي ”رو بعمل“ جو روپ ڏيارڻ جي ڪوشش ڪئي هئي، ڇا ڪارگل اعتماد کي تقويت فراهم ڪئي هئي، يا اڳيون سوجهرو چٽ ڪيو هئائين؟ واجپائي جي جماعت جي ٻن سنڌي ليڊرن جا ٻه ڪتاب ”وٺي جون واڌايون“ کڻي تازو منظر عام تي آيا آهن. لال ڪرشن آڏواڻي جي آتم ڪٿا ۾ موصوف جناح صاحب لاءِ پليجي صاحب جيان ڪافي قدر مثبت باتيون لکيون آهن. موصوف لکي ٿو ته، ”مسٽر جناح جيڪڏهن خانبهادر کهڙي کي سخت هدايتون نه ڪري ها، ته ڪراچيءَ ۾ ست جون اوڻيهه سو اٺيتاليهه تي هزارين سنڌي هندو هلاڪ ٿي وڃن ها ..... ۽ جي کهڙو ڪاظم رضا، هاشم رضا ۽ ابو طالب نقويءَ جهڙن سينٽرل انڊيا جي خون خرابي کي منهن ڏيندڙ خطي مان آيل رد عمل جي نفسيات سان مالا مال ڪامورن تي ڀاڙي ها، تڏهن به اسان جي تڪا ٻوٽي ٿيل تن بدن کي گرو مندر ۽ رام سوامي جي وچ ۾ هزارن جي انگ ۾ ڏسجي سگهجي ها....“ هندستان جي ”جن سنگهي“ جا خيال، ”خيال خاطر“ بڻائڻ لاءِ توهان کي نيٽ تي اچڻو پوندو. آڏواڻي کي جناح صاحب جي ساراهه ۽ سندس مزار تي وڃڻ جو چوکو ملهه به ادا ڪرڻو پيو هو، پر موصوف تازي پڌري ٿيندڙ ڪتاب ۾ اهڙي ڪٿا لکڻ کان ڪو نه مڙيو. ڇا کيس اردو ميڊيا ”ايڊواني“ مان آڏواڻي لکڻ لاءِ آماده ٿيندي؟ همراهه ته نڪو ايبڊو جو شڪار ٿيو هو ۽ نه وري مٿس ڪا پرائوڊا جي ڪا جهل پل لاڳو ٿي هئي. ٻيو ”جن سنگهي“ سنڌي جسونت سنگهه آهي. جسول ڄائو ”سوڍو پٽ سنڌ جو“ 12 ڪتابن جو مصنف آهي. نواز-واجپائي واري لاهور پيڪيٽ ڪرائڻ ۾ هن صوفي منش سنڌيءَ جو اهم ڪردار رهيو آهي. سال ٻه اڳ باءِ روڊ موصوف کي پرويز مشرف سئو کن ماڻهن جي وفد سان هنگلاج ياترا جي اسپيشل اجازت ڏني هئي.

جسونت سنگهه به بي جي پي جو انڊين سينيٽ ۾ پارلياماني ليڊر آهي، سندس پٽ من وندر سنگهه ٻاهڙ مير ضلعي مان پارليامينٽ ميمبر آهي. هند ۾ قومي اسيمبلي جي ميمبر کي ايم پي چوندا آهن، اهي ٻئي پيءُ پٽ مسلمانن لاءِ آڏواڻي جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ نرم گوشو رکن ٿا، پر گجرات جي وڏي وزير نريندرا مودي کي ميانجي مخلوق سان محبت ڪرڻ تي آماده ڪري ڪو نه سگهيا آهن. جسونت سنگهه انڊو پاڪ الفت لاءِ ڪانگريس واري موقف کي قريب تر ليکيو ويندڙ ليڊر آهي. بيڪانير، جيسلمير، ٻاهڙ مير ۽ ڀڄ جهڙن ضلعن ۾ پاڪستاني شهريت رکندڙن لاءِ ويزا پاسپورٽ هوندي به نه اچڻ ڏيڻ واري انڊين پاليسيءَ کي تبديل ڪرائڻ لاءِ موصوف تمام گهڻي جاکوڙ ڪئي آهي. کيس صوبائي جنتا پارٽيءَ جي مسلم ونگ لاءِ ليڊر به مولوي تاج محمد آريسر مليو آهي.

هن وقت هندستان ۾ من موهن سنگهه سرڪار جو آخري سال شروع ٿي چڪو آهي، ٻنهي ملڪن وچ ۾ جڏهن دور رس مذاڪرات شروع ٿيا هئا، تڏهن اهي امڪان ظاهر ڪيا پئي ويا ته اسلام آباد جو دهلي ڄائو ۽ دهليءَ جو جهلم ڄائو گڏجي حل طلب مسئلا حل ڪرڻ ۾ ڪاميابيون ماڻيندا. دهلي ڄائو ته آگري سميت هند ياترائون ڪندو رهيو آهي، جڏهن ته جهلم ڄائي جو پاڪستان آمد وارو پروگرام هميشه ملتوي ٿيندو رهيو آهي. پ پ سرڪار جي پاڪستان ۾ شروعاتي مهينن دوران پرناڀ مکرجي پارا پنڊي پڌاري رهيا آهن. سندن ايجنڊا ۾ اها ڳالهه ۾ شامل آهي ته، مخدوم يوسف رضا گيلاني ۽ من موهن سنگهه جي وچ ۾ اعليٰ سطحي مذاڪرات ڪرائڻ لاءِ حالتون ساز گار ڪيئن بڻائجن؟! ”چاهه يوسف سي صدا“ جي صفحي نمبر 257 تي پاڪستاني پرائم منسٽر لکي ٿو ته: ”اسلام آباد جو مشهور هوميوپيٿي ڊاڪٽر پروفيسر اشفاق منهنجو ۽ چوڌري نثار علي خان جو مشترڪه معالج رهيو آهي. (شهيد راڻي) محترمه بينظير ڀٽو ۽ ميان نواز شريف جو به ساڳيو معالج علاج ڪندو ڪندو رهيو آهي.“ يوسف رضا گيلاني جڏهن اها ڳالهه محترمه کي ٻڌائي ته شهيد ڀٽي جي دختر نيڪ اختر ڇا چيو؟ ”..... پوءِ ته هن حڪيم کي حزب اقتدار ۽ حزب اختلاف کي هڪ ئي وقت صحتمند رکڻ لاءِ اسپيشل ايوارڊ ڏيڻ گهرجي.“

شهيد راڻيءَ جي سياست ۾ اهڙي حڪيم لقمان جي تلاش کي به اوليت حاصل رهي آهي، جيڪو هندستان ۽ پاڪستان وچ ۾ پيدا ٿيندڙ تلخين کي ختم ڪرڻ لاءِ ڪي معجون مرڪب ٺاهي ڏئي. تازو لڇمڻ ڪومل اهي ساروڻيون تفصيل سان لکيون آهن، جڏهن ”شملي“ ۾ شهيد ڀٽو پنهنجي اوڻيهه سالن جي سياڻي ڌيءَ بينظير ڀٽو کي پاڪ-ڀارت مذاڪرات ملاحظه ڪرڻ لاءِ ساڻ وٺي آيو هو. لڇمڻ ڪومل هندستان ٽائيمز جي ادارتي بورڊ جو ميمبر هو، پر اخباري اداري کيس سنڌي هئڻ جي حوالي سان شملي معاهدي جي رپورٽنگ لاءِ اماڻيو هو. موصوف لکي ٿو ته، مون محترمه جا ٽي اهڙا پروگرام اٽينڊ ڪيا، جيڪي هندستان جي ٽن ڌار ڌار فورمن طرفان منعقد ڪيا ويا هئا. بينظير ڀٽو انهن ٽنهي پروگرامن ۾ جيڪي گفتگو جا واهڙ وهايا، مون کي ان مان ائين محسوس ٿيو گويا موصوفه پنهنجي ڄمار کان چاليهه ورهيه وڏي عمر جي هجي.“

شهادت وقت محترمه ميچورٽي جي آخري ڏاڪي تي پهتل نظر ايندي هئي. کيس نرميلا ديش پانڊي جي صورت ۾ ”حڪيم“ نه ته ”حڪيما“ ئي سهي، ننڍي کنڊ ۾ پري کان پڌري نظر ايندي هئي. نرميلا به ننڍي کنڊ کي جنگ جدل کان آجو ڏسڻ جي تمنا سيني ۾ سانڍي وڃي سنڌوءَ حوالي ٿي. سندس وجود جي آخري نشاني اڄ سنڌو حوالي ٿيندي. ويساکيءَ جي ڏينهن تي ڪرامت علي پارا سول سوسائٽي جا سورما، سندس وصيعت مطابق کيس سنڌوءَ حوالي ڪندا.

نرميلا ديش پانڊي پارا خواتين و حضرات هاڻي ننڍي کنڊ مان تلور پکيءَ جيان عنقا ٿيندا پيا وڃن. گذريل پندرهن سالن کان نرميلا جو سمورو ڌيان ننڍي کنڊ کي امن جو گهوارو بڻائڻ تي مرڪوز رهيو. هندستان جي ايوان بالا جي ميمبرياڻي هئي، ايسوسيئيشن آف پيپلز آف ايشيا جي هوءَ صدر هئي، پاڪستان- انڊيا پيپلز فورم فار پيس اينڊ ڊيموڪريسي جي هوءَ باني هئي. هن فورم جو پاڪستان ۾ هن وقت صدر آهي مسٽر افراسياب خٽڪ. نرميلا کي هن فورم جي 23 مئي کان 25 مئي تائين پشاور ۾ ٿيندڙ مرڪزي ڪنويشن ۾ اچڻو هو، پر اجل اڳيان ڪنهن جي به نه هلي ۽ هوءَ ”اس ديس“ ڏانهن اسهي آهي، جنهن ديس کي آخرڪار هر ڪو پنهنجو دولت خانو بڻائيندو. ونود ڀاڀا واري ”ڀودان تحريڪ“ ۾ کيس سٺ هزار ڪلو ميٽر پيرين پنڌ هلڻو پيو هو. پرويز مشرف سان ائين ملندي هئي، جيئن فيض جنرل ضياءَ سان ملندو هو. هن هندستاني ۽ پاڪستاني فوج جي رٽائرڊ عملدارن ۽ سولجرن جو فورم ”آءِ پي ايس پي آءِ“ جي نالي سان قائم ڪيو هو. ڪجهه سال اڳ ديدي پانڊي جي اڳواڻيءَ ۾ انڊيا جا رٽائرڊ فوجي جڏهن پاڪستان ٻڌاريا هئا، تڏهن سندن ملاقات ڪشميري شرنارٿين سان به ڪرائي وئي هئي. ايڊمرل رام داس صاحبزادي يعقوب ۽ جنرل متين سان ڀوڳ چرچا به دل سان ڪيا هئا. نرميلا تازو بابا بلي شاهه جي عرس تي به تشريف فرما ٿي هئي. الطاف شيخ پارا جيئن پاڻ کي ”پيٽاريين“ ڪوٺائين ٿا، تيئن نرميلا ”گانڌيين“ سڏائيندي هئي. دهليءَ جي گرد و نواح ۾ جيڪو گانڌي آشرم آهي، هيءَ ديدي انهيءَ آشرم جي مهتمم هئي. آشرم ڏسڻ سان تعلق رکي ٿو. اهڙو، جهڙو مولانا عطاءُ الله شاهه بخاريءَ جو ملتان وارو گهر. ڇت جا چاپڙ لٿل، ”پٽ سن“ واري سڻيءَ جي ٻورين وارا پردا درين تي ٽنگيل، ڇنل کٽون ۽ ڀڳل ميز ڪرسيون، تڏي تونئري جو اهتمام ۽ هڪڙي گگهي پاڻيءَ لاءِ ... بس. پيپلز فورم جا 1995ع کانپوءِ دهلي، لاهور، ڪلڪتي، ڪراچي ۽ بينگلور ۾ تاريخي ڪنوينشن منعقد ڪيائين. ڪلڪتي واري پروگرام ۾ ته،

مان اگر دلي مين هي

بيٽي ميانوالي مين هي!

