جواب: محترم محمود مغل جي لکيل ڪالمن جو مجموعو۔
پيار جي پارت هُجئي!
آچر 4 فيبروري 2007ع
الاءِ ڪيترا ڏينهن ٿيا هئا جو اندران ڪا جاءِ نه پئي ملي. پنهنجو پاڻ سان گفتگو ڪئي عرصو ٿي ويو هو. حياتيءَ جي هڻ هڻان ۾ وقت جو ”وقفو“ ناراض ٿي ويو هو. آئيني ۾ ڏٺي به ڄڻ ڏينهن ٿي ويا هئا. ماڻهو ته ماڻهو آهي، عزيزان من...پنهنجو پاڻ کي مڌو بالا ۽ اميتاڀ بچن کان گهٽ ڪٿي ٿو محسوس ڪري! پر وري به غمِ دوران جو وهڪرو ڪا اهڙي صورتحال اختيار ئي ڪري وٺي ٿو، جو اهو ”خوبصورت روپ“ به ڏٺي ڏينهن ٿي ويندا آهن. ڪڏهن ڪڏهن ته پنهنجا ”ساروپا“ به وسري ويندا آهن.
اهو سڀ هر ڪنهن سان ناهي ٿيندو، خواتين و حضرات...جن جي دوستي، ”پنهنجو پاڻ“ سان هجي، سي ئي بهتر سمجهي سگهن ٿا، جن کي پنهنجي اندر جي آواز جي خبر هُجي، انهن لاءِ اهو سڀ سولو بڻجي ويندو آهي. مسئلو وري انهن سان اهو ٿيندو آهي، جو ڪڏهن ڪڏهن بنا ڪنهن سبب جي، اندر جا ايوان بند ٿي ويندا آهن. رڙ، واڪو ته ڇا...ڪا سرگوشي ٻڌڻ ۾ ڪو نه ايندي آهي...من ملول ٿي ويندو آهي. دنيا ٻاهران ته سڀ هار سينگار ڪيو ٽلندي وتندي آهي...اندر ۾ عجيب ”ٻڙڌڪ“ هوندو آهي. وجود وسامي ويندو آهي...اسان جي کل بي رنگ، مُرڪ ڇسي ۽ ڀاڪر ٿڌو بڻجي ويندا آهن. زندگي، ويٺي ويٺي ”بليڪ اينڊ وائٽ“ بڻجي ويندي آهي.
پاڻ ڳالهائڻ ۾ مصروف هئا...ڪنهن ڪُنڊ پاسي کان جاءِ ملي هئي. منهنجو مُنهن ته اڳ ۾ ئي مونن ۾ اچي ويو هو. بس ڪَنَ هئا، جيڪي ڄڻ اينٽينا بڻيل هئا...”مسي مساڳ...چپن لاءِ هوندي آهي ۽ چَپَ اظهار لاءِ...پنهنجي اندر جي هر اُڌمي کي، هر خواب کي لفظن جو روپ ڏيڻ لاءِ اوهان چپن جا محتاج آهيو. اظهار جي هڪ واٽ اک به هوندي آهي، پر ان جي زبان عام فهم ناهي هوندي. اکين جي ٻولي هر ڪو ناهي ڳالهائيندو ۽ نه ئي هر ڪنهن سان ڳالهائي ويندي آهي. جيڪي نگاهه جي ٻولي ڳالهائڻ گهرن، انهن کي چڱيءَ طرح خبر هوندي آهي ته سامهون واري جي نگاهه، اکين ۾ ڪَنَ رکي ٿي. مطلب...منهنجي اکين جا چپ جيڪو آڇين ٿا، سامهون واري جي اکين جا ڪن انهيءَ صدا کي ڪنائين ٿا ۽ سمجهن ٿا. جيڪڏهن انهن ٻنهين مان، ڪنهن به هڪ ۾ ڪا کوٽ آهي ته اها ٻولي ئي بيڪار آهي دانائو...ٻولي هوندي آهي سمجهڻ لاءِ...جيڪڏهن سمجهه ۾ ئي نه اچي ته صدا جو فائدو ڪهڙو رهي ٿو...!؟
