شفيق الرحمان شاڪر انارڪلي بازار لاهور کان هڪ سڙڪ ميو اسپتال طرف وڃي ٿي ان کي ايبڪ روڊ سڏيو وڃي ٿو.ان ننڍڙي سڙڪ تي هڪ تمام وڏو ۽ هندستان جو پهريون مسلمان بادشاهه قطب الدين ايبڪ دفن آهي. قطب الدين ايبڪ هڪ ترڪ غلام هو.نيشاپور جي قاضي فخرالدين ان کي ترڪستان جي هڪ واپاريء کان خريد ڪيو ۽ غزنيء وٺي ويو.سلطان شهاب الدين غوري جي دانش ڀريل نگاهن قطب الدين ايبڪ جي صلاحيتن کي پرکي ورتو ۽ ايبڪ کي خريد ڪري سندس تعليم ۽ تربيت جو بندوبست ڪيو.قطب الدين ايبڪ ننڍي عمر ۾ ئي قرآن مجيد حفظ ڪري ورتو ۽ عربي توڙي فارسي علمن تي عبور حاصل ڪري ورتو.ان کان سواء هن جنگي ڪمالن تي به عبور حاصل ڪيو.آهستي آهستي هن جي صلاحيتن ۽ فن جي ڪمال جو ڏونڪو وڄڻ لڳو.هو هر معرڪي ۾ سلطان شهاب الدين غوريء سان گڏ هوندو هو ۽ پنهنجي بهادري،شجاعت ۽ ذهانت جا جوهر ڏيکاريندو هو.وقت سان گڏوگڏ سندس صلاحيتن تي بادشاهه جو اعتماد وڌندو ويو ۽ هو سندس ذميدارين ۽ مرتبي ۾ اضافو ڪندو ويو.قطب الدين ايبڪ هر موقعي تي بادشاهه جي اعتماد تي پورو لهندو رهيو.ان ڪري سلطان شهاب الدين غوري کيس هندستان ۾ پنهنجو نائب مقرر ڪيو ۽ پنهنجي اڪيلي نياڻيء جي شادي به هن سان ڪري ڇڏي.شهاب الدين غوريء جي وفات بعد جڏهن سندس ڀائيٽو تخت تي ويٺو ته هن قطب الدين ايبڪ کي هندستان جي حڪومت حوالي ڪري ڇڏي.قطب الدين ايبڪ جي شجاعت ۽ سخاوت جا داستان هر طرف پکڙجي چڪا هئا.ماڻهو هن سان محبت ڪندا هئا.لاهور شهر جي رهواسين هن جي اچڻ جي خبر ٻڌي ته منجھن خوشيء جي لهر ڊوڙي ويئي.25 جون 1206ع تي جڏهن هو لاهور آيو ته ايندڙ ڏينهن تي سندس تاج پوشيء جو جشن ملهايو ويو. سندس عوامي ۽ سماجي ڀلائيء جي ڪمن سبب عوام ۾ هن جي مقبوليت وڌندي ويئي.هو پنهنجي رعايا تي ايترو مهربان هو جو پيار ۽ عقيدت وچان ماڻهو هن کي ”لک بخش“ يا ” لک داتا“ چوندا هئا.هو سخاوت ڪرڻ جي معاملي ۾ مسلم ۽ غير مسلم جو فرق نه ڪندو هو.سندس سخاوت جي برسات سموري رعايا تي بنان فرق جي ٿيندي هئي.هڪ دفعي سندس درٻار ۾ تمام گھڻي مال ملڪيت آندي ويئي ته هن ترت ئي اها عوام ۾ ورهائي ڇڏي.اڄ جنهن جڳهه تي قطب الدين ايبڪ جو مقبرو آهي اتي سندس ڪشادو محل هوندو هو تڏهن کان ان علائقي جو نالو محله قطب غوري مشهور آهي.محل ايترو ته ڪشادو ۽ شاندار هو جو قطب الدين ايبڪ محل ۾ چوگان يعني پولو کيڏندو هو.هو ان راند جو گھڻو شوقين هو.اها ئي راند سندس موت جو سبب بڻي.1210ع ۾ جڏهن هو پنهنجي محل ۾ پولو کيڏي رهيو ته گھوڙي تان ڪري پيو ۽ پنهنجي مالڪ حقيقيء سان وڃي مليو.چيو وڃي ٿو ته گھوڙي تان ڪرڻ مهل لوهه جي زين سندس ڇاتيء ۾ چڀي ويئي هئي جنهن سبب سندس موت ٿيو.ايئن هندستان تي چئن سالن تائين مثالي حڪومت ڪرڻ بعد هو سندس محل ۾ ئي دفن ڪيو ويو.