جهڙن انور صابري پارن شاعرن جي وڇوڙي جي موضوع تي مشتمل ترانن تي روچي رام چئي ٿو ته، ديدي روئي روئي بيحال ٿي وئي هئي. تازو سندس فورم جي سري نگر سربراهه ايس پي ورما انٽرنيشنل ميڊيا تي ڳالهائيندي چيو پئي ته، سري نگري ڄمون ۽ ڪشمير مان جيڪي پنڊت ويهارو سال پوءِ پانهون پنهنجن پڊن ۽ آشرمن ڏانهن وريا هئا، سندن انهيءَ مراجعت لاءِ نرميلا وڏي مهم هلائي هئي. کيس وڌ کان وڌ سهڪار مقامي مسلمانن فراهم ڪيو هو، جيڪي ديسي ۽ بديسي مار ڌاڙ کان تنگ ٿي چڪا هئا. پنڊتن جي آمد تي بي بي سي خصوصي پروگرام به نشر ڪيو هو. هفتو ڏيڍ اڳ نرميلا جي پرلوڪ ٻڌارڻ واري موقعي تي ويهارو سالن جي وڇوڙي کانپوءِ پنڊت ۽ پيش امام ڳراٽڙيون پائي روئي ڌوئي رلي ملي رهيا هئا. سندن ڏاڏاڻا ڏيهه ڇڏڻ وقت صورتحال ٻي هئي. اسان خيرن سان حڪمت يار هٿان ڪابل، ڀنڊرانوالا جي قوتِ بازو سان گولڊن ٽيمپل، سيد صلاح الدين ۽ سيد علي گيلانيءَ هٿان سري نگر هٿ ڪرڻ ۾ لڳل رهياسين، جڏهن ته نائين اليون جو فائدو وٺي ڀارت آمريڪا کان وٺي سينٽرل ايشيا تائين اسان جو پيڇو ڪيو. ازبڪستان وارو هندستاني دفاعي مرڪز انتهائي اهميت وارو آهي. افغانستان ته ڇا پر بلوچستاني ۽ سرحدي صوبي وارن علائقن جا افغان به هندستاني هٿ چراند حوالي ٿي ويا آهن. ڪابل لاءِ دهلي اسلام آباد کان وڌيڪ دل گهريو ديس آهي. تازو بخاريسٽ ۾ جيڪو نيٽو جي ملڪن جو سربراهي اجلاس ٿيو، انهيءَ اجلاس ۾ افغانستان لاءِ نيٽو فوجن کي لاجسٽڪ سپورٽ فراهم ڪرڻ خاطر روس سان معاهدو ڪيو ويو آهي. ولادي مير پيوٽن صدر مان ڦري وزيراعظم ٿي ويو آهي. موصوف گورباچوف جون غلطيون درست ڪرڻ ۾ لڳل آهي. سينٽرل ايشيا ۾ قازقستان ۽ ازبڪستان واري راهداري کي ڪابل لاءِ ڪارآمد بڻائي موصوف اسلام آباد کي سرد جنگ دوران ڏنل ڏنڀ ياد ڏياري رهيو آهي. راهداري ۽ لاجسٽڪ سپورٽ ۾ ماسڪو سان دهلي شريڪ سفر آهي. دهشتگرديءَ جي خاتمي، “قومي اثاثي“ هٿان ”باريش برگيڊ“ کي گوانٽانامو بي ڏانهن اماڻڻ وارين ڪاوشن وسيلي ۽ پڻ لاجسٽڪ سپورٽ هٿان ملندڙ جيب خرچي جي حوالي سان اسلام آباد آڏو ڪافي سواليه نشان پڻ سامهون اچي سگهن ٿا. ٻه ڏينهن اڳ پائليٽ کان آجا جهاز وري به ٽيهارو کن شهري شڪار ڪري ويا پر ”قومي اثاثي“ کانپوءِ موجوده حڪمرانن به ماضيءَ جي انهيءَ موتمار روش روڪڻ لاءِ ڪا به سرگرمي ڪا نه ڏيکاري آهي. چئبو ته ڌمڪيون اڄ به موجود آهن. اسفند يار ولي جو خفيه آمريڪي دورو به تڪڙا نتيجا ڏيئي ڪو نه سگهيو آهي. پاڪ -ڀارت پريم ڪهاڻي وارن پنن کي هن وقت خوبصورت معاهدن سان سينگارڻ ڪنهن حد تائين اڪ جي ماکيءَ جهڙو آسان ڪم لڳي رهيو آهي. آصف، نواز، اسفند ۽ مولانا فضل الرحمان جي جماعتن کان ويندي ايم ڪيو ايم تائين پارليامينٽ جي ٻنهي ايوانن ۾ اڪثريت اهڙن ميمبرن جي آهي، جيڪي روايتي پاڪ-ڀارت دشمنيءَ کي ٻنهي ملڪن لاءِ هاڃيڪار ليکين ٿا. هندستان ۾ به راهول گانڌيءَ جي سربراهي ۾ ڪانگريس انهيءَ ميدان ۾ عوامي سوچ جي قريب تر قدم کڻي ايندڙ اليڪشن ۾ سوڀاري ٿيڻ ۾ دلچسپي رکي ٿي. بي جي پي به اٽل بهاري واجپائي ۽ نواز شريف واري لاهور پيڪٽ کي لهو لهان ڪرڻ ۾ دلچسپي نٿي رکي. ڏسجي ته مخدوم شاهه محمود قريشي ۽ پرناڀ مکرجي قرب جا ڪهڙا ٿا قدم کڻن، تيستائين پاڻ هلون ٿا ساڌ ٻيلي ڏانهن جتي ديدي نرميلا ديش پانڊي اڄ سنڌؤ حوالي ٿيندي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

پيپلز پارٽي-نواز ليگ اختلاف جي ڪهاڻي ۽ سلمان تاثير جي مقرري!




سومر 19 مئي 2008ع



بئرسٽر اعتزاز احسن پ پ جو هوندي به پارٽيءَ جي پاليسي تي ٿڌي ٿڌي تنقيد ڪرڻ ۾ مصروف آهي. هن پ پ جي ”هر دلعزيز“ ڪارڪن سلمان تاثير کي صدر پرويز مشرف جو پنجاب لاءِ ”فارورڊ ڪمانڊر“ ڪوٺيو آهي. جڏهن ته سلمان تاثير لاهور کي ”لاڙڪاڻي“ ۾ تبديل ڪرڻ ۽ ”هر گهر سي ڀٽو نڪلي گا...“ جهڙا نعرا هڻي رهيو آهي. هن ڳڙهي خدا بخش ڀٽو جي به ”زيارت“ ڪئي آهي ته گڏوگڏ سندس لب ۽ لهجي مان موصوف روايتي ”گورنر“ هرگز نه پيو لڳي. شيخ رشيد کيس پ پ جو پنجاب واري مورچي لاءِ بهترين ”توپچي“ ڪوٺيو آهي. ڇا پنجن درياهن جي سر زمين تي ڪا نئين سياسي راند شروع ته ڪا نه ٿي آهي؟ جواب لاءِ ڪنهن انتر منتر جادو جنتر جي به ضرورت آهي ڇا؟ سلمان تاثير بابت ڪي مبصر چون ٿا ته موصوف جهلم واري چوڌري الطاف جون سڪون لاهيندو، جنهن پنجاب ۾ نواز شريف جي نڪ ۾ دم واري ”اسلام آبادي“ فرمائش پوري ڪئي هئي. پ پ جي مرڪزي جنرل سيڪريٽري جهانگير بدر ۽ سدا بهار خواجه احمد طارق رحيم واري ٽمورتيءَ مان سلمان تاثير کي صف اول ۾ رکڻ پٺيان صرف اها هڪڙي ڳالهه ته اهم ناهي، جنهن ڳالهه مطابق هو قاسم ضياءَ جو عزيز آهي، جيڪو پ پ پنجاب جو صدر رهيو آهي. دلچسپ ڳالهه اها آهي ته نواز شريف وارن سلمان تاثير جي حلف برداري واري تقريب جو بائيڪاٽ ڪيو، جڏهن ته ق ليگ جي نمائندگي انهيءَ تقريب ۾ موجود هئي. ق ليگ جي مرڪزي صدر چوڌري شجاعت حسين تاثير جي تقرري تي اطمينان جو اظهار ڪندي نواز ليگ کي سنڱن تي کڻڻ جي به ڪوشش ڪئي آهي. سلمان تاثير جا ”اوءِ! سانون وي گل ڪرڻ ديو...“ جهڙا عوام کي ڊيڄاريندڙ ڊائلاگ به ڪنهن گورنر جي زباني پهريون ڀيرو ٻڌڻ لاءِ نصيب ٿيا آهن. ڏينهن ٻن ۾ هن جيڪي به ويوز ڏنا آهن، موصوف پنهنجين ڳالهين ۾ نج نبار ”جيالو“ نظر پيو اچي.

باخبر مبصر چون ٿا ته ”ابو ظهبي الائنس“ ۾ جنهن نگران سيٽ اپ جو سُٽ سلجهايو ويو هو، ان اڪارڊ ۾ ڊاڪٽر عبدالله رياڙ ۽ سلمان تاثير کي وزارتون ڏيڻ سان گڏوگڏ اهو پڻ طئي ٿيو هو ته جيڪڏهن آفتاب شعبان ميراڻي قبول ناهي ته پوءِ پ پ ٻئي نمبر تي محمد ميان سومري کي وزارتِ عظميٰ لاءِ قبول ڪري سگهي ٿي. اهي حلقا موصوف جي نگران سرڪار ۾ وزارت قبولڻ واري فيصلي کي پ پ پرويز پيڪٽ جي دائري ۾ داخل ڪري رهيا آهن. اعتزاز احسن پارا وچئين ٻني تي بيٺل مبصر اهڙي خيال آرائيءَ کي رد ڪندي دليل پيا ڏين ته شهيد راڻي کي لياقت باغ ۾ جڏهن بي درديءَ سان شهيد ڪيو پئي ويو ۽ ترت انهي مقدس خون جا اهڃاڻ ۽ نشان به ٻن ڪلاڪن اندر اندر مٽايا پئي ويا، تڏهن سلمان تاثير جو ”جيالي“ هجڻ وارو جوالا مکي خاموش ڇو رهيو؟ صدر پرويز مشرف ۽ سندس نگران سرڪار شهيد سنڌو راڻي جي بي حد افسوسناڪ قتل تي جيڪي ڏکائيندڙ قسم جا ڦرندڙ گهرندڙ موقف پئي ڏنا، ڇا سلمان تاثير جهڙو جهانديده ۽ ميڊيا جي دنيا جو هاڪارو انسان انهن ڳالهين سان سهمت ڪو نه هيو؟ جيڪڏهن جواب ”نه“ ۾ آهي ته کانئس ايترو به ڪو نه پڳو جو ٻن سٽن جي استعيفيٰ لکي ٽن مهينن واري نوڪريءَ کي لت هڻي اچي ڳڙهي خدا بخش ۾ ”غمِ بينظير“ ۾ شريڪ ٿئي ها. نگران سرڪار ته ق ليگ جي اي ٽيم بڻجي جڏهن ڌانڌلي جي تاريخ ۾ نوان رڪارڊ قائم ڪري رهي هئي، هن جمهوريت جي چيمپين ۽ پ پ جي جيالي سڏائيندڙ جوان ڪو اعتراض واريو هجي يا ڪا اختلافي راءِ ڏني هجي ته به کيس سڀ گناهه معاف...ساڳئين حلقن جي اها به راءِ آهي ته محترمه...ابو ظهبي الائنس مان تڏهن ڪٿ ڪڍي چڪي هئي، جڏهن اچانڪ صدر پرويز مشرف ”ايمرجنسي“ لاڳو ڪئي. محترمه کي ٻين ”دورنِ خانه“ ملڪي مامرن جو جڏهن ڪامل ادراڪ ٿي چڪو ته هن نواز شريف کي قائل ڪري ڪنهن نئين ايجنڊا تي سوچڻ شروع ڪيو هو. جنهن ڏينهن شهيد سنڌو راڻي کي پرڏيهي ۽ ڏيهي طاقتن شهيد ڪرايو پئي، ساڳئي ڏينهن نواز شريف کي به شهيد ڪرڻ جو منصوبو هو پر هو پاڻ ته بچي ويو پر سندس جلوس تي سڌين گولين سان ن ليگ جا ڇهه ڪارڪن شهيد ٿي ويا هئا. هي ته ٿيا ٻن ڌار ڌار ڌارائن جا خيال، پر ڪي پيرا پاڻ به کڻون ٿا.

ن ليگ ۽ پ پ وچ ۾ بظاهر شڪ شبها ضمني چونڊن جي التوا واري واقعي وقت پيدا ٿيا. سرحد سرڪار شاهدي نه ڏي ها ته رحمان ملڪ آجو هو، پر پ پ جي اعليٰ قيادت طرفان ”بري“ ڪرڻ باوجود مشير انهيءَ ڌٻڻ مان ٻاهر نڪري ناهي سگهيو ۽ ن ليگ جي الزامن مان پ پ به آجي ناهي ٿي سگهي. چونڊن کي مهيني ٻن لاءِ چلتا ڪرڻ پويان ٻه وڏا مقصد پوشيده هئا. پهرين ڌڪ سان شهباز شريف کي پنجاب اسيمبلي ۾ اچڻ کان روڪڻ هو ته ٻئي ڌڪ سان سترهان صوبائي ۽ چار قومي اسيمبلي جي ن ليگي ميمبرن کي پارليامنٽ جو حصو ٿيڻ کان جهلڻ مقصود هو. شڪ نمبر ٻه ۾ ڪهڙي ڳالهه شامل آهي؟ راولپنڊي ايڪسپريس شعيب اختر ۽ صدر پرويز مشرف لاءِ بين الاقوامي برادري ۾ ڪامياب لابنگ ڪندڙ نسيم اشرف جي وچ ۾ جڏهن تنازعو عروج تي هيو ته صدر پرويز جي اها کنڀڙاٽيءَ ڪٽڻ لاءِ رائيونڊ جا راڻا انهي جنگ کي رڻ گجيو راڙو ٿيو...واري منزل تي رسائڻ ۾ دلچسپي رکندا هئا. کين ڏک تڏهن پهتو، جڏهن رحمان ملڪ شعيب اختر کي...لاڙڪاڻي چلو ورنه ٿاڻي چلو...جهڙا حبيب جالب جا گيت ٻڌائي ريجهائي ورتو ۽ مشير صاحب جي محنتن سان ”نسيم اشرف-شعيب اختر صلح“ وارو معاهدو عمل ۾ آيو. پي سي بي وارا ٻاويهه ڪروڙ رپين واري حرجاڻي تان به هٿ کڻي ويا. نسيم اشرف ڪرڪيٽي اداري جو اڄ به سربراهه آهي ته گڏوگڏ نيشنل ڪميشن فار هيومن ڊيولپمنٽ جو به مدار المهام آهي. همراهه جي پهچ جو ڪاٿو ڪرڻو هجي ته کيس اين سي ايچ ڊي لاءِ بل گيٽس فائونڊيشن کان ويندي ٻين اهم عالمي ڊونر ادارن طرفان مليل 27.8 ملين ڊالرن تي نظر وجهو. هن اداري جو آڊٽ به وڏو سوال آهي. تازو نگران سرڪار جي آخري ڏينهن ۾ 870 ملين رپيا اين سي ايڇ ڊي کي فراهم ڪرائڻ لاءِ صدر پرويز مشرف وڏو سارو داٻو پڻ ڏنو هو. احسن اقبال ته اهي فائل اينگهائي ويو، پر هاڻ ٻيهر نسيم اشرف لاءِ نسيم جا ٿڌا جهونڪا بادِ صبا بڻجي سندس استقبال لاءِ آماده آهن. ن ليگ لاءِ هڪڙي ٻئي محاذ تي به رستا روڪ ٿي رهي آهي. ايوانِ صدر جون ق ليگ جي گجراتي قيادت کان واڳ واريون چاٻيون واپس وٺڻ لاءِ 15 ڏينهن کان ڪوششون هلندڙ هيون. ”قومي اثاثي“ سان چوڌري احمد مختار ۽ سندس طاقتور مشير طارق عزيز راتين جون راتيون مذڪوره موضوع تي رهاڻيون ڪندا رهيا. مقصد اهو هو ته چوڌري برادران کان اڳواڻي واپس وٺي خورشيد قصوري، حامد ناصر چٺا ۽ منظور وٽوءَ پارن کي قيادت جو حقدار قرار ڏجي. ايوانِ صدر جي اڻ تڻ جو اندازو ان ڳالهه مان بخوبي لڳائي سگهجي ٿو ته لاهور کان گجراتي گامي پهلوان کي پنڊي پهچائڻ لاءِ اسپيشل جهاز موڪليو ويو. خدا ڀلو ڪري پرويز الاهيءَ جو جنهن شجاعت سان گڏ سفر ڪيو. ايوانِ صدر جي فرمائش هئي ته...”بس هو چڪي نماز مصليٰ اٺائيي...“ پرويز الاهيءَ ارهي ٿيندي چيو ته سرڪار! توهان اسان کي ڪيئن ٿا لاهي سگهو؟ اسان جي جماعت جو عوام جيڪو ”جلوس“ ڪڍيو آهي ۽ اسان بي مانائتا ٿيا آهيون، عوام اڳيان اسان جا اهي حال ته اوهان جي ڪري ٿيا آهن. دهلي ڄائي کي پنهنجي سياسي ميدان جي ”حاضر نوڪرن“ مان ٺپ جواب جي اميد ڪا نه هئي...تحڪماڻي طريقي سان چوڻ لڳو، پير سائين پاڳاري جي صلاح تي عمل ڪندي آئون پاڻ ٿو صدر ٿيان ق ليگ جو... اوهان کي جيڪو ڪرڻو هجي وڃي ڪريو...صدارتي دڙڪي تي هيڪاري ته همراهه خاموش خاموش ٻاهر نڪتا. ٻيهر ڌار گڏجاڻيءَ ۾ سمورن جي کل جهل ئي نه ڏي...خواجه خير الدين ۽ ملڪ قاسم وارن ليگي ڌڙن کي ٽانگي ۾ ويهارڻ جيترا ڪارڪن ته ملي ويندا هئا پر موصوف کي ته سائيڪل واري سواري به نصيب ڪا نه ٿيندي! ان وچ ۾ مشاهد حسين سيد نواز ليگ سان رابطا ڪيا. راند خراب ٿيڻ تي هئي. آمريڪي سفارت خانو متحرڪ ٿيو. ڊپٽي هيڊ آف مشن مسٽر پيٽريڊ ۽ پوليٽيڪل قائونصل جنرل ميجر جنرل هيلملي قائد ليگ قيادت وٽ ايوان صدر طرفان منٿ ميڙ قافلو کڻي پهتا...آقائن جو حڪم اکين تي رکيو ويو ۽ ائين في الوقت ايوانِ صدر ۽ گجرات هائوس جي وچ گلا شڪوه گم ڪرايا ويا آهن. پيٽرسن جا پنڌ سجايا ٿيا آهن.