ڳالهائيندي ڳالهائيندي هنن مون ڏانهن نهار ڪئي هئي، مون کي اندازو تڏهن ٿيو، جڏهن ڪنڌ مٿي کنيو ته سندن نگاهه مون تي اٽڪيل هئي. اکين جي حجت اکين کي محسوس ٿي ته هلڪي مرڪ سندن مُک تي وکري وئي. کين احساس ٿي ويو هيو ته دانائن ۾ هڪ ڀُوڪ به ويٺل آهي. ”هاڻي، چپن جي اظهار جا به گوشا آهن...پوري ڳالهه، اڌ اکري، اڌو گابري ڪٿا...اشارو ڪنائيو، سڀ چپن جا محتاج...اشارو اک به ڪندي پر غير واضح، مبهم ۽ گهٽ...چَپَ ته کلي اظهار ڪندا...ماڻهوءَ جو الميو اهو به آهي ته هُو اظهار جي مرحلي ۾ پاڻ کي ڏسي ڪو نه ٿو سگهي...مطلب..ان لمحي ۾ هُو ڇا پيو لڳي. آئن اسٽائن يا ڪو ڀُوڪ بصر...جيڪڏهن آئن اسٽائن لڳو ته ڪمال ٿي ويو ٻچا...پر اهو به ٿئي گهٽ ٿو. ڇاڪاڻ ته گهڻو تناسب ”ڇسن“ وجودن جو هوندو آهي. ڳالهه محبت جي هُجي يا نفرت جي...احمق پڻو واضح نظر ايندو آهي...“ اتي ڪنهن ٻوليو ”ان جو مطلب اهو آهي مرشد سائين ته ماڻهو اظهار ئي نه ڪري...“ هنن آواز جي سِمت ۾ نهاريو، ”منهنجي ڳالهه پوري ناهي ٿي...نادان...اظهار ڪجي...ضرور ڪجي...بلڪه اظهار ئي ته ڪجي...پر ڪوشش اها هُجي ته ان مهل اندر جا چَپَ ٻاهرين چپن جو ساٿ ڏيندا هجن....ٻنهي ۾ ڪو مت ڀيد نه هجي. جيڪو اندر جي آواز سان آواز ملائي ڳالهائي، اهو ڪڏهن به ڇسو، بيوقوف يا احمق نه لڳندو آهي...ان جي ئي ڳالهه وزندار هوندي آهي.“
سڀني جا وات پٽجي ويا هئا...اڳ ۾ ڪڏهن اهڙو ڪجهه ڪو نه ٻڌو هئوسين. چهرا، چهرا گهٽ...سواليه نشان وڌيڪ پئي لڳا...سندن مُرڪ ڪجهه گهري ٿي وئي. ”هزارين ڀيرا سمجهايو اٿمانوَ...هر ماڻهوءَ جي اندر هڪڙو ٻيو ماڻهو رهي ٿو...جيڪو سڀ رنگ ساڻ ٿو رکي، مرڪ، ڪاوڙ، گُهور، لمس، سڀ وٽس آهن. اوهان سندس هر احساس، محسوس ڪري سگهو ٿا، بشرطيڪه توهان کيس ٽائم ڏيندا هجو...حياتيءَ جي ابتدائي حصي ۾، سندس اثر گهڻو هجي ٿو، پر پوءِ وقت جي دز، اوهان جي اندر جي ايوانن ۾ گهڙي کيس لٽي ڇڏي ٿي...غَمِ دوران ايئن جڪڙي ٿو وٺي جو غمِ جانان ته پنهنجو موت پاڻ ئي مريو وڃي...مصروفيتن جو سبب ايترو مضبوط هوندو آهي جو اندر جي کڙڪيءَ جا انجيس زنگجي ويندا آهن...پنهنجو پاڻ سان فرصت جو تيل، طلب ۾ هوندو آهي، پر ذات جي بوتل ئي خالي هوندي آهي. زنگ گهرو ٿئي ته لازمن کولڻ ۾ تڪليف ٿيندي. چيڪاٽ وڌي ويندا. اسين شايد اهي چيڪاٽ ڪنائڻ نه گهرندا آهيون ۽ نه ئي اها دز هٽائڻ جي فرصت اسان کي نصيب ٿيندي آهي. نتيجو اهو ئي سادو هوندو آهي...اسان جواندر ناراض ٿي ويندو آهي. سندس چَپَ، جسم جي چپن سان نه ٺهڪندا آهن...نتيجي طور اظهار ڇسو لڳندو آهي...“