سلطان شمس الدين التمش جڏهن 1215ع ۾ لاهور آيو ته هو قطب الدين ايبڪ جي مزار تي حاضر ٿيو،فاتحه خواني ڪيائين ۽ اتي هڪ شاندار مقبرو اڏڻ جو حڪم ڏنائين. ان وسيع ۽ خوبصورت مقبري جي اڏاوت تي تمام گھڻي رقم خرچ ٿي.ماڻهو بادشاهه سان ايتري قدر محبت ڪندا هئا جو هر سال 14 رجب تي بادشاهه جو عرس ملهايو ويندو هو.تاريخي شاهدين مان خبر پوي ٿي ته عظيم ۽ هر دلعزيز بادشاهه قطب الدين ايبڪ جي شايان شان سندس مقبري جي تعمير ڪئي ويئي هئي پر مغليه دور ۾ شهر وڌندو ويو ته مقبرو ۽ باغ اجڙڻ لڳا. مسلمانن جي زوال بعد ٻين تاريخي عمارتن جيان اهو مقبرو به زماني جي ڀڃ ڊاهه جو شڪار ٿيو.رنجيت سنگهه جي دور ۾ به ان مقبري کي گھڻو نقصان پهتو. مقبري مان قيمتي پٿر ۽ ٻيو سامان لٽيو ويو ۽ مقبري کي رحم جوڳي حالت ۾ ڇڏيو ويو.انگريزن جي دور ۾ مقبري جي آسپاس آبادي وڌڻ لڳي.محل جو نالو نشان مٽجڻ لڳو البت مقبري جو دروازو ۽ قبر موجود رهي.انگريزن قبر جي مرمت ڪرائي جڏهن ته ميونسيپل ڪميٽي بازار ۽ گھٽيء جو نالو ايبڪ روڊ رکي ان نالي کي مٽجڻ کان بچائي ورتو نه ته شايد بادشاهه جي نالو ۽ قبر جو هنڌ ئي ڀلجي وڃن ها.انگريزن جيئن ته مسلمانن ۾ سندن بادشاهن جي حوالي سان احساس ڪمتريء جي ڪيفيت قائم رکڻ گھري ٿي ان ڪري مسلمانن جي مطالبي تي مقبري کي آثار قديمه واري کاتي جي حوالي ڪري ته ڇڏيو پر ان جي تحفظ لاء ڪي اهڙا قدم نه کنيا جيڪي ضروري هئا.نومبر 1953ع ۾ حڪومت پاڪستان ان طرف ڌيان ڏنو ۽ مقبري جي نئين سر تعمير لاء آثار قديمه جي کاتي مقبري جي آسپاس جي گھرن سميت اڍائي ايڪڙ ايراضي خريد ڪئي.1968ع ۾ مقبري جي نئين سر اڏاوت جو ڪم شروع ٿيو پر ملڪي حالتن جي پيش نظر دير جو شڪار ٿيندو رهيو.آخر جولائي 1979ع ۾ ان جي تعمير مڪمل ڪئي ويئي.مقبري جي اڏاوت تي 921560 روپيا خرچ آيو.مقبري جي تعمير سنگ مرمر ۽ پيلي پٿر سان ڪئي ويئي آهي.ڪوشس ڪئي ويئي ته ان کي انهيء ئي انداز سان تعمير ڪيو وڃي جيڪو انداز تعمير ان دور ۾ مسلمانن جو هو.مقبرو چورس آهي.چئني طرفن سنگ مرمر جون جاليون لڳل آهن.فرش ۽ ديوارون به سنگ مرمر جون آهن.مقبري جو گنبذ نرالي انداز جو آهي جنهن جي وچ ۾ فانوس لڳل آهي.مقبري جي پيشانيء تي قرآني آيتون لکيل آهن.ناليواري خطاط حافظ يوسف سديدي خطاطيء جي فن جو اهڙو مظاهرو ڪيو جو ڏسڻ وارا حيرت ۾ پئجيو وڃن.خطاطيء جو نمونو به ايبڪ دور وارو اختيار ڪيو ويو آهي.6 اپريل 1981ع تي نئين تعمير ٿيل مقبري جو افتتاح ڪيو ويو. مقبري جي اڱڻ ۾ هڪ ننڍڙو باغيچو آهي.چار ديواريء تي قطب مينار ٺاهيا ويا آهن جيڪي دهليء ۾ قطب الدين ايبڪ جي تعمير ڪيل قطب مينار جي ياد ڏيارين ٿا.انار ڪليء ۾ خريداريء لاء ايندڙ ۽ غير ملڪي سياح مقبرو ڏسڻ ضرور ايندا آهن.قطب الدين ايبڪ جو نالو سندس عدل،انصاف، بهادري، شجاعت،سخاوت ۽ خدا ترسيء سبب سدائين تاريخ ۾ ياد رهندو.