آمريڪي سفارت خاني جي سهڪار سان چوڌري شجاعت حسين ۽ آصف زرداريءَ کي پرچائڻ وارو ڪم به رحمان ملڪ حوالي ٿيو آهي. سرچاءَ ڪميٽي عوام کي راضي ڪرڻ لاءِ ڪي لڪل نيڪيون کوٽي ڪڍيون آهن. چار چڱائيءَ جا پير ڀرڻ واري فهرست ۾ اها ڳالهه به شامل آهي ته جڏهن آصف زرداري تي نواز شريف وارن سختيون پئي ڪيون تڏهن نواز سرڪار جو گهرو مامرن وارو مرڪزي وزير چوڌري شجاعت جيل ۾ کيس رعايتون فراهم ڪندو هو. سلمان تاثير جي ”فياضيءَ“ سان پهرين مرحلي ۾ پ پ ۽ قائد ليگ واري مخلوط حڪومت جي ڪوشش ٿيندي. حامد ناصر چٺو...قائد ليگي قيادت ته حاصل ڪري ڪو نه سگهيو پر کيس پنجاب لاءِ وڏ وزارت جو مضبوط اميدوار قبول ڪيو ويو آهي. نواز ليگ-پ پ لڳ لاڳاپن تي پوءِ ٿا اچون. پهرين هلون ٿا سلمان تاثير جي تفصيلي تعارف ڏانهن!

ڊاڪٽر محمد دين تاثير ۽ فيض احمد فيض امرتسر ڪاليج ۾ ”ماستر“ هئا. سندن دوستيءَ وارو رشتو اتي مستحڪم ٿيو. تاثير ڪيمبرج مان انگريزي ادب ۾ ڊاڪٽريٽ ڪندڙ پهريون هندستاني فرد هو. ايلس جارج ۽ ڪرسٽائل جارج به اتي پڙهنديون هيون. هندستان هاٿين کي ڏيکاربو آهي پر ايم ڊي تاثير جي ڪشش ۽ قسمت ٻنهي ڀيڻن کي امرتسر وارو ان ۽ پاڻي واپرائڻ لاءِ مشرقي پنجاب کڻي آئي. فيض جو ڪنهن نڪاح پڙهايو؟ پر تاثير کي عقد-مسنونه جي ٻنڌڻن ۾ قابو ڪرائڻ لاءِ جيڪا تقريبِ نڪاح منعقد ٿي هئي، ان جو نڪاح خوان هو علامه اقبال...تاثير ”نيرنگِ خيال“ نالي وارو رسالو به ڪڍندو هو. پهرين شماري ۾ شائع ٿيندڙ سندس شاعريءَ علامه اقبال کي تاثير جو اتاليق بڻائي ڇڏيو. غزل جون ٽي سٽون حاضر آهن:

داغ سيني په جو هماري هين،

گل کهلائي هوئي تمهاري هين،

ميري دل ۾ لگي هوئي هي آگ،

شعر ميري نهين شراري هين،

ڪيا غزل توني لکهي هي تاثير،

مير ڪي رنگ اس ۾ ساري هين...

تاثير علامه صاحب جي در-دولت تي جهونگاريو:

زلف آواره، گريبان چاڪ اور مست شباب،

تيري صورت سي تجهي درد آشنا سمجها ٿا مين!

علامه ٺهه پهه چيو:

عشق ڪي ايڪ هي جست ني ڪرديا قصه تمام،

اس زمين و آسمان ڪو بي ڪران سمجها ٿا مين!

تاثير ۽ فيض وڏي اهتمام سان امرتسر ڪاليج ۾ مولانا مودوديءَ کي خاص خطاب لاءِ گهرايو. سلمان تاثير تي سندس والد جي طبيعت جو اثر چوکو نظر اچي ٿو. تاثير ۽ فيض ابو الاثر حفيظ جالنڌري جا به گهاٽا سنگتي هئا. سنڌ ۾ اهڙي سنگت سوڀي گيانچنداڻي ۽ قربان بگٽيءَ جي به رهي آهي. ڪتابي دنيا جو خوبصورت انسان ايم ڊي تاثير 1950ع ڌاري سورگ باش ٿيو. سندس رهلت بيگم جهان آراءِ شاهنواز جي دعوت ۾ ڏنل زهر وسيلي ٿي هئي.

سندس فرزند سلمان تاثير جي گورنر طور تقرريءَ سان پ پ ۽ نواز ليگ پارٽيون ”اب کي بچهڙي تو شايد کبهي خوابون مين ملين“ جو ڏيک ڏيندي ڏسجن ٿيون...طويل ترين مسافتن جا اهي مخلوطي مسافر ڪڙيو ۽ ڪسي به ڪراس ڪري ناهن سگهيا. جن سمنڊن جا سينا چيرڻ وارا سپنا جنتا کي پئي ڏنا، سي صحرا جي سرابن ۾ گم ٿي رهيا آهن. شايد مئي جو مهينو محبتن جي واٽن تي پوکيل نازبوءِ کي نيست ۽ نابود ڪرڻ لاءِ وڏا وڏا ملهه ڪرڻ جي موڊ ۾ آهي. تيئن تاثير جي تقرريءَ واري راند به شروع ٿي چڪي آهي. هن وقت ”ڊوماڊولا“ واري بيڊولي بمبارمنٽ ملڪ کي ڊانواڊول ڪري رهي آهي. عالمي پريشر هن وقت پاڪستان لاءِ انتهائي خطرناڪ صورتحال پيدا ڪري رهيو آهي. مهانگائي ۽ بدامني وارا راڪاس سموري ملڪ جو ستياناس ڪري رهيا آهن. اهڙين نازڪ حالتن ۾ نواز شريف جو آصف زرداري کي داغِ مفارقت ڏيڻ وارو قدم ڪنهن به صورت ۾ قابلِ تحسين فيصلو ليکي نٿو سگهجي. ججز جي بحالي به لک لهي ٿي پر اهي وزن گڏجي سڏجي کڻبا ته رهجي ايندي. سولو فلائيٽ سان سمورو سُرهي سوچ وارو پورهيو ڪي شاهينگ لٽي سگهن ٿا. هن وقت سلمان تاثير وارو اشو خالد مقبول جي روانگي واري خوشيءَ کي دو آتشو بڻائڻ جي راهه روڪي رهيو آهي. نوازڻ سائينءَ کان به ته پڇا ڪري سگهجي ٿي ته جنهن سلمان تاثير جي تقرريءَ کي توهان انا جو مسئلو بنائي رهيا آهيو، ڇا اوهان علي قلي خان سميت هڪ ٻه ٻيا سينيئر ڇڏي صدر پرويز مشرف کي چيف آف آرمي اسٽاف ڪو نه بنايو هو؟ پرويزي دور جون سموريون ”نيڪيون“ اوهان جي کاتي ۾ قبول ڪندئو؟ ڇا ملڪ هن وقت عالمي حملن جي گهيري ۾ نه آهي؟ انهن مرحلن تي ملڪ کي اوهان جي منظورِ نظر جرنيل ”ضياءُ الحق“ ته ناهي پهچايو؟ شهيد ڀٽي خلاف ضياءَ جي سويلين برگيڊ جي ڪمان اوهان ۽ قاضي صاحب وارا ته ڪو نه ڪري رهيا هئا؟ جرنيلي سڙڪ تي اوهان جنهن رفتار سان ”جمهوري جهاز“ پئي اڏايا، انهن جهازن اختر رسول پارن جي اڳواڻيءَ ۾ سپريم ڪورٽ کي ”ڊاما ڊولا“ ۾ تبديل ته ڪو نه ڪيو هو؟ پ پ فرشتن جي جماعت ناهي، پر خطائن کان خالي ته اوهان به ناهيو مهرباني ڪري تڪڙ ڇڏيو. چوڌري نثار علي خان پارن بازن کي امن جون فاختائون بنايو ته جيئن ملڪ کي بهتر مستقبل ڏانهن وٺي هلڻ ممڪن بنجي سگهي. نيٽو جون فوجون اوهان جي سرحدن تي اڀيون بيٺيون آهن، ايران آمريڪي حملي جي زد ۾ آهي ۽ خيرن سان عالمي استعمار جو مست اٺ اوهان اسان کي به ماري سگهي ٿو. ڊاڪٽر عبدالقدير خان کي به ڌڻي خضري عمر عطا فرمائي ۽ جسٽس چوڌري کي به جل جلال رب وڌيڪ سوڀارو ڪري. ها اهي گهر جا مسئلا آهن پيا حل ڪبا. قائد ليگ جا پکي جيڪي اوهان وٽ داڻي پاڻي لاءِ پهچن، تن کي توهان گاهه وجهو ۽ زرداري صاحب ڏانهن جيڪي زادِ راهه وٺڻ لاءِ زور آور تشريف فرمائين، تن کي پ پ ڏانهن پرواز ڪرڻ ڏيو...پ پ نواز ليگ ۽ سندن اتحادين کي فيڊل ڪاسترو جيان آمريڪا ۽ سندن ديسي داداگيرن جا داغ جهلڻ جي تربيت ڏيو، (ڪاسترو تي 672 حملا ٿي چڪا آهن) تاثير کي پُر تاثير بڻائي سگهجي ٿو. جج به ڌيري ڌيري بحال ٿي سگهن ٿا. وقت جي زار مان به ڌڻي سائين نجات ڏياريندو. تڪڙا قدم اسٽيٽسڪو کي سهارو فراهم ڪرڻ جا باعث بڻجي سگهن ٿا. تاثير کي صدر پرويز مشرف بدران پنجاب جي پيرين اگهاڙي پبلڪ لاءِ ڪارآمد بڻائڻ جو آرٽ اوهان وٽ به موجود آهي پر انا آڏي آهي؟

”تخت لاهور“ کي فتح ڪرڻ لاءِ پ پ ۽ نواز ليگ جي جيڪا سرد جنگ شروع ٿي چڪي آهي، آغاز ته ڏاڍو افسوسناڪ آهي، انجام جي خبر آگي ڪي. نواز ليگي دوستن اعتماد ۾ نه وٺڻ جي ڳالهه ڪئي آهي، جيڪا ڳالهه ڪافي حد تائين توجهه طلب آهي. وڏي مقصد جي حصول لاءِ روانا ٿيندڙ قافلا سفر ۾ پيش ايندڙ لاهن چاڙهن بابت باهمي مشاورت کي خاص اهميت ڏيندا آهن پر پ پ کي اها لغزش ۽ خطا قبول ڪرڻ ۾ ليت ۽ لعل کان ڪم وٺڻ نه گهرجي تاهم جيڪڏهن تاثير جو نگران سرڪار ۾ شموليت وارو گناهه نواز ليگ کي ڪاوڙائڻ لاءِ ترپ جو آخري پتو ثابت ٿيو آهي ته پوءِ نواز ليگ ڪهڙو جواب ڏيندي انهيءَ سان ملندڙ جلندڙ غلطيءَ جو، جيڪا کانئس به سرزد ٿي چڪي آهي؟