حيرتن جا درياءَ پوري وهڪري ۾ هئا. سوال جون ٻيڙيون آهستي آهستي پاڻ سنڀالڻ جي چڪرن ۾ هُيون...”مطلب...عقل جو اظهار اندر سان آهي سائين...“ ڪنهن پڇيو....پاڻ وري مُشڪي پيا....”نه...سچ جو اظهار اندر سان آهي شهزادا...جنهن مهل به سچ زبان مان نڪري ٿو ته سڀ ڪجهه گڏيل ٿو هجي ڪوڙ مهل ٻئي الڳ الڳ ٿي ويندا آهن ۽ وري الاءِ ڇو ملي نه سگهندا آهن...سچ ڳالهائجي ته اندر جو آواز اڌما ڏيندو آهي...۽ اها اوهان سڀني کي خبر آهي ته سچ ڳالهائڻ کان پوءِ، اهو ياد رکڻ جي ضرورت ناهي هوندي ته توهان ڪهڙو بيان جاري ڪيو هو...ياد ته ڪوڙن کي رکڻو پوندو آهي، نادانو...“ هاڻي ماٺ ٿي وئي...پاڻ تڏي جي ڪانيءَ سان کيڏندا رهيا...ڪير ڳالهائي...۽ ڇا ڳالهائي؟ وري سندن آواز اڀريو، ”سچ جي ڪٿا مهل...اکيون، اندر بڻجي وينديون آهن بابلا...سويل چيو هئم نه...ته اک جي ٻوليءَ جو هُنر ڪجهه ٻيو هوندو آهي...هاڻي اهو هُنر سچ سان نروار ٿئي ٿو...سچار ماڻهوءَ جي اک ۽ چَپَ گڏجي مرڪندا ۽ گڏجي سُڏڪندا آهن...“
”۽ محبت سائين...ان جي اظهار ۾ ته اک ۽ چَپَ الڳ هوندا آهن...“ ڪنهن لقمو ڏنو...پاڻ پاسو ورايائون...“
”محبت به ته سچ ئي آهي نه پُٽ...هاڻي ان جو وري درجو ڌڻيءَ اهڙو رکيو آهي، جو هر ڪا ٻولي الڳ ٻولجي ٿي، پر سُر ساڳيو نڪري ٿو. اهو ڪڏهن نه وسارجو ته اهو صرف محبت سان ناهي. هر اهو جذبو، جيڪو اندر ۾ جڙ وٺي...مطلب...مٿاڇرو نه هُجي، ايئن ئي سلوڪ ڪندو آهي. اک ۽ چَپَ الڳ الڳ ڀلي هجن، پر انهن جو اهو وڇوڙو، شدت کي ظاهر ڪندو...يعني ڪنهن جذبي کي اکيون وڌيڪ شدت سان بيان ڪنديون ۽ انهن جي مقابلي ۾ ساڳي ڳالهه جي حمايت چَپَ به ڪندا، پر ٿورو گهٽ شدت سان ۽ اهو سڀ وري ابتڙ به ٿي سگهي ٿو ته چَپَ شدت سان لفظ اوڳاڇين ۽ اکيون ايترو ساٿ نه ڏين.“
ڳالهه واضح ٿي وئي هئي، هر ڪنهن جو ڌيان مرڪز تي ئي هو. ”بس...اها ڳالهه پنهنجي اندر سان ڪري ڇڏيو، جيڪا چپن تي اچڻي هجيوَ ۽ اندر جو جواب ٻُڌي پوءِ ان جو اظهار ڪندا ڪيو...پنهنجي اندر سان ملاقات ضروري هوندي اٿوَ...ان ۾ دير ڪندئو ته حياتي ڪو ختم ڪو نه ٿي ويندي...ها...ان جو ساءُ لهسجي ويندو...“
ڪلاس ختم ٿيو...سڀ هيڏي هوڏي ٿيا ته هنن پيار مان هٿ ڦيريو...مٿو ڄڻ ڇانءَ ۾ اچي ويو. اکين جا پيمانا تَر ٿيڻ لڳا...سندن مُرڪ وڌيڪ گهري ٿي وئي.