تاثير واري غلطي کان به چار مهينا اڳ صدر پرويز مشرف جي زيرِ نگراني جيڪا شوڪت عزيز سرڪار ڪم ڪري رهي هئي، ان جو قانوني وزير وصي ظفر ٿڪجي پيو هو ۽ سرڪار قانون جو وزير زاهد حامد کي بنايو هو. ججز واري برطرفي لاءِ قانوني وزارت جيڪو ڊرافٽ مرتب ڪيو هو، انهيءَ ڪارِ خير جي تڪميل شريف الدين پيرزادي، ملڪ قيوم ۽ جسٽس منصور احمد (مرڪزي سيڪريٽري قانون) زاهد حامد جي نگرانيءَ ۾ ڪئي هئي. پوءِ اهڙي پرويز حمايت تحريڪ جي ”حامي“ کي رائيونڊ جي راڻن ڇا لاءِ ايم اين اي جي سيٽ الاٽ ڪئي؟ موصوف هن وقت به نواز ليگ جو ايم اين اي منتخب ٿيل آهي. ٻي پ پ جي اها شڪايت به شڪوڪ و شبهات کي وڌائڻ لاءِ تير برهدف نسخي جيان ڪارائتي ثابت ٿي آهي، جنهن مطابق پنجاب ۾ شهباز شريف جي اشارهءِ ابروءَ کانسواءِ دوست محمد کوسو ٻه قدم به نٿو هلي. پ پ وارن کي لفٽ ڪرائڻ لاءِ نه ته ڪو ڪامورو تيار آهي ۽ نه وري سرڪاري ڪاروهنوار جي سنوت لاءِ کانئن ڪو رايو ۽ مشورو ورتو ٿو وڃي...مخلوط سرڪارن جي اهڙين شڪايتن کي وڏي جگر گردي سان حل ڪبو آهي. سنڌ ۾ به پ پ ۽ ايم ڪيو ايم جي درميان اهڙا الزام اچڻ واري مند شروع ٿي چڪي آهي. ڪراچي جو ناظم بلڊنگ ڪنٽرول اٿارٽي کي ئي بلڊوز ڪري چڪو آهي. سائين قائم علي شاهه ۽ عشرت العباد جي تازي ملاقات به اهڙا باهمي بدگمانيءَ وارا مامرا حل ڪرڻ ۾ ناڪام ثابت ٿي آهي. پنجاب ته هونئن به رائيونڊي راڻن جي ”رياست“ آهي. لاڙڪاڻي ۾ تخت لاهور جي وچ ۾ طويل عرصي کان ڏي سوال، وٺ جواب واري محاذ آرائي ته جهڙوڪر جديد پاليٽڪس جو ناقابلِ فراموش باب آهي. سلمان تاثير کي به لاهور کي لاڙڪاڻي ۾ تبديل ڪرڻ جهڙا ”چهنڊڙيون“ پائيندڙ بيان نه ڏيڻ کپن ها. ها البت موصوف چئي پئي سگهيو ته جنهن گورنر هائوس ۾ تڏهوڪي گورنر جنرل راجا سروپ خان جي اجازت کان سواءِ سينائي سولجرن داخل ٿي جنهن آصف علي زرداري کي گرفتار ڪيو هو ۽ ساندهه ست ڏينهن شديد ترين تشدد جو نشانو بنائڻ کانپوءِ کيس ميڊيا اڳيان پيش ڪيو هئائون انهيءَ ساڳئي گورنر هائوس ۾ شريڪ چيئرمين لاءِ شايانِ شان دعوتِ شيراز جو اهتمام ڪبو ۽ اهڙي دعوت ۾ پ پ سميت تمام سياسي جماعتن جا اڳواڻ ۽ ڪارڪن پڻ مدعو ڪيا ويندا ته جيئن فاروق لغاري، جهانگير ڪرامت، اسلم بيگ ۽ حميد گل پارن کي خبر پئي ته فتح آخر عوام جي ٿيندي آهي...

نواز ليگي ايترا به برهم نه ٿين، ڇا ڪاڻ ته جهڙي ريت سندن مرڪزي وزيرن صدر پرويز مشرف کان ۽ دوست محمد کوسي خالد مقبول کان حلف کڻڻ واري ڪوڙي گوري کاڌي هئي، تيئن شهباز شريف کي سڀاڻي سلمان تاثير کان ئي حلف کڻڻو آهي. جنگي فضا ۾ اهڙا حلف برداريءَ وارا پروگرام ڪارڪنن کي هضم ڪرائي ڪو نه سگهبا. خود شريف برادران واري غير شريفاڻي دورِ حڪومت ۾ لاهور کان اسلام آباد ڏانهن جيڪو ”لانگ مارچ“ پ پ منظم ڪيو هو، سلمان تاثير سميت تڏهن سوين ته ڇا، پر هزارين ڪارڪنن کي سخت ترين تشدد جو ”اعزاز“ عنايت ڪيو ويو هو. مصطفيٰ آباد ٿاڻي ۾ سلمان تاثير ساري رات اونڌو ٽنگيل هو، پوءِ ته سائين پينڊورا باڪس کلندا ۽ لوڪ اوهان تي کلندا....اهو آصف-نواز تي ڇڏيل آهي ته ڪيترو ٿا جگ هنسائي جو سامان سياسي مارڪيٽ جي چئوسولن تي فراهم ڪن...تر جي گٿي سئو چوٽون کائيندي آهي، اوهان ته ترا ڪڍي ڇڏيا آهن عوامي اميدن جا...موٽي اچو ماڳن تي، ڪجهه ڪو نه چيو ويندو اوهانکي!

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

وڪيلن وارو لانگ مارچ اعتزاز ۽ پ پ جا رستا الڳ نه ڪندو؟




جمع 23 مئي 2008ع



سٺ واري ڏهي ۾ پنهنجي ملڪ اندر جسٽس پارٽيءَ جي نالي سان هڪڙي سياسي جماعت جو وجود رهيو آهي. هن وقت ساڳي سوچ بئريسٽر اعتزاز احسن متعارف ڪرائي رهيو آهي. سندس لانگ مارچ 1934ع ڌاري چين ۾ منعقد ٿيندڙ چيئرمين مائوزي تنگ واري مارچ جهڙو ڪو انقلاب برپا ڪندو يا ججن واري مامري تي موصوف کي آصف زرداريءَ کان عليحدگي اختيار ڪرڻي پوندي، ان جي خبر بعد ۾ پوندي. مائوءَ جو لانگ مارچ ساڍا ٻارهن هزار ڪلوميٽرن تي مشتمل هو، ڀارتي ليڊر چندر شيکر وارو لانگ مارچ پندرهن هزار ڪلوميٽرن تي ٻڌل هيو. ملتان-پشاور وارو جسٽس پارٽيءَ جو مارچ به پندرهن سؤ ڪلو ميٽرن وارو آهي.

پاڪستان ۾آئين ۽ قانون جي پائماليءَ واري پيار ڀري ڪهاڻي پاڻ سڀني جي حافظي ۾ محفوظ آهي. جيڪي سياسي قوتون ۽ سول سوسائٽيءَ جا فورم آئيني اڻت لاءِ ڪوريءَ وارو ڪم ڪري سگهيا پئي، شروع کان وٺي اهڙن ٻوٽن جي آبياريءَ لاءِ ڪي ملهائتا مالهي فراهم ٿي ڪو نه سگهيا. پنڊت جواهر لال نهروءَ جي انڊين نيشنل ڪانگريس ڊاڪٽر امبيڊڪر جهڙن جي اڳواڻيءَ ۾ آئيني ماهر اڳتي آڻي، 1950ع ڌاري ملڪي آئين مرتب ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي. جڏهن ته اسان وٽ پهريون صدر اسڪندر مرزا 1957ع ڌاري سرير آراءِ سلطنت ٿيو. ڀارتي صدر ڊاڪٽر ذاڪر حسين سياسي تربيت مان فيضياب ٿيل هو، جڏهن ته اسڪندر مرزا انڊين برٽش آرميءَ جو ”تربيت يافته“ هو. سندس حسب نسب مير جعفر سان ملي ٿو. ائين هن اقليم کي ”خانداني“ همراهه گهيري ويا. پليجي صاحب جي پرينءَ کي به پهريون گورنر جنرل بڻجڻ جو شوق هو ۽ سندس رائيٽ هينڊ ڪرنالوي ڪونڌر کڻي پهريون محمد خان جوڻيجو ته ٿيو، پر رياستي راڻي کي هن نئين قائم ٿيندڙ رياست ۾ ڪي آئيني ۽ سياسي قدم کڻندي، ڏسي ڪو نه سگهياسين. هن ته اهو به اعلان ڪري ڇڏيو هو ته هن اقيلم ۾ مسلم ليگ کان سواءِ ٻي ڪنهن به جماعت کي جمهوريت لاءِ جدوجهد ڪرڻ جي اجازت نه هوندي. شروعاتي ڏينهن ۾ حسين شهيد سهرورديءَ جهڙو آئيني ماهر ۽ عوام سان ڪميٽميڊ اڳواڻ به موجود هو. منجهس مناسب حد تائين جمهوري جيوڙا ملي پئي سگهيا، پر شوهرِ رعنا، سهرورديءَ لاءِ سد-سڪندري بڻجي سامهون آيو ۽ ائين هن اقليم ۾ آئين ۽ قانون جي رستا روڪ جهڙوڪر روايت بڻجي وئي. هاڻ ته هيءَ وڻ ويڙهي سڄي شجرِ سايه دار کي گهيري وڃڻ ۾ ڪامياب ٿي چڪي آهي. اهڙي ساٺيڪي سياهه دور کي سفيديءَ وارو لباس پارائڻ جو پورهيو ڪرڻ ڪيتري قدر لاڀائتو ٿيندو؟ چئي نٿو سگهجي. پاڻ اڄ به پينل ڪوڊ واري پيپرن ۾ برٽش قانون کي پهرين ترجيح طور قبوليندا آهيون. برطانوي سوسائٽيءَ ۾ جمهوري اقدار کي فروغ تڏهن مليو، جڏهن هنن هڪڙي آئين پامال ڪندڙ آمر کي علامتي ٽڪٽڪيءَ تي چاڙهي، دنيا لاءِ کيس عبرت جو نشانو بنايو هو، اهو شخص هو به وزيراعظم... سماجي سطح تي به هو جمهوري مزاج جوڙڻ لاءِ جيئن ميدان ۾ نڪتا آهن، تيئن سندن پنڌ چندر شيکر ۽ مائوزري تنگ واري پيرين پنڌ لانگ مارچ جيان بند ناهي ٿيو. پاڻ وٽ آئين کي اڏيندڙن لاءِ تارا مسيح سدائين الرٽ رهندا پئي آيا آهن،

هاڻ ته خيرن سان مامو يوسف به سرڪاري وڪيل ٿيو آهي. چوٿين مارچ جي هيري ۽ وڪيلن جي جدوجهد جي روشن ستاري کي سنڌ جي ايڊووڪيٽ جرنيل ٿيڻ جي راهه ۾ ڪي رنڊڪون به موجود رهيون آهن.”مامو“ پاڪستان بار ڪائونسل جو مرڪزي اڳواڻ رهيو آهي. مبصرن وٽ يوسف رضا گيلانيءَ جي دور ۾ سعيد خان لغاريءَ جي ڳوٺ واري يوسف رضا لغاريءَ کي فروغ نسيم جي گادي نشيني عنايت ڪرڻ ”خالي از خلل“ نه هوندي. سرڪار انهيءَ تير سان وڪيلن جي جدوجهد کي ”مرجهائڻ“ لاءِ تلوار وارو ڪم وٺڻ چاهيندي. وڪيل وري لميان روٽان تي نورجهان جا گانا ڳائڻ لاءِ روانا ٿي رهيا آهن. اهي افلاطون قسم جا ميدان ماريندا يا پرويز-پ پ مخلوط سرڪار سندن ناطقو بند ڪري سگهڻ ۾ سوڀاري ٿيندي؟ اهو مارچ شروع ٿيڻ بعد ئي ڏسي سگهنداسين. اعتزاز احسن به آهي وڏو افلاطون. ”سقراط“ جي سربستي ڪٿا افلاطون لکي آهي. ڇا چوڌري افتخار کي هي نئون افلاطون، سقراط بڻائڻ جي ڪوشش ته ڪو نه پيو ڪري؟ سقراط چار سئو قبل مسيح جي دور ۾ يونان ملڪ ۾ رسمِ زمانه کان ڌار راهه و ر سم اختيار ڪئي هئي ۽ کيس انڪار جي سزا طور زهر جو پيالو پيئڻو پيو هو. سقراط ته هن ريت گويا ٿيو؛ اي ايٿينز جا رهواسيو! توهان حقيقت ۾ پنهنجي بي صبريءَ جي ڪري هيءَ ملامت پنهنجي مٿي تي کنئي آهي، ٻيا توهان تي آڱريون کڻي رهيا آهن. هنن جي خيال ۾ يونانين سقراط جهڙي ڏاهي جو قدر ناهي ڪيو. پر اي منهنجا ايٿينزيو! ڏاهپ هن ڏڏ جي ڏيهه ۾ ويجهڙ کان به ڪا نه لنگهي آهي. توهان بي صبريءَ جو مظاهرو نه ڪريو ها ته هن ملامت کان محفوظ رهو ها. ”اسان آپي اڏڻ هاري هو“، جيان طبعي موت به ته اسان جا پير قبر ۾ لڙڪائڻ وارو هو. ”ڊيليوس“ سان هڪڙي ٻيڙي اماڻيندا هئا اهليانِ يورپ! پوءِ جڏهن اها ٻيڙي واپس ايندي هئي، تڏهن زهر آلود مشروب تناول فرمائڻ لاءِ مزهور جي لبِ بام تي آڻيندا هئا. زهر پيئڻ کان پوءِ ڪافي دير چهل قدمي به ڪرائبي هئي ته جيئن زهر سموري جسم ۾ سرايت ڪري وڃي ۽ نظام هضم کيس شرف باريابي بخشي. ائين ”سقراط“ کي خرامان ابدي ننڊ جي آغوش ۾ آرامي ڪيو ويو.

هاڻ اعتزاز احسن پنهنجي پارٽيءَ کي چئلينج ڪرڻ لاءِ ”ملتان شريف“ مان لانگ مارچ جو آغاز ڪرائي رهيو آهي. وزيراعظم جي گهر کان شروع ٿيندڙ هن انوکي احتجاج وسيلي پ پ کي ڪيترا ئي پيغام پڻ موڪليا پيا وڃن. ججن واري اشوءَ کي ڪن نشرياتي ادارن ”پٿر پرايو، سور سڀ ڪنهن کي پنهنجا“ واري چوڻيءَ مطابق خاص اهميت پڻ ڏني آهي. ٿي سگهي ٿو ته پنجن مهينن تائين قيديءَ طور ۽ سوا سال کان معطل چيف جسٽس جديد زماني جو ”سقراط“ بڻجي ڏيکاري. ڇاڪاڻ ته ڏاڍي سرڪار کي ڏيهن جا ڏس ڏيڻ ۽ ملڪ جي ڪارن ڪوٽن وارن جي جهڙوڪر جسٽس پارٽيءَ جي عملي طور تي قيادت ڪرڻ لاءِ جسٽس چوڌريءَ کي جس هجي.