”ڄاڻو ماڻهو آهين تون...داناءُ آهين...پوءِ به...پاڻ سان نٿو ملين. وقت نٿو ڪڍين پاڻ لاءِ ڀُوڪ...هان....پنهنجو پاڻ کان رُسي ٻين سان پرچي سگهبو آهي ڇا....؟“
الاءِ ڪيئن چپن تي اچي ويو.
”اهو سڀ توهان آڳاٽو پڙهايو هو قبلا...اهو سڀ پڙهي...لکي ئي ته اندر جي وارتا سامهون ڪئي هئي...سامهون واري جي فلڪَ ئي نه ٻُڏي...پنهنجي چيل سچ تي گمان ورائي ويا هئا سائين...پوءِ شايد اندر به رسي ويو آهي. بي اعتباري وڏو عذاب آهي مرشد...“
هنن گهُور ڪئي. ”بي اعتباريءَ کان وڌ اعتبار وڏو عذاب ٿئي چريا...تو ڳالهه اعتبار سان ڪئي هوندي...بي اعتباري ته پوءِ ٿي هُوندي. هاڻي هڪڙي ڳالهه سمجهي ڇڏ...جي هو فَلَڪَ ٻوڙي ته محبوب چوائي!؟...ڳالهه ڪرڻ جي هئي ۽ تو پوري سچ سان ڪري ڇڏي...بس...تنهنجو ڪم پورو ٿيو. اڳيان هن جو راز آهي. جيڪڏهن مڃي ته وهواهه، جيڪڏهن نه مڃي ته به واهه...۽ ڀلا جي ڪم وهواهه ٿي به وڃي نه...ته ياد رکجانءِ عمل دخل تنهنجو نه ٿو هلي سگهي...بس...منٿ ميڙ ۽ پارت ئي ڪم اچي سگهي ٿي. جتي حق سمجهئي اتي سڀ ڪجهه رک ٿي ويندئي. ڦوٽو ٻڌو ٿئي نه....“ ڏاڏاهي صاحب کي جهونگاريندي...هنن جهونگارڻ شروع ڪيو.
اي پرين پرديس وارا، پيار جي پارت هجئي
عهد جي، انجام جي، اقرار جي پارت هجئي
همعصري جي هام ڪهڙي، مان ذرو تون ماهتاب
ناز پرور، نينهن جي نادار جي پارت هجئي
جان من جلوو سندءِ آهي جيئاپو جان جو
دلربا نامِ خدا ديدار جي پارت هجئي
مرتضيٰ محبوب آ، تو در اچي جهولي جهلي
سونهن جا سردار هن پينار جي پارت هجئي
سندن جهونگار بيحد خوبصورت هئي. پَلَ، ميڙجي ويا، ڄڻ ڪا کڙڪي کُلي وئي ۽ پنهنجو اندر نظر اچڻ لڳو. اتي هنن فرمايو، ”سامهون وارو به، جيڪڏهن پنهنجي اندر سان اچي ته تنهنجو اٿئي، پر جي خالي ٻاهران ٻاهران آيو ته ڇسو، احمق ۽ نادان لڳندئي. محبت ڀلي چوٽ چڙهي پر ڪنهن ڪنهن مهل، هن جو روپ توکي پاسا ورائڻ تي مجبور ڪندو ۽ ان جي عملي نشاني اها ٿئي ته تنهنجو اندر، ڪڏهن به هن کي پارت نه ڪندو، کڻي تنهنجا چپ ڪيتريون ئي منٿون ڇو نه ڪندا هجن.
mehmoodmughal@hotmail.com
پيار جي پارت هُجئي!