پ پ وارن کي به قبولڻو پيو آهي، ڪنهن سازش تحت کين مقبوليت جي بامِ عروج تان غير مقبوليت جي ازدل ۽ اسفل ميدان ڏانهن روانا ڪيو پيو وڃي. هاڻ اهي ججز بحران کي اميدن کان به وڌيڪ دانائيءَ سان حل ڪري ئي وڌيڪ مقبوليت ماڻي سگهن ٿا. ٻيءَ صورت ۾ سندن سياست کي وڏا امتحان درپيش آهن. سنڌ ۾ وڪيلن ته حال سارو اعتزاز احسن واري ”افلاطوني“ فارمولي کي قابل عمل بڻائڻ لاءِ سال سوا کان پنهنجو هلچلي ڪردار هيڪاندو ادا ڪيو آهي، پر پنجاب جيان سنڌ جي راءِ عامه کي بيدار ڪرڻ ۾ وڪيلن واري واچوڙي پنهنجا جوهر گهٽ ئي ظاهر ڪيا آهن. هاڻ جڏهن محمود علي قصوريءَ جو شاگرد اعتزاز ٻيهر ميدان تي لٿل آهي، تڏهن اهو سوال گهٽ اهم نه آهي ته ڇا کيس انهيءَ ميدان جون ڪامرانيون به نصيب ٿينديون؟ ججز جي بحالي ممڪن آهي ته ملتان مان لانگ مارچ شروع ٿيڻ کان اڳ ۾ ئي عمل ۾ اچي وڃي، پوءِ به تاريخ وڪيلن جي جدوجهد ۽ عوام طرفان انهيءَ هلچل کي پنهنجو سمجهڻ وارو عمل ملڪي تاريخ جو انوکو ۽ قابل صد احترام واقعو ليکيو ويندو.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

قضيو ”ڪالا باغ ڊيم“ جو!




خميس 29 مئي 2008ع



سانگهڙ راجا پرويز اشرف جي جنم ڀومي آهي. سنڌ ڄائو هي راجا تڏهن سنڌ واسين کي مها راجا پئي لڳو، جڏهن هو ڪالا باغ ڊيم واري منصوبي کي هميشه لاءِ داخلِ دفتر ڪرڻ جو اعلان ڪري رهيو هو. پ پ جي هاڻوڪيءَ حڪومت جو اهو هڪ تاريخ ساز اعلان آهي، جيڪو سوين سرهائيون کڻي آيو آهي. اڌ صديءَ کان به وڌيڪ عرصي تائين جنهن سنڌ (پختونخواهه سميت) کي ڪالا باغ جي ڪاريهر هٿان ڏنگجڻ جا ڏس پتا ڏنا پئي ويا، خيرن سان اهو خوف هُو هَوا ٿي ويو. سنڌين محترمه بينظير ڀٽو شهيد جي قيادت ۾ به ڪالا باغ ڊيم خلاف ڪات ڪهاڙا کنيا هئا ته مختلف ميدانن ۾ ڌار ڌار ڪوششون به انهيءَ سنڌ دشمن منصوبي جي خاتمي لاءِ ٿينديون رهيون آهن. ٿڪل ٽٽل مسافر کي منزل تي پهچڻ ۽ مقابلي ۾ موجود مردِ ميدان کي هدف تي رسڻ مهل جيڪا سرهائي محسوس ٿي سگهي ٿي، اهليانِ سنڌ اهڙي خوشيءَ کان اربين ڀيرا وڌيڪ مسرور ٿيا آهن، هن کيپ کٽڻ تي! پرويز مشرف ۽ سندس همنوا به سنڌين جي انهيءَ سوڀ کي ايوان صدر ۾ جنهن عدم اطمينانيءَ سان ملاحظه ڪري رهيا آهن، سندن خدمت ۾ پتڪڙن ۽ ڏٻرن سنڌين طرفان شاهه سائينءَ جو اهو بيت سوکڙيءَ طور اماڻجي ٿو!

سنهان ڀانءِ مَ سَپ، وياءَ واسينگن جا

جنين جي جهڙپ، هاٿي هنڌان ئي نه چري.

مشرفي حيلا به هلايا ويا ۽ ضيائي مخول به سنڌين سَٺا. پوءِ به پاڻي واري معاملي تي سندن موقف نه بدليو. زبردست هن وقت زيردست نظر اچي رهيا آهن. مظلومن جي گهرن ۾ شهنائيون پنهنجا وڄتي ڪل پرزا ڪڍي رهيون آهن. ظالمن جي حويلين ۾ صفِ ماتم وڇائجي چڪي آهي. خبر ناهي ته اهڙيءَ سوڀ تي ”يومِ تشڪر“ ملهائجي يا جشنِ وفاتِ ڪالا باغ منعقد ڪجي؟ ان بابت مناسب مشورو پليجي صاحب جو ئي هوندو! هن ميدان جا مڙيئي اهلِ فتويٰ لک لهن ٿا، پر مهندار ته وري به پليجو صاحب ئي موزون لڳي ٿو.

ڪالا باغ جو نالو ون يونٽ جي دور ۾ مشهور ٿيو. ملڪ امير محمد خان سنڌ بلوچستان پختونخواهه ۽ پنجاب تي مشتمل نئين صوبي ”مغربي پاڪستان“ جو گورنر هيو. گورنري به نوابيءَ جو خوبصورت روپ آهي، پر موصوف ميانوالي ضلعي جي قديم خطي”ڪالا باغ“ جو نواب پڻ هيو. مير رسول بخش ٽالپر سان مشابهت رکندڙ سندس شهپر ۽ مٿي تي مولانا عبدالستار نيازيءَ جهڙو ڊگهي طرح سان عمامو سندس شخصيت کي منفرد بڻائيندا هئا. شير افگن به سياست نواب آف ڪالا باغ خلاف ”بني افغانان“ واري بغوچي محاذ جي پليٽ فارم تان سکي هئي. مولانا عبدالستار نيازي ۽ مولانا ڪوثر نيازي به شير افگن جيان انهيءَ محاذ جا محرڪ اعليٰ هئا. مولانا مودودي به کين مدد فراهم ڪندو هو. ڪوثر نيازي وڃي جماعت اسلاميءَ حوالي ٿيو. عبدالستار نيازي نوراني ميان جو دستِ راست بڻيو ۽ شير افگن وڃي پ پ جي پليٽ فارم تي پکڙا اڏيا. نواب آف ڪالاباغ به پنهنجي پٽ هٿان گوليءَ جو بک بڻيو ۽ ڪالا باغ جو سياسي قصو پڄاڻيءَ تي پهتو، پر ”ڪالا باغ ڊيم“ جو ذڪرِ خير يا ذڪر بد هن ديس ۾ پنجونجهاهه سالن کان جاري آهي. آبپاشيءَ ۽ بجليءَ جي مشترڪه حصول لاءِ هن ڊيم ٺاهڻ جو شروعاتي سفر 1953ع کان شروع ٿئي ٿو. دل چاهي ٿي ته هن رٺل محبوب جا خد ۽ خال، چال ۽ ڍال به بيان ڪندا هلون.

تربيلا ڊيم کان ڪالا باغ ڊيم جو پنڌ 180 ڪلو ميٽر آهي. سنڌو نديءَ ۾ انهيءَ ماڳ تي هڪڙو ٻيو قدرتي وهڪرو ”سوان نديءَ“ جي نالي سان اچي داخل ٿئي ٿو. ڪالاباغ سامونڊي سطح کان 925 فوٽ مٿانهينءَ تي واقع آهي. هالينڊ جي ماهرن جي نگرانيءَ ۾ هڪ ارب ڏهه ڪروڙ جي خرچ سان (گڏيل قومن طرفان فراهم ڪيل امدادي رقم)ڪالا باغ ڊيم جي فزيبلٽي رپورٽ تيار ڪئي وئي هئي. 1982ع ڌاري سنگِ بنياد ”پير پهائو“ واري هنڌ تي لڳل آهي. پختونخواهه وارو شهر نوشهرو ۽ اجمل خٽڪ جو اباڻو گهر اڪوڙو خٽڪ به ڊيم جي ايراضيءَ ۾ اچي ٿي ويا. پير پهائو کان ٻن ڪلوميٽرن جي پنڌ تي ”چورو جي واڻي“ واري علائقي ۾ اڄ به اها وسيع ۽ عريض ڪالوني ٺهيل ٺڪيل موجود آهي، جيڪا ڪامورن ۽ ڪارڪنن لاءِ تعمير ٿي هئي. ايئربيس به اجڙي ويو آهي، جتي قيمتي مشينري منتقل ڪرڻ لاءِ خاص سي ون 30 جهاز اچي لهندا هئا. سنڌوءَ جي اترين ۽ ڏاکڻن ڪنارن کي ”ڪيبل وي“ ذريعي ڳنڍيو هئائون. لفٽ چيئر سان مشابهت رکندڙ اوور هيڊ ڪرين(ٽنل) جو رنگ زنگ آلود ٿي چڪو آهي. لاجز ريسٽ هائوسز، ليبارٽريز ۽ ٻيون ڪثير سرمائي سان ٺهيل محلاتون به مڪينن جي راهن ۾ روهيڙي جا گل جهليو بيٺيون آهن، پر اهي مکڙيون ٽڙڻ کان اڳ ئي مرجهائجي چڪيون آهن. واٽر ٽريٽمينٽ پلانٽ، مڪسچر پلانٽ ۽ ڊيم جي عملي لاءِ ٺهيل ڪوارٽرس تي لڳل لوهي تالن کي به ڪٽ لڳي وئي آهي. اقوام متحده جو ڊونر ادارو ”يو اين ڊي پي“ هاڻ 3600 ميگا واٽ بجلي پيدا ڪرڻ لاءِ ٺهندڙ هن منصوبي تي ڪم آيل رقم الائي ڪيئن واپس وٺندو!

هڪڙيءَ رپورٽ مطابق اهڙي منصوبي تي عمل سان پختونخواهه ۽ پنجاب جي 3600 ايڪڙ زمين تي ”متاثره“ جو ليبل لڳي ها ۽ اڌ لک انساني آبادي منتقل ٿئي ها، جن جي بحاليءَ تي واپڊا ڇهه ارب روپيا خرچ ڪري ها. شير افگن نيازي ته ائين به چيو هو ته جيڪڏهن ميانواليءَ کي پختونخواهه ۾ شامل ڪري ڇڏجي ته پوءِ پٺاڻ هن ڊيم کي قبول ڪرڻ ۾ پس و پيش ڪو نه ڪندا. عمران خان به ڊيم واري تڪ مان ايم اين اي منتخب ٿيو هو. موصوف آهي ته نيازي، پر هن تر ۾ اڪثر آبادي ”خٽڪ“ قبيلي جي آهي. رحمان بابا جا اهي مريد ووٽر اڄ به عمران خان جا آهن. هي خطو محل وقوع جي حوالي سان ڪنهن خوبصورت تفريحي ماڳ جو ڏيک ڏيندڙ آهي. اسلام آبادي اسٽيبلشمينٽ اڌ صديءَ تائين سنڌ ۽ پختونخواهه کي جنهن ڊيم جي حوالي سان بليڪ ميل ڪندي رهي آهي، دامنِ ڪوهه کان انهيءَ ڊيم جو مفاصلو به ڏيڍ سئو ڪلو ميٽرن جي پنڌ تي آهي. ”ڪالا باغ ڊيم“ جي ڪيچ منٽ ايريا هڪ لک ستر هزار چورس ڪلوميٽرن تي مشتمل هجي ها. ڊيم جو ساليانو اوسط وهڪرو 91.4 ملين ايڪڙ فوٽ، ذخيري جي استعداد 7.9 ملين ايڪڙ فوٽ ۽ سنئون سڌو 6.1 ملين ايڪڙ فوٽ هجي ها. سي ليول تي ڊيم جي بلندي 915 فوٽ ۽ گهٽ ۾ گهٽ بلندي 260 هزار فوٽ هجي ها. درياهي سطح تي 260 فوٽ مٿاڇري قائم ٿئي ها. ڊيگهه ۾ يارهن هزار فوٽ ۽ ڀرائيءَ جو حُجم 60 ملين ڪيوسڪ قائم رهي ها.

ڪالا باغ ڊيم جو سنئون سڌو تعلق سنڌ-پنجاب تنازعي سان آهي، جيڪو جهيڙو سالها سال کان هلندڙ هو. نيٺ 1945ع ۾ سنڌ پنجاب معاهدو ٿيو. اهو معاهدو بنيادي اڪارڊ آهي، سنڌو نديءَ بابت لاڙڪاڻي ۽ لاهور جي حصي پتيءَ بابت. اوڻيهه سئو ستيتاليهه ۾ جنهن ورهاڱي سنڌ کي ڪئين حوالن سان نقصان ڏنو، انهن ۾ هڪ 1945ع واري معاهدي تي عمل نه ٿيڻ به آهي. مٿي وري سنڌو طاس معاهدي ۾ جيڪي ٽي درياهه هندستان کي تحفي ۾ ڏنا ويا ۽ نعم البدل طور تربيلا ۽ منگلا لاءِ رقم ورتي وئي، اهڙي 1960ع واري معاهدي ۾ اصل ڌر کان ڪنهن پڇيو به ڪو نه. اهي ٽي درياهه به پنجند تي ۽ غازي گهاٽ وٽان سنڌوءَ ۾ داخل ٿيندا هئا. سنڌو طاس معاهدي هيڪاري سنڌو نديءَ تي سنڌ جي تاريخي اوليتي بنيادن واري حق کي راهن ۾ رولي ڇڏيو. مٿي وري چشمه- جهلم لنڪ ڪئنال کان ويندي گريٽر ٿل ڪئنال تائين بي شمار غير قانوني واهه کوٽي، سنڌ ڏانهن ايندڙ پاڻيءَ جي رستا روڪ ڪئي وئي. هوڏانهن پاڻيءَ جي اڻ هوند ۽ هنن وري رٽائرڊ راڻن کي ريڻي ڪئنال به کوٽي ڏنو، جنهن کي ٽن مرحلن ۾ مڪمل ٿيڻو آهي. تازو ڌاريجي صاحب فرمايو آهي ته زميني حقيقتون قبولڻ کان سواءِ چارو ئي ناهي، ٿل ڪئنال ٺهي چڪو آهي، جنهن کي هاڻ ڊاهي نٿو سگهجي.

ڪير سوال ڪري ته پوءِ توهان ائنٽي گريٽر ٿل ڪئنال ايڪشن ڪاميٽي ڇا لاءِ ٺاهي هئي؟ ٻيو ته ٺهيو، پر توهان اهڙو موقف به ڏيئي پيا سگهو، جنهن ۾ چيل هجي ته ٿل ڪئنال جي پاڻيءَ جي قيمت وصول ڪنداسين، ائين جيئن سنڌو طاس معاهدي دوران هندستان کان پاڻيءَ جا پئسا وصول ڪيا ويا هئا. سنڌ سرڪار جا وزير پاڻيءَ جي ڪيس کي ڪنهن ضلعي ناظم خلاف اعتماد يا عدم اعتماد جهڙي اهتمام مطابق حل ڪرڻ جي ڪوشش ڪندا، ته پوءِ سنڌ جا حق واسطا چئوسولن ۽ چوراهن تي نيلام ٿيندي نظر ايندا. سنڌوءَ جو ڪيس 1945ع واري سنڌ- پنجاب ايگريمينٽ کان سواءِ ڪنهن ٻئي فارمولي تحت آندو ويو ته پوءِ سنڌ کي گهڻو ڪجهه ڀوڳڻو پوندو. زميني حقيقتون هرجاڻا به ته وصول ڪرائينديون آهن. پختونخواهه بجليءَ جي حوالي سان مرڪزي سرڪار تي اربين روپين جون رهتون ڏيکاري سگهي ٿو ۽ لٺ چٺ سان وصول به ڪري رهيو آهي. ان ڪري سنڌ کي به پنهنجو قانوني حوالي سان مستحڪم مقدمو ڪنهن عام سياسي خواهش واري اڏيءَ تي ڪڏهن به قربان نه ڪرڻ گهرجي. ڪالا باغ ڊيم جي انتقال پُر ملال جي نهايت فرحت بخش موقعي تي، سنڌ ۾ هڪ ڀيرو وري نئين سر سنڌو نديءَ جو ڪيس وڏي طمطراق سان کڻڻ جي ڪيتري اهميت آهي؟ انهيءَ موضوع تي راءِ عامه جوڙڻ لاءِ بحث مباحثا ڪرائڻ ۽ معاشري جي هر مڪتبه فڪر جي سهڪار سان مهم هلائڻ جي ضرورت آهي. پ پ سرڪار جي ڪالا باغ ڊيم بابت ڪيل فيصلي جي ڀرپور آجيان به ڪجي ته ماضيءَ جي تناظر ۾ سنڌو نديءَ جي پاڻيءَ بابت سنڌ واسين کي وڌيڪ متحرڪ ڪرڻ لاءِ ڀرپور تحريڪ به هلائڻ گهرجي.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڇا هن ڀيري به صدر مشرف کي پينٽاگوني ”پارت“ بچائي ويندي؟




ڇنڇر 31 مئي 2008ع



”پرواهه نه ڪر پرويز مشرف اسان اڳ به توسان گڏ هئاسين، پينٽاگون هن وقت به تو کان پري ناهي ۽ مستقبل بعيد ۾ به تون ئي اسان جو منظورِ نظر رهندين.“ آمريڪا پاران صدر پرويز مشرف کي اهڙيون خاطريون ته ملنديون رهيون آهن، پر هن وقت جڏهن اسڪندر مرزا جو جاءِ نشين انتهائي غير مقبول بڻجي چڪو آهي، عوام ته اڳ به ساڻس سهڻو سلوڪ نه پئي ڪيو، هاڻ ته (ر) جنرل به سندس پويان ڪاهي پيا آهن. ججز، جرنيل، جرنلسٽ، جماعت اسلامي ۽ اڳوڻن سفيرن کان وٺي هاڻوڪا پارليامنٽ جا پيل پاوا کيس هڪ منٽ لاءِ به ”آرمي هائوس“ ته ڇا پر ايوانِ صدر ۾ برداشت ڪرڻ لاءِ تيار ناهن ته پوءِ اهڙي موقعي تي اسٽيفن هيڊلي جهڙا بش بادشاهه جا قومي سلامتي بابت صلاحڪار طارق عزيز کي ڇا لاءِ ”طفل تسليون“ فراهم ڪري رهيا آهن؟

آمريڪا مان تشريف فرما ٿيندڙ ٻن ڌار ڌار اعليٰ سطحي وفدن جو هڪڙي هفتي ۾ پاڪستان جو تيز رفتار دورو عالمي ميڊيا ۾ اهم جاءِ والاري رهيو آهي. آزاد ميڊيا جي نالي ۾ جيڪا معلومات جي عياشي دنيا جا اهل ۽ عيال حاصل ڪري رهيا آهن، ڇا اهڙي ڪنهن دل پشوري ڪندڙ منظر سان قلب کي حقيقي قرار حاصل ٿي سگهي ٿو؟ نيٽو جا ”سڌريل“ ملڪ افغانستان ۽ پاڪستاني ٽرائيبل ايجنسيز ۾ انساني روپ وارن ماڻهن جهڙن مهانڊن کي تِڏن ۽ ڦِڪن جيان ڦوهارو هڻي ماري رهيا آهن. ڇا آزاد ميڊيا انهيءَ ماڻهو مار مهم کان ”اتحادي شڪارين“ کي مُتنفر ڪرائي سگهي آهي؟ زير زمين وسيلن جي حاصلات ۽ تيل ۽ گئس تي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ بغداد ۾ ست لک کن انسان لقمهءِ اجل بنجي ويا، پر موت جو اهو راڪاس اڃان به بکيو آهي. عرب سورمن جي خون جا پياسا ڪڏهن ڍاپندا؟ چئي نٿو سگهجي. جان نيگرو پونٽي پاڪستان واري آمريڪي ساخته حاليه جمهوري پلان جا نٽ بولٽ ٽائيٽ ڪرڻ لاءِ مذڪوره بالا ٻنهي اعليٰ سطحي ٽيمن کان اڳ تشريف فرما ٿيڻو هو، پر مستقبل قريب ۾ صدر بش کي اسناد سفارش پيش ڪندڙ ۽ اسلامي جمعيت طلبه پاران اسيءَ جي ڏهاڪي ۾ ڪراچي يونيورسٽي اندر يونين جو ڪامياب صدارتي اميدوار مسٽر حسين حقاني پيٽرسن جي توسط سان پونٽي کي اها ڳالهه سمجهائڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو ته، توهان تازو هتان تشريف کڻي ويا آهيو. ايترو جلد شاهي سواريءَ جو واپس ورڻ ماڻهن جي شڪوڪ ۽ شبهات کي وڌيڪ تقويت فراهم ڪندو. پنهنجا ”پيغامبر“ تفتيش لاءِ ضرور موڪليو پر سائين جن پاڻ ڪجهه وقت لاءِ آمد ملتوي فرمائين ته چڱو! حقاني جهڙي ريت پنهنجي ڀاءُ کي سنڌ سرڪار جي ڪنهن کاتي ۾ سيڪريٽري مقرر ڪرائڻ ۾ ڪامياب ٿيو آهي، تهڙيءَ ريت في الحال پونٽي جي مبارڪ قدمن جو پاڪستان جي پويتر ڌرتيءَ تي ”قدم رنجه“ فرمائڻ وارو فارمولو التويٰ جو شڪار ٿي ويو آهي. جيئي حقاني، غم نڪو پريشاني!

هاڻي ائين پيو لڳي ته لڪاني ڪوري جي ڳوٺ کان ڍوري ڀائيخان واري موري تائين رڪشو هلائڻ جو روٽ پرمٽ به پيٽرسن ۽ پونٽي هٿان حاصل ڪرڻو پوندو...سامراجي مفادات جي نگهباني وارو سٺ ساله فريضو سر انجام ڏيندڙ ”اقليم“ جو ڌڙ ريڍو ۽ سسي ٻاڪري وارو ”جمهوري“ سرشتو به جان نيگرو پونٽي واري ”سامراج“ جو اُڻيل آهي. اين آر او کي عظيم تر قومي مفاد ۾ پاسيرو رکندي پاڻ اچون ٿا ارڙهين فيبروري واري اليڪشن ۾ آمريڪي دلچسپيءَ ڏانهن!

اليڪشن ڪميشن کي خاص مالي پئڪيج عنايت ڪيو پئي ويو، بش جو قومي سلامتي وارو صلاحڪار هيڊلي ۽ پونٽي ڏاڍا مصروف پئي نظر آيا. ملڪ جا سمورا سياسي اڳواڻ ٽڪيٽ ڪٽائيندا، لائين بڻائيندا پيٽرسن جون پيسٽريون کائڻ لاءِ آمريڪي هاءِ ڪمشنر جي ”هٽ“ ڏانهن روان دوان رهيا. شفافيت جو سرٽيفڪيٽ به انهن کان وٺڻ جا هل هنگاما جاري هئا، جن وٽ ڪافي ۽ شافي ڳالهه فقط هڪڙي هئي: ايندڙ چونڊون آمريڪي مفادات کي ڪيتري قدر ”آليڪ ماليڪ“ ڪرڻ جي قابل هونديون؟ نگران سرڪار کان ويندي هر تعلقي تائين هديٰ ۽ مرزا پارا ديسي جادوگر اميدوارن تي اثرانداز ٿيندا رهيا. پر پوءِ عوامي سمنڊ رسو ڇنائي ڪنهن حد تائين ڪوههِ آتش فشان جيان ڦاٽي پيو. محترمه جي شهادت اهڙي اڀار کي دو آتشو بڻائي ڇڏيو...اهو ڏينهن اڄوڪو ڏينهن پيٽرسن ۽ پونٽي کي مسلسل ”دورا“ پئجي رهيا آهن. ڪڏهن ته کين ايترو بيچين ٿو ڏسجي جو چئي کڻي بس ڪر! پرديسي پکيئڙن جون پرهه ڦٽيءَ مهل اڳ ۾ ڪنهن پريس ڪانفرنسون ٻڌيون؟

شهيد راڻي کي جڏهن آمريڪي فرمائشن واري ٿيوريءَ تي عمل پيرا ٿيڻ کان ”انڪاري“ ڏٺائون ته اهو ئي قهر ڪيائون، جيڪو جسٽس مولوي مشتاق حسين ۽ جسٽس ايس انوار الحق جهڙن ججن هٿان فخرِ ايشيا جو عدالتي قتل ڪرائي ڪيو هئائون! افتخار چوڌري واري جوڊيشري کي مڪمل طور تي بحال ڪرڻ، صدر پرويز مشرف کي وردي ته ڇا پر بغير ورديءَ جي به قبول نه ڪرڻ، بلوچستان آپريشن ختم ڪرڻ ۽ پٺاڻ بيلٽ واري باريش برگيڊ کي مذاڪرات جي ميز تي آڻڻ جهڙن محترمه طرفان متعارف ڪرايل ايجنڊائن کي پيٽرسن-پونٽي پارٽي قبول ڪرڻ کان جڏهن انڪار ڪيو، تڏهن محترمه به اعليٰ سطحي آمريڪي وفد سان اسلام آباد ۾ طئي ٿيل ميٽنگ ملتوي ڪري اچانڪ سنڌ پهتي هئي...خير اهي خبرون چارون تون آئون سينن ۾ سانڍي چڪا آهيون...هن داستانِ درد جو سر بستو سور ته پاڻ قبر ۾ به گڏ کڻي وينداسين...هاڻ ته خيرن سان آمريڪي ”وار آن ٽئرر“ جا ڀائيوار به آهيون...جڏهن ٻي مهاڀاري لڙائي عروج تي هئي تڏهن سامراجي طاقتن واري پڳ يورپي دنيا کي پاتل هئي. جڏهن يورپي سامراج کي ٻي عالمي جنگ ۾ پسپائي پلئه پئي تڏهن وري سامراج واري ست راڄيءَ جو ”سردار اعظم“ واشنگٽي سوداگر بڻيو. عالمگيريت وارو تازو اصطلاح تڏهوڪو آمريڪي صدر هيري ٽرومين وري ”پارٽنرشپ“ جي نالي سان متعارف ڪرايو هو...سوويت يونين ۽ سرمائيداري بلاڪ جي وچ ۾ جاري سرد جنگ ئي برِصغير جو ورهاڱو ڪرايو هو...ڪيپيٽلزم وارن کي سوشلزم وارو فڪر ”ڪُهڻو“ هو، ڪاسائي درڪار هئا...پوءِ نهايت خوبصورتيءَ سان شطرنج جا مهرا ”خالي جڳهين“ تي فٽ ڪيا ويا. ايوب خان کي به ڏهاڪو سالن کان پوءِ احساس ٿيو ۽ همراهه ”فرينڊز ناٽ ماسٽرس“ الطاف گوهر کان لکرائي سامراج کي سيون هڻڻ جي ڪوشش ڪئي پر هو پاڻ آڪسيجن ٽينٽ ۾ هليو ويو...