آچر 4 فيبروري 2007ع
الاءِ ڪيترا ڏينهن ٿيا هئا جو اندران ڪا جاءِ نه پئي ملي. پنهنجو پاڻ سان گفتگو ڪئي عرصو ٿي ويو هو. حياتيءَ جي هڻ هڻان ۾ وقت جو ”وقفو“ ناراض ٿي ويو هو. آئيني ۾ ڏٺي به ڄڻ ڏينهن ٿي ويا هئا. ماڻهو ته ماڻهو آهي، عزيزان من...پنهنجو پاڻ کي مڌو بالا ۽ اميتاڀ بچن کان گهٽ ڪٿي ٿو محسوس ڪري! پر وري به غمِ دوران جو وهڪرو ڪا اهڙي صورتحال اختيار ئي ڪري وٺي ٿو، جو اهو ”خوبصورت روپ“ به ڏٺي ڏينهن ٿي ويندا آهن. ڪڏهن ڪڏهن ته پنهنجا ”ساروپا“ به وسري ويندا آهن.
اهو سڀ هر ڪنهن سان ناهي ٿيندو، خواتين و حضرات...جن جي دوستي، ”پنهنجو پاڻ“ سان هجي، سي ئي بهتر سمجهي سگهن ٿا، جن کي پنهنجي اندر جي آواز جي خبر هُجي، انهن لاءِ اهو سڀ سولو بڻجي ويندو آهي. مسئلو وري انهن سان اهو ٿيندو آهي، جو ڪڏهن ڪڏهن بنا ڪنهن سبب جي، اندر جا ايوان بند ٿي ويندا آهن. رڙ، واڪو ته ڇا...ڪا سرگوشي ٻڌڻ ۾ ڪو نه ايندي آهي...من ملول ٿي ويندو آهي. دنيا ٻاهران ته سڀ هار سينگار ڪيو ٽلندي وتندي آهي...اندر ۾ عجيب ”ٻڙڌڪ“ هوندو آهي. وجود وسامي ويندو آهي...اسان جي کل بي رنگ، مُرڪ ڇسي ۽ ڀاڪر ٿڌو بڻجي ويندا آهن. زندگي، ويٺي ويٺي ”بليڪ اينڊ وائٽ“ بڻجي ويندي آهي.
پاڻ ڳالهائڻ ۾ مصروف هئا...ڪنهن ڪُنڊ پاسي کان جاءِ ملي هئي. منهنجو مُنهن ته اڳ ۾ ئي مونن ۾ اچي ويو هو. بس ڪَنَ هئا، جيڪي ڄڻ اينٽينا بڻيل هئا...”مسي مساڳ...چپن لاءِ هوندي آهي ۽ چَپَ اظهار لاءِ...پنهنجي اندر جي هر اُڌمي کي، هر خواب کي لفظن جو روپ ڏيڻ لاءِ اوهان چپن جا محتاج آهيو. اظهار جي هڪ واٽ اک به هوندي آهي، پر ان جي زبان عام فهم ناهي هوندي. اکين جي ٻولي هر ڪو ناهي ڳالهائيندو ۽ نه ئي هر ڪنهن سان ڳالهائي ويندي آهي. جيڪي نگاهه جي ٻولي ڳالهائڻ گهرن، انهن کي چڱيءَ طرح خبر هوندي آهي ته سامهون واري جي نگاهه، اکين ۾ ڪَنَ رکي ٿي. مطلب...منهنجي اکين جا چپ جيڪو آڇين ٿا، سامهون واري جي اکين جا ڪن انهيءَ صدا کي ڪنائين ٿا ۽ سمجهن ٿا. جيڪڏهن انهن ٻنهين مان، ڪنهن به هڪ ۾ ڪا کوٽ آهي ته اها ٻولي ئي بيڪار آهي دانائو...ٻولي هوندي آهي سمجهڻ لاءِ...جيڪڏهن سمجهه ۾ ئي نه اچي ته صدا جو فائدو ڪهڙو رهي ٿو...!؟