راجا بازار پنڊيءَ جي عوامي جلسن ۾ 1977ع ڌاري جنهن ”راڻي“ ڊالرن جي راند ۽ آمريڪي منصوبن جي خطرناڪيءَ کان خطي جي ”خلق خدا“ کي ڏس پئي ڏنا، سريرِ آراءِ سلطنت رهندڙ اهڙي سنڌي سونهين کي به ”تارا مسيح“ هٿان.....هاڻي ته خيرن سان نائن اليون کان پوءِ واري دنيا ۾ پاڻ زندهه آهيون. آمريڪي وفدن جي آمد رفت واري رفتار تکي ۽ تڪڙي ان ڪري به ٿي آهي، ڇاڪاڻ ته جارج ڊبليو بش کي اسامو ۽ ملان عمر هٿ ڪري هن سال جي آخر ڌاري ٿيندڙ آمريڪي چونڊن ۾ ري پبلڪن جي صدارتي اميدوار جان مڪ ڪين کي کٽرائڻو آهي. ”اسامه ڪي-ٽو جبل جي چوٽيءَ تي ويٺل آهي ۽ ملان عمر ڪوئيٽا ۾ تشريف فرما آهي.“ اهي ٻئي اسٽوريز هن وقت خيالي دنيا کي خام خيالي جا گهوڙا ڊوڙائڻ لاءِ ”آواره“ بڻائي رهيون آهن. تازو بش ”بهادر“ فرمان جاري ڪري رهيو هو ته، مسلمانن جا ملڪ ايران ۽ شام مان هٿ ڪڍي وڃن...سعودي عرب کي ته هن تيل سپلائي ڪرڻ واري مقدار ۾ موزون اضافي جي به هدايت ڪئي آهي. شاهه عبدالله وس پڄندي بُش جي پريشر ۾ ڪو نه ايندو پر کيس شاهه فيصل شهيد جهڙو سڳو ڀاءُ به وسرندو ڪڏهن به ڪو نه...جنهن شهيد ذوالفقار علي ڀٽي جي صلاح سان تيل جي ڌار جي آڌار تي عالمي سامراج کي پنهنجي اوقات ۾ رهڻ لاءِ آماده ڪرڻ جي حتي الوسع ڪوشش ڪئي هئي. دنيا جا تيل جا ذخيرا عالمي برادري واري آدمشماري مطابق پنج فيصد انسانن واري ملڪ آمريڪا جي اکين آڏو آهن. عالمي سطح تي تيل جي جملي ذخيرن جو احاطو ڪبو ته آمريڪا وٽ سندس ذاتي ذخيرن وارو مقدار ٽي فيصد آهي پر سندس تيل استعمال ڪرڻ وارو انگ پنجويهه فيصد آهي. هن وقت ڇاهٺ فيصد تيل جا ذخيرا عراق، ايران، گڏيل عرب امارتن، ڪويت ۽ عربستان وٽ آهن. عراقي ته پاڪستانين جيان ملڪي معدنيات جي حقِ حاڪميت کان به محروم آهن.ٻه چار ليٽر تيل حاصل ڪرڻ لاءِ بغداد جي بازارن ۾ ڊگهيون قطارون نظر اينديون آهن. ٽوٽل هڪ کرب کن بيرل تيل جا ذخيرا هن وقت دنيا جي منصعهءِ شهود تي ظاهر ٿيل آهن، گم نام ذخيرن واري مقدار جي خبر موليٰ سائينءَ کي.

نار جي ملڪن وٽ ڪل مقدار جو ڇاهٺ سيڪڙو تيل موجود آهي. سعودي پنجويهه سيڪڙو، عراق يارهان سيڪڙو، ايران اٺ سيڪڙو، گڏيل عرب امارتون ۽ ڪويت 9-9 سيڪڙو، لبيا ٻه سيڪڙو...جڏهن ته باقي ٽيٽيهه سيڪڙو تيل آمريڪا، ڪئنيڊا، يورپ، ايشيا، افريقا ۽ روس ۾ قيام پذير آهي. آمريڪا هن وقت عالمي سياست ۾ ”تيلي راند“ جو نمبر ون رانديگر آهي. اچو ته هن رانديگر جو تيل ڪڍون...

1859ع ڌاري پهريون ڀيرو آمريڪا ۾ تيل دريافت ٿيو هو...1862ع ڌاري پينسلوانيا ۾ تيل جا کوهه ائين تڪڙا کوٽيا هئائون، جيئن اسيءَ واري ڏهاڪي ۾ لاڙ جي علائقي ۾ خاصخيلي لغاري پارا کوهه کوٽيا ويا هئا. پينسلوانيا رياست ۾ آمريڪا سال ۾ ٽيهه لک بيرل تيل حاصل ڪندو هو. هتان جا کوهه کوٽ جو شڪار ٿيا ته انڊيانا ۽ اوهايو راڄواڙن ۾ تيل جا کوهه کوٽي کپت جو پورائو ڪيو ويو. 1940ع تائين ڪيليفورنيا، ٽيڪساس ۽ اوڪلوهاما رياستن مان نڪرندڙ تيل آمريڪي گهرجون پوريون ڪرڻ لاءِ ڪافي هو. ٻي مهاڀاري جنگ ۾ آمريڪا جو ”تيل“ ئي نڪري ويو، اونها کوهه به کوٽڻا پيا پر ناڪامي سندن مقدر بڻجي وئي. تڏهوڪي آمريڪي سيڪريٽري خارجه هيرالڊ آيڪس کي چوڻو پيو هو ته جيڪڏهن ڪا ٽين عالمي لڙائي لڳي ته آمريڪا کي ڪنهن ٻئي ملڪ جي تيل تي ڀاڙڻو پوندو...1944ع ۾ تيل جي گهٽ مقدار واري آمدني واشنگٽن کي بتال بڻائي ڇڏيو. هن برطانوي سابق سامراج کي پاڻ سان ملائي وچ اوڀر جي تيل تي قبضي ڪرڻ جو پلان ترتيب ڏنو. مشهور تاريخدان ڊينيل برگن تڏهوڪي مشهور آمريڪي صدر روز ويلٽ بابت لکي ٿو ته صدر صاحب برطانوي سفير کي گهرائي وچ اوڀر بابت هيٺيون پلان سندس حوالي ڪيو: ايراني تيل تي برطانوي تسلط تسليم ڪجي ٿو. آريا مهر رضا شاهه پهلوي تان هٿ ناهي کڻڻو...عراقي ۽ ڪويتي تيل ۾ پاڻ ٻئي ڀاڱي ڀائيوار رهنداسين البته...سعودي عرب جو سمورو تيل صرف ۽ صرف آمريڪا جي تصرف ۾ رهندو...الهه الهه خير صلا...هوڏانهن 1970ع ڌاري ”الاسڪا“ ۾ تيل جا وافر ذخيرا دريافت ٿيا ۽ هيڏانهن آمريڪي تيل اچي تر ورتو...مٿي وري سوني تي سهاڳي جو ڪم 1973ع واري عرب-اسرائيل جنگ ڪو...عربن آمريڪا ۽ مغربي ملڪن لاءِ تيل جي رسد کي ناممڪن بڻائي ڇڏيو...شينهن جي پڇ تي لت رکڻ آهي ته آسان ڳالهه پوءِ شينهن جو ڊٻ سهڻ لاءِ به دل گردو کپي...آمريڪا وچ اوڀر جي ملڪن واري تيل جي ذخيرن تي ”قبضي“ ڪرڻ جو منصوبو 1973ع ۾ ٺاهي ڇڏيو هو. ايران، عراق، ڪويت، عراق جنگيون هجن يا عرب-ايران تڪرار اهي سڀ عالمي سامراج جي منصوبه بنديءَ جا اهڃاڻ آهن. آمريڪا ۾ درآمد ٿيندڙ تيل جو مقدار ملڪ ۾ موجود تيل جي ڀيٽ ۾ چئوڻ تي آهي. واشنگٽن هن وقت دنيا جو وڏي ۾ وڏو گهڻ مقداري تيل واپرائيندڙ ملڪ آهي.

سنڌ ۾ جڏهن ”رائلٽي“ جي حوالي سان معدنيات بابت بيان بازي ڪندا آهيون، تڏهن اسان کي ”حقِ ملڪيت“ جي حوالي سان هٿ کڻندي هجي شابس.. اڌ صدي اڳ جو مثال متان ڳالهه سمجهائي سگهي...برٽش پئٽروليم ايراني تيل مان 1950ع ڌاري پنجن سالن ۾ 250 ملين پائونڊ منافعو حاصل ڪيو هو، جڏهن ته رائلٽي جي مد ۾ ايران کي ڇا ڏنائون؟ فقط نوي ملين پائونڊ روڪڙا...وچ اوڀر وارا ملڪ مالڪ هوندي به استحصال جو شڪار آهن، جڏهن ته سندن سون کان به وڌيڪ سوايو ملهه لهندڙ تيل ولايتي ملڪن لاءِ خوشحالي جو سبب بڻجي رهيو آهي. اولهه جا ملڪ ۽ آمريڪا سينٽرل ايشيا جي زيرِ زمين تيل ۽ گئس جي ذخيرن تي قبضي لاءِ افغانستان ۽ عراق کي قيمو ڪرڻ کان پوءِ ايران ۽ پاڪستان کي لقمهءِ تر بڻائڻ گهرن ٿا. شيعا-سني تضاد، لساني فساد ۽ خانه جنگي وارا خون خرابي سان مالا مال ڊراما عالمي سامراج جا اڀا ڪيل اشو آهن...

پاڪستان کي طالبان، القاعده ۽ دهشتگردي جي حوالي سان آمريڪي داب دڙڪا سهندي به اچي ڏهاڪو سال ٿيا آهن. خود اسلام آباد وارو ”ضيائي دور“ سرد جنگ جي حوالي سان سي آءِ اي جو ذيلي هيڊ ڪوارٽر هو، جيڪو ”ڪم نڪتو، ڊکڻ وسريو“ واري چال ۾ ڪامياب ويو. وري نائن اليون کانپوءِ بادل ناخواسته پاڪستان ٻيهر اتحادي آهي انهي ساڳئي ملڪ جو، جنهن هر ڏکئي مرحلي تي پاڪستان سان ”پٽي“ پئي ڪئي آهي. مشرقي پاڪستان ۾ ستون بحري ٻيڙو هجي يا ڪابل مان ماسڪو جي فوجن جو الوداع ۽ پوءِ وارا ڪنڊا ڪڍڻ وارو مرحلو...هن وقت عاجز جي سامهون جيڪا اخبار موجود آهي، ان جي اها خبر به ڏاڍي ڇرڪائيندڙ آهي ته، ”طالبان ۽ القاعده سان معاهدا نه ڪريو، باريش برگيڊ جي خاتمي ۾ صلاحيتون کپايو، نه ته ڌماڪا به ٿيندا ته شهيد بينظير ڀٽو تي ٿيندڙ قاتلاڻي حملي جهڙا مرحلا به ايندا...“ ڌمڪي ڪير پيو ڏي؟ آمريڪي هوم لينڊ سيڪيورٽيءَ جو سربراهه مائيڪل چرٽاف...روزانو ڪا نه ڪا اهڙي خبر هوندي ئي هوندي آهي جنهن خبر ۾ پاڪستان کي خوفزده ڪرڻ وارو وافر مواد موجود هوندو آهي. اڏا به ڏناسين، لاجسٽڪ سپورٽ به فراهم ڪئي سين، ٽرائيبل ايجنسيز ۾ سينائي سورما به سورگ باش ڪراياسين پر واشنگٽن جا شڪ ۽ شبها نه ختم ٿيا ته نه ٿيا...اها ڳالهه البته تسليم ڪرڻ گهرجي ته سرد جنگ جي نتيجي ۾ سي آءِ اي جي سهڪار سان اسان جي خطي ۾ جيڪي نوان سول فورسز ساماڻا تن فقيرن کي جيستائين سوويت يونين خلاف استعمال ڪرڻو هو، تيستائين ته يورپي دنيا کان وٺي آمريڪا تائين سمورن سرمائيداري بلاڪ جي ڀوتارن کي اهي فورسز ابي امان کان به وڌيڪ قابلِ احترام پئي نظر آيا...وري جڏهن سندن ڪم نڪري چڪو ته اهڙن ”جيش“ ٽائيپ جوڳيئڙن کي ڳولهي ڳولهي مارڻ لاءِ گوانٽانامو بي جهڙا گم نام اذيت خانه قائم ٿيا. ٻيو به ڇا ڪجهه ڪو نه ٿيو؟ پاڪستان کي بين الاقوامي برادري ۾ ڏٺو ڪرڻ لاءِ سمورا ذرائع ابلاغ متحرڪ ٿي ويا...پاڪستان کي پنهنجو وجود بچائڻ لاءِ بيساکين جا سهارا ڇڏڻا پوندا.

مصر جي تفريحي شهر ”شرم الشيخ“ ۾ کڻي جارج ڊبليو بش پنهنجي پاڪستاني هم منصب سان خلاصو مليو ته ضرور آهي پر ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته هن ٽن ڳالهين تي تحفظات جو اظهار ڪيو آهي.

(1) پٺاڻڪي بيلٽ واري باريش برگيڊ سان مذاڪراتي عمل ختم ڪريو.

(2) ايران، پاڪستان ۽ هندستان وارو گئس معاهدو ”معلق“ بڻائي ڇڏيو.

(3) چين، روس ۽ هندستان ايران تي آمريڪي اٽيڪ جا مخالف آهن اوهان ڪابل جيان تهران تي طبع آزمائي لاءِ اسان جا رفيق ڪار بڻجي ڏيکاريو.

”پاڪستان“ پاڙي وارن ملڪن سان ڦڏا جاري رکي سگهي ٿو؟ سوال جو جواب فقط ايترو آهي ته هاڻ گهڻو ٿيو، ”ڀيڻ ڀيڻ پر پاڻ مرندي ڪهڙا سيڻ...“ آمريڪا جي عالمگيريت جو انت ڪٿي ٿيندو؟ تنهنجي خبر آگي کي پر پارٽنرشپ ۾ پنهنجيون پوکون جهنگ جا جانور پڪ سان ڀيلي ويندا.

arbabnek@yahoo.com

 

جواب: ارباب نيڪ محمد جي لکيل ڪالمن جو مجموعو

ڊاڪٽر اي ڪيو خان جو بيان ۽ اصل راند جا اشارا




آچر پهرين جون 2008ع



شهيد سنڌ راڻي جي انهيءَ بيان ته اسلام آباد جا ايوان لوڏي ڇڏيا هئا. محترمه ڇا چيو هو؟ ”اسان پاور ۾ اچڻ کانپوءِ ائٽمي ادارن جي عالمي ماهرن کي ڊاڪٽر اي ڪيو خان تائين رسائيءَ کي عملي شڪل ڏينداسين.“ رڙو رڙ مچي ويئي هئي. ڪئين طوفاني ترجمان ميدان تي لهي آيا هئا، چوڻ لڳا: ”پ پ جي سربراهه ملڪي مفادن سان هٿ چراند ڪرڻ ۾ حدون اورانگهي رهي آهي.“ فرحت بابر پارن اها وضاحت به ڪئي هئي ته: اصل ۾ محترمه جي بيان کي سياق ۽ سباق کان ڌار ڪري پڙهيو پيو وڃي. محترمه جو مقصد پاڪستان جي ائٽمي رازن تائين غير ملڪي ادارن جي پهچ کي ممڪن بڻائڻ هرگز ناهي. ها، البته ائين چئي پيو سگهجي ته ڊاڪٽر خان کي تن تنها ڪٽهڙي ۾ بيهارڻ بدران ائٽمي اوزار ٻين ملڪن کي عنايت ڪرڻ واري الزام جي تمام شرڪاءِ ڪار کي به تفتيش جي دائري ۾ آڻڻ گهرجي! اهو مطالبو سنئون سڌو انهن سينائي سپاهه سالارن جي ڪنڌ ۾ ٿي پيو، جيڪي ڀوپالي بادشاهه کي ”اعتراف جرم“ جي دائري ۾ داخل ڪري پنهنجو پلئه آجو ڪرائي رهيا هئا.