ڳالهائيندي ڳالهائيندي هنن مون ڏانهن نهار ڪئي هئي، مون کي اندازو تڏهن ٿيو، جڏهن ڪنڌ مٿي کنيو ته سندن نگاهه مون تي اٽڪيل هئي. اکين جي حجت اکين کي محسوس ٿي ته هلڪي مرڪ سندن مُک تي وکري وئي. کين احساس ٿي ويو هيو ته دانائن ۾ هڪ ڀُوڪ به ويٺل آهي. ”هاڻي، چپن جي اظهار جا به گوشا آهن...پوري ڳالهه، اڌ اکري، اڌو گابري ڪٿا...اشارو ڪنائيو، سڀ چپن جا محتاج...اشارو اک به ڪندي پر غير واضح، مبهم ۽ گهٽ...چَپَ ته کلي اظهار ڪندا...ماڻهوءَ جو الميو اهو به آهي ته هُو اظهار جي مرحلي ۾ پاڻ کي ڏسي ڪو نه ٿو سگهي...مطلب..ان لمحي ۾ هُو ڇا پيو لڳي. آئن اسٽائن يا ڪو ڀُوڪ بصر...جيڪڏهن آئن اسٽائن لڳو ته ڪمال ٿي ويو ٻچا...پر اهو به ٿئي گهٽ ٿو. ڇاڪاڻ ته گهڻو تناسب ”ڇسن“ وجودن جو هوندو آهي. ڳالهه محبت جي هُجي يا نفرت جي...احمق پڻو واضح نظر ايندو آهي...“ اتي ڪنهن ٻوليو ”ان جو مطلب اهو آهي مرشد سائين ته ماڻهو اظهار ئي نه ڪري...“ هنن آواز جي سِمت ۾ نهاريو، ”منهنجي ڳالهه پوري ناهي ٿي...نادان...اظهار ڪجي...ضرور ڪجي...بلڪه اظهار ئي ته ڪجي...پر ڪوشش اها هُجي ته ان مهل اندر جا چَپَ ٻاهرين چپن جو ساٿ ڏيندا هجن....ٻنهي ۾ ڪو مت ڀيد نه هجي. جيڪو اندر جي آواز سان آواز ملائي ڳالهائي، اهو ڪڏهن به ڇسو، بيوقوف يا احمق نه لڳندو آهي...ان جي ئي ڳالهه وزندار هوندي آهي.“
سڀني جا وات پٽجي ويا هئا...اڳ ۾ ڪڏهن اهڙو ڪجهه ڪو نه ٻڌو هئوسين. چهرا، چهرا گهٽ...سواليه نشان وڌيڪ پئي لڳا...سندن مُرڪ ڪجهه گهري ٿي وئي. ”هزارين ڀيرا سمجهايو اٿمانوَ...هر ماڻهوءَ جي اندر هڪڙو ٻيو ماڻهو رهي ٿو...جيڪو سڀ رنگ ساڻ ٿو رکي، مرڪ، ڪاوڙ، گُهور، لمس، سڀ وٽس آهن. اوهان سندس هر احساس، محسوس ڪري سگهو ٿا، بشرطيڪه توهان کيس ٽائم ڏيندا هجو...حياتيءَ جي ابتدائي حصي ۾، سندس اثر گهڻو هجي ٿو، پر پوءِ وقت جي دز، اوهان جي اندر جي ايوانن ۾ گهڙي کيس لٽي ڇڏي ٿي...غَمِ دوران ايئن جڪڙي ٿو وٺي جو غمِ جانان ته پنهنجو موت پاڻ ئي مريو وڃي...مصروفيتن جو سبب ايترو مضبوط هوندو آهي جو اندر جي کڙڪيءَ جا انجيس زنگجي ويندا آهن...پنهنجو پاڻ سان فرصت جو تيل، طلب ۾ هوندو آهي، پر ذات جي بوتل ئي خالي هوندي آهي. زنگ گهرو ٿئي ته لازمن کولڻ ۾ تڪليف ٿيندي. چيڪاٽ وڌي ويندا. اسين شايد اهي چيڪاٽ ڪنائڻ نه گهرندا آهيون ۽ نه ئي اها دز هٽائڻ جي فرصت اسان کي نصيب ٿيندي آهي. نتيجو اهو ئي سادو هوندو آهي...اسان جواندر ناراض ٿي ويندو آهي. سندس چَپَ، جسم جي چپن سان نه ٺهڪندا آهن...نتيجي طور اظهار ڇسو لڳندو آهي...“
حيرتن جا درياءَ پوري وهڪري ۾ هئا. سوال جون ٻيڙيون آهستي آهستي پاڻ سنڀالڻ جي چڪرن ۾ هُيون...”مطلب...عقل جو اظهار اندر سان آهي سائين...“ ڪنهن پڇيو....پاڻ وري مُشڪي پيا....”نه...سچ جو اظهار اندر سان آهي شهزادا...جنهن مهل به سچ زبان مان نڪري ٿو ته سڀ ڪجهه گڏيل ٿو هجي ڪوڙ مهل ٻئي الڳ الڳ ٿي ويندا آهن ۽ وري الاءِ ڇو ملي نه سگهندا آهن...سچ ڳالهائجي ته اندر جو آواز اڌما ڏيندو آهي...۽ اها اوهان سڀني کي خبر آهي ته سچ ڳالهائڻ کان پوءِ، اهو ياد رکڻ جي ضرورت ناهي هوندي ته توهان ڪهڙو بيان جاري ڪيو هو...ياد ته ڪوڙن کي رکڻو پوندو آهي، نادانو...“ هاڻي ماٺ ٿي وئي...پاڻ تڏي جي ڪانيءَ سان کيڏندا رهيا...ڪير ڳالهائي...۽ ڇا ڳالهائي؟ وري سندن آواز اڀريو، ”سچ جي ڪٿا مهل...اکيون، اندر بڻجي وينديون آهن بابلا...سويل چيو هئم نه...ته اک جي ٻوليءَ جو هُنر ڪجهه ٻيو هوندو آهي...هاڻي اهو هُنر سچ سان نروار ٿئي ٿو...سچار ماڻهوءَ جي اک ۽ چَپَ گڏجي مرڪندا ۽ گڏجي سُڏڪندا آهن...“
”۽ محبت سائين...ان جي اظهار ۾ ته اک ۽ چَپَ الڳ هوندا آهن...“ ڪنهن لقمو ڏنو...پاڻ پاسو ورايائون...“
”محبت به ته سچ ئي آهي نه پُٽ...هاڻي ان جو وري درجو ڌڻيءَ اهڙو رکيو آهي، جو هر ڪا ٻولي الڳ ٻولجي ٿي، پر سُر ساڳيو نڪري ٿو. اهو ڪڏهن نه وسارجو ته اهو صرف محبت سان ناهي. هر اهو جذبو، جيڪو اندر ۾ جڙ وٺي...مطلب...مٿاڇرو نه هُجي، ايئن ئي سلوڪ ڪندو آهي. اک ۽ چَپَ الڳ الڳ ڀلي هجن، پر انهن جو اهو وڇوڙو، شدت کي ظاهر ڪندو...يعني ڪنهن جذبي کي اکيون وڌيڪ شدت سان بيان ڪنديون ۽ انهن جي مقابلي ۾ ساڳي ڳالهه جي حمايت چَپَ به ڪندا، پر ٿورو گهٽ شدت سان ۽ اهو سڀ وري ابتڙ به ٿي سگهي ٿو ته چَپَ شدت سان لفظ اوڳاڇين ۽ اکيون ايترو ساٿ نه ڏين.“
ڳالهه واضح ٿي وئي هئي، هر ڪنهن جو ڌيان مرڪز تي ئي هو. ”بس...اها ڳالهه پنهنجي اندر سان ڪري ڇڏيو، جيڪا چپن تي اچڻي هجيوَ ۽ اندر جو جواب ٻُڌي پوءِ ان جو اظهار ڪندا ڪيو...پنهنجي اندر سان ملاقات ضروري هوندي اٿوَ...ان ۾ دير ڪندئو ته حياتي ڪو ختم ڪو نه ٿي ويندي...ها...ان جو ساءُ لهسجي ويندو...“
ڪلاس ختم ٿيو...سڀ هيڏي هوڏي ٿيا ته هنن پيار مان هٿ ڦيريو...مٿو ڄڻ ڇانءَ ۾ اچي ويو. اکين جا پيمانا تَر ٿيڻ لڳا...سندن مُرڪ وڌيڪ گهري ٿي وئي.