اڄ ڪلهه ميڊيا تي ڊاڪٽر اي ڪيو خان جي جيڪا رونمائي ٿي رهي آهي، انهيءَ ”مک ويکڻ“ واري ماجرا جو مخاطب دهليءَ جي نهر واري حويليءَ وارو ”هونهار“ ئي آهي. قصو ڪجهه ٻيو ٿو نظر اچي. ججن واري مامري ۾ دهليءَ ڄائي جو جهلمي جاءِ نشين ”حلفيه“ بيانن کان ٻاهر بيٺو آهي. ججز- جرنيلي جنگ کي جولان واري جبل تي چاڙهڻ لاءِ ساڳين ڏينهن ۾ ”نجي چئنل جي اسلام آبادي آفيس“ تي حملو ڪرايو ويو. ورديءَ واري کل کي ڪاريگر ڪاسائين لاهي ڇڏيو. ميان نواز شريف اين آر او ۾ شريڪ سفر هو ڇا؟ پوءِ کيس اچانڪ ميدان ۾ لاهڻ واري کيپ ڪنهن کٽي؟ دهليءَ کي دل هول ڪرڻ لاءِ جهلم وارن جيڪي جانٺا هنيا آهن، انهن ملهه راند وارين ”وچين“ ۾ ڊاڪٽر اي ڪيو خان کي لب ڪشائيءَ جي اجازت به شامل آهي. نه ته جيڪا تصوير 2004ع ۾ ڀوپالي بادشاهه جي صدر بش جي منظور ِنظر سان ملاقات واري جاري ڪئي وئي هئي. ان فوٽو سيشن ۾ هڪڙو باوردي بزرگ ڊاڪٽر خان کي ائين چتائي ڏسي رهيو هو، گويا ڪه هو محمد علي ڪلي جيان باڪسنگ جو تجربو ستم رسيده سائنسدان جي ڏٻري ڏيل تي ڪري رهيو هجي. باڪسنگ وارو ڪمانڊو سينائي هائوس ۾ تشريف فرما آهي پر ڊاڪٽر خان تير برهدف بيان جاري ڪري رهيو آهي. ڪنهن کي شل اهڙي ”نيڪ نامي“ نصيب نه ٿئي. سندس مخاطب ماٺ آهي. هوڏانهن قائد تحريڪ کان ويندي گجراتي گاما پهلوانن تائين ۽ شيخ رشيد جهڙي گفتگوءَ جي ماهر کان ويندي مشاهد حسين سيد تائين دهلي ڄائي جا سمورا ترجمان پنهنجي منصبي فرضن کان سبڪدوش ٿي چڪا آهن. ٻروچ پئي نهاريو سانجهي تاري ڏانهن... ابو! سائينءَ چوان جيڪڏهن چنڊ رضا ڪري ويو ته پڳ پڪ سان هن شينهن تي ايندو (مذڪر مونث جو خير آهي) هن وقت پڳ اچي ”اڇي قبر“ واري مرد ميمڻ جي سر مبارڪ کي شرف بخشيو آهي، جنهن دڙڪو ڏنو آهي ته، اين آر او جي دائري ۾ ايندڙ سمورا داستان دل سان نه هنڍائيندئو ته پوءِ اهڙي معاهدي جا آگا پيڇا اوپن ڪرڻ لاءِ اسان به آزاد هونداسين. سنڌ جو ڄائو ترجمان عمر عزيز جي هن مرحلي تي جنهن ريت دهلاري دليل ڏيڻ ۾ مصروف آهي، اهڙا دليل آغا محمد يحيٰ خان قز لباش لاءِ تڏهوڪو وزير نوابزادو شير علي خان تڏهن پيو ڏيندو هو. جڏهن اوڀر پاڪستان ڌار ٿي چڪو هو ۽ باقي بچيل پاڪستان به بحرانن ۾ گرفتار هو. جنرل گل حسن ۽ ايئر مارشل رحيم اڳتي نه اچن ها ته دهلي ڄائي جو پيشرو پاڻ مرادو اقتدار منتقل ڪرڻ لاءِ ڪڏهن به تيار ڪو نه ٿئي ها.

نگران دور جي وزير ۽ ”ق“ ليگ جي ترجمان اين آر او جي حوالي سان ”انتباهه“ وارو جيڪو نوٽيس ڏنو آهي، سندس داٻ ۽ دڙڪي کي بش بهادر جي بيان سان ملائي پڙهنداسين ته پوءِ اهڙي اظهار کي ”آمريڪي موقف جي ترجماني“ ته چئي پيو سگهجي، البت خورشيد قصوري، شير افگن ۽ فيصل صالح حيات جهڙن ڪنهن حد تائين قد آور ”ق“ ليگين جي جاءِ تي هن ڪمزور شخص کي ترجمانيءَ لاءِ تعينات ڪرڻ مان لڳي ائين ٿو ته:

هاڻي ائين ٿياس،

جو جت نه نينم پاڻ سين!

”مرد ميمڻ“ جا دليل ٻڌي نوابزادو شير علي خان ٿو ياد اچي، جنهن ميڊيا تي نظرياتي سرحدن جي حفاظت لاءِ ”سينائي سنگت“ کي اضافي پاور وارا پراجيڪٽ متعارف ڪرايا هئا. شير علي واري دور کان اڳ تائين ملٽريءَ کي جاگرافيائي سرحدن جو محافظ ته مڃيو ويندو هو، البت نظرياتي سرحدون سياستدانن ۽ سول سوسائٽي حوالي هيون. وقت جي قز لباش جي ترجماني تي ”مرد ميمڻ“ کي بيت جي اها سٽ سوکڙي طور پيش ڪري سگهجي ٿي؛

اڇي پڳ مَ پس،

اندر مڙيئي اڳڙيون!

رهيو مامرو اي ڪيو خان طرفان اوچتو ميڊيا تي انڪشاف گفتگوءِ ڪرڻ جو، ته نواز شريف طرفان ائٽمي ڌماڪي جي ڏهين سالگرهه جي حوالي سان لاهور ۾ منعقد ٿيندڙ تقريب ۾ ڌنوان ڌار تقرير کان ترت پوءِ وڏي اهتمام سان ڊاڪٽر خان طرفان لب ڪشائي ڪرڻ مان لڳي ائين پيو ته اهو سمورو منصوبو وقت جي سينائي سربراهه جي آشيرواد سان مرتب ٿيو آهي. اي ڪيو خان آهي ڪير؟ شهيد ذوالفقار علي ڀٽي کيس سلطان بشير الدين محمود جي سربراهيءَ ۾ سائنسدانن جو وفد موڪلي پانهون پاڪستان آندو هو. سيٺ عابد جهڙن هٿان ٻاهرين ملڪن مان ”را مٽيريل“ هٿ ڪرڻ کان وٺي خاموشي سان هن ”رانديڪي“ ٺاهڻ لاءِ جيڪا راند گذريل چاليهارو سالن کان جاري آهي، انهي کيل جي اڪثر اصولن کي زير بحٿ آڻي نٿو سگهجي پر ڇرڪ جو ڇيهه هٿ ڪبو ته آمريڪا، يورپي يونين ۽ هندستان کان ويندي ماسڪو تائين انهي بم گولي واري بارود بيشمار انسانن کي ”بتال“ بڻائي ڇڏيو آهي. اسرائيل ائٽمي طاقت آهي ته ٿيو خير پر هن رياست کي اهڙو حق ڏيڻ لاءِ راڄ جا راڻا تيار ناهن.

18 مئي 1974ع تي راجسٿان واري جيسلمير ضلعي ۾ ”پوکراڻ“ جي لق و دق صحرا ۾ ڀارت پهريون ائٽمي ڌماڪو ڪيو ته شهيد ڀٽي ”گهاس کائين گي ليڪن ائٽم بم بنائين گي....“ جو عملي منصوبو شروع ڪيو. ڊاڪٽر خان هن وقت شهيد ڀٽي کي ائٽم بم جو خالق ۽ ميزائل ٽيڪنالاجيءَ ۾ پاڻ ڀرائپ جو ڪريڊٽ ”پورب ڄائيءَ“ کي عنايت ڪري رهيو آهي. ڪي مبصر ائين به چون پيا ته پ پ جي ڌڻين کي انهيءَ منصوبي جا مالڪ باور ڪرائي مغربي دنيا کي پ پ بابت وڌيڪ متفڪر بنائڻ لاءِ اها مهم شروع ڪرائي ويئي آهي. ٻيا وري مبصر ان خيال جا آهن ته جيئن ته، نواز شريف چاغي واري ائٽمي ڌماڪي جو ڪريڊٽ کڻي رهيو آهي. ملڪ جي ”موچاري مخلوق“ جذباتي آهي. ان حوالي سان پ پ کي صف اول ۾ شمار ڪرائي رائيونڊ کي راءِ عامه ۾ وڌيڪ مقبول ٿيڻ کان محروم ڪرڻ وارو منصوبو به شامل حال سمجهيو وڃي.

چار سال اڳ جنهن اي ڪيو خان کي نظر بند ڪيو ويو هو. دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ مثبت ۽ منفي حوالي سان موصوف منفرد فرد طور متعارف آهي. سندس تازي ظهور جي موقعي تي اچو ته ”ڀوپال“ تان ڀيرو ڀڃي اچون! انبن جي هن موسم ۾ ”انور رٽول“ جو ذڪر خير به ٿيندو رهندو آهي. سنڌڙي جيئن سنڌ جي شناخت آهي، ”انور رٽول“ تيئن ڀوپال جي سڃاڻپ آهي. هاڻوڪو سنڌي هي سائنسدان ستاويهه اپريل 1936ع تي ”دارالاقبال“ ڀوپال ۾ پيدا ٿيو. سندس والد عبدالغفور خان تعليم کاتي ۾ ضلعي مهتمم هو. هن ميٽرڪ اجمير شريف مان پاس ڪيو. کوکرو پار بارڊر تان موصوف 1952ع ڌاري بارڊر پار ڪري پهتو هو. موڻا ٻهه اسٽيشن کان کوکرو پار اسٽيشن تائين هن پيرين پنڌ سفر ڪيو هو. هڪڙي صندوق ۾ هن جي سموري مڏي محفوظ هئي. ٿر جو ريگستان جهاڳيندي ڀوپالي ڀوتار جا پير به پٿون ٿيا هئا. سورهان سال هئي تڏهن سندس عمر عزيز... بي ايس سي ڪرڻ کانپوءِ کيس ماپ ۽ تور واري کاتي ۾ (ڪراچي) انسپيڪٽري جي ملازمت به ڪرڻي پئي. مالي طرح سان موصوف کيسا خالي لڳو پيو هو پر هو محنتي، ان ڪري سمورا امتحان ”اي ڪلاس“ ۾ پاس ڪيائين. ٽن سالن کانپوءِ نوڪري تان کيس دستبردار ٿيڻو پيو ۽ همراهه وڃي جرمني جا وڻ وسايا. ٽيڪنيڪل يونيورسٽي ”ڊيفٽ“ هن کي ائٽمي ميدان جو شاهه سوار بنائڻ لاءِ چشم براهه هئي. 1972ع ۾ هن کي ايمسٽر ڊيم ۾ ائٽمي ماهر جي حيثيت سان گهرايو ويو. هو ڏج، جرمن ۽ فرانسيسي ٻوليون انگريزي ۽ ڀوپالي اڙدوءَ جيان ڳالهائيندو آهي. هن شهيد ڀٽي سان خط ڪتابت ۾ لکيو هو ته، ”جيڪو ڪم ٻيا سائنسدان 20 سالن ۾ ڪندا، آئون ستن سالن ۾ ڪري ڏيکاريندس....“

انهيءَ درديلي داستان کي اڌ ۾ ٿا ڇڏيون، موجوده حڪومت جو ڊاڪٽر خان بابت سرڪاري موقف گذريل ٻن مهينن کان اهو پئي منڪشف ٿيو، ”جيئن ته ڊاڪٽر خان کي اسان گرفتار ناهي ڪيو، سندس آزادي بابت انهن کان پڇو، جن کيس حوالات ۾ واڙيو هو...“ هي سرڪاري موقف گنجلڪ لڳو پيو هو. ڀائي! جي ائين آهي ته پوءِ اختر مينگل ۽ صفدر سرڪي پارا به ته اڳوڻي سرڪار جا باندي بڻايل هئا. لڳي ٿو ته ٻن مهينن تائين اهو موضوع ”دائري ڪار“ مان ٻاهر هو ۽ هاڻ جيڪا ڊاڪٽر خان کي محدود آزادي ڏني اٿن، ان مجروح آزاديءَ لاءِ بين الاقوامي برادري ۽ ملڪ جا مک ڀاڱيوار ادارا ”اوڪي“ ڪري چڪا آهن. رهيو سوال اهو ته ڊاڪٽر خان ميڊيا تي جيڪي گوهر افشانيون فرمائي رهيو آهي، اهڙي راز آئوٽ ڪندڙ راند ٿي سگهي ٿو ته ڪن لاءِ روح افزا مشروب ثابت ٿئي ۽ ڪي سدورا اهڙن زخمن سان وڌيڪ چور چور ٿيندي نظر اچن.”

دي مسلم“ جي تڏهوڪي ايڊيٽر مشاهد حسين سيد جي توسط سان ڀارت جو ناميارو صحافي ڪلديپ نائر 1980ع واري ڏهاڪي ۾ ڊاڪٽر اي ڪيو خان کان ”ائٽم بم“ جو راز اوڳاڇائي وڃڻ ۾ ڪامياب ٿيو هو. پوءِ عالمي اقتصادي فورمن ”امداد“ بند ڪئي ۽ ”اسلامي بم“ جي تشهير عام جام ٿي هئي، جنهن سان پاڪستان کي عالمي برادري ۾ وڌيڪ تنهائي وارا ڏينهن ڏسڻا پيا هئا. ڊاڪٽر خان، پرويز مشرف، پ پ ۽ ن ليگ جا جهيڙا گهر اندر رهڻ ڏيو. جڳ جهان کي پنهنجي گهرو تڪرارن ۾ ملوث نه ڪريو، اهوئي بهتر آهي.

arbabnek@yahoo.com