”ڄاڻو ماڻهو آهين تون...داناءُ آهين...پوءِ به...پاڻ سان نٿو ملين. وقت نٿو ڪڍين پاڻ لاءِ ڀُوڪ...هان....پنهنجو پاڻ کان رُسي ٻين سان پرچي سگهبو آهي ڇا....؟“
الاءِ ڪيئن چپن تي اچي ويو.
”اهو سڀ توهان آڳاٽو پڙهايو هو قبلا...اهو سڀ پڙهي...لکي ئي ته اندر جي وارتا سامهون ڪئي هئي...سامهون واري جي فلڪَ ئي نه ٻُڏي...پنهنجي چيل سچ تي گمان ورائي ويا هئا سائين...پوءِ شايد اندر به رسي ويو آهي. بي اعتباري وڏو عذاب آهي مرشد...“
هنن گهُور ڪئي. ”بي اعتباريءَ کان وڌ اعتبار وڏو عذاب ٿئي چريا...تو ڳالهه اعتبار سان ڪئي هوندي...بي اعتباري ته پوءِ ٿي هُوندي. هاڻي هڪڙي ڳالهه سمجهي ڇڏ...جي هو فَلَڪَ ٻوڙي ته محبوب چوائي!؟...ڳالهه ڪرڻ جي هئي ۽ تو پوري سچ سان ڪري ڇڏي...بس...تنهنجو ڪم پورو ٿيو. اڳيان هن جو راز آهي. جيڪڏهن مڃي ته وهواهه، جيڪڏهن نه مڃي ته به واهه...۽ ڀلا جي ڪم وهواهه ٿي به وڃي نه...ته ياد رکجانءِ عمل دخل تنهنجو نه ٿو هلي سگهي...بس...منٿ ميڙ ۽ پارت ئي ڪم اچي سگهي ٿي. جتي حق سمجهئي اتي سڀ ڪجهه رک ٿي ويندئي. ڦوٽو ٻڌو ٿئي نه....“ ڏاڏاهي صاحب کي جهونگاريندي...هنن جهونگارڻ شروع ڪيو.
اي پرين پرديس وارا، پيار جي پارت هجئي
عهد جي، انجام جي، اقرار جي پارت هجئي
همعصري جي هام ڪهڙي، مان ذرو تون ماهتاب
ناز پرور، نينهن جي نادار جي پارت هجئي
جان من جلوو سندءِ آهي جيئاپو جان جو
دلربا نامِ خدا ديدار جي پارت هجئي
مرتضيٰ محبوب آ، تو در اچي جهولي جهلي
سونهن جا سردار هن پينار جي پارت هجئي
سندن جهونگار بيحد خوبصورت هئي. پَلَ، ميڙجي ويا، ڄڻ ڪا کڙڪي کُلي وئي ۽ پنهنجو اندر نظر اچڻ لڳو. اتي هنن فرمايو، ”سامهون وارو به، جيڪڏهن پنهنجي اندر سان اچي ته تنهنجو اٿئي، پر جي خالي ٻاهران ٻاهران آيو ته ڇسو، احمق ۽ نادان لڳندئي. محبت ڀلي چوٽ چڙهي پر ڪنهن ڪنهن مهل، هن جو روپ توکي پاسا ورائڻ تي مجبور ڪندو ۽ ان جي عملي نشاني اها ٿئي ته تنهنجو اندر، ڪڏهن به هن کي پارت نه ڪندو، کڻي تنهنجا چپ ڪيتريون ئي منٿون ڇو نه ڪندا هجن.
mehmoodmughal@hotmail.com